Pedagogika - Podręcznik Akademicki, Wstęp, WSTĘP


WSTĘP

Coraz częściej naukowcy z różnych krajów, chcąc uniknąć kolejnych kryzysów, szkoły podejmują debatę na temat autonomii i polityki reform, dostrzegając wagę tych procesów. Poszukują takiej myśli przewodniej, która nadawałaby współczesnym modelom kształcenia i wychowania odmienny klimat, jakiś szczególny sposób podejścia do ucznia, ich rodziców czy współpracy z nauczycielami. Nic dziwnego, że mamy w tym przypadku wyraźnie do czynienia z powrotem fali pedagogów z początku XX w., która zaowocowała tak interesującymi rozwiązaniami edukacyjnymi, jak szkoły M. Montesorii, R. Steinera,
P. Petersena, A. Neilla, itp.

Powstanie u progu kolejnego stulecia wyraźnego roszczenia przejścia od zuniformizowanej powszechnej szkoły (bez swoistego oblicza, szkoły zatracającej swój wymiar personalistyczno-egzystencjalny i wspólnotowy) do szkół autorskich, samorządnych, suwerennych organizacyjnie, ekonomicznie, programowo i wychowawczo jest ewidentnym symptomem restauracji myśli pedagogicznej minionego wieku i wynikającego z wieloletnich doświadczeń szkół eksperymentalnych dążeniem do upowszechnienia idei pedagogiki reform oraz wykreowania nowych rozwiązań w skali mikrosystemowej.

Od przełomu lat 80 i 90 XX w. coraz częściej pojawiają się projekty reformowania edukacji, procesu kształcenia i wychowania w poszczególnych szkołach z udziałem przede wszystkim samych nauczycieli. Przyjmują one jedną z nazw: „szkoły samodzielnej”, „szkoły autonomicznej”, „szkoły o poszerzonej odpowiedzialności”, „szkoły z własnym profilem”, „szkoły o częściowej autonomii”, szkoły indywidualnych projektów”, czy „szkoły autorskiej”.

Badania komparatystyczne myśli pedagogicznej w Polsce Ludowej, podobnie jak i w ościennych krajach socjalistycznych, miały do spełnienia, co najmniej jeden z 2 celów:

Przed zupełnie nowym zadaniem stanęły nauki o wychowaniu w społeczeństwie otwartym, pluralistycznym, w którym nie dąży się do ujednolicenia elementów struktury społecznej. System tego rodzaju Johan Galtung nazywa liberalnym, bądź pluralistycznym, w którym tolerowana jest różnorodność ideologicznych, czy normatywnych orientacji i działań.

Dziś pluralizm jest przede wszystkim kulturową i polityczną wizją złożonych społeczności o zróżnicowanych ideologicznie, kulturowo, etnicznie i rasowo grupach ludności. Oznacza on jednak coś więcej. Zakłada ciągły wybór między różnymi możliwościami. Jest jednoznaczny ze społeczną rekonstrukcją i ciągłą zmianą oraz eksperymentowaniem różnymi środkami i różnorodnymi drogami i metodami.

Tak rozumiany pluralizm oznacza, że każdy może praktykować odmienny styl wychowania, wybierać odmienną drogę badań, krytyki i afirmacji określonych teorii wychowania. Pojawia się wiec pytani „jak poruszać się wobec mnogości różnych dyskursów pedagogicznych?”. Czy pedagogowi, który dokonywał już wyboru należy pokazywać inne? Trzeba dać pedagogom orientację we współczesnych ideach pedagogicznych.

