Warunkowanie klasyczne
jako mechanizm działania placebo
M E C H A N I Z M Y D Z I A A
A N I A P L A C E B O
W Y K A
A D 7
Geneza koncepcji
Badania nad działaniem placebo u zwierząt (Ader i
Cohen, 1975; Gliedman, Gantt i Teitelbaum, 1957;
Herrnstein, 1962; Pihl i Altman, 1971; Ross i
Schnitzer, 1963; Siegel, 1975)
Warunkowanie klasyczne jako jedyny mechanizm
Warunkowanie klasyczne jako jedyny mechanizm
wyjaśniający występowanie efektu placebo u zwierząt
Geneza koncepcji
Pierwsze propozycje wyjaśnienia działania placebo u
ludzi poprzez warunkowanie klasyczne: Gliedman,
Gantt i Teitelbaum (1957) oraz Kurland (1957)
Spójna teoria placebo jako reakcji warunkowej:
Wickramasekera (1980, 1985, 2000)
Wickramasekera (1980, 1985, 2000)
Koncepcja Adera (1985, 1997), Siegla (1985, 2002) i
Turkkan (1989)
Działanie placebo
a warunkowanie klasyczne
C Z Y P A C J E N C I R E A G U J 
J A K P S Y P A W A
O W A ?
Placebo jako bodziec warunkowy
Placebo to początkowo obojętny bodziec (częściej 
zespół bodz
ców), który - w wyniku ustalenia się
zależności między nim a bodz
cem bezwarunkowym 
staje się bodz
cem warunkowym, a skutek jego
działania to reakcja warunkowa, najczęściej podobna
działania to reakcja warunkowa, najczęściej podobna
do reakcji bezwarunkowej
Bodz
ce i reakcje bezwarunkowe
Bodz
ce bezwarunkowe to wszelkie czynniki
mające rzeczywisty wpływ na mechanizmy zdrowia i
choroby, a więc zarówno przyczyny zaburzenia (np.
bakterie chorobotwórcze), jak i metody powodujące
ustąpienie choroby (np. aktywne składniki
antybiotyków)
antybiotyków)
Reakcje bezwarunkowe to skutki działania
bodz
ców bezwarunkowych, czyli wywoływanie,
utrzymywanie i nasilanie symptomów zaburzenia
(np. ból gardła) oraz ich osłabianie i hamowanie (np.
ustąpienie bólu gardła)
Bodz
ce warunkowe
W rezultacie warunkowania klasycznego początkowo
obojętne bodz
ce (np. nazwa, wielkość, kształt,
kolor, zapach i smak tabletki, miejsce, kontekst,
elementy otoczenia, osoby obecne, odgłosy itp.)
zaczynają wywoływać reakcje warunkowe
zaczynają wywoływać reakcje warunkowe
zbliżone do tych, które uprzednio były wywoływane
przez bodz
ce bezwarunkowe
Bodz
ce warunkowe
Bodz
ce bezwarunkowe mogą wywoływać zarówno
reakcje pozytywne, jak i negatywne, także bodz
ce
warunkowe mogą nabyć zdolności do wywoływania
obu rodzajów skutków
Choroby jatrogenne
Choroby jatrogenne
Metody nieaktywne
W ramach jednej sytuacji leczenia występuje
nieskończona liczba bodz
ców, z których jedne mogą
wywoływać skutki pozytywne, a inne - negatywne
Współwystępowanie reakcji warunkowej i
bezwarunkowej
Każdej reakcji na bodziec bezwarunkowy
towarzyszyć będzie także reakcja na bodz
ce
warunkowe
Reakcja warunkowa pojawia się wcześniej i jest
zwykle słabsza od bezwarunkowej
zwykle słabsza od bezwarunkowej
Ostateczny efekt zastosowanego leczenia stanowi
sumę działania obu reakcji:
Wzmacnianie skuteczności leczenia  reakcja warunkowa
zgodna z bezwarunkową
Osłabianie skuteczności leczenia  jeśli silniejsza będzie
reakcja warunkowa, to może ona osłabić, znieść, a nawet
odwrócić działanie aktywnej metody
Reakcja warunkowa
