MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Iwona WÅ‚oskowicz
Sporządzanie rysunków wyrobów odzieżowych
743[01].Z1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Elżbieta Leszczyńska
mgr inż. Alicja Krysiewicz
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Iwona Włoskowicz
Konsultacja:
mgr Ewa Figura
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 743[01].Z1.02
 Sporządzanie rysunków wyrobów odzieżowych , zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu krawiec.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Przybory i materiały rysunkowe. Techniki rysunkowe. Rysunek odręczny 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 12
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 15
4.2. Proporcje figury ludzkiej. Rysunki sylwetek statycznych i w ruchu:
dziecka, kobiety, mężczyzny 16
4.2.1. Materiał nauczania 16
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 22
4.2.3. Ćwiczenia 22
4.2.4. Sprawdzian postępów 24
4.3. Rysunek modelowy i żurnalowy 25
4.3.1. Materiał nauczania 25
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 29
4.3.3. Ćwiczenia 29
4.3.4. Sprawdzian postępów 31
4.4. Perspektywa 32
4.4.1. Materiał nauczania 32
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 34
4.4.3. Ćwiczenia 35
4.4.4. Sprawdzian postępów 36
4.5. Światłocień w rysunku 37
4.5.1. Materiał nauczania 37
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 39
4.5.3. Ćwiczenia 39
4.5.4. Sprawdzian postępów 41
5. Sprawdzian osiągnięć 42
6. Literatura 47
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawowych przyborach
i materiałach rysunkowych, technikach rysunkowych w rysunku odręcznym, proporcjach
sylwetki ludzkiej, pomiarach antropometrycznych, zasadach perspektywy, a także ułatwi
Ci wykonywanie rysunków modelowych i żurnalowych. W poradniku znajdziesz:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
 literaturę uzupełniającą.
743[01].Z1
Podstawy projektowania odzieży
743[01].Z1.01
SporzÄ…dzanie rysunku technicznego
odzieżowego
743[01].Z1.02
Sporządzanie rysunków wyrobów
odzieżowych
743[01].Z1.03
Zastosowanie zasad kolorystyki
i kompozycji w projektowaniu odzieży
743[01].Z1.04
Dobieranie wyrobów odzieżowych do typu
sylwetki i przeznaczenia
743[01]. Z1.05
Dobieranie materiałów odzieżowych,
dodatków krawieckich i galanteryjnych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
 stosować różne rodzaje pisma i układy liternicze,
 korzystać z różnych z
ródeł informacji,
 współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- dobrać materiały i przybory rysunkowe,
- zorganizować stanowisko do wykonywania rysunków odzieży zgodnie z zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii,
- wykonać rysunek odręczny,
- wykonać rysunek rozmachowy,
- sporządzić rysunki brył,
- sporządzić rysunki z natury, pamięci lub wyobraz
ni,
- określić proporcje sylwetki damskiej i męskiej,
- określić proporcje sylwetki dziecka,
- określić zasady perspektywy zbieżnej,
- wykonać szkice fragmentów odzieży w ujęciu perspektywicznym,
- narysować schematy sylwetek dziecka, kobiety i mężczyzny,
- zastosować zasady perspektywy w rysowaniu sylwetki ludzkiej,
- narysować prosty ubiór na sylwetce statycznej,
- narysować prosty ubiór na sylwetce w ruchu,
- określić zasady wykonywania rysunków modelowych,
- wykonać rysunek modelowy odzieży,
- wykonać rysunek modelowy odzieży w ułożeniu płaskim,
- określić sylwetkę żurnalową,
- posłużyć się rysunkiem żurnalowym,
- skopiować rysunki żurnalowe,
- zastosować światłocień w rysunku żurnalowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przybory i materiały rysunkowe. Techniki rysunkowe.
Rysunek odręczny
4.1.1. Materiał nauczania
Rysunek to jedna z dziedzin sztuki, w której środkiem wyrazu jest linia, kreska. Rysując
przetwarza się barwność otaczającego świata na ograniczoną skalę kolorystyczną  od bieli,
poprzez szarość do czerni. Rysunek może funkcjonować jako odrębna dziedzina sztuki
lub jako faza przygotowawcza, wstępny szkic do innych dziedzin, np. malarstwa, rzez
by
i architektury.
Każdy sposób rysowania jest indywidualny, zależy od temperamentu i upodobań twórcy.
Przybory i materiały rysunkowe.
Wybór określonych materiałów i techniki rysunku nie jest sprawą dowolną. Punktem
wyjścia tego wyboru jest nasz własny zmysł twórczy, przewidywany efekt plastyczny,
jak również motyw i zawartość zamierzonego rysunku.
Istnieje kilka rodzajów papieru do rysowania pogrupowanych w zależności od faktury
i barwy powierzchni:
- papiery powlekane  o bardzo gładkiej powierzchni, do której kredce trudno jest
 przylgnąć ,
- papiery drobnoziarniste  idealne do różnych rysunków,
- papier średnioziarnisty  łatwo na nim zauważyć nieregularną powierzchnię, nadają się
one do dużych formatów lub do uzyskania efektu ożywienia dzięki fakturze,
- papier gruboziarnisty  widoczna chropowatość na powierzchni, nadaje się do dużych
formatów i do rysowania z dużym rozmachem,
- papiery szorstkie  ich powierzchnia jest tak nierówna, że trudno przeciągnąć po nich
ołówek, a linie się łamią i przerywają,
- papiery kolorowe  można je spotkać w szerokiej gamie tonów (od bardzo intensywnych
do bladych) o różnych fakturach.
Środki rysownicze możemy podzielić na kilka grup.
- Do pierwszej należą te, które dają grubą linię, a więc węgle, sangwiny, kredy (także
kredki nie oprawione w drzewo),
- Do drugiej  środki zostawiające cienką kreskę, czyli ołówki, srebrne sztyfty, pióra,
długopisy, pióra z trzciny, zaostrzone drewienka (rys.1),
- Do trzeciej płynne środki rysownicze.
Wszystkie wspomniane wyżej przybory służą do rysowania na standardowych kartonach
o rozmaitej gramaturze i fakturze. Dobrze jest wypróbować różne typy papieru, by poznać
ich właściwości. Mniejsze rysunki powinno się wykonywać delikatniejszymi przyborami,
na papierze gładszym i cieńszym, natomiast rysunki o większych rozmiarach wymagają
papieru gruboziarnistego.
Dla początkujących rysowników przydatne są bloki papieru.
Rysować należy w pomieszczeniu jasnym, widnym, dobrze przewietrzonym. Światło,
zarówno dzienne jak i sztuczne, powinno padać na rysunek skośnie z góry, od lewej strony.
Najlepsze jest światło rozproszone, jasne lecz nierażące oczu. Rysownica, sztaluga lub płyta
stołu rysunkowego powinna być w czasie pracy tak pochylona, aby wzrok rysującego padał
na wykonywany rysunek prostopadle. Właściwa odległość oczu od rysunku powinna wynosić
40 50 cm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Rys. 1. Przybory rysunkowe [1, s. 10].
Techniki rysunkowe
Rysowanie odręczne umożliwia szybkie przedstawienie na papierze zarówno form
płaskich, jak i przestrzennych, bez uciekania się do pomocy przyrządów kreślarskich.
odręcznie można naszkicować potrzebne formy lub ich układy ołówkiem, węglem, piórkiem
albo pędzlem. Kreski, którymi odtwarzamy różne kształty, są wówczas swobodne i miękkie,
czasem grubsze, czasem cieńsze. Ich bieg jest żywy. Swobodne linie rysunku odręcznego
bardzo się różnią od ostrych i twardych linii kreślarskich.
Przy rysowaniu odręcznym wszystkie odległości i proporcje musimy uchwycić  na oko ,
bez mierzenia, co daje pewną dowolność w ujmowaniu poszczególnych kształtów. Należy
jednak dążyć do możliwie wiernego odtworzenia proporcji przedmiotu. Szkicowanie musi
więc być poprzedzone dokładną obserwacją.
Rys. 2. Dziewiętnaście stopni twardości ołówków (ołówki miękkie B, twarde H, średnie F, HB) [8, s. 31].
Do rysunku odręcznego stosuje się papier o powierzchni lekko chropowatej, np. papier
z bloku rysunkowego. Można używać brystolu, ale nie gładkiego. Wybieramy ołówki miękkie
oznaczone symbolem B (od B do 6B) lub ołówki średniej miękkości  HB (rys.2.). Ołówek
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
powinien być należycie zaostrzony i tak długi, aby można go było uchwycić w palce dość
daleko od końca grafitu.
Znane są trzy sposoby trzymania ołówka w ręku, pokazane na rysunku 3. Przy pisaniu
i kreśleniu ujmujemy ołówek w palce dość blisko zatemperowanego końca grafitu i trzymamy
go prawie prostopadle do papieru (rys.3a). Otrzymujemy wtedy kreskę ostrą, o równej
grubości. Przy rysowaniu odręcznym ujmujemy ołówek w większej odległości od końca
grafitu i pochylamy ukośnie w stosunku do papieru w celu uzyskania linii miękkiej
o zróżnicowanej grubości. Przy wykonywaniu rysunków mniejszych ołówek trzymamy
między trzema palcami (rys.3b). Przy wykonywaniu rysunków większych rozmiarów
przesuwamy ołówek pod dłoń, chwytając go wszystkimi palcami (rys.3c).
Rys. 3. Sposoby trzymania ołówka: a) przy pisaniu i kreśleniu, b) i c) przy rysowaniu odręcznym [2, s. 85].
Ten ostatni sposób trzymania zapewnia nam uzyskanie linii śmiałych i swobodnych
na dużych arkuszach.
Rysowanie węglem
Rysunek węglem jest klasyczną dyscypliną rysowniczych studiów. Do studiów żywych
modeli, rysowania głów, aktów, ubranych postaci, do debiutanckich studyjnych szkiców
kompozycji figuralnych węglem jest najodpowiedniejszym środkiem. Węgiel jest najbardziej
miękkim środkiem rysowniczym.
