Rozdział 5 KOWALIK

Problemy osób niepełnosprawnych w rehabilitacji środowiskowej

Zakończenie rehabilitacji instytucjonalnej= przejście osoby niepełnosprawnej do jej naturalnego środowiska.

Powrót uzmysławia w pełni wielkość negatywnych konsekwencji trwałego kalectwa. Środowisko naturalne powinno być odpowiednio przygotowane pod względem fizycznym i społecznym. W dalszym ciągu należy prowadzić takie oddziaływania w stosunku do osoby niepełnosprawnej, aby zmniejszyć jej dysfunkcjonalność oraz zapobiegać powstaniu dodatkowych schorzeń i niepełnosprawności. Odpowiednio przygotowane środowisko pozwala obniżyć poziom odczuwalnych trudności życiowych, stwarza nadzieję poprawy własnej sprawności.

Rehabilitacja środowiskowa jest też dużą szansą dla najbliższych, chcą oni sensownie udzielać pomocy członkowi swojej rodziny. Dzięki rehabilitacji może nastąpić przezwyciężenie poczucia bezradności, redukcja stresu pozwala przekroczyć barierę ograniczania się w tej pomocy do prostej opieki pielęgnacyjnej.

Związki intymne osób niepełnosprawnych

Jedną z podstawowych potrze każdego człowieka jest potrzeba: miłości, przyjaźni i przywiązania - takie związki gdzie występują silne więzi nazywa się związkami intymnymi.

3 formy intymności (wg. Adlera, Rosenfelda, Proctra 2006)

1. Związki z kontaktem fizycznym, głównie aktywność seksualna, lub bliskość fizyczna matki i małego dziecka.

2. Odnosi się do emocji i przejawia w miłości łączącej ludzi

3. Ma charakter współdziałania, które wymaga długotrwałego, bezpośredniego kontaktu ze sobą

Gdy te 3 formy się przenikają, wówczas związek intymny jest najbardziej satysfakcjonujący.

Każdy związek wymaga od osób, które go tworzą DOJRZAŁOŚCI EMOCJONALNEJ- dzięki niej każdy z partnerów może utrzymać własną autonomię, wyzbywa się postawy egoistycznej i jest zdolny do pogłębienia związku. Bez spełnienia tego warunku- intymność wymuszona (osoby niepełnosprawne mają do czynienia z nią np. w pokoju szpitalnym, podczas rehabilitacji).

Dopiero od niedawna w czasopismach poświęconych osobom niepełnosprawnym i ich rehabilitacji zaczynają się pojawiać doniesienia z których wynika, że kwestia związków intymnych jest poważnym utrudnieniem życiowym tych ludzi.

Potrzeby seksualne osób niepełnosprawnych i możliwości ich zaspokajania

B. Cogswell- powrót do domu osoby niepełnosprawnej wywołuje u niej STAN KRYZYSU EGZYSTENCJANEGO. Następuje pełna konfrontacja aspiracji z rzeczywistymi możliwościami (wyobrażenia się nie sprawdzają). Optymizm przemienia się w rozpacz. Nadchodzi KRYZYS OGRANIECZONEJ NIEZALEŻNOCI (Kowalik) Osoba niepełnosprawna z dnia na dzień zaczyna orientować się jakie ograniczenia wynikają z nabytego kalectwa. Tłem tego kryzysu wg. Pultona jest obawa o kształt związku z bliską osobą.

Przeżycia osoby, która traci sprawność fizyczną, składają się na proces wyalienowania się. ALIENACJA oznacza jakościowe pogarszanie się odczuwania związków związanych z własnym ciałem i innymi ludźmi. Obcość własnego ciała, to skutek utraty kontroli nad niektórymi funkcjami cielesnymi.

Odkrycie, że normalne funkcjonowanie seksualne jest utrudnione lub niemożliwe ma podstawowe znaczenie w negowaniu wartości własnego ciała przez osoby niepełnosprawne. Wówczas wycofują się z dotychczasowych związków intymnych lub formalizują je, nie chcąc dopuścić do krępujących doświadczeń i wstydu w przypadku odkrycia przez osoby bliskie niepełnosprawności seksualnej.

