9.10.2006

Źródła refleksji nad kulturą

Kultura jako dziedzina nauki pojawia się dopiero w latach 40. XX w., czyli nieco później, niż pokrewne mu antropologia i socjologia. Są to nauki „z pochodzenia” europejskie, co wynika z umiejętności stanięcia Europy w pozycji zewnętrznej do siebie samej.

• Etnocentryzm-kultura ”własna” jako punkt odniesienia przy spotkaniu z „innym”

• Spotkanie z „innym” bodźcem do przemyśleń nad własną kulturą

• Odkrycie własnej odrębności

ETNOCENTRYZM

William Sumner (1840-1910) „Naturalne sposoby postępowania w gromadzie. Studium socjologicznego znaczenia praktyk życia codziennego, manier, zwyczajów, obyczajów oraz kodeksów moralnych”

Etnocentryzm to termin techniczny. Oznacza taki pogląd na sprawy, zgodnie z którym własna grupa stanowi centrum wszystkiego, a inne gromady są oceniane i hierarchizowane w odniesieniu do własnej grupy. Każda grupa podsyca swą własną dumę i próżność, chełpi się własną wyższością, wychwala własne bóstwa i patrzy z pogardą na obcych.

Wątek rozpoczęty przez Sumnera pociągnął strukturalista, Edmund Leach. Opozycję my-oni uznał za fundamentalną, na niej opierają się inne stosunki.

1. Pożywienie- surowe(zwierzęta)-gotowane(ludzie)

2. Seks- brak zaangażowania emocjonalnego(zwierzęta)-zaangażowanie(ludzie)

3. Nagość- brak(zwierzęta)- zabiegi cielesne, stroje itp.(ludzie)

Główna opozycja to my, ludzie-zwierzęta.

Etnocentryzm w ujęciu Sumnera charakterystyczny jest dla mieszkańców średniowiecznej Europy: uważają się za centrum świata, potomków Adama i Ewy.

Na przełomie XV i XVI w. Europa odkrywa Nowy Świat i staje przed koniecznością spotkania z innym. Automatycznie dostrzega swoją odrębność. Skłania ją to do refleksji nad kulturą. Buduje obraz „innych” w opozycji do siebie (opowieści o ludziach o kilku głowach, twarzach na brzuchach i inne cuda wianki). Jan Kieniewicz stwierdza, że Nowy Świat powstał tak naprawdę w Europie, bo to Europejczycy stworzyli wyobrażenie o nim. Efektem tego są próby uszczęśliwienia „innych” poprzez uczynienie ich takimi jak my:/

Bartolome de las Casac (1474-1566) i Michel de Montaigne (1533-1592) byli prekursorami zmiany myślenia o „innych”.

De las Casac postulował zastąpienie konkwisty próbą zrozumienia, poznania. Stwierdzi, że Indianie, tak jak Europejczycy, posiadają kulturę, jednak jest ona inna.

De Montaigne , autor „Prób”, odrzuca w swoim dziele europocentryczne postrzeganie rzeczywistości. Stwierdza, że postrzeganie z perspektywy zewnętrznej jest niedopuszczalne, a dominacja rozumu-deprawująca.

Francis Bacon (ur. 22 stycznia 1561 - zm. 9 kwietnia 1626), angielski filozof, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli filozofii epoki odrodzenia, eseista, polityk oraz prawnik. Uchodzi za jednego z twórców nowożytnej koncepcji nauki.

Rozważał sposoby usystematyzowania nauki. Próbował stworzyć uniwersalną metodę badawczą.

Jest autorem teorii idoli:

• Idola tribus -idole plemienne

• Idola spectus -idole jaskini

• Idola fori -idole rynku

• Idola theatri- idole teatru

Człowiek ulega złudzeniom(idolom), które nie pozwalają na poznanie rzeczywistości

IDOLA TRIBUS

Wynikające z natury ludzkiej i wspólne wszystkim ludziom; należy do nich antropomorfizm i doszukiwanie się celowości w świecie.

IDOLA SPECTUS

Przesądy jednostek, spowodowane przez wpływ wychowania i środowiska.

IDOLA FORI

Powodowane przez niedokładność, nieadekwatność i wieloznaczność pojęć, niedoskonałość języka.

IDOLA THEATRI

Powodowane przez błędne spekulacje filozoficzne, których wyniki są przyjmowane na mocy autorytetu lub tradycji.

16.10.2006

W okresie Oświecenia następuje zmiana w perspektywie oglądu dziejów ludzkości. Wcześniej panowała „perspektywa biblijna”. W XVIII w. Zwiększa się zainteresowanie przeszłością. Nasilają się próby poznania jej. Przejawia się to fascynacją cywilizacja egipską, chińską-eksplozja badań. Podejmowane są próby stworzenia dla nich innej perspektywy historycznej.