Do rysowania węglem najlepsze są papiery o powierzchniach nieco szorstkich. Do celów
szkolnych nadają się papiery pakowe w dużych formatach. Rysujemy na szorstkiej stronie.
Przy rysowaniu węglem można uzyskać kreski o różnych walorach: od jasnoszarej do czarnej.
Jeżeli położymy kawałek węgla na papierze i będziemy nim posuwać, to uzyskamy szare
i czarne płaszczyzny zależnie od stopnia przyciskania węgla. Gdy rozpoczyna się pracę,
należy rysować bardzo lekko. Niepotrzebne linie dadzą się wtedy łatwo usunąć kawałkiem
flaneli lub spranego płótna. Szmatka musi być sucha, bo wilgotna zamaże rysunek.
Ewentualnie do rysunku węglem używa się specjalnych gumek do węgla, ale można je
doskonale zastąpić kawałkiem świeżego, ugniecionego chleba.
Nie trzeba pokrywać całej powierzchni papieru węglem, lecz zostawiać plamy czystego
papieru. Są one również ważnym elementem w kompozycji przez kontrastowe działanie
z szarymi i czarnymi plamami. Jeżeli cały papier jest pokryty węglem, zuboża to kompozycję
i działanie rysunku jest słabsze. Aby zachować rysunek węglem, trzeba go utrwalić.
Rysowanie węglem jest techniką bardzo odpowiednią zarówno dla dzieci, jak i dla
młodzieży. Węglem można opracować w całości zarówno szkice i studia z natury, jak
kompozycje z wyobraz
ni. Węgiel nadaje się też lepiej niż ołówek do sporządzania lekkich
szkiców przed malowaniem farbami kryjącymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rysowanie ołówkiem
Rysowanie ołówkiem jest najbardziej powszechną, dostępną w każdych niemal
warunkach i pomimo pozornej łatwości  jedną z najtrudniejszych do uzyskania efektu
plastycznego. Kreska rysowana ołówkiem jest nikła. Nieco silniejszą w walorze kreskę
można osiągnąć przez przyciśnięcie ołówka do papieru. Zbyt mocne naciśnięcie może
tworzyć na papierze rowki szpecące rysunek. Kreski narysowanej ołówkiem nigdy nie trzeba
rozcierać palcem ani watą.
Rys. 4. Techniki uzyskiwania tonacji ołówkiem [10, s. 18].
Zamazane plamy nie odpowiadają charakterowi techniki rysowania ołówkiem. Jeżeli
oprócz konturów chcemy w rysunku zaznaczyć zróżnicowany walor, możemy to uzyskać
przez różne zagęszczenie kresek, co pokazuje rys.4.
Rysunek kredkÄ…
Rysunek kredką jest podobny do ołówka. Kredki są w różnych kolorach,
ale najprzyjemniejszy dla oka jest rysunek wykonany kredkÄ… czarnÄ… lub brÄ…zowÄ…. Wysokim
gatunkiem kredek o odcieniach brÄ…zowych sÄ… sangwina i sepia. Przy rysowaniu kredkÄ… nie
powinno się używać w ogóle gumki.
Rysując kredkami należy rozpoczynać od jasnych kolorów i kontrolować odcienie,
intensyfikując je. Aby otrzymać kolor pośredni miesza się i nakłada kolory, np. jeśli
malujemy niebieską kredką, a potem na niej żółtą to otrzymujemy jasnozielony kolor,
natomiast jeżeli najpierw używamy żółtej kredki, a potem niebieskiej otrzymujemy
ciemniejszą zieleń.
Rysowanie piórkiem
Piórkiem, używając do tego tuszu lub atramentu, rysować można na możliwie gładkim
papierze. Nadają się do tego zarówno małe, jak i duże formaty papieru. Operujemy  jak przy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
rysowaniu ołówkiem  kreską. Aby uzyskać płaszczyznę mocniejszą w walorze, należy kłaść
kreski gęściej, ale zawsze tak, aby były one widoczne i nie zlewały się w plamę.
Do malowania plam służy pędzel i piórkiem nie trzeba go naśladować. Rysować piórkiem
trzeba wprost, bez uprzedniego szkicowania ołówkiem. Nic też nie da się tu wytrzeć gumką.
Trzymając obsadkę z piórkiem w dłoni wszystkimi palcami, można z łatwością rysować
długie linie proste i faliste, łuki i koła.
Rysowanie patykiem
Do rysowania patykiem maczanym w tuszu lub atramencie najlepiej nadaje siÄ™ patyk
z drzewa lipowego. Powinien on być prosty, o średnicy 7  8mm. Koniec patyka przecinamy
ostrym nożem z jednej i drugiej strony  na łopatkę . Następnie kładziemy zacięty koniec
patyka na deseczkę z twardego drzewa i przycinamy, wyrównujemy jednym cięciem noża
 łopatkę . Jeżeli jest za szeroka, można ją zwęzić dwoma cięciami po obu stronach. Aby tusz
lub atrament nie kapał z patyka i nie plamił papieru, należy po zamoczeniu patyka obetrzeć
go o szyjkę buteleczki od środka. Linia rysowana po umoczeniu patyka w tuszu najpierw
będzie czarna, a po chwili rysowania stanie się szara aż do bardzo jasnej szarości. Inaczej
mówiąc, przy rysowaniu patykiem, zarówno tuszem, jak atramentem, można uzyskać różne
walory kreski.
Rysowanie pędzlem
Rysować można pędzlem akwarelowym lub szczecinowym okrągłym lub płaskim. Rysuje
się zazwyczaj czarnym tuszem lub atramentem na białym papierze. Można też rysować farbą
akwarelową lub plakatówką po odpowiednim rozcieńczeniu ich wodą. Wybór koloru
i gatunku papieru jest dowolny. Można rysować czarnym tuszem na kolorowych papierach
słabszych w walorze, a białą plakatówką lub temperą na papierach mocniejszych w walorze.
Interesujące mogą też być rysunki wykonane pędzlem czarną i białą farbą na szarym papierze.
Rysunek rozmachowy
Ćwiczenia rozmachowe mają za zadanie wyrabiać sprawność w prawidłowym
odręcznym rysowaniu form odzieżowych. Sprawność ta jest bardzo potrzebna przy rysowaniu
wykrojów i wykonywaniu szkiców.
Rysunek rozmachowy na dużym formacie wykonuje się stojąc, aby można było ogarnąć
wzrokiem całość papieru bez skrótów, a ręka miała zapewnioną swobodę ruchu. Rysuje się
dość szybko, śmiało, wykorzystując przy tym budowę całej ręki, a nawet całego ciała.
Rysując odręcznie długie linie proste wykorzystujemy postawę całego ciała.
Przy rysowaniu linii pionowych stoimy równo i usztywnioną w łokciu ręką, podpartą
wierzchem palców o papier, ciągniemy ołówek bez odrywania go od papieru. Ręka jest przy
tym właściwie nieruchoma, a pracuje całe ciało odchylając się coraz bardziej do tyłu.
Długie linie poziome rysujemy całą ręką, poruszaną w stawie barkowym, przesuwając
ołówek od lewej strony do prawej.
Przed narysowaniem linii dobrze jest zaznaczyć punktami, gdzie ma być jej początek
i koniec, a przy ciągnięciu jej spoglądać w kierunku punktu końcowego. Przeważnie najpierw
rysuje się linię lekko, a następnie wzmacnia się ją, jednocześnie korygując jej bieg.
Przy rysowaniu łuków ręka spełnia w pewnym stopniu rolę cyrkla  zależnie
od wielkości łuku, jako nieruchomy punkt środkowy traktujemy nadgarstek, łokieć lub ramię.
Należy przy tym podeprzeć się na nadgarstku lub łokciu, podczas gdy reszta ręki porusza
siÄ™ w powietrzu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 5. Koło wpisane w kwadrat jako rysunek: a) rozmachowy, b) kreślarski [2, s. 88].
Koła łatwo jest rysować bez cyrkla, wpisując je uprzednio w zaznaczone kwadraty 
okrąg koła styka się z bokami kwadratu tylko w czterech punktach (rys.5a).
Rysowanie brył
Płaszczyzna papieru jest dwuwymiarowa, najprościej więc jest na niej przedstawić
kształty dwuwymiarowe: figury geometryczne, formy odzieżowe i sylwety brył.
Bryły są to formy przestrzenne, czyli trójwymiarowe. Wszystkie przedmioty, ludzie
i zwierzęta są bryłami, które mają trzy wymiary: szerokość, długość i wysokość. Jednak
ich cień rzucony na płaszczyznę ma tylko dwa wymiary.
Sylweta bryły jest płaszczyzną ograniczoną konturem (obrysem) bryły. Jeżeli przedmiot
oglądamy z kilku stron, widzimy różne jego sylwety. Nie wszystkie one są charakterystyczne
dla danego przedmiotu. Rysując sylwetę przedmiotu staramy się ustawić go w takiej pozycji,
aby widzieć jego charakterystyczny profil.
Rysunek z natury, z pamięci i z wyobraz
ni
Przedmioty możemy narysować z natury, z pamięci i z wyobraz
ni.
Rysowanie z natury polega na odtwarzaniu modelu znajdującego się przed nami, na który
patrzymy, obserwując jego kształt, proporcje i ustawienie w stosunku do naszego wzroku.
Rysujemy go w takiej pozycji, w jakiej widzimy. W każdej chwili możemy porównać swój
szkic z przedmiotem w naturze.
Rysunek z pamięci jest to odtworzenie przedmiotu, który oglądaliśmy uprzednio,
a którego nie ma teraz w polu naszego widzenia. Ołówkiem odtwarzamy zapamiętaną formę
przedmiotu, stosunek poszczególnych jego części, wzajemne powiązanie pewnych
szczegółów dekoracyjnych, a więc to, co wpływa na charakterystyczny jego wygląd.