Problem od drugiej strony- osób najbliższych, członków rodziny powrót do domu osoby niepełnosprawnej jest też dla nich problemem

1. Nie każdy rodzaj niepełnosprawności może prowadzić do pojawienia się trudności w relacjach intymnych

2. Nie istnieje tylko jeden rodzaj trudności w utrzymywaniu satysfakcjonujących związków intymnych (sfera seksualna)

3. Wiele czynników powoduje trudności w tej sferze, niektóre można łatwo usunąć

4. Na sposób doświadczania bliskich osób ma wpływ nie tylko rodzaj i wielkość posiadanych dysfunkcji

5. Problemy w relacjach intymnych są uwarunkowane reakcjami osób najbliższych na zaistniałe kalectwo(lęk o życie, zdrowie współmałżonka, niechęć do zbliżenia cielesnego, emocjonalne dystansowanie się dzieci)

Tylko niektóre rodzaje niepełnosprawności mogą utrudniać zaspokojenie potrzeby seksualnej (chirurgiczne usunięcie narządów płciowych- w przypadku leczenie niektórych nowotworów, w przypadku uszkodzenia rdzenia kręgowego).

Problemem w kontaktach seksualnych jest nie tylko fizjologia, ale także trudności motoryczne. Do uzyskania większej satysfakcji z kontaktów fizycznych partnerów przyczynia się odpowiednie ułożenie względem siebie, a czasem wykorzystywanie dodatkowych sprzętów i osób- ASYSTENTÓW OSOBISTYCH.

Niekiedy ograniczenia w uzyskiwanej satysfakcji seksualnej wynikają ze stanu zdrowia. Osobom po udarze z nadciśnieniem zaleca się ograniczenie aktywności seksualnej. Osoby chore psychicznie mogą mieć obniżoną potencję w wyniku używania środków farmakologicznych. Osoby głębiej upośledzone umysłowo nie zawsze są w stanie uświadomić sobie potrzeby seksualne. Osoby te wypracowują metody kompensacyjnego zaspokojenia potrzeb seksualnych.

Często partnerzy odczuwając depresję i lęk w związku ze stanem zdrowia bliskiej osoby przyjmują postawę nadopiekuńczą, unikają kontaktów seksualnych.

Istnienie pośrednich utrudnień związanych z realizacją życia intymnego u osób niepełnosprawnych.

Tepper-> większość problemów ma podłoże kulturowe. Osoby niepełnosprawne traktuje się jako aseksualne, pozbawia się możliwości kontaktów seksualnych, posiadania dzieci, a każda forma ujawniania potrzeb seksualnych rozpoznawana jest jako nieprzyzwoitość zasługująca na społeczne potępienie.

Klimat społeczny związany ze sferą seksualną osób niepełnosprawnych może działać jak SAMOSPEŁNIAJĄCE SIĘ PROROCTWO. Osoby te często nie przyznają się do tego, że odczuwają niezaspokojenie seksualne, a jeszcze trudniej im sobie wyobrazić, że ktoś mógłby je pokochać. Zaczynają wierzyć we własną niepełnosprawność seksualną. Wyobrażenie intymnego kontaktu wywołuje u nich lęk i obawę przed ośmieszeniem. W przypadku odczuwania potrzeby seksualnej na straży aseksualności stoją stereotypowe ostrzeżenia społeczne „dzieci zawsze wstydzą się rodziców niepełnosprawnych, skrzywdzisz je”.

Inną trudnością związaną z podejmowaniem życia seksualnego przez osoby niepełnosprawne jest odnalezienie partnerów, którzy zechcieliby wejść w związek intymny. Osoby niepełnosprawne-mniej atrakcyjne.

Kobietom trudniej utworzyć własną tożsamość płciową, rezygnują z okazywania własnej kobiecości, częściej poszukują partnera wśród niepełnosprawnych mężczyzn, związki intymne 2 osób niepełnosprawnych są bardziej trwałe od związków osób pełnosprawnych i niepełnosprawnych.

U osób niepełnosprawnych pojawiają się zastępcze zachowania służące zaspokojeniu potrzeby seksualnej: * masturbacja* rozmowy o seksie* pieszczoty seksualne w związkach homo- i heteroseksualnych * nakłanianie do kontaktów seksualnych innych osób.

Osoby niepełnosprawne są bardziej podatne na wykorzystania seksualne (słabo orientują się w sytuacjach społecznych, niezaspokojony popęd seksualny), częściej tworzą związki homoseksualne.