W niektórych przypadkach reakcja warunkowa
wydaje się być przeciwna do bezwarunkowej, choć
istnieje zależność między bodz
cami warunkowym a
bezwarunkowym, wywołującymi obie reakcje
Cechą konstytuującą bodziec bezwarunkowy jest jego
Cechą konstytuującą bodziec bezwarunkowy jest jego
wpływ na ośrodkowy układ nerwowy (OUN), podczas
gdy reakcja bezwarunkowa to efekt aktywności OUN
Reakcja warunkowa
W przypadku niektórych substancji
farmakologicznych bodz
cem bezwarunkowym nie
jest sama substancja (jej składnik aktywny), lecz
skutki jej działania zaburzające homeostazę
organizmu, a konkretnie ich wykrycie przez OUN
Reakcję bezwarunkową stanowią działania, jakie
organizm podejmuje za pośrednictwem OUN w
odpowiedzi na to zaburzenie. Najczęściej mają one
charakter przeciwdziałający zaburzeniu
(Dworkin, 1993; Eikelboom i Stewart, 1982; Poulos i
Cappell, 1991; Ramsay i Woods, 1997; Siegel,
Baptista, Kim, McDonald i Weise-Kelly, 2000)
Reakcja warunkowa
Reakcja warunkowa, która wydaje się być przeciwna
do reakcji bezwarunkowej, zwana jest warunkową
reakcją kompensacyjną (ang. compensatory
conditional response)
Warunkowa reakcja kompensacyjna jest zgodna z
Warunkowa reakcja kompensacyjna jest zgodna z
bezwarunkową
Jeśli bodz
cem bezwarunkowym są skutki działania
substancji, a nie sam jej aktywny składnik, to reakcja
warunkowa zawsze będzie zgodna z bezwarunkową
Reakcja warunkowa
Adaptacyjna funkcja reakcji warunkowej 
przygotowywanie organizmu na przyjęcie bodz
ca
bezwarunkowego
Wzmacnianie siły reakcji bezwarunkowej
Osłabianie siły reakcji bezwarunkowej  warunkowa reakcja
kompensacyjna
kompensacyjna
Tolerancja na leki i narkotyki
Efekty odstawienia leków i narkotyków
Reakcja warunkowa albo zwiększa efektywność
aktywnych metod w ciągu ich stosowania
(sensytyzacja), albo  w przypadku warunkowej
reakcji kompensacyjnej  zmniejsza ich skuteczność
(tolerancja).
Siła reakcji warunkowej
Żeby utrzymać pozytywne działanie placebo
(bodz
ców warunkowych), nie wolno wykorzystywać
go jako jedynej formy leczenia, lecz należy
uzupełniać jego stosowanie aktywnymi metodami
(bodz
cami bezwarunkowymi)
(bodz
cami bezwarunkowymi)
Lekarze, którzy często wykorzystują placebo, będą z
czasem wywoływać słabszy efekt placebo, aż w końcu
przestaną w ogóle powodować jakiekolwiek reakcje
terapeutyczne - wygaszanie
Terapeuci, którzy stosują głównie metody aktywne,
będą wywoływać silniejszy efekt placebo
Siła reakcji warunkowej
Im większa jest skuteczność aktywnych metod,
stosowanych przed podaniem placebo, tym
efektywniejsze będzie działanie placebo
Postęp w izolowaniu i manipulowaniu aktywnymi
metodami (bodz
cami bezwarunkowymi) prowadzić
metodami (bodz
cami bezwarunkowymi) prowadzić
będzie do liczniejszych i silniejszych efektów placebo
(reakcji warunkowych)
Sumowanie
Jednoczesne zastosowanie kilku bodz
ców
warunkowych  zapowiadających ten sam bodziec
bezwarunkowy  prowadzi do zwiększenia siły
reakcji warunkowej w porównaniu z użyciem
któregokolwiek z tych bodz
ców osobno
któregokolwiek z tych bodz
ców osobno
Siła działania placebo jest tym większa, im więcej
bodz
ców warunkowych się wykorzystuje (np.