Rysowanie z wyobraz
ni polega na rysowaniu kształtu, którego nigdy nie widzieliśmy,
ale o którym nam ktoś opowiedział, albo który chcielibyśmy stworzyć. Rysunkiem
z wyobraz
ni posługujemy się przy projektowaniu nowych modeli albo tylko zmian
w istniejÄ…cym ubiorze.
Zarówno przy pracy nad rysunkiem z pamięci, jak i z wyobraz
ni opieramy
się na spostrzeżeniach, których dokonaliśmy uprzednio z natury.
Rysunek z natury form płaskich
Istotną cechą rysunku z natury jest odtwarzanie tego, co widzimy. W zależności od tego,
co stanowi większy wymiar modelu, jego długość lub szerokość, arkusz papieru układamy
pionowo lub poziomo. Krótkimi kreskami zaznaczamy, w jakich granicach chcemy zmieścić
rysunek. Model powinien być przedstawiony w miarę możliwości w wielkości rzeczywistej,
a zmniejszony może być w takim stopniu, jak wymaga tego format papieru.
Kolejnym krokiem jest przeprowadzenie wnikliwej obserwacji modelu, tzn. analizy jego
budowy i proporcji. Uchwycenie kształtów ułatwi porównanie ich ze znanymi formami
geometrycznymi, np. koło, kwadrat, trójkąt. Musimy ustalić jaką figurę geometryczną
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
przypomina nam ogólny kształt modelu. Potem zastanawiamy się nad zasadniczym podziałem
modelu na części, które możemy wyróżnić w całości jego sylwety. (rys. 6)
Rys. 6. Rysowanie modelu z natury: a) sylweta, b) I faza opracowania rysunku. c) II faza [2, s. 92].
Gdy ustalimy, w jaką formę geometryczną da się wpisać kształt modelu, lekko
zarysowujemy tę formę, a następnie nanosimy na nią właściwe obrysy modelu nieco
mocniejszą kreską (posługujemy się cały czas kreską rozmachową). Wykonanie rysunku
zaczynamy od najogólniejszego szkicu całości, następnie stopniowo opracowujemy coraz
mniejsze części formy modelu i wreszcie przechodzimy do szczegółów. Mało ważnych
lub przypadkowych fragmentów nie odtwarzamy wcale.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz przybory rysunkowe?
2. Jakie znasz środki rysownicze?
3. Jakie rozróżniamy sposoby trzymania ołówka?
4. Na czym polega rysowanie ołówkiem?
5. Na czym polega rysowanie węglem?
6. Na czym polega rysowanie patykiem?
7. Na czym polega rysowanie pędzlem?
8. Na czym polega rysowanie kredkÄ…?
9. Co to jest rysunek rozmachowy?
10. Co to są bryły?
11. Na czym polega rysunek z natury?
12. Na czym polega rysunek z pamięci?
13. Na czym polega rysunek z wyobraz
ni?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na arkuszu papieru narysuj bez przyrządów kreślarskich kilka linii różnego rodzaju, kół
i elips ołówkami o różnej twardości.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) znać rodzaje linii,
2) dobrać przybory i narzędzia do wykonania ćwiczenia,
3) narysować linie: proste, krzywe, faliste, łamane i przerywane w różnych kierunkach
i o różnym zagęszczeniu.
4) narysować koła i elipsy różnej wielkości,
5) porównać efekty pracy w zależności od zastosowanego ołówka,
6) ocenić postępy swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier formatu A4,
- ołówki o różnej twardości (H, HB, B, itd.),
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Wykonaj rysunek rozmachowy trójkąta opisanego na kole.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) znać zasady sporządzania rysunku rozmachowego,
2) dobrać przybory i narzędzia do wykonania ćwiczenia,
3) narysować koło,
4) narysować trójkąt opisany na kole,
5) ocenić postępy swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier formatu A4,
- ołówki o różnej twardości (H, HB, B, itd.),
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Wykonaj rysunek z natury spódnicy damskiej podstawowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) znać zasady sporządzania rysunku z natury form płaskich,
2) dobrać przybory i narzędzia do wykonania ćwiczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
3) dokonać analizy budowy i proporcji modelu,
4) wykonać ogólny szkic spódnicy damskiej,
5) zaobserwować i wprowadzić szczegóły do rysunku,
6) zaprezentować swoją pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier formatu A4,
- ołówki o różnej twardości (H, HB, B, itd.),
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
Wykonaj rysunek spódnicy damskiej fantazyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) znać zasady sporządzania rysunku z wyobraz
ni,
2) dobrać przybory i narzędzia do wykonania ćwiczenia,
3) narysować spódnicę damską fantazyjną (korzystając z modelu zamieszczonego
w żurnalach, czasopismach),
4) zaprezentować swoją pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier formatu A4,
- ołówki o różnej twardości (H, HB, B, itd.),
- żurnale, kolorowe czasopisma z odzieżą,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 5
Wykonaj rysunek bryły  dzbana.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) znać zasady sporządzania rysunku brył,
2) dobrać przybory i narzędzia do wykonania ćwiczenia,
3) narysować bryłę dzbana,
4) zaprezentować swoją pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier formatu A4,
- ołówki o różnej twardości (H, HB, B, itd.),
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) narysować bez przyrządów linie, koła, elipsy?
ðð ðð
2) wykonać rysunek rozmachowy?
ðð ðð
3) wykonać szkic spódnicy?
ðð ðð
4) wykonać rysunek bryły?
ðð ðð
5) wykonać rysunek spódnicy fantazyjnej?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2. Proporcje figury ludzkiej. Rysunki sylwetek statycznych
i w ruchu: dziecka, kobiety, mężczyzny
4.2.1. Materiał nauczania
W odzieżownictwie szczególnie ważny jest rysunek figury ludzkiej. Na figurze łatwo jest
dostrzec istotne cechy ubioru: linię, sposób układania się materiału, styl, powierzchnie
materiałów odzieżowych. Trójwymiarowość bryły sprawia, że materiał po niej  spływa ,
bÄ…dz
odstaje, przylega lub sterczy, lekko ją modeluje. Czyni figurę kanciastą lub miękką.
Rysunki najczęściej stosowane w odzieżownictwie to rysunki z pamięci lub z wyobraz
ni,
pozwalające kreować obraz ubioru, tworzyć go, by póz
niej na ich podstawie urzeczywistnić
obraz.
Aby ukształtować umiejętność rysowania z natury i wyobraz
ni należy najpierw poznać
budowę człowieka, jego proporcje, relacje miedzy wyglądem ciała w ruchu, a układem
kośćca. Jest to możliwe na podstawie obserwacji, szkiców i studiów z natury.
Proporcje figury ludzkiej
Podczas rysowania odzieży jest potrzebna, a nawet niezbędna znajomość proporcji figury
ludzkiej. Trzeba nauczyć się rysować człowieka w sposób uproszczony, schematyczny,
ale na tyle fachowo, aby prawidłowo wyrazić proporcje budowy ciała, wiek i płeć.
Rys. 7. Porównanie proporcji sylwetki: a) dziecka rocznego, b) kobiety [2, s. 98].
Proporcje, a zwłaszcza wysokość głowy w stosunku do wysokości całej sylwetki
informujÄ… nas o wieku.
1
U rocznego niemowlęcia wysokość głowy stanowi wysokości całego ciała (rys.7).
4
W miarę rozwoju, tułów i nogi dziecka rosną szybciej niż głowa. Wskutek tego proporcje
ulegajÄ… zmianom wraz z wiekiem.
U dziecka dwuletniego stosunek wysokości głowy do całego wzrostu jest jak 1:5.
W wieku czterech lat stosunek ten wynosi 1:5,5. W wieku 6÷8 lat  1:6, dziesiÄ™ciu lat  1:6,5,
czternastu lat  1:7,5, w wieku 18÷22 lat wysokość gÅ‚owy dochodzi do normy i stanowi
1
całego wzrostu przy figurze wysokiej (rys.8).
8
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
 1-2 lata 2-3 lata 4 lata
6 lat 8 lat 10 lat
12 lat 12 lat 15 lat 15 lat
Rys. 8. Porównanie proporcji dzieci w różnym wieku [9, s. 32, 33].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rysunki sylwetek statycznych: dziecka, kobiety, mężczyzny
Rysunki modeli odzieżowych na sylwetce można wykonywać z wykorzystaniem
odpowiedniego schematu. Odrysowuje się wówczas schemat sylwetki i nadaje mu
odpowiedni kształt. Metodę te poleca się tym, którzy mają trudności z wzrokową oceną
proporcji figury ludzkiej. Schematy sylwetki kobiecej i męskiej są oparte na kanonie 1:8 (tzn.
1
wielkość głowy stanowi wysokości ciała), schemat sylwetki dziecięcej zaś na proporcji 1:6.
8
Proporcje dziecka są zmienne w zależności od wieku.
Instrukcja wykonania schematu sylwetki kobiety:
Do zbudowania schematu sylwetki jest potrzebny odcinek l, dowolnej długości, cała sylwetka
ma wysokość 8 x  l . Długość odcinka podstawowego  l służy do budowania innych miar,
np. ½ l, ź l, itd.