W St. Zjednoczonych w ostatnich latach dopuszcza się możliwość udziału asystentów osobistych w ułatwianiu zaspokajania potrzeb seksualnych.

L.R. Mon (2003) lista czynności jakie może wykonać asystent towarzyszący kontaktom seksualnym:

• W odniesieniu do osoby z dysfunkcjami ruchowymi (rozbieranie, przenoszenie z wózka, pomoc w zajęciu odpowiedniej pozycji, stymulacja okolic erogennych)pomoc w stosowaniu środków antykoncepcyjnych

• W odniesieniu do niewidomych (dyskusje na tematy seksualne, opis osób wchodzących w intymne kontakty seksualne ,pomoc w przygotowaniu kontaktu intymnego z partnerem)

• W odniesieniu do osób niesłyszących (interpretacja języka migowego, pomoc w nawiązywaniu kontaktów towarzyskich)

• W odniesieniu do osób z zaburzeniami rozwoju, procesów poznawczych (prowadzenie edukacji seksualnej)doradzanie odnośnie do wyboru partnera seksualnego

Funkcjonowanie osób niepełnosprawnych w małżeństwie i w rodzinie

3 typy rodzin, w których jest osoba niepełnosprawna:

1. Małżeństwa w których z wyboru jedno albo oboje małżonków są niepełnosprawni

2. Małżeństwo , w którym jeden z małżonków staje się osobą niepełnosprawną, w trakcie trwania związku

3. Małżeństwo osób pełnosprawnych, w którym rodzi się dziecko niepełnosprawne

Sytuacja rodzinna w największym stopniu określa czy proces rehabilitacji środowiskowej będzie przebiegał efektywnie czy nie. Rodzina może być źródłem wsparcia, lub negatywnych przeżyć, wywoływać poczucie winy krzywdy. Również niepełnosprawność członka rodziny może wpłynąć na funkcjonowanie rodziny i stać się źródłem stresu dla tych osób.

Dramatycznym zmianom ulega związek małżeński i życie rodzinne w wyniku nabycia trwałego uszkodzenia. Wzajemna miłość wystawiona na próbę przetrwania. Pierwszym i najistotniejszym problemem jest trudność związana z życiem seksualnym. Poza tym niepełnosprawność jednego wymaga od drugiego troski, opieki i pomocy.

10 najczęściej wymienianych trudności osób z uszkodzeniem narządów ruchu ( * trudności z poruszaniem * bóle chroniczne * zmęczenie * trudności w dostępie do niektórych miejsc* depresja * obniżony nastrój * problemy z utrzymaniem wagi * dysfunkcje seksualne * osamotnienie).

Szereg dolegliwości zdrowotnych i nadużywanie alkoholu.

Nabycie niepełnosprawności powoduje zwiększenie ryzyka zapadalności na dodatkowe choroby, zagrożenie przedwczesnej śmierci (w przypadku uszkodzenia rdzenia kręgowego 85%)

Sytuacja zdrowych członków rodziny jest szczególnie trudna w przypadku osób leżących, mających kłopoty z komunikowaniem (udar mózgu, Azheimer, schorzenia reumatyczne). W takim przypadku życie rodzinne podporządkowane jest osobie chorej.

Badania Eliotta wykazują że sprawowanie roli bezpośrednich opiekunów wobec niepełnosprawnych pogarsza jakość żucia, sprzyja pojawieniu się stanów depresyjnych, zwiększa ryzyko zapadalności na choroby układu krążenia, zmniejsza odporność. Partner życiowy osoby niepełnosprawnej utrzymuje związek ze względu na silne uczucia żywione do niepełnosprawnego, gdy przestaje wystarczać tego uczucia, przeniesienie osoby do instytucji opiekuńczej.

Stan frustracji doświadczany przez niepełnosprawnego małżonka jest związany z poczuciem własnej bezradności życiowej, poczucia bycia ciężarem dla reszty rodziny, brakiem możności pełnienia normalnych ról społecznych, utratę prestiżu, pogarszająca się sytuację finansową. Może dojść do prób samobójczych. W dokonaniu wyboru pomiędzy poddaniem się a walką o godne życie może pomóc współmałżonek.

Sytuacja rodzin posiadających niepełnosprawne dziecko.

przed urodzeniem rodzice tworzą wyobrażenia na temat dziecka, wstrząs emocjonalny po urodzeniu dziecka niepełnosprawnego jest bardzo silny. Pojawienie się niepełnosprawnego dziecka zmienia zasadniczo funkcjonowanie rodziny (Faber). Rodzice doświadczają tragicznego kryzysu życiowego a następnie kryzysu organizacji ról społecznych. Pierwszy kryzys- zmiany aspiracji i planów życiowych (rodzice mogą emocjonalnie odrzucić dziecko niepełnosprawne- źródłem utrudnień, lub przyjąć postawę nadopiekuńczą).

Pomoc psychologiczna w rozwiązywaniu kryzysu życiowego i kryzysu organizacji ról społecznych. O wielkości kryzysu decyduje wielkość i rodzaj niepełnosprawności. Wielkość obu kryzysów i łatwość ich przezwyciężania zależna jest od: statusu ekonomicznego, wieku i wykształcenia rodziców, wsparcia od bliskich, pomocy profesjonalistów.

Decyzja o oddaniu do ośrodka opiekuńczego prawdopodobieństwo wzrasta w zależności od:

- kolejności urodzin- te pierwsze oddawane

- głębokości upośledzenia - te głębiej oddawane

- etiologii- częściej oddawane z uszkodzeniami prenatalnymi niż np. z zespołem Downa

- dodatkowe defekty fizyczne- epilepsja, defekty sensoryczne, uszkodzenia narządów ruchu

Samotność osób niepełnosprawnych - grupy samopomocowe

Problem samotności doświadcza większość osób z niepełnosprawnością. P zakończeniu rehabilitacji medycznej pacjenci wracają do domu, gdy kończy się okres odwiedzin pojawia się poczucie pustki społecznej.

Organizowanie grup samopomocowych

-zrzeszają osoby o podobnym rodzaju niepełnosprawności, oraz członków ich rodzin.

Powstają głównie po to by wywierać bardziej skuteczny nacisk na władze lokalne, centralne, w celu poprawy warunków życia osób niepełnosprawnych (korzystne regulacje prawne, znalezienie zatrudnienia, usuwanie barier architektonicznych, usługi lecznicze).

Grupy samopomocowe- reprezentują interesy osób z określoną kategorią niepełnosprawności na zewnątrz wobec całego społeczeństwa.

Grupy samopomocowe- 2 zadania:

1. Zadania utylitarne- wzajemne informacje o możliwościach skutecznego rozwiązywania spraw związanych z codziennym życiem (uzyskiwanie świadczeń, zdobywanie zatrudnienia) dzielenie się doświadczeniami, udzielanie wzajemnej pomocy

2. Zadania intymne- przezwyciężanie problemu samotności, odtworzenie poczucia własnej wartości społecznej bo po pierwsze nie stykają się tam z dyskryminacja , po drugie członkowie aktywnie włączają się w działania dla dobra wspólnego

Wzmocnienie poczuci bezpieczeństwa. Udział w spotkaniach grupowych daje szansę na nawiązanie bliższych znajomości, przyjaźni związków.

Zadania grup:

- udzielanie wsparcia emocjonalnego

- udzielanie wsparcia informacyjnego

- pomoc indywidualna w rozwiązywaniu problemów

- nauczanie określonych czynności

- edukacja społeczna

- obrona interesów wspólnych

Alfred Katz- grupy samopomocowe - etapy rozwojowe: na początku luźne spotkania- liczba zainteresowanych wspólnym przebywaniem i działaniem wzrasta- krystalizuje się plan wspólnej pracy - członkowie poznają się wzajemnie- wyłonienie liderów - stopniowa konsolidacja grupy zapewnienie prawnych możliwości działania. Warunek niezbędny _ ZAUFANIE.

Dochodzenie do niezależności życiowej poprzez pracę.

Pracy przypisana jest wartość ekonomiczna, dzięki temu jesteśmy w stanie zaspokoić potrzeby, zapewniamy prestiż społeczny, dostęp do dóbr kultury, posiadanie władzy.

Bezrobocie osób niepełnosprawnych- jego przyczyny i konsekwencje.

Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w Polsce jest niski i maleje. Większość osób po nabyciu niepełnosprawności nie jest w stanie odzyskać niezależności osobistej, a przypadku niepełnosprawności wrodzonej w ogóle nie jest w stanie do niej dojść.