Znaleziska archeologiczne- kości ludzkie, naczynia itp. wywołują szok. Jak to możliwe, skoro człowiek został stworzony przez Boga? W światopogląd Europejczyków wkrada się lekki chaos. Pojawiają się pytania: jak stary jest nasz gatunek? skąd pochodzimy?

Czas ulega sekularyzacji, już nie biblijny, a historyczny. Dotyczy wszystkich, nie tylko Europejczyków, nie ma początku. Powoduje to zmiany funkcjonowania człowieka w rzeczywistości. Zmianie ulega sposób patrzenia na „dzikiego”. Staje się on punktem wyjścia dla rozważań o naszej kulturze, płaszczyzną odniesienia dla wizji związanych z przeszłością.

W tym okresie następuje swoisty „wysyp” tzw. dzikich dzieci. Podejmowano próby ich socjalizacji( z różnym skutkiem). Zainspirowało to pytanie o relacje człowiek dziki a człowiek cywilizowany.

Jean Jacques Rousseau, (ur. 28 czerwca 1712 w Genewie, zm. 2 lipca 1778 w Ermenonville), szwajcarski pisarz, filozof i pedagog, twórca koncepcji swobodnego wychowania. Przez Levi- Straussa nazywany „głównym fundatorem nauki o człowieku”.

1. Twierdzi, że „innego' trzeba opisać tak, żeby czytelnik wiedział, że jest to tylko jeden z możliwych światów.

2. Każde badanie kultury wymaga spojrzenia z dystansu. Najpierw należy dostrzec różnice a później cechy charakterystyczne dla „innych”. Tylko taka metoda daje prawdziwy ogląd.

Levi-Strauss mówi, że metoda ta może doprowadzić do utożsamienia się badacza z „innym”

RELACJA MIĘDZY BADACZEM A KULTURĄ TO JEDEN Z PODSTAWOWYCH PROBLEMÓW WSPÓŁCZESNEGO KULTUROZNAWSTWA.

3. Rousseau w pewnym momencie zacznie krytykować własną cywilizację. Stwierdzi, że cywilizacja oparta na intelekcie skazana jest na zagładę, zatem należy przełamać etnocentryzm.]

Zanim idea porównywania trafiła do nauk humanistycznych, zaistniała

wpzyrodoznawstwie(XVIII w.), np. „Anatomia porównawcza” G. Cou..... Niedługo później pojawia się mitologia, czy gramatyka porównawcza. Metoda ta polega na poszukiwaniu podobieństw w celu odkrycia mechanizmów, ogólnych reguł. Później podchwycą to ewolucjoniści.

Istotną, jeśli nie najistotniejszą przyczyna powstania nauk o kulturze są narodziny na przełomie XIX i XX wieku nowoczesnej humanistyki (antynaturalistycznej). Naukę podzielono na nauki przyrodnicze i humanistyczne. Przyrodnicze mają wyjaśniać, humanistyczne rozumieć i przeżywać. Każde badanie ingeruje w kulturę. Wraca relacja badacz-przedmiot badania.

HUMANISTYKA NATURALISTYCZNA

Twórcą Wilhelm Dilthey ur. 19 listopada 1833 w Wiesbaden-Biebrich, zm. 1 października 1911 w Seis am Schlern), niemiecki filozof.Autor Einleitung in die Geisteswissenschaften (1883). Dokonał metodologicznego rozróżnienia nauk humanistycznych (Geisteswissenschaften) i nauk przyrodniczych (Naturwissenschaften). Jego zdaniem w humanistyce uprawnione są oprócz sądów o faktach i sądów o prawach, także sądy wartościujące. Podstawową jednak różnicą między tymi rodzajami nauk jest ich cel: nauki przyrodnicze dążą do poznania zjawisk; nauki humanistyczne - do ich rozumienia (czyli przeżywania). Humanistyka powinna unikać schematów, natomiast trzymać się życia. Wprowadził rozumienie "pokolenia humanistycznego" jako grupy jednostek istniejących jednocześnie, podlegających tym samym wpływom i uzależnionych od tych samych zdarzeń, a przez to w podobny sposób pojmujących rzeczywistość.

Nauki humanistyczne powinny zajmować się rzeczywistością jako manifestacją życia. Ono natomiast jest podstawą kultury i historii, źródłem aktywności i twórczości. Trzeba się oprzeć o przeżycie, ekspresje i rozumienie. Na bazie tego można badać kulturę.