W celu wykonania schematu kobiety należy: (rys. 9a):
 narysować pionową linię (oś symetrii) i zaznaczyć na niej 8 odcinków równych l,
 przez zaznaczone punkty przeprowadzić linie poziome, które stworzą pola od I do VIII;
pola te należy odpowiednio oznaczyć;
1
 w polu I zaznaczyć na obu liniach poziomych odcinki równe l z obu stron osi symetrii;
3
zbudować prostokąt i wpisać w niego owalny kształt głowy;
 pole II podzielić poziomo na połowy; na linii podziału zaznaczyć po obu stronach osi
2
symetrii odcinki równe (linia ramion);
3
 górną połowę pola II podzielić jeszcze raz na pół i zaznaczyć miejsce podziału punktem
na osi symetrii; połączyć ten punkt z punktem ramion;
1
 szyję zaznaczyć, odmierzając po l z obu stron osi symetrii (od podstawy głowy
6
do zarysu ramion);
1
 na dolnej linii pola III zaznaczyć po obu stronach osi symetrii odcinki równe l (linia
3
talii);
2
 na dolnej linii pola IV zaznaczyć po obu stronach osi symetrii odcinki równe l (linia
3
bioder); połączyć punkty bioder z punktami talii;
1
 na dolnej linii pola VIII zaznaczyć po obu stronach osi symetrii odcinki równe l (linia
3
stóp);
1
 w polu VIII zaznaczyć linię poziomą na wysokości l , mierząc od dołu pola VIII,
3
1
odmierzyć na wyznaczonej linii odcinki równe l po obu stronach osi symetrii (linia
4
kostek);
 połączyć punkty kostek z punktami stóp; punkty kostek połączyć z punktami bioder;
 w przecięciu dolnej linii pola II i linii tułowia (boki) znajdują się punkty pach;
1
poprowadzić od nich linie wewnętrzne rąk, sięgające do wysokości l od dołu pola V;
4
tę wysokość można zaznaczyć linią poziomą, linie wewnętrzne rąk nie mogą stykać się
z sylwetką, obowiązuje minimalna odległość od bioder (na linii bioder), np. 2 mm;
 linie zewnętrzne rąk  budują ich kształt; na linii talii wyznaczyć szerokości rąk
1
w łokciu, odmierzając odcinek równy l od wewnętrznych linii rąk;
4
 na linii bioder zaznaczyć szerokości rąk w nadgarstku, odmierzając odcinek równy
1
l od wewnętrznej strony ręki;
8
 w polu V wykonać rysunek dłoni (kształt trapezu).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Rys.9. Schematy sylwetek: a) kobiety, b) mężczyzny, c) dziecka [4, s. 49].
Instrukcja wykonania schematu sylwetki mężczyzny
Do zbudowania schematu sylwetki jest potrzebny odcinek  l , dowolnej długości, cała
sylwetka ma wysokość 8xl. Długość odcinka podstawowego l służy do budowania innych
miar, np. ½ l, ź l, itd.
W celu wykonania schematu sylwetki mężczyzny należy (rys.9b):
 narysować pionową linię środkową (oś symetrii) i zaznaczyć na niej 8 odcinków 
równych l; przeprowadzić przez nie linie poziome i oznaczyć pola od I do VIII;
1
 na górnej i dolnej linii pola I odmierzyć odcinki równe l z obu stron osi symetrii;
3
połączyć punkty i zbudować prostokąt, wpisać w niego kształt głowy, nadając jej kształt
zgeometryzowany;
 pole II podzielić poziomo na połowy; na wyznaczonej linii odmierzyć odcinki równe
wielkości głowy z obu stron osi symetrii (linia ramion);
 górną część pola II podzielić na pół i oznaczyć to miejsce punktem na osi symetrii
i połączyć ten punkt z punktami ramion;
1
 szyję zaznaczyć, odmierzając odcinek równy l z obu stron osi symetrii (od podstawy
4
głowy do zarysu ramion);
1
 w polu VIII na jego dolnej linii, zaznaczyć odcinki równe l po obu stronach osi
2
symetrii (linia pasa);
 biodra znajdują się na dolnej linii pola IV, ich szerokość jest wyznaczona linią łączącą
punkty nóg pola VIII z punktami ramion pola II;
 punkty pasa połączyć z punktami ramion oraz punktami bioder;
 punkty pach znajdują się w miejscu przecięcia linii tułowia z dolną linią pola II;
 linie wewnętrzne rąk sięgają od punktów pach do linii pola V odmierzonej odcinkiem
1
l od dołu pola V; linie te nie muszą się stykać z punktami bioder, powinny być
4
oddalone minimalnie, np. mm od punktów bioder;
1
 na linii pasa odmierzyć odcinki równe l od linii wewnętrznej ręki (punkty łokcia);
3
1
na linii bioder odmierzyć l od linii wewnętrznej ręki (punkty nadgarstka), połączyć
4
punkty nadgarstka z punktami Å‚okci, a punkty Å‚okci z punktami ramion;
 dłonie narysować w kształcie trapezu;
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
 na dolnej linii pola VIII zaznaczyć linię poziomą (linia kostek), ich szerokość określa
linia wyznaczona wcześniej, łącząca punkty pola VIII z punktami ramion; punkty kostek
należy połączyć z punktami stóp;
 linia środkowa, wyznaczająca długość nóg, sięga od linii bioder do dolnej linii pola VIII.
Instrukcja wykonania schematu sylwetki dziecka:
Do zbudowania schematu sylwetki jest potrzebny odcinek l, dowolnej długości, cała sylwetka
ma wysokość 6xl. Długość odcinka podstawowego  l służy do budowania innych miar,
np. ½ l, ź l, itd.
W celu wykonania schematu dziecka należy: (rys.9c):
 narysować pionową linię (oś symetrii) i zaznaczyć na niej 8 odcinków równych l,
 narysować linię pionową (oś symetrii) i zaznaczyć na niej 6 odcinków długości l; przez
zaznaczone punkty przeprowadzić linie poziome, wyznaczone pola oznaczyć od I do VI;
1
 na obu liniach pola i zaznaczyć odcinki równe l z dwóch stron osi symetrii, zbudować
2
kwadrat i wpisać w niego okrągły kształt głowy; pole II podzielić poziomo na trzy równe
1 2
części; na pierwszej górnej linii podziału ( l od góry) odmierzyć odcinki równe l
3 3
z obu stron osi symetrii (punkty ramion);
 połączyć punkty ramion z punktem podstawy głowy na osi symetrii;
 narysować linie pionowe styczne do głowy, sięgające do połowy pola IV;
 na drugiej od góry, wyznaczonej poziomo linii pola II, znajdują się punkty pach;
powstają one z przecięcia linii tułowia i drugiej, wyznaczonej wcześniej, linii poziomej
pola II;
 od punktów pach poprowadzić linie wewnętrzne rąk, sięgające do wyznaczonej wcześniej
linii pola IV;
1
 linia łokci w polu III jest odległa o l od górnej linii pola III;
3
1
 łokieć znajduje się na linii talii w odległości l od linii wewnętrznej ręki; punkty łokci
6
połączyć z punktami ramion i nadgarstka;
1
 w polu VI zaznaczyć poziomo linię odległą o l od dołu pola VI; na niej zaznaczyć
4
1
szerokość kostek, odmierzając l z obu stron osi symetrii;
4
1
 szerokość stóp zaznaczyć na dolnej linii pola VI, odmierzając l z obu stron osi symetrii;
3
 połączyć punkty kostek z punktami stóp i punktami bioder.
Rysunki sylwetek w ruchu: dziecka, kobiety, mężczyzny
Rysunki modelowe i żurnalowe można wykonywać, stosując odpowiednio przygotowany
schemat. W tym celu należy na odpowiednio sztywnym kartonie wykreślić linie,
zarysowujące sylwetkę ludzką (kobiety, mężczyzny, dziecka), zgodnie z instrukcją. Następnie
wyciąć schemat i ponacinać go w miejscach  ruchomych , zaznaczonych na rysunku 9a,9b,9c
strzałkami (linie: szyi, pachy, talii, łokcia, nadgarstka, kolana, kostki)  strzałki wskazują na
kierunek cięcia. Należy przecinać ostrożnie, by nie uszkodzić schematu. Schematowi sylwetki
trzeba nadać właściwy kształt, wydobywając cechy figury kobiecej, męskiej lub dziecięcej.
Nadając kształt sylwetce ludzkiej należy pamiętać o jej odpowiednim wymodelowaniu
(rys. 10). Zgodnie z zaobserwowanÄ… budowÄ… muskulatury ludzkiej trzeba schemat w pewnych
partiach: poszerzyć  np. mięsnie ramion, przedramiona, talię i tułów; zwęzić  w partii nóg,
okolicy przedramienia, nadgarstka; zaokrąglić  w partiach szyi oraz zwrócić szczególną
uwagę na miękkie ukształtowanie się nóg.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Rys. 10. Powstawanie rysunków na schemacie sylwetki: a) kobiecej, b) męskiej, c) dziecięcej [4, s. 50].
Pokazując ruch na sylwetce korzystnie jest zastosować w rysunku pozę kontrapostu. Jest
to poza, w której masa ciała spoczywa na jednej nodze. Daje on możliwość uzyskania efektu
minimalnego ruchu, dynamiki. Rysunek postaci w kontrapoście pozwala zaprezentować
sposób układania się ubioru na figurze.
Aby narysować schemat w kontrapoście należy:
 narysować linię środkową (pion postaci) i wrysować głowę wraz z szyją, tak by środek
szyi znajdował się na tej linii (rys.11a),
 linie talii i bioder narysować ukośnie, uniesione w jednym kierunku (nie mają
tu zastosowania skróty perspektywiczne, gdyż postać jest oglądana frontalnie), następnie
wrysować odpowiednio upozorowany tułów wraz z głową (rys.11b),
 na linii środkowej oprzeć nogę, na której spoczywa masa ciała, a następnie narysować
kostkÄ™ tej nogi,
 rysunek drugiej nogi oraz rąk wykonać w ustawieniu dowolnym (rys.11c).
Rys. 11. Sposób rysowania sylwetki w pozie kontrapostu: a) narysowanie linii środkowej, wrysowanie głowy
i szyi, b) narysowanie linii talii i bioder, c) narysowanie nóg [4, s. 47].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie sÄ… proporcje figury ludzkiej?