Czynniki obiektywne:

System prawny niedostatecznie promuje zatrudnianie niepełnosprawnych, system rentowy, niedostosowanie warunków pracy, rynek pracy- trudności mają osoby pełnosprawne a co dopiero te z niepełnosprawnością

Czynniki subiektywne

Zainteresowanie podjęciem pracy przez same osoby niepełnosprawne, postawy pracodawców wobec osób niepełnosprawnych, niedostateczne mobilizowanie osób niepełnosprawnych do aktywności zawodowej przez otoczenie społeczne.

Szansa na zatrudnienie zwiększa się z wyższym wykształceniem tych osób.

Zupełnie inna sytuacja gdy niepełnosprawność ujawnia się u osób dorosłych, ustabilizowanych zawodowo. Zaistniałe kalectwo dezorganizuje karierę zawodową i życiową. Uszkodzenie organizmu wyklucza jednostkę z rynku pracy (na czas leczenia i rehabilitacji ), następnie zakres miejsc pracy jest radykalnie ograniczony. Podstawowa konsekwencją nabycia statusu osoby bezrobotnej jest pogorszenie sytuacji ekonomicznej.

Grey, Reinhardt - analiza postawy wobec ponownego zatrudnienia osób po zawale serca:

- bagatelizowanie, zaprzeczanie istnieniu choroby

- postawa pasywno- bierna

- brak zaangażowania w zajęcia rehabilitacyjne

- traktowanie siebie jako chorego, ale nie niepełnosprawnego

A. Bańka „pracodawcy są niechętni zatrudnianiu niepełnosprawnych gdyż niesie to ze sobą : - większe problemy chorobowe, obciążenie socjalne przy mniejszej wydajności pracy, zwiększone problemy związane z bezpieczeństwem pracy, konieczność modyfikacji stanowiska pracy, wydłuża się okres wstępny zatrudnienia, zwiększa liczba różnych kontroli.”

Proces zatrudniania osób niepełnosprawnych.

Im szybciej osoby niepełnosprawne po zakończeniu rehabilitacji medycznej zostaną włączone w proces rehabilitacji zawodowej tym większe są szanse na znalezienie przez nie stałego zatrudnienia. Około 3 miesiąca od wyjścia ze szpitala stosunek do pracy z pozytywnego zmienia się na ambiwalentny.

Inne powody by pomóc osobie niepełnosprawnej w szybkim znalezieniu zatrudnienia:

• Po wyjściu ze szpitala rodzina osoby niepełnosprawnej wykazuje największe zaangażowanie w udzielaniu pomocy w przebiegu rehabilitacji

• Osoba niepełnosprawna chce przyjąć rolę chorego, minimalizuje własne potrzeby i oczekuje troski ze strony społecznego otoczenia

• Świadczenia socjalne osoba niepełnosprawna traktuje jako niewystarczające, ale jednocześnie nie podejmuje wysiłku w celu samodzielnego zarobkowania

• Osoba niepełnosprawna czuje się osamotniona, opuszczona, przyjmuje postawę zniechęcenia wobec innych ludzi

Sposób przygotowania do podjęcia pracy przez osoby niepełnosprawne jest tak samo ważny jak czas.

Profesjonalne doradztwo zawodowe:

- podstawą zaufanie

- uwzględnienie preferencji osób niepełnosprawnych

- doradca powinien dążyć by osoba z którą pracuje utworzyła sobie realistyczny obraz własnych możliwości w odniesieniu do pracy

- wspólne ustalenie celów i planu pracy

- osoba niepełnosprawna i doradca- aktywne szukanie zatrudnienia, przekonanie pracodawcy o sowich możliwościach zawodowych

Polski pracodawca może nie chcieć zatrudnić osoby niepełnosprawnej, w stopniu umiarkowanym i znacznym musi zagwarantować * zwolnienie z pracy 21 dni roboczych na badania diagnostyczne, udział w turnusach rehabilitacyjnych, zabiegi * możliwość wzięci urlopu 10 dni * przerwy w wymiarze 30 minut przeznaczone na gimnastykę lub wypoczynek.