PRZEŻYCIE- styk ja-świat i to, co się tam zdarza

EKSPRESJA- uprzedmiotowienie doznania, odczucia

ROZUMIENIE- proces pozwalający skategoryzować przeżycia.

Czy nauki kulturoznawcze mogą być obiektywne? -kolejny problem kulturoznawstwa

Na początku XX w. powstała koncepcja kultury Henri Rickerta, na której bazuje się po dziś dzień.(????)

23.10.2006

TRZY PERSPEKTYWY PATRZENIA NA KULTURĘ:

1.Diachroniczna-patrzenie w kategoriach przeszłości, teraźniejszości i przyszłości; np. ewolucjonizm, dyfuzjonizm

2. Synchroniczna- zjawiska współistnieją w tym samym czasie; np. strukturalizm

3.Interakcyjna- (zbiór perspektyw)-interakcje kultura-środowisko, grupy społ. itp.

EWOLUCJONIZM

Rozwinął się na przełomie XIX i XX wieku. Stanowi pierwszy skrystalizowany kierunek badań nad kulturą. Szkoła ta jest najbardziej wpływowa, z pewnymi zmianami funkcjonuje do dziś i wywiera duży wpływ na nauki społeczne. Nurt ten wypracował pewien zestaw pojęć i hipotez, z którymi później nastąpi polemika.

• Herbert Spencer „System filozofii syntetycznej” złożony z 5 tomów (sic!) Był przedstawicielem organicyzmu oraz ewolucjonizmu w naukach społecznych.Mimo iż niewielu socjologów odnosiło się do jego dzieł, spopularyzował wiele terminów w socjologii, m.in. takie terminy jak: społeczeństwo przemysłowe, struktura społeczna, organizacja.Spencer spopularyzował i filozoficznie analizował teorię ewolucji Karola Darwina. Wyróżnił trzy rodzaje ewolucji: nieorganiczną, organiczną i ponadorganiczną, przy czym zakładał, że zjawisk jednego poziomu nie da się zredukować do poziomu niższego, chociaż prawa w każdym z wymienionych rodzajów ewolucji są takie same. Uważał, że prawo ewolucji rządzi nie tylko w świecie przyrody żywej, ale jest prawem powszechnym: wyjaśnia kształtowanie się planet, umysłów, społeczeństw.

• Edward Burnett Tylor (2 października 1832 - 2 stycznia 1917) „Cywilizacja pierwotna. Badanie rozwoju mitologii, filozofii, wiary, mowy, sztuki i zwyczajów” Angielski antropolog i etnolog, od 1871 roku członek Royal Society, w latach 1896-1909 profesor antropologii społecznej Balliol College w Oksfordzie. Tylor zajmował się przede wszystkim genezą powstania kultury (podał jedną z pierwszych jej definicji) i religii. Był jednym z twórców ewolucjonizmu. Sądził, że pierwotną formą religii jest animizm, czyli wiara w istoty duchowe (spiritual beings), stanowiący podstawę monoteizmu. Tylor wniósł również znaczący wkład w rozwój teorii przeżytków kulturowych.

• Lewis Henry Morgan (21 listopada 1818 - 17 grudnia 1881)”Społeczeństwo pierwotne, czyli badanie kolei ludzkiego postępu od dzikości poprzez barbarzyństwo do cywilizacji” Amerykański antropolog i historyk, jeden z przedstawicieli ewolucjonizmu w naukach społecznych. W 1856 roku został członkiem American Association for the Advancement of Science, a w 1875 - National Academy of Sciences. Morgan był pierwszym badaczem historii i kultury Irokezów, których opisał w swej pierwszej pracy The League of the Ho-dé-no-sau-nee or Iroquois. W 1847 roku największy irokeski szczep Seneca przyjął go w poczet członków plemienia i nadał imię Ta-ya-da-wah-kugh. Lewis analizował również rozwój rodziny i zbiorowości związanych pokrewieństwem, a także opracował teorię rozwoju społecznego. W rozwoju ludzkości wyróżnił trzy etapy: dzikości (savagery), barbarzyństwa (barbarism) i cywilizacji (civilization).

