1,2
Lucyna Tomaszek
BÓL POOPERACYJNY
1. Zakład Ratownictwa Medycznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, CM
UJ w Krakowie
kierownik: dr hab. n. med. Ryszard Gajdosz
2. Klinika Chirurgii Klatki Piersiowej Oddziału Instytutu Gruz
licy i
Chorób Płuc w Rabce- Zdroju
kierownik: dr n.med. Joachim Buchwald
Literatura
1. Dobrogowski J., Wordliczek J.: Medycyna bólu. PZWL,
Warszawa 2004
2. Mayzner-Zawadzka E, BÅ‚aszczyk B., Serednicki W.,
Dobrogowski J., Wordliczek J.: Uśmierzanie bólu
pooperacyjnego  zalecenia . Ból 2005; 6: 5-12.
3. Dobrogowski J., Mayzner-Zawadzka E., Drobnik L.,
Kusza K., Woroń J., Wordliczek J.: Uśmierzanie bólu
pooperacyjnego  zalecenia 2008. Ból 2008; 9 (2): 9-
22.
4. Kobylarz K., Szlachta-Jezioro I., Stobiński W.:
Uśmierzanie bólu pooperacyjnego u dzieci. Przegląd
Lekarski 2000; 57 (4): 231-235
Definicja bólu
,,Ból jest nieprzyjemnym doznaniem czuciowym i
emocjonalnym, połączonym z rzeczywistym lub
mo\
liwym uszkodzeniem tkanek albo zgłaszanym w
trakcie ich uszkodzenia. Ból jest uczuciem
subiektywnym i jest prze\
ywany jako zjawisko
somatyczne, dlatego nie mo\
e być uznawany wyłącznie
za wra\
enie czuciowe 
International Association for Study of Pain
Ból
Ostry Przewlekły
" trwający do 3 miesięcy " trwający powy\
ej 3
miesięcy
" rola ostrzegawczo-
obronna " jest chorobÄ… samÄ… w
sobie
" np. uraz, zabieg
chirurgiczny, oparzenie, " np. fantomowy, głowy,
okres pooperacyjny, ból nawracające bóle
towarzyszÄ…cy chorobie, brzucha, nowotworowy
ból bez znanej
przyczyny
Ból
receptorowy niereceptorowy
fizjologiczny kliniczny
neuropatyczny
psychogenny
Ból receptorowy
" Powstaje w wyniku podra\
nienia receptorów bólowych
" Fizjologiczny  powstaje po zadziałaniu bodz
ca nie
powodującego uszkodzenia tkanek (np. dotknięcie
gorącego przedmiotu powoduje odruchowe cofnięcie
ręki)
" Kliniczny  powstaje w przypadku uszkodzenia tkanek
(ból pooperacyjny, pourazowy)
PATOFIZJOLOGIA BÓLU
POOPERACYJNEGO
Proces powstawania odczucia bólowego
 nocycepcji  obejmuje:
" TransdukcjÄ™  energia bodz
ca uszkadzajÄ…cego
zamieniona na impuls elektryczny (obwodowe
zakończenie receptora bólowego)
" Przewodzenie  informacja bólowa przewodzona
do rdzenia kręgowego (włókna A delta i C) a stąd
do wy\
szych pięter układu nerwowego (drogi
rdzeniowo-wzgórzowe)
" Modulację  informacja bólowa ulega torowaniu
lub hamowaniu
" Percepcję  uświadomienie działania stymulacji
bólowej, jej ocena, reakcje emocjonalne i
afektywne
percepcja
Kora mózgowa
układ opioidoergiczny
układ noradrenergiczny
układ serotoninergiczny
układ cholinergiczny
wzgórze
układ GABA-ergiczny
transdukcja
system kanabinoidowy
adenozyna
Włókna
Drogi rdzeniowo-
A delta
modulacja
wzgórzowe
C
przewodzenie
Rdzeń kręgowy
ODDZIAA
YWANIE BÓLU NA
USTRÓJ
Ból pooperacyjny mo\
e prowadzić bezpośrednio lub
pośrednio do zaburzeń funkcji organizmu. Wywołuje
zmiany:
1. Endokrynne
2. Pobudzenie układu sympatycznego
3. Neuroplastyczne w ośrodkowym układzie nerwowym
(narastanie zmian patofizjologicznych)
4. Neurohumoralne
5. Behawioralne
ZMIANY ENDOKRYNNE; wzrost acetylocholiny,
ZMIANY ENDOKRYNNE
kortyzolu, katecholamin, aldosteronu, reniny,
angiotensyny II,wazopresyny oraz obni\
enie
poziomu insuliny
faza katabolizmu
retencja sodu i wody
depresja układu odpornościowego
niewydolność krą\
enia
wzrost ryzyka infekcji
zaburzenia procesu gojenia rany
POBUDZENIE UKA
ADU SYMPATYCZNEGO
POBUDZENIE UKA
ADU SYMPATYCZNEGO
" obni\
enie motoryki pęcherza i cewki moczowej
retencja moczu
" przyśpieszenie tętna, wzrost CTK, wzrost rzutu serca