W St. Zjednoczonych- alternatywne metody zachęcania pracodawców (kluby pracownicze)-> tam daje się osobą niepełnosprawnym starającym się o pracę szansę wypróbowania swoich umiejętności na konkretnych stanowiskach; afiliowanie kandydatów do pracy przy prestiżowych organizacjach zrzeszających pracodawców; zapraszanie pracodawców na spotkania z osobami niepełnosprawnymi; treningi zawodowe zachęcanie osób niepełnosprawnych do brania udziału w nich.

Rehabilitacja zawodowa może być traktowana nie tylko jako proces dochodzenia do niezależności ekonomicznej, ale też i pełnić funkcje stymulowania ogólnej aktywności ludzi. Tzw. Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych w wymiarze fizycznym, psychicznym i społecznym, dobranie odpowiedniej pracy nie tylko stosownie do możliwości , ale także potrzeb rehabilitacyjnych.

T. Majewski - możliwości zawodowe osób niepełnosprawnych (doświadczenie zawodowe, wykształcenie , odległość miejsca zamieszkania do miejsca pracy, sprawność w poruszaniu się , ogólny stan zdrowia, wydolność fizyczna, posiadane dysfunkcje, motywacja do pracy, specjalne uzdolnienia).

Analiza pracy- obejmuje ocenę środowiska pracy (hałas, temperaturę, wibracje, oświetlenie), przestrzeń pracy wymagana sprawność fizyczna, psychiczna(monotonia pracy, odpowiedzialność, stres). Powinna wyodrębnić wszystkie zagrożenia, ale także i te elementy które korzystnie mogą wpłynąć na osobę.

Dostosowanie stanowiska pracy -aby nie tylko ułatwiała wykonywanie czynności zawodowych , ale też dawała szansę na stopniowe rezygnowanie z ułatwień.

Doradca rehabilitacyjny funkcje:

- powiernik

- konsultant

- nauczyciel czynności zawodowych

- mobili zator- ten który zachęca

- modulator- kreuje życzliwy klimat społeczny w zakładzie

- kreator- stanowisko odpowiednie do pracy

Integracja społeczna osób niepełnosprawnych. „Nic o nas bez nas”.

Obywatelskość osoby niepełnosprawnej może być rozpatrywana na różnych poziomach życia społecznego (udział w działalności instytucji państwowej, aktywność na poziomie społeczności lokalnej). Osoby z niepełnosprawnością maja trudności z włączeniem się w główny nurt życia społecznego. Problem odrzucenia i integracji osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem.

Występują mechanizmy społeczne utrudniające włącznie w obręb społeczeństwa osób z niepełnosprawnością i mechanizm przywiązania przynależności, porównań społecznych, braku szacunku społeczeństwa kontakty z osobami niepełnosprawnymi mogą burzyć w ludziach pełnosprawnych poczucie stabilności własnej społeczności lokalnej.

Funkcjonowanie instytucji opiekuńczo- rehabilitacyjnych w naturalnym środowisku.

W Polsce funkcje (opieki i rehabilitacji) pełnią domy pomocy społecznej dla dzieci i dorosłych z niepełnosprawnością umysłową, dla ludzi w starszym wieku, dla przewlekle chorych somatycznie i chorych psychicznie, szkoły specjalne, warsztaty terapii zajęciowej, częściowo zakłady pracy chronionej.

Do niedawna wspólną cechą tych placówek było ułatwianie życia osobą niepełnosprawnym i ich najbliższym, ale miało to też ujemne skutki, bo nie tylko chroniło przed negatywnymi doświadczeniami społecznymi, ale eliminowało z normalnego życia. Do niepełnosprawności pierwotnej dochodzi wtórna (niemożliwość nabycia kompetencji do funkcjonowania w naturalnym środowisku). Instytucje te tworzą całkowicie odmienne środowisko życiowe od normalnych warunków życia. Ujednolicony rytm dnia, monotonia życia, brak intymności, dyrektywne zarządzanie postępowaniem podopiecznych, zatłoczenie, anonimowość.