• James George Frazer (1854-1941) ”Złota gałąź”, „Totemizm i egzogamia” Angielski antropolog społeczny. Wywarł znaczny wpływ na wczesne etapy współczesnych studiów nad mitologią i porównywaniem religii. Studia nad mitami i religią stały się jego obszarem zainteresowania. Wyłączając Włochy i Grecję Frazer nie podróżował zbyt dużo. Jego głównymi źródłami danych były starożytne historie przesyłane do misjonariuszy i urzędników Imperium Brytyjskiego na całym świecie. Jego zainteresowanie antropologią społeczną powstało po przeczytaniu Kultur Prymitywnych (E. B. Tylor Primitive Culture, 1871). Zachęcił go do tego także jego przyjaciel, William Robertson Smith, który szukał powiązań pomiędzy Starym Testamentem a wczesnym folklorem hebrajskim. Frazer studiował religie jako fenomen kulturalny, nie stosował zaś podejścia teologicznego. Jako pierwszy opisał powiązania pomiędzy mitami a rytuałami. Jego teorie totemizmu wyparte zostały przez te stworzone przez Claude Lévi-Straussa. Złota Gałąź (The Golden Bough), najbardziej znana z jego prac, studium starożytnych kultów, rytuałów i mitów, oraz ich powiązań ze wczesnym chrześcijaństwem wciąż jest źródłem ważnych informacji dla antropologów. Jej pierwsza edycja opublikowana została w 1890, zaś trzecia ukończona została w 1915 i zawierała 12 tomów, z dodatkowym tomem 13 wydanym w 1936.

Teoretyczne założenia ewolucjonizmu:

1. Ewolucjoniści traktują świat ludzki i jego wytwory jako część przyrody. Zatem nie rządzi nim przypadek, a stałe, określone prawa niezależne od czasu i przestrzeni. Ewolucjonizm ma na celu poznanie tych praw. Podstawowym prawem rządzącym rzeczywistością jest prawo rozwoju i zmiany. Podlega mu wszystko. Zdarzają się zastoje w rozwoju, ale nie są to przerwy.

Zmiany mają charakter liniowy, biegną od punktu A do punktu B, od punktu B do C itd., aż do złożonych struktur. Proces ten jest jednokierunkowy, biegnie tylko do przodu, zawsze od form mniej, do bardziej złożonych. Następujące zmiany są stopniowe i systematyczne, nie ma miejsca na rewolucje i skoki. Procesy zmian dotyczą zarówno większych całości, jak i fragmentów. Każda kultura musi przejść kolejno przez określone zmiany. Wszyscy ludzie mają tą sama naturę, ten sam punkt wyjścia (jedność natury ludzkiej):

- tożsamość cech psychicznych

- podobne warunki budzą podobne potrzeby

-naturalna wynalazczość-powstanie kultury to reakcja na potrzeby wywołane czynnikami przyrodniczymi (zimno, ataki drapieżników itp.)

Podobne wytwory kultury mogą powstawać niezależnie od siebie, zgodnie ze schematem określonych reakcji na określone potrzeby. Ewolucjoniści będą starali się stworzyć schemat rozwoju kultury i odtworzyć chronologię powstawania. Stąd obsesyjne poszukiwanie najpierwotniejszych form kultury, działalności ludzkiej. Punktem odniesienia jest Europa XIX w., wszystkie badania kultury będą do niej relatywizowane

2. Metodologia

Ewolucjoniści oprą swoje badania na porównaniu najróżniejszych kultur we wszystkich możliwych aspektach. Na tej podstawie budowane są modele. Przyjmują pewien wskaźnik zaawansowania kultury. Wskaźnikiem tym uczynili przeżytki-takie elementy kultury (przedmioty, ubiory, rytuały), które są charakterystyczne dla określonego etapu rozwoju, ale z jakiegoś powodu przetrwały do czasów późniejszych zmodyfikowane, a czasem nawet niezmienione. Tylor odnalazł te przeżytki np. na płaszczyźnie pokrewieństwa. Badał również młodzież szkolną w przeświadczeniu o niepełnej socjalizacji. Spodziewał się odnaleźć elementy myślenia pierwotnego. Metodę tę ewolucjoniści nazwali porównawczą, jednak nie ma nigdzie jej wykładni. Na jej podstawie można formułować wnioski o innym miejscu lub o przyszłości na podstawie wiedzy o prawach rządzących teraźniejszością. Ewolucjoniści chętnie korzystali z dorobku archeologii, próbując prześledzić rozwój kultur. Dzicy zaczęli być postrzegani jako nasi żyjący przodkowie. Ewolucjoniści twierdzili, że społeczeństwa pierwotne są o tyle interesujące, o ile pozwalają prześledzić proces ewolucji społeczeństw.

E.B. Tylor „Cywilizacja w najszerszym znaczeniu etnograficznym jest to pojęcie obejmujące wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje i inne zdolności i przyzwyczajenia zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa. (...) stan kultury w różnorodnych formach jest przedmiotem, który przydatny jest do studiowania praw ludzkiego myślenia i działania. Z jednej strony regularność, która przewija się przez całą cywilizację, przypisać można regularnemu oddziaływaniu regularnych przyczyn, podczas gdy z drugiej strony różnorodne stopnie tejże rozpatrywać można jako stopnie rozwoju, z których każdy jest wynikiem zaszłej historii, wnosząc ze swej strony swoja część w kształtowanie przyszłości.”