zarówno nazwa, wielkość, kształt, kolor, jak i smak
tabletki)
Generalizacja
Reakcje warunkowe wywołują nie tylko bodz
ce
warunkowe, ale i bodz
ce do nich podobne
Skuteczność jednego rodzaju leczenia wpływa także
na efektywność innych form terapii - bodz
ce
warunkowe skojarzone ze stosowaniem jednej
warunkowe skojarzone ze stosowaniem jednej
aktywnej metody wpływają na działanie innych
Skuteczne metody mogą nie przynieść żadnego
skutku, gdy negatywne reakcje warunkowe
występujące u chorego zgeneralizują się na ich
bodz
ce warunkowe, osłabiając efektywność ich
aktywnych składników
Różnicowanie
Wygaszanie reakcji na bodz
ce podobne
Chemioterapia
Warunkowanie placebo
w świetle badań
C Z Y M O Ż N A S I 
N A U C Z Y Ć R E A G O W A Ć N A
P L A C E B O ?
Warunkowanie reakcji placebo u zwierząt
Pawłow był pierwszym, który zaobserwował, że psy
reagują podobnie jak na morfinę, ale jeszcze przed jej
podaniem
Pawłow był też pierwszym, który wytworzył
skojarzenie tonu z podaniem apomorfiny, na skutek
skojarzenie tonu z podaniem apomorfiny, na skutek
czego dz
więk wywoływał reakcje pierwotnie
wywoływane przez lek
Herrnstein (1962)  iniekcja placebo  zamiast
uprzednio stosowanego bromowodorku skopolaminy
 wywołała u szczurów spadek tempa wykonywania
wyuczonego zachowania
Warunkowanie reakcji placebo u zwierząt
Ader i Cohen (1975)  podanie szczurom roztworu
sacharyny, po którego uprzednim spożyciu zwierzęta
otrzymywały zastrzyk cyklofosfamidu (środka
immunosupresyjnego), powodowało spadek liczby
przeciwciał w reakcji na iniekcję erytrocytów owcy
przeciwciał w reakcji na iniekcję erytrocytów owcy
Psychoneuroimmunologia
Siegel (1975) - jeśli szczur otrzyma zastrzyk
zawierający sól fizjologiczną, a uprzednio otrzymał
morfinę, to szybciej zeskoczy z podgrzewanej płytki
niż szczury, którym nie podano żadnego zastrzyku
Warunkowa reakcja kompensacyjna
Dwa nurty badań
Kontynuacja i rozwinięcie dotychczasowych
eksperymentów nad zwierzętami oraz rozszerzenie
ich rezultatów na populację ludzi
Wpływ warunkowania klasycznego na przebieg
procesów zdrowia i choroby
procesów zdrowia i choroby
Warunkowanie reakcji immunologicznych (przeglądy: Ader,
1985; Pacheco-López, Engler, Niemi i Schedlowski, 2006)
Uwarunkowana tolerancja (przeglądy: Siegel, 1985; Siegel,
Baptista, Kim, McDonald i Weise-Kelly, 2000)
Weryfikacja koncepcji warunkowania klasycznego
jako mechanizmu działania placebo
Voudouris, Peck i Coleman(1985)
Grupa
Grupa 1 Grupa 2 Grupa 3 Grupa 4
(warunkowanie placebo) (warunkowanie placebo) (warunkowanie nocebo) (warunkowanie nocebo)
Sesje
10 bodz
ców bólowych o 10 bodz
ców bólowych o 10 bodz
ców bólowych o 10 bodz
ców bólowych o
subiektywnej sile 5 subiektywnej sile 8 subiektywnej sile 2 subiektywnej sile 5
10 bodz
ców bólowych o 10 bodz
ców bólowych o 10 bodz
ców bólowych o 10 bodz
ców bólowych o
subiektywnej sile 5 subiektywnej sile 8 subiektywnej sile 2 subiektywnej sile 5
35 bodz
ców bólowych o 35 bodz
ców bólowych o 35 bodz
ców bólowych o 35 bodz
ców bólowych o
subiektywnej sile 2 subiektywnej sile 5 subiektywnej sile 5 subiektywnej sile 8
35 bodz
ców bólowych o 35 bodz
ców bólowych o 35 bodz
ców bólowych o 35 bodz
ców bólowych o