W latach ` 60 proces de instytucjonalizacji pod hasłem normalizacji. Chodziło o przekształcenie tak by ograniczyć do minimum lub zlikwidować te właściwości instytucji opiekuńczo- rehabilitacyjnych, które zdecydowanie odróżniały je od naturalnego środowiska życiowego i czyniły je totalitarnymi. De instytucjonalizacja okazała się niewystarczająca, jednak ten krok w kierunku normalizacji wywołał wiele korzystnych zmian, uświadomiło duży potencjał społeczny tych ludzi. stworzenie normalnych warunków spowodowało zmianę zachowania dzieci niepełnosprawnych intelektualnie, nastąpiła poprawa umiejętności komunikacyjnych, zanikły skłonności do agresji i samo-agresji, ustąpiła bierność społeczna.

W latach' 70 i 80 idea głównego nurtu- radykalne wyeliminowanie praktyk dyskryminacyjnych wobec osób niepełnosprawnych. Obecnie idea normalizacji maksymalnie ogranicza pobyt w instytucjach zamkniętych, aby osoby te tak długo jak to możliwe uczestniczyły w powszechnym życiu.

Tylko poprzez otwarcie się wszystkich instytucji oświatowych, leczniczych, usługowych, rehabilitacyjnych na osoby niepełnosprawne, stanie się możliwe włącznie w proces integracji osoby z poważnymi uszkodzeniami.

Istotne dl powodzenia procesu normalizacji instytucji rehabilitacyjnych jest przede wszystkim niedopuszczeni do umieszczenia w domach pomocy społecznej ludzi którzy przy odpowiedniej pomocy i fachowym nadzorze służb rehabilitacyjnych potrafi funkcjonować w naturalnym środowisku.

W najbliższej przyszłości sytuacja powinna ulec poprawie dzięki wprowadzeniu na rynek pracy dwóch nowych zawodów: asystent osobisty osoby niepełnosprawnej i doradca rehabilitacyjny.

Profesjonalnie przygotowani specjaliści w największym stopniu przyczynią się do przełamywania barier wywołanych kalectwem fizycznym lub zaburzeniami psychicznymi.

Integrowanie osób niepełnosprawnych stało się możliwe dzięki ruchowi WOLONTARIATU.

Rola psychologa rehabilitacji/ zadania:

- osoby przebywające w instytucjach zamkniętych (domy pomocy społecznej) maja wiele problemów psychicznych związanych z nową sytuacją. Psycholog może najlepiej pomóc w rozwiązywaniu tych problemów, jego udział w dostosowaniu instytucji do wymagań normalizacji może kazać się nieoceniony.

- integracja osób z poważnymi niepełnosprawnościami ze społeczeństwem lokalnym jest niezwykle trudna, nie można dopuścić by osoba niepełnosprawna zbliżająca się do pełnej integracji musiała się z tej drogi wycofać

- włączanie się wolontariuszy w proces rehabilitacji środowiskowej wymaga fachowego nadzoru psychologicznego nad ich postępowaniem, konieczne jest wyposażenie wolontariuszy w odpowiednie kompetencje interpersonalne, ważne w kontaktach z osobami niepełnosprawnymi, oraz szkolenie ich pod kątem pracy z tymi ludźmi.

Znaczenie obywatelskości w życiu osoby niepełnosprawnej.

Integracja pośrednia- każde działanie rehabilitacyjne doskonalące czyjąś sprawność, bo przyczynia się do włączenia tej osoby w środowisko naturalne.

Integracja rzeczywista, bezpośrednia- polegająca na uczestnictwie osoby niepełnosprawnej w niektórych lub wszystkich procesach społecznych zachodzących w społeczności lokalnej.

Trudności osób niepełnosprawnych George J Goldin (mimo integracji)

- zdobycie wykształcenia porównywalnego do tego jakie posiadają pełnosprawni

- zdobycie takiego statusu ekonomicznego do tego jakie posiadają pełnosprawni

- z porównywalnym do osób pełnosprawnych dostępem do kultury

- z zapewnieniem sobie opieki zdrowotnej dostosowanej do potrzeb

- z posiadaniem porównywalnych warunków mieszkaniowych

- z ciągle występującym ostracyzmem społecznym, który utrudnia zdobycie zatrudnienia

Nierówność społeczna przyczynia się do tego, że osoby niepełnosprawne maja ciągle mniejsze szanse rozwojowe.

Normalizować należy nie tylko warunki życia ale mentalność osób dotkniętych dysfunkcjami psychicznymi i fizycznymi. Pod wpływem krytycznych wydarzeń życiowych, pobytu w ośrodkach, pierwszych trudności napotykanych w naturalnym środowisku, wielu niepełnosprawnych ludzi godzi się na uzależnienie społeczne, zatraca zdolność do samodzielnego decydowania o własnym losie, traci motywację do włączania się w normalną działalność społeczną.