2. Jakie różnice można zauważyć w proporcjach sylwetki kobiety i dziecka rocznego?
3. Jakie różnice występują w proporcjach sylwetki kobiety, mężczyzny i dziecka?
4. Jakie sÄ… zasady wykonywania schematu sylwetki kobiety?
5. Jakie są etapy powstawania schematu sylwetki męskiej?
6. Co należy zrobić, aby wykonać schemat sylwetki dziecka?
7. W jaki sposób przygotowuje się schemat sylwetki ludzkiej do rysowania sylwetki
w ruchu?
8. Co to jest poza kontrapostu?
9. Jakie czynności należy wykonać, aby wymodelować sylwetkę przedstawioną
schematycznie?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj schemat sylwetki kobiety i wymodeluj jej kształty.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania schematu sylwetki kobiety,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
4) wykonać schemat krok po kroku zwracając szczególną uwagę na dokładność pomiarów
(odcinek l),
5) sprawdzić proporcje sylwetki (w razie trudności skorzystać z pomocy nauczyciela),
6) wyciąć wykonany schemat,
7) ponacinać sylwetkę w odpowiednich miejscach,
8) przykleić schemat i wymodelować kształty sylwetki,
9) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- blok techniczny formatu A4,
- ołówki różnej twardości (H, HB, B, itp.),
- przybory kreślarskie,
- gumka, nożyczki, klej,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Wykonaj schemat sylwetki mężczyzny i wymodeluj jej kształty.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania schematu sylwetki mężczyzny,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4) wykonać schemat krok po kroku zwracając szczególną uwagę na dokładność pomiarów
(odcinek l),
5) sprawdzić proporcje sylwetki (w razie trudności skorzystać z pomocy nauczyciela),
6) wyciąć wykonany schemat,
7) ponacinać sylwetkę w odpowiednich miejscach,
8) przykleić schemat i wymodelować kształty sylwetki,
9) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- blok techniczny formatu A4,
- ołówki różnej twardości (H, HB, B, itp.),
- przybory kreślarskie,
- gumka, nożyczki, klej,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Wykonaj schemat sylwetki dziecka i wymodeluj kształty.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania schematu sylwetki dziecka,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
4) wykonać schemat krok po kroku zwracając szczególną uwagę na dokładność pomiarów
(odcinek l),
5) sprawdzić proporcje sylwetki (w razie trudności skorzystać z pomocy nauczyciela),
6) wyciąć wykonany schemat,
7) ponacinać sylwetkę w odpowiednich miejscach,
8) wymodelować kształty sylwetki,
9) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- blok techniczny formatu A4,
- ołówki różnej twardości (H, HB, B, itp.),
- przybory kreślarskie,
- gumka, nożyczki, klej,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
Narysuj prosty ubiór damski na sylwetce w ruchu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odrysować sylwetkę kobiety w pozie kontrapostu na arkuszu papieru korzystając
z szablonu,
2) narysować prosty ubiór damski na sylwetce,
3) zaprezentować efekty swojej pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Wyposażenie stanowiska pracy:
- blok rysunkowy formatu A4,
- ołówki różnej twardości (H, HB, B, itp.), gumka,
- szablon sylwetki kobiety,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 5
Narysuj prosty ubiór męski na sylwetce w ruchu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odrysować sylwetkę mężczyzny w pozie kontrapostu na arkuszu papieru korzystając
z szablonu,
2) narysować prosty ubiór męski na sylwetce,
3) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- blok rysunkowy formatu A4,
- ołówki różnej twardości (H, HB, B, itp.), gumka,
- szablon sylwetki mężczyzny,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dobrać materiały i przybory rysunkowe?
ðð ðð
2) określić proporcje sylwetki kobiety?
ðð ðð
3) określić proporcje sylwetki męskiej?
ðð ðð
4) określić proporcje sylwetki dziecka?
ðð ðð
5) określić różnice między proporcjami sylwetki kobiety i dziecka?
ðð ðð
6) narysować schemat sylwetki kobiety?
ðð ðð
7) narysować schemat sylwetki męskiej?
ðð ðð
8) narysować schemat sylwetki dziecka?
ðð ðð
9) narysować sylwetkę kobiety, mężczyzny, dziecka w ruchu?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.3. Rysunek modelowy i żurnalowy
4.3.1. Materiał nauczania
Rysunki ubiorów miały zawsze charakter artystyczny. Powstawały one wraz z istnieniem
domów mody i żurnali. Samo wykonanie rysunku nie musiało oznaczać realizacji projektu
w formie rzemieślniczej, jednostkowej czy przemysłowej. Przed upowszechnieniem się
fotografii miały one wiernie, realistycznie odzwierciedlać ubiory.
Rysunek modelowy
Rysunek modelowy (inaczej rysunek projektu plastycznego modelu odzieży) jest
to rysunek przedstawiający projekt modelu odzieży na sylwetce odpowiadającej
antropometrycznym proporcjom człowieka (rys. 12). Przedstawia on zewnętrzny wygląd
modelu odzieżowego w płaszczyz
nie czołowej przedniej i tylnej oraz w płaszczyz
nie
strzałkowej z wyodrębnionymi, charakterystycznymi dla zaprojektowanego modelu,
elementami odzieżowymi.
Rys.12. Rysunek modelowy odzieży [7, s. 150].
Rysunek modelowy przedstawia linię i proporcje modelu odzieży oraz kompozycję
wszystkich elementów odzieżowych i dekoracyjnych (rys.13.), tzn. linie cięć i szwów
modelujących sylwetkę, położenie szwów i zaszewek modelujących wypukłości i wcięcia
ciała, kształt wyłogów, kołnierza i kieszeni, rozmieszczenie zapięć, zaznaczenia fałd,
stębnowań itp.
Rys.13. Rysunek elementów odzieży [7, s. 150].
Rysunek modelowy jako część projektu plastycznego lub element dokumentacji
technologicznej jest szczególnie ważny w odzieżownictwie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Może to być:
 rysunek z natury, gdy odzwierciedla się wygląd wzorca odzieżowego na sylwetce,
na manekinie, na wieszaku, w rozłożeniu na płasko;
 rysunek z pamięci, gdy odtwarza się wygląd zapamiętany;
 twórcza projekcja szkicu żurnalowego, gdy dopracowuje się w szczegółach mało
precyzyjnÄ… wijÄ™ artystycznÄ….
Rysunek modelowy wykonuje się linią płynną, miękką, a zarazem precyzyjną i pewną.
Linie rysowane na sylwetce mogą mieć zgrubienia będące efektem silnie przyciśniętego
narzędzia; są wtedy plastyczne, niejednakowe; uwypuklające miejsca ciemniejsze, ilustrujące
zetkniecie dwóch krawędzi. Rysunek modelowy może być przedstawiany:
 na sylwetce,
 w rozłożeniu  na płasko ,
 na manekinie,
 na wieszaku.
Rysunek modelowy na sylwetce (rys. 14) powinien być proporcjonalny, najlepiej
o klasycznych proporcjach, wyrażających się stosunkiem wielkości głowy do długości ciała,
jak 1:8. Można go narysować:
 bezpośrednio odwzorowując kształt z pamięci, z natury lub z wyobraz
ni (tzw. rysunek
 z wolnej ręki ),
 posługując się odpowiednio przygotowanym schematem.
Bardzo często rysunki modelowe na sylwetce przedstawiane są w pozie kontrapostu.
Jest to wzorzec przeniesiony z czasów antycznych.
Rys.14. Rysunek modelowy na sylwetce [4, s. 19].
Na rysunku modelowym, na sylwetce powinno się szczegółowo prezentować fason
(detale  kieszenie, cięcia, stebnówki, itp.) oraz zawsze obok rysunku odzieży, oglądanej
z przodu należy zamieścić mniejszy rysunek tyłu. Rysunki te powinny być czytelne,
przejrzyste i szczegółowe.
Rysunek modelowy  w rozłożeniu na płasko (rys. 15) służy do przedstawienia modelu
odzieży bez sylwetki, przy czym odzież jest prezentowana z przodu oraz z tyłu.
Aby wykonać taki rysunek należy:
 zacząć od narysowania linii środkowej,
 zakomponować rysunek i zaznaczyć jego wysokość na linii środkowej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
 ocenić proporcje wzrokowo i stosując wielkości porównawcze, narysować linie poziome
(linię ramion, dekoltu, podkroju pachy, gorsu, talii, bioder, długości wyrobu, itp.)
 na liniach tych oznaczyć odcinki szerokości, stosując również miary porównawcze,
 zaznaczyć konturem zarys kształtu,
 proporcje wszelkich detali (kieszeni, patek, linii cięć) ocenić wzrokowo i narysować,
 we właściwym miejscu umieścić kieszenie, linię zapięcia (ich wielkości porównać
z wielkościami innych elementów).
Rys.15. Rysunek modelowy  w rozłożeniu na płasko [4, s. 48].
Przyjęto zasadę, że jeden rękaw, np. bluzki, w rysunku modelowym  na płasko
przedstawia się w zgięciu na linii łokcia. Tego typu rysunki stosuje się w żurnalach
użytkowych, zawierających wykroje odzieży i ich opisy, np.  Burda .
Rysunek żurnalowy
Rysunek żurnalowy  to rysunek przedstawiający wygląd modelu odzieży na sylwetce
ludzkiej w ruchu (rys.16). Rysunek żurnalowy nie uwzględnia elementów modelowych
i dekoracyjnych odzieży, daje ogólne wyobrażenie o całości modelu odzieżowego, informuje
o charakterystycznych cechach linii mody odzieżowej. Proporcje modelu żurnalowego
nie odpowiadają proporcjom sylwetki rysunku modelowego. Może on być wykonany różną
techniką, jako rysunek, szkic lub plama malarska. Rysunek żurnalowy jest podstawą
do opracowania rysunku modelowego odzieży.
Rys. 16. Rysunki żurnalowe współczesnych projektantów (w różnych stylach wykonania) [4, s. 18].