wzrost zu\
ycia tlenu przez mięsień sercowy
niewydolność krą\
enia
" zmniejszenie obwodowego przepływu krwi
zastój w krą\
eniu \
ylnym
niedokrwienie jelit
zakrzepica \
ył
głębokich uwolnienie endotoksyny
ZMIANY NEUROPLASTYCZNE W OUN
ZMIANY NEUROPLASTYCZNE W OUN
ułatwienie transmisji informacji bólowej
rozwój nadwra\
liwości obwodowej (w ranie)
odruchowy wzrost napięcia mięśniowego
unieruchomienie
zmiany w krÄ…\
eniu \
ylnym
upośledzenie wentylacji płuc
zakrzepica
\
ył
zaleganie wydzieliny w drogach oddechowych
głębokich
niedotlenienie mięśnia sercowego
niedodma
zapalenie płuc
ból ,,wieńcowy
ZMIANY NEUROHUMORALNE
ZMIANY NEUROHUMORALNE
obwodowa hiperalgezja
rozwój nadwra\
liwości obwodowej (w ranie)
ZMIANY BEHAWIORALNE
ZMIANY BEHAWIORALNE
lęk
bezsenność
bezradność
depresja
OCENA BÓLU
OCENA BÓLU
POOPERACYJNEGO
POOPERACYJNEGO
Ból jako ,,piąty parametr \
yciowy 
Dr James Campbell
Przewodniczący Amerykańskiego Towarzystwa Bólu
11 listopada 1995
,,Parametry \
yciowe bierze siÄ™ powa\
nie pod uwagÄ™
Gdyby ból oceniać z takim samym zapałem jak w przypadku
innych parametrów \
yciowych, byłoby o wiele większe
prawdopodobieństwo, i\
będzie prawidłowo leczony. Musimy
szkolić lekarzy i pielęgniarki, by traktowali ból jako parametr
\
yciowy. Jakość opieki polega na tym, by ból mierzyć i leczyć.
Campbell J. Pain: the fifth vital sign: Advocacy and Policy. American Pain Society.
1995. http://www.ampainsoc.org/advocacy/fifth.htm ;sprawdzono 2 listopada
2005
Ból występuje zawsze wtedy, gdy
Ból występuje zawsze wtedy, gdy
doświadczający go człowiek
doświadczający go człowiek
twierdzi,
twierdzi,
\
e go odczuwa.
\
e go odczuwa.
Wierzcie pacjentom !!!
Wierzcie pacjentom !!!
Ocena bólu
" Podstawą skutecznego uśmierzania bólu
" Podstawą skutecznego uśmierzania bólu
pooperacyjnego jest jego regularna ocena przy u\
yciu
pooperacyjnego jest jego regularna ocena przy u\
yciu
skal dostosowanych do wieku i mo\
liwości
skal dostosowanych do wieku i mo\
liwości
percepcyjnych pacjenta
percepcyjnych pacjenta
" NatÄ™\
enie bólu nale\
y oceniać kilkakrotnie w ciągu dnia,
" NatÄ™\
enie bólu nale\
y oceniać kilkakrotnie w ciągu dnia,
zarówno w spoczynku jak i w warunkach dynamicznych
zarówno w spoczynku jak i w warunkach dynamicznych
(ruch, głębokie oddychanie, kaszel)
(ruch, głębokie oddychanie, kaszel)
" Monitorowanie bólu nale\
y dokumentować
" Monitorowanie bólu nale\
y dokumentować
Ocena bólu
" Istotny wpływ na reakcje bólowe mają czynniki:
" Istotny wpływ na reakcje bólowe mają czynniki:
psychologiczne
psychologiczne
sytuacyjne
sytuacyjne
wychowawcze
wychowawcze
emocjonalne
emocjonalne
rozwojowe
rozwojowe
wcześniejsze doświadczenia bólowe
wcześniejsze doświadczenia bólowe
Sposoby oceny bólu
Sposoby oceny bólu
" Ocena bólu: subiektywna, fizjologiczna, behawioralna
" Ocena bólu: subiektywna, fizjologiczna, behawioralna
" Ocena subiektywna jest najbardziej precyzyjnym
" Ocena subiektywna jest najbardziej precyzyjnym
narzędziem do pomiaru bólu
narzędziem do pomiaru bólu
" Ocena subiektywna (samoocena):
" Ocena subiektywna (samoocena):
skala numeryczna (NRS),
skala numeryczna (NRS),
werbalna (VRS),
werbalna (VRS),
wzrokowo-analogowa (VAS),
wzrokowo-analogowa (VAS),
PHHPS,
PHHPS,
The Wong-Baker Faces Pain Rating Scale
The Wong-Baker Faces Pain Rating Scale
Skala numeryczna
Skala numeryczna (NRS - Numerical Rating Scale)
Ocena bólu w sali liczbowej od 0 do 10. W tej skali 0
oznacza brak bólu, a 10 - ból o największym
nasileniu, jaki chory mo\
e sobie wyobrazić.
Skala wizualna
Najbardziej popularna jest tzw. skala wzrokowo 
analogowa (VAS  Visual Analogue Score). Posługując
się linijką długości 10 cm, chory określa natę\
enie
odczuwanego bólu, gdzie 0 oznacza całkowity brak bólu,
natomiast 10 najsilniejszy ból, jaki mo\
e sobie
wyobrazić.
Skala słowna
Skala słowna (VRS - Verbal Rating Scale)
Skala oceniająca ból w sposób opisowy
" Skala czterostopniowa: brak bólu, ból słaby,
umiarkowany, silny
" Skala pięciostopniowa (Likkerta): brak bólu, ból słaby,
umiarkowany, silny, nie do zniesienia
Skala ta jest często stosowana i zalecana przez wielu
autorów, jednak jej wadą mogą być trudności w
interpretowaniu określeń bólu oraz fakt, \
e chorzy rzadko
wybierają skrajne wartości skali.
The Wong-Baker Faces Pain Rating Scale
Prince Henry Hospital Pain Score -
PHHPS
Stopień
odczuwania
CiÄ™\
kość bólu
bólu
0 Brak bólu przy kaszlu
1 Ból przy kaszlu, brak przy głębokim
oddychaniu
2 Ból przy głębokim oddychaniu, brak w
spoczynku
3 Ból w spoczynku nieznaczny
4 Ból w spoczynku silny
Ocena bólu fizjologiczna i behawioralna
" NatÄ™\
enie bólu u noworodków, niemowląt i bardzo
małych dzieci mo\
na ocenić jedynie obserwując efekty
bólu:
fizjologiczne: wzrost częstości akcji serca, przyspieszenie
częstości oddechu, podwy\
szone CTK, przyśpieszenie
perystaltyki przewodu pokarmowego,wzrost przepływu
obwodowego
behawioralne: niepokój, płacz, cierpiący wyraz twarzy
" Przykładowe skale bólu: NIPS, FLACC, CRIES
Skala bólu u noworodków - NIPS
Skala bólu u dzieci od 2 miesiąca \
ycia
do 6 lat - FLACC
Wyraz twarzy dziecka cierpiÄ…cego z
powodu bólu
" www.anes.ucla.edu/pain/NPASS%20Scale.pdf/
Tomaszek L. Ocena stopnia nasilenia bólu u dzieci po zabiegach
torakochirurgicznych. Problemy Pielęgniarstwa 2009; 3(17): 228-234.
Parametry fizjologiczne słabo
korelujÄ… z subiektywnym
odczuciem bólu, dlatego
powinny być jedynie
elementem pomocniczym w
jego ocenie.