Ewolucjonizm nigdy nie funkcjonował jako wspólna perspektywa. Nurty występujące w obrębie ewolucjonizmu:

• E. unilinearny

• E. uniwersalny (neoewolucjonizm)

• E. multilinearny

• Neodarwinizm

EWOLUCJONIZM UNILINEARNY

Założenia: wszystkie dotychczasowe + istnienie jednej linii rozwoju przez które przechodzą wszystkie społeczności, ale w różnym tempie. Zmiana jednego elementu pociąga lawinową zmianę.

Przedstawiciele: L.H. Morgan

Według Morgana nowe sposoby utrzymania wyznaczają nową epokę.Periodyzacja dziejów ludzkości przedstawia się zatem następująco:

DZIKOŚĆ:

• Podokres pierwszy: zbieranie owoców i orzechów

• Podokres drugi: rybołówstwo i ogień

• Podokres trzeci: łuk i strzała

BARBARZYŃSTWO:

• Podokres pierwszy: wyroby z gliny

• Podokres drugi: udomowienie zwierząt i roślin, budowle z cegły i kamienia

• Podokres trzeci: narzędzia żelazne

CYWILIZACJAalfabet fonetyczny i pismo

Unilinearny model rozwoju religii wg E.B.Tylora

1.animizm

2.animatyzm

3.fetyszyzm/bałwochwalstwo

4.polidemonizm

5.politeizm hierarchiczny

6.panteizm

7. monoteizm

Unilinearny model rozwoju religii wg J. Lubbocka

1.ateizm

2.fetyszyzm

3.kult przyrody

4.szamanizm

5.idolatria

6. teizm

James Frazer

Człowiek dąży do opanowania przyrody, jego działania są zupełnie praktyczne. Magia sympatyczna: podobieństwa i styczności. Według niego magia to fałszywy system praw, wynikających z nieznajomości prawdziwych praw rządzących rzeczywistością. Człowiek zaczął dostrzegać nieudolność magii i zaczął poszukiwać sił wyższych(?). Życie ludzkie zależy od woli bóstw i trzeba je przebłagać(drugi etap). Trzecim etapem rozwoju jest nauka.

Problemy

Największy problem ewolucjonizmu unilinearnego stanowi fakt, że przedstawione powyżej modele nie podlegają konfrontacji z rzeczywistością. Drugi problem, to klasyfikacja geograficzna, która jest inna niż u ewolucjonistów. Trzeci natomiast, to naiwne założenie, że wszystko wszędzie przebiega tak samo;)

I TUTAJ SĄ BRAAAAAAAAAAAAAKI

06.11.2006

DYFUZJONIZM

Powstał na bazie krytyki ewolucjonizmu. W jego obrębie wyróżnić można 3 nurty:

• Szkoła angielska-ortodoksyjna

• Szkoła niemiecko-austriacka- umiarkowana

• Szkoła amerykańska- baaardzo umiarkowana

SZKOŁA ANGIELSKA (dyfuzjonizm brytyjski)

Najbardziej dziwaczna. Rozwijana przez Sir Graftona Elliota Smitha (1871-1937), anatoma, egiptologa oraz Williama Jamesa Perryego (1868-1948), geografa. Są oni tzw. twórcami teorii heliocentrycznej, autorzy „The children of the Sun. A study in the Early History and Civilization” (1923). Za kolebkę cywilizacji uznali Egipt. Badali podobieństwa pomiędzy cywilizacją egipską a innymi. Ich koncepcja szybko odeszła w niebyt z powodu braku metodologii i dowodów w postaci odkryć archeologicznych.

SZKOŁA NIEMIECKO-AUSTRIACKA

Klasyczna forma dyfuzjonizmu.

Twórcą Friedrich Ratzel (1844-1904), niemiecki geograf i etnograf. Profesor Wyższej Szkoły Technicznej w Monachium (od 1880) i uniwersytetu w Lipsku (od 1886). Jego prace wywarły znaczący wpływ na dalszy rozwój geografii.
Był jednym z twórców antropogeografii (wykorzystywanej także w etnografii) i głównym przedstawicielem determinizmu geograficznego, czyli teorii głoszącej, że środowisko geograficzne warunkuje, determinuje rozwój społeczeństw i od niego zależy rozmieszczenie ludności, stopień rozwoju cywilizacyjnego itp. Autor „ Antropogeografii” (1891). Czynniki geograficzne mają wpływ na dyfuzję kultur. Ogólnie rozwój kulturowy zależny od dyfuzji. Rozwój niemożliwy w społeczeństwach izolowanych, ponieważ zachodzi jedynie na skutek masowych migracji i podbojów.