subiektywnej sile 5 subiektywnej sile 8 subiektywnej sile 2 subiektywnej sile 5
10 bodz
ców bólowych o 10 bodz
ców bólowych o 10 bodz
ców bólowych o 10 bodz
ców bólowych o
subiektywnej sile 5 subiektywnej sile 8 subiektywnej sile 2 subiektywnej sile 5
10 bodz
ców bólowych o 10 bodz
ców bólowych o 10 bodz
ców bólowych o 10 bodz
ców bólowych o
subiektywnej sile 5 subiektywnej sile 8 subiektywnej sile 2 subiektywnej sile 5
Sesja 1. Pretest
placebo
placebo
placebo
Sesja 3. Posttest
Sesja 2. Warunkowanie
placebo
placebo
placebo
Próby bez
Próby z
Próby bez
Próby z
Próby bez
Próby z
Voudouris, Peck i Coleman(1985)
W pierwszej sesji badani odczuwali słabszy ból w
próbach z maścią niż bez maści (byli poinformowani,
że jest to skuteczny, miejscowy środek
przeciwbólowy)
Osoby, którym uprzednio zmniejszano wielkość
Osoby, którym uprzednio zmniejszano wielkość
stymulacji bólowej, odczuwały większą redukcję bólu
w trakcie prób z maścią w porównaniu do sesji
pierwszej
Badani, którzy wcześniej doświadczali zwiększenia
siły stymulacji bólowej, odczuwali silniejszy ból
podczas prób z maścią niż w czasie sesji pierwszej
Voudouris, Peck i Coleman(1985)
Warunkowanie wpływa na siłę efektu placebo
wywołanego informacją słowną o analgetycznym
działaniu placebo i jest w stanie wywołać efekt
nocebo, sprzeczny z treścią informacji słownej o
analgetycznym działaniu placebo
analgetycznym działaniu placebo
Warunkowanie wpływa na siłę efektu placebo
wywołanego informacją słowną o analgetycznym
działaniu placebo i jest w stanie wywołać efekt
nocebo, sprzeczny z treścią informacji słownej o
analgetycznym działaniu placebo
Analgezja placebo - replikacje
Zmniejszenie siły odczuwanego bólu w próbach z
placebo w rezultacie uprzedniego ukrytego obniżania
wielkości stymulacji bólowej przy zastosowaniu
placebo (Chung, Price, Verne i Robinson, 2007;
Colloca i Benedetti, 2006; Colloca, Petrovic, Wager,
Ingvar i Benedetti, 2010; Colloca, Sigaudo i
Ingvar i Benedetti, 2010; Colloca, Sigaudo i
Benedetti, 2008; de Jong, van Baast, Arntz i
Merckelbach, 1996; Keltner i in., 2006; Klinger,
Soost, Flor i Worm, 2007; Montgomery i Kirsch,
1997; Morton, Watson, El-Deredy i Jones, 2009;
Price i in., 1999; Voudouris, Peck i Coleman, 1989,
1990; Wager i in., 2004; Watson, El-Deredy,
Bentley, Vogt i Jones, 2006)
Hiperalgezja placebo
Warunkowanie hiperalgetycznego efektu nocebo lub
hiperalgetycznego efektu negatywnego placebo
poprzez zwiększanie wielkości stymulacji bólowej w
próbach z placebo (Bąbel, 2008; Colloca, Petrovic,
Wager, Ingvar i Benedetti, 2010, Colloca, Sigaudo i
Wager, Ingvar i Benedetti, 2010, Colloca, Sigaudo i
Benedetti, 2008; Keltner i in., 2006; Voudouris,
Peck i Coleman, 1989)
Analgezja a hiperalgezja placebo
Nie zawsze uprzednie obniżanie lub zwiększanie
wielkości stymulacji bólowej w próbach z placebo
prowadzi do zmniejszenia lub zwiększenia siły
odczuwanego bólu przy zastosowaniu placebo
(Bąbel, 2008; Colloca, Sigaudo i Benedetti, 2008; De
Pascalis, Chiaradia i Carotenuto, 2002)
Pascalis, Chiaradia i Carotenuto, 2002)
Niewielka liczba prób warunkowych, niewystarczająca do
wywołania hiperalgezji (Bąbel, 2008; De Pascalis, Chiaradia i
Carotenuto, 2002)
Niepowodzenie warunkowania dotyczy hiperalgetycznego