Osobą niepełnosprawnym należy przywrócić zdolność do samostanowienia o własnym życiu. Proces rehabilitacji powinien koncentrować się na kształtowaniu takich umiejętności jak dokonywanie wyborów dotyczących przyszłego życia, obrona własnych interesów, stawianie sobie celów życiowych, określanie możliwości.

Jeśli osobie niepełnosprawnej chcemy pomóc, powinna mieć takie same prawa i obowiązki, jak każdy obywatel. A obywatelskość polega przede wszystkim na uczestniczeniu w życiu społecznym, w zakresie określonym przez normy prawne i obyczajowe.

Idea aktywnego życia i aktywnej rehabilitacji - polega na realizowaniu 2 scenariuszy rehabilitacji środowiskowej:

1. Tworzenie dużych organizacji zrzeszających osoby niepełnosprawne- maja one na celu wymuszenie na organach ustawodawczych opracowanie przepisów prawnych, które umożliwiły by prowadzenie niezależnego życia przez te osoby;

2. Dzielenie się doświadczeniem osób niepełnosprawnych, które opanowały umiejętności niezależnego życia, na specjalnych obozach aktywnej rehabilitacji lub w ośrodkach niezależnego życia, jedni niepełnosprawni uczą innych podstawowych, a potem bardziej złożonych umiejętności życiowych (ubieranie, aktywne spędzanie czasu, poszukiwania pracy).

Świadomość tego że wspólne działanie może doprowadzić do rozwiązywania problemów ludzi, którzy znajdują się w podobnym położeniu może: *doprowadzić do przejścia z marginesu życia do jego centrum* usunięcia barier społecznych * zdobycia upoważnienie społeczeństwa do podejmowania działań na rzecz dalszego doskonalenia własnego ekosystemu społecznego wspólnie z osobami pełnosprawnymi.

W kształtowaniu postawy obywatelskiej u osób niepełnosprawnych trzeba zachować realizm w ocenie możliwości. Zaangażowani w życie społeczne oznacza że człowiek niepełnosprawny podejmuje szczególny rodzaj wysiłku naraża się na dodatkowy stres, który może prowadzić do wypalenia się . osoba niepełnosprawna musi mieć pełne rozeznanie własnych możliwości działania.

Istotne dla wzbogacenia własnej tożsamości o elementy obywatelskości są doświadczenia społeczne zdobywane w kontaktach z innymi ludźmi. Jaką reputacje zdobędzie człowiek w oczach innych ludzi. „Reputacja jest obietnicą złożona wobec społeczeństwa, otoczenia że w przyszłości będę postępował tak jak dotąd”. Dzięki temu inni traktują mnie z szacunkiem, mają zaufanie, będą chcieli współpracować, doceniając moją odpowiedzialność w dążeniu do ugruntowania własnej reputacji.

Osoba niepełnosprawna może zdobyć reputację w dwojaki sposób:

1. Udowadniaj aż , że poprzez duże zaangażowanie w proces rehabilitacji potrafi osiągnąć zaskakująco dobre rezultaty w niezależności życiowej (relatywne efekty usprawniania- wielkość postępu w stosunku do stanu wyjściowego) nawet niewielki postęp w rehabilitacji uzyskany długotrwała i ciężka pracą wzbudzi szacunek społeczny

2. Poprzez konsekwentne działanie na rzecz doskonalenia własnego ekosystemu społecznego. Długotrwałe angażowanie się na rzecz poprawy losu osób niepełnosprawnych zostanie docenione jeśli będzie przynosić konkretne sukcesy. Reputacja ta wzrośnie jeszcze bardziej gdy działalność osoby niepełnosprawnej przyczyni się do doskonalenia całego ekosystemu społecznego

Zdobycie odpowiedniej reputacji jest warunkiem koniecznym do dalszego realizowania się osoby niepełnosprawnej w roli społecznej obywatela. W ten sposób osoby niepełnosprawne mogą przezwyciężyć powszechny, stereotypowy wizerunek i wpłynąć na ukształtowanie u innych ludzi wizerunku bardziej pogłębionego i zindywidualizowanego.

1

---