Model bólu ostrego
ODPOWIEDy
NA BÓL OSTRY ADAPTACJA
ODPOWIEDy
NA BÓL OSTRY ADAPTACJA
Zauwa\
alne objawy Stopniowy zanik objawów
mimo takiej samej
intensywności bólu
Odpowiedz
fizjologiczna
Odpowiedz
fizjologiczna
Odpowiedz
fizjologiczna
Odpowiedz
fizjologiczna
ę!CTK, oddech, tętno,
ę!CTK, oddech, tętno,
ę!CTK, oddech, tętno,
ę!CTK, oddech, tętno,
CTK, oddech, tętno w normie
rozszerzone z
renice
rozszerzone z
renice
rozszerzone z
renice
rozszerzone z
renice
Normalny kształt z
renic
potliwość
potliwość
potliwość
potliwość
Skóra sucha
Odpowiedz
behawioralna Odpowiedz
behawioralna
Odpowiedz
behawioralna Odpowiedz
behawioralna
Pacjent koncentruje się na bólu, Pacjent nie zgłasza bólu
zgłasza ból lub tylko w odpowiedzi na pytanie
Płacze, pociera bolące miejsca Spokojny, śpi i odpoczywa
ę! Napięcie mięsni Normalna ekspresja twarzy
Skala sedacji Ramsey a - modyfikacja
Punkty Pacjent
1 niespokojny, pobudzony
2 spokojny, otwiera oczy samoistnie,
współpracujący, zorientowany
3 senny, otwiera oczy na zawołanie, spełnia
polecenia
4 śpiący, otwiera oczy przy poruszaniu,
leniwie reagujÄ…cy na bodz
ce fizyczne
5 głęboko śpiący, bez reakcji na bodz
ce
fizyczne
LECZENIE BÓLU
LECZENIE BÓLU
POOPERACYJNEGO
POOPERACYJNEGO
Korzyści leczenia bólu pooperacyjnego
Zmniejszenie stresu hormonalnego i metabolicznego
“!
Zmniejszenie odsetka powikłań pooperacyjnych
“!
Skrócenie hospitalizacji
“!
Korzyści ekonomiczne
“!
Lepsza jakość \
ycia i wzrost satysfakcji pacjenta
Ból pooperacyjny  obecne
postępowanie
" Leczenie bólu zarówno na świecie jak i w Polsce nadal
nie jest optymalne
" U dzieci ból jest leczony mniej skutecznie ni\
u
dorosłych
" Przyczyną złej sytuacji jest: brak wiedzy, brak
standardów postępowania, negatywna postawa
personelu, zła organizacja i mity np. dzieci są w stanie
znieść ból lepiej ni\
dorośli, podawanie morfiny
spowoduje uzale\
nienie i zaburzenie oddychania,
dziecko śpiące nie odczuwa bólu itp.
,,Szpital bez bólu 
Szpital bez bólu
" Projekt został zainicjowany przez Polskie Towarzystwo
Badania Bólu oraz Polskie Towarzystwo Anestezjologii i
Intensywnej Terapii, Towarzystwo Chirurgów Polskich,
Polskie Towarzystwo Ginekologiczne oraz Polskie
Towarzystwo Ortopedyczne i Traumatologiczne we
wrześniu 2008 r.
" Cel: poprawa leczenia bólu pooperacyjnego w Polsce
" Certyfikat otrzymują szpitale, które edukują personel
medyczny i pacjenta o istocie bólu, oceniają i
dokumentują leczenie bólu oraz występowanie
ewentualnych działań niepo\
Ä…danych zastosowanej
terapii
Leczenie farmakologiczne
Analgezja multimodalna (wielotorowa,
zbilansowana)
Równoczesne stosowanie ró\
nych leków i/lub
technik ich poda\
y o ró\
nych mechanizmach
działania w celu zwiększenia efektu
przeciwbólowego (działanie kumulacyjne lub
synergistyczne) i ograniczenia działania
niepo\
Ä…danego.
Leczenie farmakologiczne
Leki nieopioidowe:
" Paracetamol
" Metamizol
" Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)
Opioidy:
" SÅ‚abe opioidy: kodeina, tramadol
" Silne opioidy: morfina, fentanyl, nalbufina, pentazocyna,
buprenorfina.
Leki miejscowo znieczulajÄ…ce:
" Lidokaina, bupiwakaina, ropiwakaina, etc...
