Deficyt budżetowy
to różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu. Deficyt jest zawsze ujemny, czyli jeśli wydatki są większe od dochodów.
Jeśli natomiast jest odwrotnie (dochody większe od wydatków) wtedy powstaje nadwyżka budżetowa.
W Polsce ustawowo określony jest sposób i cel predysponowania nadwyżkami lub sposób finansowania przewidzianego ustawą deficytu.
Deficyt budżetowy jest to brak pokrycia części wydatków budżetu państwa w dochodach, bez wpływów z pożyczek krajowych i zagranicznych.
Dotyczy ustalonego okresu: roku, kwartału, miesiąca. Deficyt budżetowy może być już założony w ustawie budżetowej ale w tym wypadku polskie prawo budżetowe wymaga określenia sposobu pokrycia deficytu budżetowego.
Deficyt budżetowy może też powstać w trakcie realizowania budżetu w wyniku popełnionych błędów lub pod wpływem czynników niezależnych.


Dwie definicje deficytu budżetowego:
definicja w ujęciu MFW, konwencjonalny;
Dk= (Db + Do) - (Wb +Pnetto) Dk-deficyt kasowy, Db- dochody budżetowe, Do-dotacje otrzymane, Wb- wyd.budż, Pn-pożyczki netto
pożyczki netto to pomniejszone o wielkość spłat, stanowiące kwoty wydatkowane przez rząd, które są instrumentem realizacji polityki państwowej;
Dk-nadwyzka srodkow pienieznych nad wyplaty gotow

definicja UE, metoda brukselska
Dm= (przyrtost Zb- przNb-przŚb)
Dm- deficyt majatkowy, Zb-przyrost zadluzenie brutto, Nb-przyrost naleznosci sektora budzetowego, Sb-prz stanu środków na rachunkach bankowych sektora budzetowego
Budżety większości państw świata zakładają deficyt rzędu paru procent (jednak rzadko powyżej 5 proc.). Według wymogów Unii Europejskiej deficyt budżetowy powinien być niższy niż 3 proc. PKB.
W Polsce w 2003 r. deficyt budżetowy wyniósł 4,1 proc. PKB, w 2003 r. wyniesie, według planów rządu, 5,7 proc i będzie stopniowo obniżany, do 1,5% PKB w 2007 r.

Deficyt budżetowy może wynikac z:

-nadmiernych wydatków budżetowych (militaryzacja gospodarki, rozbudowana administracja państwowa, inwestycje publiczne, transfery, wysokie koszty obsługi kosztu długu zagranicznego i wewnętrznego)

-z powodu zbyt niskich dochodów budżetowych, które z kolei mogą wynikać z niskiej stopy opodatkowania, mało skutecznego systemu ściągania podatków, czy też ze spadającego poziomu produkcji i dochodu narodowego.
Dlatego też deficyt jest z reguły większy w okresie recesji gospodarczej, gdy dochód narodowy spada i mniejszy w okresie ożywienia, kiedy dochód narodowy wykazuje znaczny wzrost

-z oczekiwań społeczeństwa, że państwo będzie spełniać funkcję gwaranta bezpieczeństwa socjalnego, finansując cześć konsumpcji mniej zamożnych grup społecznych.

-wynika także ze sposobu uchwalania budżetu w systemie parlamentarnym. Różne siły społeczne - z jednej strony zainteresowane są minimalizacją podatków, z drugiej zaś maksymalizacją wydatków. Natomiast nikt nie jest zainteresowany w zrównoważeniu dochodów z wydatkami.

Istotny problem stanowi także ustalenie źródeł pokrycia deficytu. Instrumentami, które mogą być w tym celu wykorzystane, są:

-nadwyżki budżetowe z lat ubiegłych,

-pożyczki,

-kredyty bankowe,

-wypłaty z emisji papierów wartościowych
Najczęsciej wyroznia sie 3 rodzaje deficytu, jest to ujecie deficytu ekonomiczne
rzeczywisty, strukturalny, cykliczny
jest faktyczną różnicą między wydatkami a dochodami w danym okresie tzn. roku budżetowym
Deficyt strukturalny- jest wielkością symulowana, hipotetyczną powstająca w warunkach gdy dochody i wydatki są realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki.
Deficyt cykliczny- jest rezultatem cyklu koniunkturalnego ożywienia lub recesji wpływające na dochody i wydatki budżetowe a wiec w warunkach gdy gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych.
Jak łatwo zauważyć deficyt cykliczny zawsze różni się od rzeczywistego i strukturalnego.