działania placebo, ale nie analgezji placebo (Colloca, Sigaudo i
Benedetti, 2008)
Analgezja a hiperalgezja placebo
Colloca, Sigaudo i Benedetti (2008):
Niepowodzenie procedury warunkowania hiperalgezji placebo
wynika z odmiennych wzorców pozytywnego i negatywnego
działania placebo, ukształtowanych w toku ewolucji
Negatywne placebo wywołuje krótkotrwałe, wrodzone reakcje
Negatywne placebo wywołuje krótkotrwałe, wrodzone reakcje
mające na celu wyostrzenie spostrzegania i oczekiwanie
negatywnych efektów, co ułatwia zainicjowanie reakcji
obronnych
Pozytywne placebo wywołuje wyuczone reakcje długotrwałe,
które sprzyjają wzmocnieniu oczekiwanych rezultatów, w tym
złagodzenie objawów
Generalizacja
Voudouris, Peck i Coleman (1989)  badani, którzy
uprzednio podczas prób z placebo doświadczali
zwiększenia siły stymulacji bólowej (warunkowanie
nocebo) jednego rodzaju, w próbach z placebo w
postteście reagowali obniżeniem tolerancji bólu
drugiego rodzaju, a w próbach bez placebo
drugiego rodzaju, a w próbach bez placebo
zanotowano u nich wzrost tolerancji bólu drugiego
rodzaju
Efektu generalizacji bodz
ca nie zaobserwowano
natomiast w rezultacie obniżania siły stymulacji
bólowej (warunkowanie placebo)
Generalizacja
Watson, El-Deredy, Bentley, Vogt i Jones (2006) 
zmniejszenie odczuwanej siły bólu zarówno w
miejscu posmarowanym maścią placebo, w którym
uprzednio obniżano wielkość stymulacji bólowej, jak
i w miejscu z placebo, w którym wcześniejszemu
i w miejscu z placebo, w którym wcześniejszemu
zastosowaniu placebo nie towarzyszyło obniżanie siły
stymulacji bólowej
Wygaszanie
Montgomery i Kirsch (1997)  w czasie sesji
warunkowania podawali badanym bodz
ce bólowe o
tej samej sile (identycznej jak w preteście i
postteście) zarówno w próbach z maścią placebo, jak
i bez maści, stwierdzając w rezultacie stopniowy
i bez maści, stwierdzając w rezultacie stopniowy
wzrost zarówno siły odczuwanego bólu w próbach
bez placebo, jak i zwiększenie siły reakcji placebo w
próbach z maścią
Gdzie to rzeczywiście wygaszanie?
Wygaszanie
Colloca i Benedetti (2006)  nie udało się wywołać
wygaszania poprzez zaniechanie uprzednio
przeprowadzonego ukrytego zmniejszania wielkości
stymulacji bólowej w próbach z bodz
cem świetlnym
Chung, Price, Verne i Robinson (2007)  po
Chung, Price, Verne i Robinson (2007)  po
przeprowadzeniu procedury warunkowania (ukryte
obniżanie wielkości stymulacji bólowej w próbach z
placebo) badani odczuwali wprawdzie mniejszy ból
dzięki zastosowaniu placebo, ale w drugiej próbie
analgetyczna reakcja placebo była słabsza
Wygaszanie
Colloca, Petrovic, Wager, Ingvar i Benedetti (2010) 
jedna sesja warunkowania placebo i negatywnego
placebo jest wystarczająca do wzbudzenia efektu
placebo i negatywnego placebo, który jednak szybko
wygasa; cztery sesje wywołały efekty placebo i
wygasa; cztery sesje wywołały efekty placebo i
negatywnego placebo, które nie wygasły przez cały
czas trwania eksperymentu
Siła reakcji placebo
Price i in. (1999)  w porównaniu z miejscem, w
którym nie obniżano siły stymulacji bólowej, badani
odczuwali słabszy ból w miejscu z placebo, w którym
uprzednio w sposób umiarkowany obniżano im siłę