Mechanizmy działania leków
Paracetamol
Paracetamol
Metamizol
Metamizol
receptory opioidowe
receptory opioidowe
ośrodkowe hamowanie
ośrodkowe hamowanie
w korze mózgowej
w korze mózgowej
syntezy PG 1
syntezy PG 1
Opioidy
Opioidy
ośrodkowe hamowanie
ośrodkowe hamowanie
syntezy PG 2
syntezy PG 2
serotoninergiczne
serotoninergiczne
zstępujące drogi hamowania
zstępujące drogi hamowania
NLPZ
NLPZ
receptory opioidowe
receptory opioidowe
w rdzeniu kręgowym
w rdzeniu kręgowym
obwodowe hamowanie
obwodowe hamowanie LMZ
LMZ
syntezy PG 2
syntezy PG 2
hamowanie przewodnictwa
hamowanie przewodnictwa
w korzeniach nerwów
w korzeniach nerwów
rdzeniowych
rdzeniowych
Techniki leczenia
Podawanie leków w Podawanie leków tylko na
Podawanie leków w
sposób systematyczny prośbę chorego
sposób systematyczny
NIE
TAK
TAK
Ryzyko niedostatecznego
Zapobiega
Zapobiega
leczenia
nieprawidłowej kontroli
nieprawidłowej kontroli
przeciwbólowego
bólu
bólu
Techniki leczenia  ciągły do\
ylny wlew
Ciągły do\
ylny wlew opioidów (strzykawka automatyczna,
wlew kroplowy uzyskanie MSSA (minimalne
skuteczne stÄ™\
enie analgetyczne) opioidu w surowicy
krwi przez cały okres leczenia. Mo\
liwość podania
dodatkowej dawki leku (bolusa) w przypadku bólu
przebijajÄ…cego
Techniki leczenia - PCA
" PCA - analgezja sterowana przez pacjenta:
samodzielna poda\
leków przeciwbólowych za pomocą
skomputeryzowanej pompy, zarówno do\
ylnie, jak i
zewnÄ…trzoponowo
Zalety Wady
Zalety Wady
" Samodzielne " Kosztowne
dawkowanie leczenia " Programowanie pompy
przeciwbólowego PCA przez personel
" Brak przerw w zwiększa ryzyko błędów
 ochronie medycznych
przeciwbólowej " Mo\
liwość awarii
" Wysoki poziom sprzętu
satysfakcji pacjenta
Techniki leczenia  analgezja
zewnÄ…trzoponowa
" Analgezja zewnątrzoponowa - podawanie leków
przeciwbólowych do przestrzeni zewnątrzoponowej,
blisko rdzenia kręgowego oraz nerwów rdzeniowych,
gdzie wywierają silne działanie przeciwbólowe
Zalety Wady
Zalety Wady
" Zapewnia skuteczne " Technika inwazyjna i
" Zapewnia skuteczne
leczenie bólu czasochłonna
leczenie bólu
" Zmniejsza odpowiedz
" Konieczne szkolenie
" Zmniejsza odpowiedz

stresowÄ… na bodziec personelu medycznego
stresowÄ… na bodziec
chirurgiczny " Wysoki odsetek
chirurgiczny
" Zmniejsza ryzyko nieskutecznego
" Zmniejsza ryzyko
działań niepo\
Ä…danych umieszczenia cewnika
działań niepo\
Ä…danych
opioidów (niskie dawki)
opioidów (niskie dawki)
Techniki leczenia - blokady
" Obwodowa blokada nerwów - wstrzyknięcie LMZ w
otoczeniu nerwów obwodowych w celu uzyskania
analgezji poprzez zablokowanie przewodnictwa
bodz
ców bólowych przez dany nerw.
Zalety
Zalety
Wady
Wady
" Zapewnia skuteczne
" Zapewnia skuteczne
" Konieczne szkolenie
leczenie bólu
leczenie bólu
personelu medycznego
" Zmniejsza
" Zmniejsza
" Ryzyko infekcji,
zapotrzebowanie na
zapotrzebowanie na
krwiaka, miejscowej
opioidy
opioidy
toksyczności leku
" Zmniejsza ryzyko
" Zmniejsza ryzyko
znieczulajÄ…cego (LMZ)
działań niepo\
Ä…danych
działań niepo\
Ä…danych
Polskie wytyczne postępowania
w leczeniu bólu pooperacyjnego
Niewielki uraz tkanek
Mierny uraz tkanek
" VAS < 4
" VAS > 4, ból do 3 dni
" Zabiegi na powłokach,
" Zabiegi w obrębie jamy
niewielkie zabiegi
brzusznej bez
ortopedyczne i
naruszania ciągłości
ginekologiczne
przew.pokarm.,
ortopedyczne,
" Leczenie: paracetamol
ginekologiczne,
lub metamizol +
urologiczne,
ketoprofen; infiltracja rany