Rodzaje deficytu w ujęciu prawnym, tzn rodzaje deficytu wynikające z ustawy o finansach publicznych:
-deficyt sektora finansów publicznych to ujemna różnica między dochodami publi powiększonymi o bezzwrotne srodki pochodzace ze zrodel
zagranicznych a wydatkami publ w danym okresie rozliczeniowym, ustala sie go po wyeliminowaniiu przeplywow finansowych
pomiedzy podmiotami tego sektora, czyli po oczyszczeniu o rozliczenia wewnatrz sektora
- d. budzetowe tzn deficyty powstaja w budzecie panstwa oraz w jst

Kolejn podzial,
- d. pierwotny czyli rzeczywisty w danym okresie, ukazuje jak ksztaltowaloby sie saldo budzetowe, gdyby nie zachodzila koniecznosc
sfinansowania kosztow zwiazanych z istniejacym dlugiem publ, wystapienie ujemnego salda pierwotnego swiadczy o rzeczywistej nierownowadze
budzetowej i przekroczeniu granicy bezpieczesnstwa w zakresie dlugu publicznego
-d. oficjalny (konwenjon) powiekszony o koszty obslugi dlugu publiczneo
czesc dochodow budzet. musi byc wydatkowana na cele nie przynoszace podatnikom korzysci, gdyz nie jest zwiazana z realizacja
funkcj,celow i zadan wl publ; wydatki na obsluge dlugu publ utrudniaja odpowiednie zagospodarowanie srodkow publ,
gdyz naleza do tzw wydatkow sztywnych, co oznacza calkowita ryhorystycznosc w wywiazywaniu sie z tych zobowiazan;

Deficyt budżetowy jest jednym z podstawowych kryteriów oceny polityki fiskalnej państwa. Deficyt budżetowy finansuje się przez zaciagnięcie jakiejś formy kredytu. Wysoki deficyt budżetowy państwa oznacza najczęściej konieczność wydania dużej ilości obligacji skarbowych, co sprawia,
że rośnie ich oprocentowanie, a co za tym idzie rosną koszty kredytu w całej gospodarce i wolniej się ona rozwija.
Alternatywy to:

* Sprzedaż majątku znajdującego się w posiadaniu państwa, czyli prywatyzacja. Ta opcja jest najkorzystniejsza dla gospodarki, jednak możliwości korzystania z niej są ograniczone
* Podniesienie podatków, podobnie jak deficyt ma negatywny wpływ na gospodarkę
* Ograniczenie wydatków, na które jednak często trudno się zdecydować pod wpływem presji różnych grup.


Źródła pokrycia deficytu to :
sprzedaz skarbowych papierow wartosciowych na rynku krajowym i zagranicznym, kredyty zaciagane w bankach krajowych i zagranicznych, pozyczki, prywatyzacja majatku SP
nadwyzka budzetu panstwa z lat ubieglych, podwyzszenie stopu podatkowej, dodatkowa emisja pieniadza

Wielkość deficytu budżetowego jest z zasady określona w ustawie budżetowej. Określane są sposoby finansowania przewidzianego ustawą deficytu. Istnieje w tej dziedzinie szereg możliwości - z różnymi następstwami dla gospodarki narodowej.

Ministerstwo Finansów rozpoczęło prace nad obniżką zapisanej w projekcie przyszłorocznego budżetu prognozy wzrostu PKB do poziomu 3,5-4,5% z 4,8%, poinformował minister finansów Jacek Rostowski. Minister ponownie zadeklarował,
że deficyt budżetu centralnego pozostanie na niezmienionym poziomie 18,2 mld zł.
Stąd też wybór metody finansowania deficytu nie jest rzeczą dowolną.
Po pierwsze można ograniczyć wydatki budżetowe lub zwiększyć dochody budżetowe przez podniesienie obciążeń podatkowych, likwidując w ten sposób deficyt budżetowy. Jest to, metoda najprostsza lecz w istocie trudna do przeprowadzenia.
Wynika to ze sztywności wydatków budżetu, a także szeregu ujemnych konsekwencji wynikających ze wzrostu opodatkowania.