Podzielił świat na tzw. areały kulturowe -wielkie obszary kultury, które mogą się rozprzestrzeniać na cały świat(?). Koncepcja ta została przyjęta i rozwinięta przez Leo Forbeniusa (1873-1938), etnolog i afrykanista niemiecki. Badał on dyfuzję całych zespołów kulturowych, mówił o kręgach kulturowych [„Der Ursprung der Afrikanischen Kulturen” (1898)]. Nadał kierunek całemu dyfuzjonizmowi niemiecko-austriackiemu.

Posługiwał się terminem paideuma (gr. "wychowanie”). Określał nim „duszę kultury”-zasade psychiczną determinująca układ cech kultury. Zestawy tych cech rozprzestrzeniały się, nakładały lub zanikały.

Twierdził, że kultury afrykańskie to kompleks nakładających się warstw. Zadaniem badacza jest wyodrębnienie ich, określenie stopnia ważności, opisanie.

Wilhelm Schmidt (1868-1954), werbista, jeden z twórców szkoły wiedeńskiej. W swoich badaniach również zajmował się głównie Afryką. Jego główne dzieła to „O pochodzeniu idei Boga” oraz „Handbuch der Methode der kultur-historischen Ethnologie”. Stworzył obszerną teorię kultury badanej w konkretnych przejawach.

Krąg kulturowy - obejmuje różnorakie elementy kultury materialnej i duchowej połączone jednorazowo, w jednym miejscu w jedną całość, która zaspokaja istotne potrzeby ludzkiej natury i gwarantuje trwałość ich zaspokajania.

Kręgi kult. wg Schmidta :

• Krąg prakultury (zbieracko-łowiecka)

• Krąg kultur prymarnych (wyższych łowców i niższych rolników)

• Krąg kultur sekundarnych ( powstałe ze zmieszania dwóch pierwszych)

• Krąg kultur tercjalnych (wyższe kultury, czyli Azjatycka, Europejska, Amerykańska)

Miał problem z ustaleniem ich chronologii oraz ze stwierdzeniem, które kultury wynikłe ze zmieszania tych są starsze, a które młodsze. Powie, że ta, która powstała jest młodsza niż te, z których powstała. Ustali, że na małych obszarach dynamika zmian jest mniejsza. Objawia się to nie tylko w sferze kultury materialnej, ale przede wszystkim duchowej. Utrzymywał też, że jest w stanie określić, który z kręgów kulturowych jest najstarszy na świecie. Podejmował próby rekonstrukcji najstarszej religii pierwotnej. Jako najstarszy wskazał krąg prakultury, zatem jego religia najbliższa jest rodzajowi ludzkiemu. Metoda poszukiwań najstarszego kręgu była bardzo prosta: należy prześledzić drogę migracji wynalazków, a trafimy do miejsca gdzie rozwinęła się najstarsza kultura i religia.

Ze swoich badań nad społ. afrykańskimi wyciągnął następujące wnioski:

• Wszędzie występuje idea istoty najwyższej, choć czasem w jakiś sposób zatarta (Wielki Ojciec, Ojciec Życia itp.)

• Postaci rywalizujące z istotą najwyższą nigdy nie wygrywają ;)

Na podstawie analiz mitów:

• Istota najwyższa zamieszkuje niebo

• Określana jest jako „wszechwładna”, „świetlista”

• Jest źródłem porządku moralnego

• Otoczona kultem, w którego centrum ofiary i modlitwy

• Stwórca pierwszej ludzkiej pary

Schmidt zrekonstruował te religię i nazwał ja najpierw pramonoteizmem, później monoteizmem najstarszych kultur świata.

Określił ją jako:

• Ogarniającą całość życia ludzkiego

• Uświadamiająca zależność od boga

• Tworząca prawo moralne

• Karze i nagradza

• Kult to śpiew, taniec, ofiary, modlitwy

• Brak w niej magii i czarów

Próbuje ustalić, kiedy pramonoteizm funkcjonował i stwierdza, że w przed paleolitem.

Jako źródła pramonoteizmu wskazał:

• Zdolność myślenia przyczynowo-skutkowego

• Praobjawienie (we wszystkich religiach występują mity, uważane za dar od istoty najwyższej)

Teoria ta została szybko zakwestionowana.

SZKOŁA AMERYKAŃSKA

W „ rozcieńczonej” formie przetrwała do dziś.

