9814371946

44

KATARZYNA BUCZAK-SAWCZYŃSKA

kandydaci rywalizują ze sobą, wykorzystując elementy służące zarówno promowaniu siebie, jak i krytyce oponenta. Kiedy obserwatorem ich rywalizacji jest aktywny wyborca, dyskurs kampanii przekształca się w dialog.

Debata zawiera element dialogu wtedy, kiedy dochodzi do wymiany argumentów, które mogą zostać poddane osądowi publiki i przetestowane na drodze refutacji ze strony oponentów³⁶. Elementami dialogu są w równym stopniu przesłanki służące do promowania własnej osoby i programu wyborczego, jak i te, wykorzystywane do krytyki oponenta i ataku na jego propozycje. Dialog mogą utrudniać wszelkie wybiegi polegające na unikaniu korzystania z rozbudowanego argumentu, a więc rezygnacja z niosących głębsze treści zdań na rzecz krótkich, chwytliwych sformułowań, które przyciągną uwagę mediów, a także nielojalne sposoby prowadzenia sporów. Może go również utrudniać unikanie odpowiedzi na zadane pytania i przekształcanie debaty w przemówienie w pełni kontrolowane przez mówiącego. Pojawienie się tych elementów sprawia, że debata z dialogu przekształca się w agon, czyli turniej.

W starożytności w Atenach organizowano turnieje oratorskie na cześć bogini Perswazji, Peithó. W trakcie takich spotkań konkurenci „nie odkrywali prawd, ale skutecznie dążyli do celu: do pokonania lub pozyskania przeciwnika”³⁷. W agonie, podobnie jak się to dzieje w przypadku debat, wyłaniano zwycięzcę. Jak podstawą starożytnego agonu było współzawodnictwo, tak podstawą współczesnych kampanii jest rywalizacja i zderzenie racji przeciwnych obozów, które walczą o głosy wyborców. Jeżeli w sytuacji walki politycznej trudno sobie wyobrazić, że celem kandydata na urząd prezydenta będzie pozyskanie (przekonanie) przeciwnika, to pokonanie oponenta jest głównym dążeniem każdego z kandydatów. Debaty polityczne, jak agon, nie mają na celu odkrywania absolutnej prawdy o kandydatach i ich programach. Mogą natomiast przybliżać do prawdy³⁸.

Debata jest tym elementem kampanii, który eksponuje bezpośrednie zderzenie kandydatów i w którym uwidaczniają się ich zdolności retoryczne. Zwycięzcą w debacie jest ten, kto lepiej zaprezentuje się w interakcji z innym politykiem, a więc ten, kto bieglej włada słowem oraz argumentem. Lepiej oceniany jest ten, kto w sposób bardziej udatny operuje — między innymi — retoryką pozytywnej autoprezentacji i ataku. Te elementy debaty mogą być postrzegane jako podstawa dialogu. Zwyciężyć może też ten, kto będzie forsował swoje racje wszelkimi dostępnymi środkami, również i tymi, które uchodzą za nieetyczne. Nielojalne zachowania uczestników debat (wykorzystywanie forteli erystycznych, unikanie odpowiedzi na zadane pytanie lub wygłazanie uprzednio przygotowanego przemówienia tam, gdzie się oczekuje reakcji kandydata

Tradycyjne zasady retoryki. Frzekł. K. Biskupski. (W:) K. Barioszyński, M. Głowiński, H. Markiewicz (red.): Studia z teorii literatury. Archiwum przekładów Pamiętnika Literackiego, tom 2. Wrocław-Warszawa-Kra-ków-Gdańsk-tódź 1988, s. 97, moje wyróżnienia).

³⁶    Por. K. H a 11 Jamieson: op. cii., s. 216.

³⁷    M. K o r o 1 k o: Sztuka retoryki: Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa 1990, s. 32.

³⁸    E. A. H i n c k: op. cit., s. 1.