Po drugie przyjmując konieczność istnienia deficytu budżetowego i niemożliwość zwiększenia podatków lub ograniczenia wydatków - znaleźć optymalny dla gospodarki narodowej sposób sfinansowania deficytu.
Takim sposobem może być emisja dodatkowej masy pieniądza - w drodze zaciągania kredytu w banku centralnym. Metoda ta może zastosowanie w sytuacji gdy bank centralny - jeśli jest instytucją niezależną od rządu - wyrazi na to zgodę.
Przyjmując, że dodatkowa emisja pieniądza jest możliwa, trzeba liczyć się z uruchomieniem na tej drodze impulsu inflacyjnego w gospodarce. Siła tego impulsu inflacyjnego zależeć będzie od stopnia wykorzystania mocy wytwórczych w momencie podjęcia dodatkowej emisji pieniądza.
W sytuacji gdy istnieją w gospodarce znaczne rezerwy niewykorzystanych mocy wytwórczych - emisja pieniądza nie musi wywołać procesów inflacyjnych, uruchamiając niewykorzystane moce wytwórcze. W sytuacji pełnego wykorzystania mocy wytwórczych gospodarki trzeba się liczyć z nasileniem presji inflacji.

Po trzecie wykorzystać dla sfinansowania deficytu mechanizm długu publicznego. Dług ten może być długiem wewnętrznym lub zagranicznym. Dług zagraniczny sprawdza się do zaciągania kredytów w zagranicznych instytucjach. Dług wewnętrzny jest długiem zaciąganym u ludności lub w systemie bankowym kraju.
Jego formą jest sprzedaż na rynku wewnętrznym obligacji o różnym terminie wykupu, bonów skarbowych i innych form papierów wartościowych.

Dług publiczny jest metodą finansowania deficytu budżetowego, lecz stwarza on określone problemy, które muszą by brane pod uwagę przy uruchomieniu mechanizmu zaciągania długu.
dług musi być po pewnym okresie zlikwidowany poprzez wykup przez skarb państwa emitowanych papierów wartościowych - wraz z określonymi odsetkami. Oznacza to napływ do gospodarki dodatkowej masy pieniądza i możliwość pobudzenia procesów inflacyjnych.

Jedną z konsekwencji długu publicznego jako metody finansowania deficytu budżetowego jest redystrybucja dochodu narodowego w ramach społeczeństwa. Jak wyżej jest wskazane, że dług publiczny po pewnym okresie musi być zlikwidowany. Państwo dokonuje wykupu sprzedanych uprzednio papierów wartościowych - wraz z określonymi odsetkami.
Odsetki te trafiają do nabywców obligacji skarbu państwa, są one jednak finansowane z normalnych dochodów budżetowych, przede wszystkim podatków. Oznacza, to że jedna grupa społeczna - płatnicy podatków, przekazują część swych dochodów nabywcom obligacji, otrzymującym procenty.
O faktycznym ciężarze i korzyściach z tego procesu redystrybucji decyduje struktura rozmieszczania pożyczek skarbu państwa - a więc to czy są one nabywane prze ludność czy przez banki, a także struktura obciążeń podatkowych, a więc, to jakie grupy społeczne i jakimi podatkami są obciążone.
Odrębnym problemem są konsekwencje zadłużenia zagranicznego jako metody pokrywania wydatków państwa i finansowania deficytu budżetowego. Pożyczki zagraniczne te muszą być spłacone - wraz z określonym oprocentowaniem. Odczuwalność tego przez społeczeństwo zależy od sposobu wykorzystania pożyczek. Jeśli służą one rozbudowaniu mocy wytwórczych gospodarki i rozwojowi eksportu - stają się czynnikiem unowocześnienia gospodarki, wzrostu dochodu narodowego, umożliwiając zarazem spłatę kredytów zagranicznych. Wykorzystane dla nieefektywnych przedsięwzięć inwestycyjnych i bieżącej konsumpcji w perspektywie stają się ciężarem dla społeczeństwa i hamulcem rozwoju gospodarczego.