Kopiowanie rysunków w zmiennej wielkości
Na etapie nauki tworzenia rysunków żurnalowych ważna i przydatna jest znajomość
kopiowania rysunków żurnalowych. Rysunki można kopiować różnymi sposobami: poprzez
fotografowanie, druk, wyświetlanie, itp. Jednak te sposoby wymagają specjalnej aparatury
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
i maszyn. Do utworzenia kopii rysunków z żurnali możemy wykorzystać kalkę techniczną,
a wierność kopii będzie uzależniona od dokładności i staranności kopiującego. Jest to sposób
najprostszy i najczęściej stosowany. Inaczej przedstawia się sytuacja, gdy zachodzi
konieczność kopiowania rysunków żurnalowych w zmiennej wielkości. Istnieją dwa sposoby
kopiowania rysunków w zmiennej wielkości:
- powiększanie modelu za pomocą linii pomocniczych (rys.17)  polega ono
na poprowadzeniu linii pionowej (bazy) i poziomych linii w charakterystycznych
miejscach kopiowanego rysunku żurnalowego. Należy zwrócić szczególną uwagę na
dokładność w tworzeniu linii prostopadłych i równoległych, co wpłynie na jakość
powstajÄ…cej kopii. Na arkuszu papieru rysujemy linie pomocnicze (pionowÄ… i poziome)
w takiej podziałce, jaką chcemy zastosować. Po narysowaniu wszystkich linii
wyznaczamy punkty zasadnicze szerokości modelu. W granicach wyznaczonych w ten
sposób proporcji rysujemy kopię, ciągle przyglądając się rysunkowi żurnalu. Pracę naszą
kontrolujemy przez odstawianie obu rysunków i porównywaniu ich z pewnej odległości.
Po ukończeniu pracy wycieramy linie pomocnicze na kopii i oryginale.
Rys. 17. Powiększenie modelu za pomocą linii pomocniczych [2, s. 96].
- powiększenie rysunku za pomocą kratek. Na oryginale rysujemy kratkę, następnie
powtarzamy czynność na czystym arkuszu papieru w odpowiednio zwiększonej
podziałce. Można kratki oznaczyć literami i cyframi, co ułatwi przenoszenie
poszczególnych partii rysunku. Następnie kolejno kratka po kratce przenosimy fragmenty
rysunku z oryginału na tworzoną powiększoną kopię (rys. 18).
Rys.18. Powiększenie rysunku na kratkach [2, s. 97].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest rysunek modelowy?
2. Jakie sÄ… rodzaje rysunku modelowego?
3. W jaki sposób powstaje rysunek modelowy na sylwetce?
4. W jaki sposób sporządza się rysunek modelowy  w rozłożeniu na płasko ?
5. Co to jest rysunek żurnalowy?
6. Jakie występują techniki kopiowania rysunków w zmiennej wielkości?
7. Na czym polega kopiowanie rysunku z zastosowaniem linii pomocniczych?
8. Na czym polega kopiowanie rysunku za pomocÄ… kratek?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj rysunek modelowy spódnicy damskiej  w rozłożeniu na płasko .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi rysunku modelowego i odpowiedzieć na
pytania:
- Co to jest rysunek modelowy?
- Jakie rozróżniamy rodzaje rysunku modelowego?
- Gdzie w odzieżownictwie ma zastosowanie rysunek odzieżowy?
- Jakie przybory sÄ… potrzebne do wykonania rysunku modelowego?
3) ustalić fason spódnicy damskiej przydzielonej do wykonania ćwiczenia,
4) zaplanować kolejność czynności wykonania rysunku modelowego spódnicy damskiej
 w rozłożeniu na płasko .
5) ustalić format arkusza papieru i wielkość wykonania rysunku,
6) omówić i uzgodnić wszystkie punkty z fazy planowania z nauczycielem,
7) odnieść się do uwag i propozycji nauczyciela,
8) wykonać zgodnie z zaplanowanymi czynnościami rysunek modelowy spódnicy damskiej,
9) zwrócić uwagę na estetykę i dokładność wykonania twojej pracy,
10) przygotować się do zaprezentowania swojej pracy. Zespoły uczniów wyznaczają lidera
grupy, który dokonuje prezentacji ćwiczenia.
11) przygotować się do sprawdzenia wykonanej pracy  odpowiedzieć na pytania:
- Czy prawidłowo został wykonany rysunek modelowy spódnicy damskiej?
- Czy rysunek jest czytelny i estetyczny?
- Czy wszystkie cechy charakterystyczne (detale) fasonu spódnicy zostały
przedstawione na rysunku?
Wyposażenie stanowiska pracy:
- blok rysunkowy formatu A4,
- ołówki różnej twardości,
- gumka,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Ćwiczenie 2
Wykonaj rysunek modelowy bluzki damskiej na sylwetce.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi rysunku modelowego,
3) odrysować sylwetkę korzystając z szablonu,
4) zastosować kolejno zasady tworzenia rysunku modelowego,
5) narysować rysunek modelowy,
6) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- blok rysunkowy formatu A4,
- szablon sylwetki,
- ołówki różnej twardości,
- gumka,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Wykonaj rysunek żurnalowy sukni damskiej wieczorowej dowolną techniką.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi rysunku żurnalowego,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wybrać technikę wykonania rysunku,
4) wykonać ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- blok rysunkowy formatu A4,
- ołówki różnej twardości,
- przybory rysunkowe i malarskie,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
Skopiuj rysunek żurnalowy w zmiennej wielkości.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wylosować rysunek żurnalowy spośród ilustracji przygotowanych przez nauczyciela,
3) skopiować rysunek żurnalowy w zmniejszonej wielkości metodą wskazaną przez
nauczyciela,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4) dokonać analizy wykonanego ćwiczenia,
5) wskazać wady i zalety metody, którą wykonałeś rysunek,
6) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ilustracje rysunków do kopiowania,
- blok rysunkowy formatu A4,
- ołówki różnej twardości,
- gumka,
- papier kancelaryjny,
- kalka techniczna,
- przybory kreślarskie,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dobrać materiały i przybory rysunkowe do zadanego ćwiczenia?
ðð ðð
2) wskazać różnice między rysunkiem modelowym a żurnalowym?
ðð ðð
3) narysować rysunek modelowy  w rozłożeniu na płasko ?
ðð ðð
4) narysować rysunek modelowy na sylwetce?
ðð ðð
5) narysować rysunek żurnalowy?
ðð ðð
6) zastosować techniki kopiowania rysunków żurnalowych?
ðð ðð
7) skopiować rysunek w zmiennej wielkości za pomocą linii
pomocniczych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.4. Perspektywa
4.4.1. Materiał nauczania
Podstawowe zasady perspektywy zbieżnej
Świat, który nas otacza oraz znajdujące się w nim przedmioty są przestrzenne, tzn. mają
trzy wymiary: szerokość, wysokość i głębokość. Natomiast powierzchnia papieru, płótna
czy ściany, na której rysujemy, malujemy ma dwa wymiary szerokość i wysokość, wymiaru
trzeciego  głębokości brak. Mimo to elementy kompozycji plastycznej potrafią wyrazić
i stworzyć wrażenie, iż oglądający ulega złudzeniu jakby obraz  w rzeczywistości płaski 
był wieloplanowy i posiadał trzeci wymiar  głębokość.
Metody przedstawiania bryły na płaszczyz
nie stosowane w technice (rzuty prostokÄ…tne,
perspektywa równoległa) opierają się na ścisłych danych. Pozwalają one na dokładne
przedstawienie trójwymiarowego przedmiotu na płaszczyz
nie arkusza. W rysunku odręcznym
stosujemy perspektywę zbieżną, zwaną inaczej środkową lub malarską. Daje ona obraz
przedmiotu na płaszczyz
nie mniej lub więcej zniekształcony, zgodnie z prawami widzenia.
Daje złudzenie rzeczywistości. Stosunek wielkości przedmiotów oraz wrażenie głębi
są przedstawione tak, jak widzimy, zgodnie z poczuciem przestrzeni. Efekt przestrzenności
można uzyskać rysując na podstawie trafnej obserwacji, albo na zasadzie rzutu
perspektywicznego zbieżnego.
Podstawowymi pojęciami perspektywy są: linia horyzontu (LH), punkt widzenia (PW)
i punkt zbiegu (PZ). Horyzont jest to linia, wzdłuż której niebo pozornie styka się
z powierzchnią ziemi. Linia horyzontu znajduje się zawsze na wysokości oczu przed
obserwatorem i wznosi się lub opada w zależności od jego punktu obserwacji (rys.19).
By lepiej to pojąć, wystarczy wyobrazić sobie, że jesteśmy na plaży. Obojętnie, gdzie się
znajdujemy, horyzont pozostaje zawsze na wysokości oczu. Punkt widzenia leży zawsze
na linii horyzontu w kierunku spojrzenia patrzącego. Tam również znajduje się punkt
lub punkty zbiegu. W nich zbiegają się wszystkie równolegle względem siebie przedłużenia
krawędzi obiektu, jaki mamy odwzorować.
Rys. 19. Położenie linii horyzontu zależnie od wysokości, na jakiej znajdują się oczy obserwatora [2, s. 111].
Punkt, w którym spotykają się wszystkie linie w rzeczywistości równoległe do siebie,
dążące w głąb obrazu, nazywa się punktem zbieżności. Jeżeli jest to punkt leżący na
przecięciu się osi naszego widzenia z linią horyzontu, nazywamy go punktem oka, inaczej
ocznym. Jest to punkt na horyzoncie, na który skierowany jest nasz wzrok. Zbiegają się
w nim wszystkie linie równoległe do kierunku naszego wzroku niezależnie od tego czy
biegną po ziemi, czyli poniżej linii horyzontu, czy też po niebie, tzn. powyżej linii horyzontu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Podstawowymi prawami perspektywy malarskiej sÄ…: pozorne zmniejszanie
się przedmiotów w miarę oddalania się od oka oraz pozorna zbieżność w kierunku horyzontu
wszelkich linii biegnących w głąb obrazu.