stymulacji bólowej, a najsłabszy i najmniej
stymulacji bólowej, a najsłabszy i najmniej
nieprzyjemny ból badani odczuwali w miejscu z
placebo, w którym wcześniej znacznie obniżano siłę
stymulacji bólowej
Siła reakcji placebo
Jeśli obniżanie wielkości stymulacji bólowej w
próbach z placebo ma charakter jawny (badani są
poinformowani, że w próbach z placebo zastosowane
będą słabsze bodz
ce bólowe), to nie stwierdza się
póz
niejszego zmniejszenia siły odczuwanego bólu w
póz
niejszego zmniejszenia siły odczuwanego bólu w
wyniku zastosowania placebo (Montgomery i Kirsch,
1997) lub uzyskanych wyników nie można uznać za
jednoznaczne (de Jong, van Baast, Arntz i
Merckelbach, 1996)
Siła reakcji placebo
Colloca, Petrovic, Wager, Ingvar i Benedetti (2010) 
cztery sesje warunkowania wywołują silniejszy efekt
placebo niż jedna sesja, podczas gdy siła efektu
negatywnego placebo jest podobna w obu
przypadkach
przypadkach
Inne metody warunkowania analgezji placebo
Kilkukrotne dożylne podawania aktywnych
substancji przeciwbólowych (np. buprenorfiny,
ketorolaku czy morfiny) przed iniekcją placebo
prowadząc do zwiększenia tolerancji bólu w
rezultacie póz
niejszego zastosowania placebo
rezultacie póz
niejszego zastosowania placebo
(Amanzio i Benedetti, 1999; Benedetti i in. 1998;
Benedetti, Amanzio, Baldi, Casadio i Maggi, 1999;
Benedetti i in., 2003; Benedetti, Pollo i Colloca,
2007)
Poza ból
Lang i Rand (1969)  reakcja placebo zbliżona do
reakcji na nitroglicerynę dzięki uprzedniemu
kilkukrotnemu zastosowaniu nitrogliceryny
Newlin (1986)  reakcje autonomiczne przeciwne do
reakcji na wódkę (warunkowa reakcja
reakcji na wódkę (warunkowa reakcja
kompensacyjna) w wyniku podania badanym toniku,
które poprzedzało spożywanie wódki z tonikiem
Cascella i in. (1989) oraz Muntaner i in. (1989) 
uwarunkowali reakcje placebo zbliżone do reakcji na
kokainę w rezultacie dożylnego podawania kokainy
przed iniekcją placebo
Poza ból
Zwyghuizen-Doorenbos, Roehrs, Lipschutz, Timms i
Roth (1990)  reakcje zbliżone do reakcji na kawę
kofeinową w wyniku zastosowania kawy
bezkofeinowej po uprzednim podawaniu kawy
kofeinowej
kofeinowej
Suchman i Ader (1992)  obniżenie ciśnienia
tętniczego w reakcji na placebo możliwe jest
wyłącznie wtedy, gdy podanie placebo poprzedzało
zastosowanie atenololu (środka obniżającego
ciśnienie krwi)
Poza ból
Benedetti i in. (2003)  wzrost poziomu hormonu
wzrostu i spadek poziomu kortyzolu po podskórnym
podaniu placebo, które poprzedzały iniekcje
sumatriptanu  środka stymulującego wydzielanie
hormonu wzrostu i hamującego wydzielanie
hormonu wzrostu i hamującego wydzielanie
kortyzolu
Hipotetyczne skutki warunkowania
Kawa bezkofeinowa (Flaten, Aasli i Blumenthal,
2003; Flaten i Blumenthal, 1999; Knowles, 1963;
Mikalsen, Bertelsen i Flaten, 2001), piwo
bezalkoholowe (Meyer i Dolinsky, 1990; Newlin,
1989), papierosy beznikotynowe (Robinson,
Houtsmuller, Moolchan i Pickworth, 2000) czy
Houtsmuller, Moolchan i Pickworth, 2000) czy
papierosy podawane pod pozorem marihuany
(Carlin, Post, Bakker i Halpern, 1974) mają skutki
zbliżone do efektów zastosowania kawy kofeinowej,
piwa alkoholowego, papierosów zawierających
nikotynę czy tetrahydrokannabinol u badanych,