• Koncepcja areału kulturowego ( F. Boas, H. Lowie, E. Sapir, A. Knoeber, C. Kluckhohne )

• Teoria systemu światowego

• Porównanie regionalne

• Teoria globalizacji

Koncepcja areału kulturowego wiąże się z początkiem antropologii kultury. Boas ściąga do USA uczonych z Niemiec i Austrii. Starają się wspólnie wyodrębnić i opisać duże jednostki kulturowe, obserwują ich dynamikę. Duży nacisk kładą na sumienne badania terenowe, które dostarczyć mają materiału porównawczego. Podejmują także próbę odtworzenia przeszłości badanych kultur. Krytykują ewolucjonizm. Boas: podstawą dedukcji ma być rzeczywista historia,.

Dyfuzjonizm to druga, obok ewolucjonizmu bardzo wpływowa szkoła. Dziś do głosu dochodzi w wielu koncepcjach antropologicznych.

FUNKCJONALIZM

Pojawił się w 1922 roku, wraz z monografiami: „Argonauci Zachodniego Pacyfiku” Bronisława Malinowskiego, oraz „Mieszkańcy Andamanów” Alfreda Radcliff Browna.

Funkcjonalizm przynosi nową wizję kultury i badań nad nią. Powstał w opozycji do ewolucjonizmu. Krytyka :

• Ewolucjonizm podważa zasadność poszukiwania genezy kultury ludzkiej, nie wnosi niczego do rozumienia pojęcia kultury.

• Tworzy brakujące ogniwa.

• Dyfuzjonizm nie pozwala na postrzeganie kultury jako całości.

Funkcjonalizm nie chce badać całości funkcjonowania systemu kultury synchronicznie. Podkreśla wagę badań empirycznych. Chce wyjaśniać fakty antropologiczne poprzez ich funkcję, role w całym systemie, relacje do otoczenia fizycznego

Podstawowe założenia:

1. Rozstrzygające znaczenie badań terenowych TEORIA →BADANIE→TEORIA

2. Holistyczny charakter zjawisk społecznych

kultura =organiczna całość

System organiczny:

system reprodukcyjny	system krążenia
system trawienny	system nerwowy

Systemy społeczeństwa:

pokrewieństwo	religia
gospodarka	polityka

Elementy te są powiązane, wzajemnie na siebie wpływają. Każdy element spełnia ściśle określone funkcje w stosunku do innych.

3. Cel badań- określenie roli poszczególnych elementów kulturowych

4. Naturalistyczna koncepcja nauki społecznej- nauka o kulturze nauką przyrodniczą (poszukiwanie prawidłowości)

Bronisław Malinowski (1884-1942) „Argonauci Zachodniego Pacyfiku”

Kultura- w pierwszym rzędzie jest to aparat instrumentalny, dzięki któremu człowiek znajduje się w lepszej sytuacji. W rozwiązywaniu konkretnych, specyficznych problemów, jakie napotyka w swoim środowisku w trakcie zaspokajania potrzeb. W telegraficznym skrócie-kultura to aparat do zaspokajania potrzeb. Z drugiej strony, wyznacza one pewne normy dla zaspokajania potrzeb. Człowiek jest determinowany jednocześnie biologicznie i kulturowo.

KONCEPCJA POTRZEB

POTRZEBY PODSTAWOWE	REAKCJE KULTUROWE
Przemiana materii	Zaopatrzenie w żywność
reprodukcja	pokrewieństwo
Wymogi organizmu	schronienie
bezpieczeństwo	Ochrona
ruch	Działanie
Rozwój	Trening
zdrowie	higiena

POTRZEBY INSTRUMENTALNE	REAKCJE KULTUROWE
Produkcja, używanie, utrzymywanie i reprodukcja kulturowego aparatu, narzędzi i dóbr konsumpcyjnych	gospodarka
Kodyfikacja, regulowanie w działaniu i sankcjonowanie ludzkich zachowań w zakresie techniki, obyczajowości, prawa, przepisów moralnych	Kontrola społeczna
Transmisja tradycji kulturowej, kształcenie personelu dla poszczególnych instytucji	edukacja
Organizacja kolektywnego działania, wyposa żenie władzy w środki niezbędne do jej działania	polityka

POTRZEBY INTEGRATYWNE „DUCHOWE”	REAKCJE KULTUROWE
Przekazywanie doświadczeń za pomocą precyzyjnie sformułowanych zasad	Nauka
Intelektualna i praktyczna kontrola przeznaczenia i losu	Magia i religia
Wspólny rytm rekreacji, ćwiczeń i odpoczynku	Sztuka, sport, ceremonie

MAGIA- zespół czysto praktycznych aktów sprawowanych jako środek dla osiągnięcia konkretnego, praktycznego celu.