Rys. 20. Przykłady perspektywy zbieżnej [1, s. 27].
Wiedząc, że geograficzny horyzont leży na wysokości oczu patrzącego, z łatwością
ustalimy jego położenie w przestrzeni zamkniętej, np. w klasie.
Obserwując wnętrze klasy (rys.21) widzimy, że linie poziome równoległe do kierunku
wzroku, leżące poniżej horyzontu, pozornie biegną skośnie w górę ku punktowi ocznemu,
linie zaś, które leżą nad horyzontem, pozornie biegną w dół. Wszystkie linie znajdujące
się na wysokości oczu wyglądają jak linie poziome.
Rys. 21. Zależność linii poziomych od odległości od linii horyzontu [2, s. 112].
Wszystkie linie poziome prostopadłe do kierunku naszego wzroku oraz wszystkie linie
pionowe nie ulegają pozornym zmianom kierunku. Przyglądając się klasie trzeba także
zwrócić uwagę na zmniejszenie się wymiarów przedmiotów, skracanie się krawędzi ścian,
drzwi, w miarÄ™ oddalania siÄ™ od naszych oczu.
Rysunek perspektywiczny polega na umiejętności poprawnego przedstawienia
przedmiotów trójwymiarowych, widzianych przez oko ludzkie, na płaszczyz
nie
dwuwymiarowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
W rysunku odzieży należy zdecydować się na zastosowanie takiego widoku
perspektywicznego, który optymalnie odzwierciedli sposób układania się na figurze:
 ujęcie en face (frontalne rys. 22a) wydaje się być mało naturalne, gdyż nie uwzględnia
efektu ruchu,
 ujęcie z dołu (rys. 22c) jest mało czytelne, gdyż w tej pozycji rzadko ogląda się figurę
w ubiorze,
 najbardziej korzystne jest ujęcie z góry (rys. 22b), gdyż najczęściej spogląda
się na otoczenie z wysokości oczu.
Rys. 22. Odzież w perspektywie zbieżnej: a) widok frontalny, b) widok z góry, c) widok z dołu [4, s. 46].
Skróty perspektywiczne dotyczą wyglądu całości ubiorów i ich detali w ujęciach
¾ oraz z boku, gdzie znajdujÄ… siÄ™ dwa punkty zbiegu. Im bliższy jest skrót zbiegu, tym skrót
jest Å‚agodniejszy.
W rysunkach modelowych powinno się unikać skrótów perspektywicznych, gdyż ważna
jest czytelność wszystkich detali odzieży. W rysunku żurnalowym dopuszczalny jest łagodny
skrót perspektywiczny, w celu podkreślenia sposobu układania się materii na sylwetce.
Szkic żurnalowy, jako rysunek podkreślający cechy charakterystyczne figury, czy linii
ubioru może przedstawić odzież bądz
figurę w silnych skrótach perspektywicznych.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaką perspektywę najczęściej stosujemy w rysunku odręcznym?
2. Jakie znasz podstawowe prawa perspektywy zbieżnej?
3. Co daje zastosowanie perspektywy zbieżnej w rysunkach?
4. Co to jest horyzont?
5. Co to jest punkt zbieżności?
6. Jaka jest zależność linii poziomych od linii horyzontu?
7. Jaka jest zależność linii pionowych od linii horyzontu?
8. Jakie widoki perspektywiczne stosowane są w rysunku odzieży?
9. W jakich rysunkach odzieży wskazane jest zastosowanie skrótów perspektywicznych?
10. W jakich rysunkach odzieży należy unikać stosowania perspektywy zbieżnej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj rysunek drogi z zastosowaniem perspektywy zbieżnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z zasadami perspektywy zbieżnej,
3) odnalez
ć linię horyzontu i punkt zbieżności,
4) wykonać wstępny szkic drogi polnej,
5) narysować drogę z zastosowaniem perspektywy zbieżnej,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- blok rysunkowy formatu A3,
- rysownica,
- ołówki różnej twardości,
- gumka,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Narysuj spódnicę damską sportową wykorzystując zasady perspektywy zbieżnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z zasadami perspektywy zbieżnej,
3) przygotować model do wykonania ćwiczenia (założyć spódnicę na manekin),
4) wybrać odpowiednie miejsce pracy (skonsultować wybór z nauczycielem),
5) narysować spódnicę damską sportową w trzech widokach: frontalny, z góry i z dołu,
z zastosowaniem perspektywy zbieżnej,
6) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- blok rysunkowy formatu A4,
- ołówki różnej twardości,
- gumka,
- model spódnicy damskiej sportowej;
- manekin,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Ćwiczenie 3
Narysuj fragmenty odzieży wykorzystując zasady perspektywy zbieżnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z zasadami perspektywy zbieżnej,
3) przygotować model do wykonania ćwiczenia (założyć bluzkę na manekin),
4) wybrać odpowiednie miejsce pracy (skonsultować wybór z nauczycielem),
5) narysować kołnierz bluzki damskiej w trzech widokach: frontalny, z góry i z dołu,
z zastosowaniem perspektywy zbieżnej,
6) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- blok rysunkowy formatu A4,
- ołówki różnej twardości,
- gumka,
- model bluzki damskiej z kołnierzem,
- manekin,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dobrać materiały i przybory rysunkowe do zadanego ćwiczenia?
ðð ðð
2) zastosować podstawowe zasady perspektywy zbieżnej?
ðð ðð
3) ustalić miejsce położenia horyzontu?
ðð ðð
4) ustalić położenie punktu ocznego?
ðð ðð
5) zastosować zasady perspektywy zbieżnej w rysowaniu drogi polnej?
ðð ðð
6) wykorzystać skróty perspektywiczne w rysowaniu odzieży?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.5. Światłocień w rysunku
4.5.1. Materiał nauczania
Światło i cień
Światło jakim oblany jest obiekt ukazuje nam, czy składa się on z form płaskich,
czy zakrzywionych, kulistych, wklęsłych, itp. Światło  dzięki porównaniu modeli z innymi
obiektami  wydobywa wszystkie jego cechy fizyczne, wymiary i proporcje. Co więcej,
w zależności od tego, czy światło padające na model jest ostre, silne, jasne, delikatne,
monotonne czy zimne  w połączeniu z innymi czynnikami  model może wyrażać szczęście,
smutek, niepokój, wyciszenie i inne nastroje.
Istnieją trzy główne czynniki pozwalające artyście wyrazić swe zmysły poprzez światło:
kierunek światła, ilość światła, rodzaj światła.
Wyróżniamy pięć najczęściej stosowanych sposobów oświetlenia:
1. Światło przednie  oświetla model z przodu, praktycznie nie dając cieni. Nie jest ono
dobre do nauki rysunku. Bez efektów światłocienia model jest mało wyrazisty i wydaje
się płaski.
2. Światło półboczne  pada na model pod kątem 450. Taki kierunek światła najlepiej
określa kształty i bryły.
3. Światło boczne  pada z boku, pozostawiając połowę modela w cieniu, co daje bardziej
dramatyczny efekt. Jest ono używane do ogólnych studiów postaci, ale czasem również
do portretów.
4. Światło tylne  lub częściowo tylne, pada z tyłu, pozostawiając w cieniu te części
modela, które widzi artysta. Jest ono często stosowane we współczesnym malarstwie
figuratywnym.
5. Światło górne  pochodzi z lampy lub okna umieszczonego w suficie. Do rysowania
i malowania jest ono wprost idealne i stanowi klasyczny rodzaj oświetlenia.
Drugi czynnik  ilość światła, ma duży wpływ na kontrasty. Model oświetlony słabym
światłem (np. świecy), ma głębokie, prawie czarne cienie. Z kolei bardzo silne światło
w przypadku rozproszenia zmniejsza intensywność cieni i kontrasty.
Rodzaj światła jest określany przez jego typ i lokalizację z
ródła. Istnieją dwa rodzaje czy też
z
ródła światła, którymi możemy posłużyć się podczas rysowania lub malowania, są to:
 naturalne z
ródła światła: słońce, księżyc,
 sztuczne z
ródła światła: oświetlenie elektryczne, gazowe, świece, itp.
y
ródła te można stosować osobno lub łączyć ze sobą. Gdy łączymy z
ródła światła, mówimy,
że model oświetlony jest światłem podstawowym i uzupełniającym.
W tworzeniu rysunków niezbędna jest znajomość najistotniejszych czynników, które mają
wpływ na efekty światłocienia:
1. Światło  oświetlone powierzchnie mają kolor taki, jak kolor modelu.
2. Jasność  efekt ten uzyskujemy poprzez zastosowanie kontrastu.
3. Cień  to ta część modela, na którą światło nie pada bezpośrednio.
4. Światło odbite (refleks)  to efekt światła padającego na zacienione części modela.
Występuje on zawsze wtedy, gdy światło odbija się od ustawionych obok jasnych
przedmiotów.
5. Joroba  to hiszpańskie słowo oznacza najgłębszą część cienia, pomiędzy odbiciem
światła a częściami oświetlonymi.
6.  Jasna ciemność  to powierzchnia między częściami oświetlonymi a zacienionymi.
7. Rzucany cień  to cień rzucany przez model.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
 W rysunku odzieży efekt światłocienia ma duże znaczenie, szczególnie przy rysowaniu
załamań tkaniny, falban, kontrafałd, itp. Studiując układ fałd na tkaninie uczymy
się wydobywać je i ich fakturę, tak że patrząc na rysunek wiemy, czy jest na nim bawełna,
wełna, gładki jedwab czy coś innego. Szczególnie istotna jest tu umiejętność obserwacji
różnorodnych faktur i sposobów układania się materiałów (rys. 23).