którzy mieli wcześniejsze doświadczenia z tymi
substancjami
Hipotetyczne skutki warunkowania
Stanley i Schlosberg (1953)  wpływ herbaty na czas
reakcji prostej i złożonej ujawnia się szybciej, niż
mogłoby to wynikać z działania zawartej w herbacie
kofeiny
Reakcje przeciwne do wywoływanych przez kawę
Reakcje przeciwne do wywoływanych przez kawę
kofeinową po zastosowaniu kawy bezkofeinowej
(Andrews, Blumenthal i Flaten, 1998; Rozin, Reff,
Mark i Schull, 1984)
Hipotetyczne skutki warunkowania
Występowania silnej zależności (korelacja nawet 0,90)
między siłą reakcji placebo a wielkością reakcji na
aktywny środek, pod pozorem którego placebo jest
podawane (Flaten, Aasli i Blumenthal, 2003; Kirsch i
Sapirstein, 1998; Moerman, 2000; Walach i Maidhof,
Sapirstein, 1998; Moerman, 2000; Walach i Maidhof,
1999; Walach, Sadaghiani, Dehm i Bierman, 2005)
Skuteczność placebo zależy od efektywności aktywnego
środka, który był podawany przed zastosowaniem
placebo (Amanzio i Benedetti, 1999; Benedetti i in.,
1998; Benedetti, Amanzio, Baldi, Casadio i Maggi, 1999;
Colloca i Benedetti, 2006; Evans, 1974, 1985; Laska i
Sunshine, 1973)
Hipotetyczne skutki warunkowania
Zależność skuteczności placebo od:
Forma podania (zastrzyk, kapsułka, tabletka, pigułka, płyn),
wielkość i kolor (de Craen, Roos, de Vries i Kleijnen, 1996; de
Craen, Tijssen, de Gans i Kleijnen, 2000; Dolińska, 1993;
Kaptchuk, Goldman, Stone i Stason, 2000)
Marka (Branthwaite i Cooper, 1981)
Miejsce leczenia (de Craen, Tijssen, de Gans i Kleijnen, 2000;
Slutsky i Allen, 1978)
Podsumowanie
W N I O S K I I I M P L I K A C J E P R A K T Y C Z N E
Wnioski
Jeśli pacjent doświadczał w przeszłości ulgi dzięki
zastosowanemu leczeniu, to w przyszłości będzie
prawdopodobnie również pozytywnie reagował na
terapię, niezależnie od tego, czy będzie ona aktywna
czy będzie placebo
czy będzie placebo
Jeśli w przeszłości pacjent nie doznawał poprawy w
wyniku zastosowanego leczenia, to
prawdopodobieństwo ulgi w przyszłości  nawet w
wyniku stosowania aktywnej metody  będzie
mniejsze
Implikacje praktyczne
Każda wizyta u terapeuty czy lekarza, każde zażycie
lekarstwa czy poddanie się procedurze leczniczej, jest
częścią procesu warunkowania, a więc determinuje
skuteczność przyszłych zabiegów terapeutycznych
Historia warunkowania jest bardzo istotnym
Historia warunkowania jest bardzo istotnym
predyktorem efektywności wszelkich metod leczenia
Na podstawie historii warunkowania można
stwierdzić, czy dana forma terapii będzie skuteczna i
tak dobierać metody leczenia, by maksymalizować
ich pozytywne skutki, a eliminować negatywne
Implikacje praktyczne
Znaczenie warunkowania klasycznego we
wspomaganiu wyników sportowych
Benedetti, Pollo i Colloca (2007) dowiedli, że możliwe jest
uwarunkowanie sportowców poprzez podawanie im w okresie
poza zawodami środka niedozwolonego jedynie w trakcie
poza zawodami środka niedozwolonego jedynie w trakcie
zawodów (morfina) w taki sposób, by placebo podane podczas
zawodów wywołało podobne skutki
Nowe kierunki badań
Colloca i Benedetti (2009)  obserwowanie osoby
poddawanej procedurze warunkowania analgezji
placebo przynosi skutki zbliżone do bezpośredniego
doświadczenia na sobie warunkowania analgezji