neurochirurgiczne
pooperacyjnej LMZ
" Leczenie jak przy VAS
< 4, dodatkowo małe
dawki opioidów (NCA
lub PCA), blokada
Polskie wytyczne postępowania
w leczeniu bólu pooperacyjnego
Znaczny uraz tkanek
Rozległy uraz tkanek
" VAS > 4, dłu\
ej ni\
3 dni
" VAS > 6, dłu\
ej ni\
7
" Zabiegi w obrębie jamy
dni
brzusznej z otwarciem
" Zabiegi w obrębie
jamy otrzewnej; zabiegi
więcej ni\
jednej jamy
ortopedyczne miednicy,
ciała, rekonstrukcyjne
klatki piersiowej i
po urazach
kręgosłupa
" Leczenie jak przy VAS
" Leczenie: opiod do\
ylnie
> 4 + rehabilitacja i
(metodÄ… miareczkowania
fizjoterapia
lub PCA) + paracetamol/
metamizol + ketoprofen;
ciągłe znieczulenie ZZ
lub PP lub blokada
Leczenie niefarmakologiczne
Leczenie wspomagajÄ…ce:
" Leczenie poznawczo-behawioralne (np. relaksacja,
odwrócenie uwagi)
" Terapia fizykalna (np. masa\
e, ciepło, akupunktura,
przezskórna elektryczna stymulacja nerwów)
Informowanie pacjenta
Informacje udzielane pacjentowi:
" po zabiegu mo\
e występować ból, jednak istnieją
skuteczne sposoby jego Å‚agodzenia
" nasilenie bólu po zabiegu będzie systematycznie
kontrolowane (sposób pomiaru)
" mogą wystapić działania niepo\
Ä…dane leczenia
przeciwbólowego (nudności, zawroty głowy, zaparcia,
swędzenie)
" omówienie proponowanych technik leczenia, korzyści i
zagro\
eń
ZAPAMI
TAJ !!!
Leki opioidowe nie sÄ… bardziej
Leki opioidowe nie sÄ… bardziej
niebezpieczne dla dzieci ni\
dla dorosłych.
niebezpieczne dla dzieci ni\
dla dorosłych.
Uzale\
nienie od opioidów u\
ywanych u
Uzale\
nienie od opioidów u\
ywanych u
dorosłych do leczenia bólu jest niezwykle
dorosłych do leczenia bólu jest niezwykle
rzadkie. Nie ma doniesień o występowaniu
rzadkie. Nie ma doniesień o występowaniu
tego zjawiska u dzieci.
tego zjawiska u dzieci.
Doniesienia o depresji oddychania tak\
e
Doniesienia o depresji oddychania tak\
e
sÄ… rzadkie.
sÄ… rzadkie.
Specyfika działania opioidów
" W trakcie dłu\
ej trwajÄ…cego leczenia lekami opioidowymi
pojawia się zjawisko tolerancji wymagające zwiększania
podawanych dawek dla utrzymania ich działania na
stałym poziomie
" Zwiększanie dawek tych leków nie zwiększa jednak
ryzyka wystÄ…pienia depresji oddechowej a nawet je
zmniejsza.
Ból = Ä™! opioidów = “!depresja oddechowa
“!
“!
“!
Ä™! “!
“!
“!
“!
Podsumowanie
Ból pooperacyjny trzeba skutecznie uśmierzać, bo:
Ból pooperacyjny trzeba skutecznie uśmierzać, bo:
1. Wywołuje niepotrzebne cierpienie
2. Mo\
e prowadzić bezpośrednio lub pośrednio do
zaburzeń funkcji organizmu
3. Leczony nieskutecznie mo\
e powodować
wystąpienie bólu przetrwałego (do 2 lat)
4. Leczenie powikłań przedłu\
a hospitalizacjÄ™ i
zwiększa koszty leczenia
Podsumowanie
" Zaleca się powołanie zespołu do leczenia ból
" Obowiązuje zasada zapobiegania silnemu bólowi
" Nale\
y wykorzystać synergizm działania leków
" Odstawianie leków p/bólowych stopniowe i zgodnie z
potrzebami pacjenta
" Zasady postępowania w bólu pooperacyjnym powinny
być znane i jednolite
Podsumowanie
" Zaleca się takie ustalenie sposobu postępowania, aby
kolejne dawki leku pielęgniarka mogła podawać bez
porozumienia z lekarzem; pozwala to na znaczne
skrócenie czasu od wystąpienia bólu do podania leku
" Pacjenci powinni być monitorowani a parametry \
yciowe
odnotowywane w karcie obserwacyjnej
" Zasady postępowania w przypadku wystąpienia
objawów niepo\
ądanych powinny być zrozumiałe i
ogólnie znane