Etap I Etap II
Rys. 23. Etapy powstawania rysunku fałd tkaniny [1, s. 152].
Inaczej rysuje się fałdy  ciężkie , o wyraz
nych kształtach i z bogatym światłocieniem,
inaczej zaś  lekkie , mało wyraziste:
 materiały  ciężkie rysuje się kreska zdecydowaną, o określonym kierunku opadania,
 materię  lekką , puszystą (futra, mohairy) rysuje się lekką kreską, o różnych kierunkach,
 efekt ażuru i koronki wydobywa się przez głębokie tony i wyraz
ne partie światła,
z zastosowaniem precyzyjnej kreski,
 materiały  lekkie ,  lejące , rysuje się kreską o słabszym natężeniu, np. jedwab.
Kreska zawsze powinna podążać za kształtem, utrwalać go. Przezroczystości zaznacza
się przez zakreskowywanie przenikających się partii materiałów. Do podkreślenia partii
najjaśniejszych wykorzystuje się naturalne, białe tło kartonu.
Etap I Etap II
Rys. 24. Wykorzystanie światłocienia w szkicowaniu fragmentów odzieży [1, s. 153].
Kształty sfałdowań, to również znaczący element rysunku światłocieniowego. Ze
względu na rodzaj zastosowanego materiału fałdy mogą być: sterczące, lejące, drobne,
lejkowate, proste, głębokie, płytkie. Dobrze wykonany rysunek umiejętnie wykazuje te
różnice (rys. 24). Aby uzyskać określone efekty, należy właściwie dobierać linie, rysując:
 fałdy drobne  drobną kreską,
 fałdy lejkowate  z wyraz
nie zarysowanym kształtem lejka,
 fałdy głębokie  z zastosowaniem przyciemnionej kreski,
 fałdy płytkie  kreską delikatną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Umiejętność rysowania draperii, plisowania, form kloszowych, marszczonych, kokard,
piór, itp. jest przydatna w rysunku odzieżowym.
Rys. 25. Przykłady zastosowania światłocienia w rysunku żurnalowym [4, s. 41].
Światłocień ma największe zastosowanie w rysunku dynamicznym (sylwetka w ruchu),
gdyż pokazujemy sylwetkę jako bryłę o miękkich kształtach, a także uwypuklamy wszystkie
walory zaprojektowanego ubioru (rys. 25).
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co daje nam światło w rysowaniu?
2. Jakie znasz sposoby oświetlenia stosowane w rysowaniu?
3. Co daje w rysunku światło przednie?
4. Gdzie wykorzystamy światło półboczne?
5. Jakie światło używane jest najczęściej do studium postaci?
6. Które światło jest najczęściej wykorzystywane podczas rysowania?
7. Jakie znasz rodzaje światła?
8. Jakie czynniki wpływają na efekt światłocienia?
9. Co to jest cień?
10. Co to jest refleks?
11. Gdzie w odzieżownictwie najczęściej jest wykorzystywany światłocień?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj studium tkaniny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym światłocienia,
2) zorganizować stanowisko pracy (udrapować tkaninę na stelażu),
3) zaobserwować w jaki sposób rozkłada się światło na tkaninie,
4) wykonać studium tkaniny,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tkanina,
- blok rysunkowy formatu A3,
- sztaluga,
- ołówki różnej twardości, gumka,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Narysuj spódnicę z falbanami wykorzystując efekt światłocienia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym światłocienia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zaobserwować w jaki sposób rozkłada się światło na modelu odzieży,
4) narysować spódnicę z falbanami,
5) zastosować światłocień w rysowaniu falban,
6) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- blok rysunkowy formatu A3,
- sztaluga,
- ołówki różnej twardości, gumka,
- manekin,
- spódnica z falbanami,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Zaprojektuj ubiór męski sportowy z wykorzystaniem światłocienia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym światłocienia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) wykonać szkic projektu ubioru męskiego sportowego,
4) zastosować światłocień w rysunku,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- blok rysunkowy formatu A4,
- ołówki różnej twardości, gumka,
- schemat sylwetki męskiej,
- manekin,
- ubiór sportowy męski
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić jakie światło jest wykorzystywane do rysowania postaci?
ðð ðð
2) określić czynniki, które maja wpływ na efekt światłocienia?
ðð ðð
3) wykonać studium tkaniny?
ðð ðð
4) narysować falbanę z użyciem światłocienia?
ðð ðð
5) stosować efekt światłocienia w tworzeniu rysunków?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku błędną odpowiedz
zaznacz kółkiem, a następnie ponownie zakreśl
odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 60 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
instrukcja,
zestaw zadań testowych,
karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Rysunek to dziedzina sztuki, w której środkiem wyrazu jest
a) plama malarska.
b) szkic.
c) linia, kreska.
d) figura geometryczna.
2. Do rysowania rysunków odzieży stosujemy papier
a) o gładkiej powierzchni.
b) o widocznej chropowatości na powierzchni.
c) kolorowy.
d) o nieregularnej powierzchni.
3. Do środków rysowniczych dających cienką kreskę należy
a) węgiel.
b) ołówek.
c) kreda.
d) sangwiny.
4. Węgiel naturalny wykorzystywany jest do rysowania
a) rysunków technicznych.
b) głów, aktów, ubranych postaci.
c) rysunków przekrojowych.
d) rysunków instruktażowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
5. Bryły, to formy przestrzenne, które posiadają wymiary
a) długość, szerokość.
b) długość, grubość, szerokość.
c) długość, szerokość, wysokość.
d) długość, grubość, wysokość.
6. Odtwarzanie modelu znajdującego się przed nami, na który patrzymy to
a) rysunek z pamięci.
b) rysunek z wyobraz
ni.
c) rysunek z natury.
d) rysunek rozmachowy.
7. Wysokość głowy u dorosłego człowieka stanowi
a) 1/7 całego wzrostu.
b) 1/8 całego wzrostu.
c) 1/4 całego wzrostu.
d) 1/5 całego wzrostu.
8. W sylwetce kobiety szerokość ramion równa się szerokości
a) bioder.
b) talii.
c) kostek.
d) głowy.
9. Poza kontrapostu jest to poza, w której
a) głowa jest pochylona na bok.
b) masa ciała spoczywa na dwóch nogach.
c) masa ciała spoczywa na jednej nodze.
d) kończyny górne są uniesione do góry.
10. Na rysunku przedstawiono
Rysunek do zadania 10
a) rysunek modelowy.
b) rysunek żurnalowy.
c) rysunek instruktażowy.
d) rysunek techniczny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
11. Rysunek modelowy przedstawia siÄ™ na
a) stelażu.
b) wieszaku
c) manekinie.
d) sylwetce.
12. Rysunek przedstawiający wygląd modelu odzieży w płaszczyz
nie czołowej przedniej
i tylnej oraz w płaszczyz
nie strzałkowej, to rysunek
a) modelowy.
b) żurnalowy.
c) fragmentów odzieży.
d) techniczny.
13. Rysunek żurnalowy przedstawia sylwetkę ludzką
a) w postawie zasadniczej.
b) w ruchu.
c) w postawie siedzÄ…cej.
d) w postawie leżącej.
14. Rysunkiem modelowym jest rysunek
a) b) c) d)
Rysunki do zadania 14
15. W rysunku ilość światła ma duży wpływ na
a) kontrasty.
b) jakość rysunku.
c) wyglÄ…d modelu.
d) rodzaj zastosowanej techniki rysunkowej.
16. Punkt, w którym stykają się wszystkie linie w rzeczywistości równoległe do siebie,
dążące w głąb obrazu, nazywa się punktem
a) rozbieżności.
b) głównym.
c) zbieżności.
d) pobocznym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
17. Rysunek perspektywiczny polega na umiejętności poprawnego przedstawienia
przedmiotów trójwymiarowych, widzianych przez oko ludzkie na płaszczyz
nie
a) jednowymiarowej.
b) dwuwymiarowej.
c) trójwymiarowej.
d) czterowymiarowej.
18. Klasyczny rodzaj oświetlenia podczas rysowania stanowi światło
a) przednie.
b) boczne.
c) górne.
d) tylne.
19. Światło półroczne pada na model pod kątem
a) 450.
b) 900.
c) 600.
d) 750.
20. Światłocień ma największe zastosowanie w rysunku
a) instruktażowym.
b) konturowym.
c) dynamicznym.
d) technicznym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...............................................................................
Sporządzanie rysunków wyrobów odzieżowych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
6. LITERATURA
1. Barber B.: Podstawy rysunku. Wydawnictwo Delta, Warszawa
2. Czurkowa M.H., Ulawska-Bryszewska I.: Rysunek zawodowy dla szkół odzieżowych.
WSiP, Warszawa 1996
3. Daszyńska M.: Techniki graficzne, powlekanie, odbijanie. Techniki plastyczne. WSiP
Warszawa 1992
4. Fałkowska-Rękawek E.: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000
5. Lewandowska-Stark E.: Modelowanie form odzieży damskiej. Stowarzyszenie
Oświatowców Polskich, Toruń 1998.
6. Lewicka J. 100 technik plastycznych. Centralna Poradnia Amatorskiego Ruchu
Artystycznego, Nasza Księgarnia, Warszawa 1969
7. Parafianowicz Z.: Słownik odzieżowy. WSiP, Warszawa 1995
8. Parramon J.M.: Jak rysować. Wydawnictwo Galaktyka, A
ódz
1996
9. Salo T., Eberle H., Döllel H.: Mode Zeichnen & Entwerfen. Vollmer GmbH & Co.,
Haan-Gruiten 2001
10. Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Praca zbiorowa. Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2003
11. Smith R.: Tajemnice warsztatu artysty. MUZA S.A., Warszawa 1994
12. Teisisin K. Techniki rysunku. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1982
Czasopisma
 Nowa Edukacja Zawodowa
 Edukator Zawodowy  www.koweziu.edu.pl/edukator/index.php
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47