Jedna z pierwszych syntetycznych rekonstrukcji współczesnych prądów i kierunków pedagogicznych była praca Bogdana Nawroczyńskiego, w której przedstawił zapoczątkowane w XX w. najważniejsze w świecie oaz występujące w Polsce prądy myśli pedagogicznej. Kryterium ich prezentacji uczynił zawarte w tych prądach doktryny. Nie brał pod uwagę zmian zachodzących w ich obrębie na przestrzeni dziejów. Wyróżnił, zatem:

  1. Pedagogikę religijno-moralną

  2. Kierunki empirystyczne

  3. Pedagogikę indywidualistyczną

  4. Personalizm pedagogiczny

  5. Pedagogikę socjalna (pedagogikę socjalna w ujęciu empirystycznym, pedagogikę socjalną kierunku idealistycznego)

  6. Pedagogikę klasowa, narodową i państwową (pedagogikę socjalizmu i komunizmu, pedagogikę wychowania narodowego

  7. Pedagogikę kultury (pedagogikę filozoficzną, pragmatystyczną filozofię wychowania)

  8. Pedagogikę wychowania przez sztukę

  9. Pedagogikę osobowości.

Innej próby klasyfikacji prądów i kierunków pedagogicznych oraz ich wartościowania dokonał Ludwik Chmaj. Swoja analizę opatrzył uwagami krytycznymi, wskazaniem słabych stron i błędów oraz uwydatnił rzeczy ważne i cenne dla wychowania wolnej, samodzielnej i twórczej osobowości. Ukazał też w każdej teorii odbicia realnej sytuacji społeczno-kulturalnej i myśli naukowej, w tym istoty kształcenia i wychowania oraz związki zagadnień teoretycznych z kwestiami praktycznymi. Zaproponował następującą klasyfikację:

  1. Pedagogika naturalistyczno-liberalna

  1. Pedagogika socjologiczna:

  1. Pedagogika kultury:

  1. Pedagogika religijna

  2. Pedagogika materializmu historycznego:

W swej klasyfikacji Chjam przedstawił rozwój myśli drugiej połowy XIX i pierwszej połowy XX w.

Kolejnym pedagogiem, który dokonał porównawczej analizy najbardziej typowych, poszczególnych systemów był Kazimierz Sośnicki. W swej monografii wykazał,
że funkcjonujące w nich główne pojęcia, prawa i zasady znamienne dla określonych ich grup są ujęte w sposób możliwie wyraźny i ostry. Jako jeden z pierwszych podał definicje kierunku pedagogicznego, który ogranicza się tylko do jednej dziedziny wychowania, określając w sposób właściwy dla tej dziedziny lub nawet dla jej pewnej strony czy składnika przedmiot, treści i metody pedagogicznej, np. kierunek „szkoła pracy”, „nowa szkoła”, „pedagogika tradycyjna”, itp.

Najczęściej jednak jest utożsamia się kierunek z systemem pedagogicznym, który cechuje możliwie jednoznaczne określenie przedmiotu badań, prowadzonych w różnych dziedzinach i stanowiących modyfikacje tego przedmiotu. Jest to zatem tak zbudowana teoria wychowania, która to samo pojęcie wychowania odnosi do różnych dziedzin życia, np. szklonego, zawodowego, środowiskowego, zaś powstałe w wyniku badań tego procesu uogólnienia i fakty są ułożone logicznie i usystematyzowane, stanowiąc jedną całość o charakterze naukowym.

Sośnicki wyróżnia też cechy i funkcje badań porównawczych kierunków pedagogiki. Gdyż mamy w nich do czynienia z:

Sośnicki zaproponował następującą klasyfikację najbardziej typowych systemów i kierunków pedagogicznych przełomu XIX i XX w.:

  1. Szkoła tradycyjna

  2. „Nowe wychowanie”

  3. Pedagogika pragmatyzmu

  4. Pedagogika funkcjonalna

  5. Pedagogika eksperymentalna

  6. Pedagogika głębi

  7. Personalizm

  8. Pedagogika kultury

  9. Pedagogika społeczna

  10. Esencjalizm pedagogiczny

  11. Pedagogika neoidealizmu

  12. Pedagogika egzystencjalizmu.

Inną klasyfikacje najbardziej typowych dla polskiej myśli pedagogicznej XX w. nurtów teoretycznych (prądów, kierunków) i ideologii wychowawczych przedstawił Stefan Wołoszyn. Obejmuje ona:

  1. Wielkie nurty teoretyczne:

  • Nowe nurty ostatnich dziesięcioleci XXw.: