Rozpoznawanie przedmiotów przez dzieci niewidome
Obrazy spostrzeganych przedmiotów są zapamiętywane i tworzą w pamięci dziecka wewnętrzne wzorce, które służą do dalszych spostrzeżeń przedmiotów. Powstają one w wyniku wielokrotnych kontaktów z przedmiotem, są to schematy poznawcze. Schemat jest to ogólny i uproszczony wygląd lub model przedmiotu. U dzieci widzących schematy poznawcze mają charakter wzrokowy. U dzieci niewidomych kształtują się i utrwalają przede wszystkim schematy dotykowe. Dominują w nich kształty, w miarą częstych kontaktów z przedmiotem jego obraz ulega udoskonaleniu przez włączenie dodatkowych cech.
Funkcje schematów:
Zdolność rozpoznawania wielkości i kształtów przedmiotów przy pomocy dotyku (stereognozja), schematy umożliwiają interpretację docierających do dziecka wrażeń; umożliwiają rozpoznanie lub identyfikację przedmiotu- polega ona na porównaniu powstałego obrazu spostrzeganego aktualnie przedmiotu z posiadanym w pamięci schematem i stwierdzenie zgodności między nimi
Odróżnianie lub dyskryminacja przedmiotów- powstaje w wyniku porównania powstałego obrazu spostrzeganego przedmiotu z posiadanym w pamięci schematem i stwierdzenia niezgodności między nimi
Uzupełnianie lub interpolacja polegająca na spostrzeganiu fragmentu przedmiotu i na tej podstawie prawidłowe rozpoznanie go np. dziecko widzące spostrzega tylko głowę wchodzącego przez drzwi kota i rozpoznaje, że jest to kot. Zachowany w pamięci schemat kota pozwala mu uzupełnić spostrzeżenie, chociaż nie widzi całego kota. Zjawisko to występuje także u dzieci niewidomych. Przy dobrze ukształtowanych schematach dotykowych, dziecku niewidomemu wystarcza dotknięcie niewielkiego fragmentu przedmiotu aby stwierdzić co to jest.
U dzieci niewidomych obok schematów monosensorycznych czyli czysto dotykowych występują schematy polisensoryczne. Są to schematy przedmiotów, które obok cech odbieranych przez zmysł dotyku, zawierają także cechy akustyczne i węchowe. Wówczas rozpoznawanie przedmiotu może występować w oparciu o transpozycję intermodalną np. rozpoznawanie mamy po głosie, zapach pomarańczy - przywołują ich dotykowe obrazy.
Dotykowe schematy poznawcze u dzieci niewidomych stale bogacą się w miarę nowych doświadczeń poznawczych. Następuje to w wyniku coraz to bardziej doskonałej eksploracji przedmiotów i dodawanie do istniejących schematów nowych cech i właściwości.
Poznawanie przez dzieci niewidome przedmiotów niedostępnych dotykowemu poznaniu
Wśród przedmiotów istnieje wiele takich, które nie są dostępne dotykowemu poznaniu np. budowle jak kościół, zamek. Osoby niewidome potrafią wytworzyć sobie obrazy przedmiotów z którymi nie mogą wejść w bezpośredni kontakt. Jest to możliwe dzięki wyobraźni, czyli procesowi odtwarzania dawnych i wytwarzania nowych obrazów w oparciu o dotychczasowe doświadczenia sensoryczne. Zachowane obrazy człowiek może przypomnieć sobie. Takie uaktywnione, dawne spostrzeżenia nazywa się wyobrażeniami. Wyobrażenia:
Odtwórcze (reprodukcyjne), stanowiące odtworzenie dawniej spostrzeganych przedmiotów
Wytwórcze(fantazyjne), stanowiące nowe obrazy przedmiotów dotychczas nieznanych, w wyniku łączenia i przekształcania dawnych spostrzeżeń.
Wyobrażenia surogatowe u dzieci niewidomych
U dzieci niewidomych na skutek niedostępności pewnych przedmiotów dla poznania dotykowego i w związku z tym odczuwania przez nie pewnych braków w obrazie rzeczywistości, rozwija się pewien rodzaj wyobrażeń wytwórczych mających je uzupełniać.
Wyobrażenia surogatowe-wyobrażenia wytwórcze bazujące zazwyczaj na opowiadaniach otoczenia o różnych rzeczach, które mogą stanowić przedmiot bezpośredniego doświadczenia zmysłowego dla dzieci niewidomych.
Źródłem wyobrażeń surogatowych są:
Konkretne wyobrażenia przedmiotów zachowanych w pamięci i ich przekształcania. Duże znaczenie mogą mieć tutaj zabawki, modele przedstawiające dany przedmiot w formie ogólnej, schematycznej czy zminiaturyzowanej
Konkretne spostrzeżenia fragmentu i na tej podstawie wytworzenie sobie obrazu całego przedmiotu
Słowny opis przedmiotu przekazany przez inna osobę, to jednak ma znaczenie w okresie kiedy dziecko niewidome dobrze pozna mowę i może korzystać z jej funkcji poznawczej
Wśród wyobrażeń surogatowych można spotkać:
Wyobrażenia odnoszące się do cech przestrzennych przedmiotu, a więc wyobrażanie sobie wielkości domu na podstawie wielkości otworu drzwiowego
Wyobrażenia odnoszące się do światła i kolorów czyli wyobrażenie sobie tych cech przedmiotu w oparcie o cechy termiczne, akustyczne i dotykowe.