Człowiek ucieka się do magii, gdy nie wie, co zrobić, stawia ją po stronie sacrum. Magia ma dwa wymiary-indywidualny i społeczny. Na płaszczyźnie indywidualnej daje wiarę we własne siły, zwiększa optymizm. Na płaszczyźnie społecznej jest jedną z sił organizujących życie społ., jednoczy w osiąganiu celów, sprzyja tworzeniu się więzów społecznych.

RELIGIA- każdy zbiór wierzeń i praktyk odnoszący się do sił nadprzyrodzonych, a powiązany w organiczny system, który wyraża się w życiu społecznym szeregiem aktów kultu regularnego, publicznego i przymusowego, opartego na tradycji mitologicznej w niższych społeczeństwach, a teologiczno-dogmatycznej w wyższych i szeregiem norm postępowania. Normy te ściśle powiązane są z dogmatami kultu i posiadają, obok społecznej, sankcje nadprzyrodzone.

Śmierć rodzi potrzebę zaprzeczania temu, że życie ma kres. Skłania do refleksji „co dalej” i powoduje wiarę w istnienie innego świata. Inny świat, to nowy typ egzystencji. Religia to filtr trudnych doświadczeń.

Funkcje na płaszczyźnie indywidualnej:

• odpowiedź na potrzebę kontaktu z czymś nadprzyrodzonym

• odpowiedź na potrzebę wyrażania uczuć

Funkcje na płaszczyźnie społecznej:

• umacnia więzy społ.

• dostarcza i sankcjonuje normy społ.

• Dostarcza ogólnospołecznych wartości

Alfred Reginald Radcliffe Brown (17 stycznia 1881 - 24 października 1955), brytyjski antropolog kulturowy, współtwórca funkcjonalizmu w antropologii społecznej. W latach 1906-1908 prowadził badania antropologiczne na Andamanach, a później, od 1910 do 1912 roku, w Australii. Główną dziedziną badań jaką zajmował się Radcliffe-Brown była struktura społeczna i system społeczny, określający siebie mianem ewolucjonisty społecznego. W terminologii jaką wprowadził do antropologii i socjologii bazował, podobnie jak organicyści, na analogiach w stosunku do nauk przyrodniczych.

„The Andaman Islanders” (1922) “Metody etnologii i antropologii społecznej”

Aspekty systemu społecznego:

• Struktura społeczna (układ osób w zinstytucjonalizowanych rolach i stosunkach)

• Ogół praktyk społecznych

• Sposoby myślenia i odczuwania, o których można mniemać, że są związane ze społecznymi praktykami i tymi stosunkami, które tworzą strukturę społeczną

• Kultura

20.11.2006

Strukturalizm

„ Za każdym sensem kryje się nonsens”

C. Levi-Strauss

Dla strukturalistów ważniejsza niż treść będzie forma relacji. Treść i znaczenia będą w stosunku do niej wtórne (powstają w wyniku relacji). Wszystko dzieje się w określonym kontekście, który generuje znaczenie (kolor umieszczony w kontekście kulturowym nabiera znaczenia, np. biały- dla nas kolor czystości, niewinności, dla innych jest kolorem żałoby). Sposób, struktura połączeń oraz znaczenie będą przedmiotem badań strukturalistów.

Struktura:

-uporządkowana -spójna -odróżnialna od innych -dana nie wprost, można do niej dotrzeć poprzez analizę

Ferdinand de Saussure (ur. 26 listopada 1857 w Genewie - zm. 22 lutego 1913), językoznawca szwajcarski. Określił język jako stały zbiór norm społecznych, umożliwiających porozumiewanie się. Podobnie jak Jan Niecisław Baudouin de Courtenay odróżniał język jako system zasad od mówienia, które jest indywidualną realizacją tegoż systemu.

„Kurs językoznawstwa ogólnego” (1959)

Wyróżnił:

• Langue-język

• Parole-mowa

Język to cały system znaków, konwencji, zwyczajów. Jest wszystkim tym, co niesie zasób znaczeń, umożliwia komunikację. Jest bytem nadrzędnym w stosunku do mowy.

Mowa to zjawisko wtórne do języka, indywidualne. Nikt nie używa w mowie całego zasobu języka, lecz mówi na własny sposób.

Badając język, badamy elementy w odniesieniu do całości. Nie jesteśmy w stanie oddzielić strony dźwiękowej od znaczeniowej. Znaczenie dźwięku nie może zostać zmienione. Związek dźwięk-znaczenie jest arbitralny, ale niezmienny.

ZNAKI:

• Oznaczające- np. słowo „stół”

• Oznaczane- przedmiot stół (Zależy od umowy, nie ma tu żadnego związku między dźwiękiem a przedmiotem. STRUKTURALIŚCI DOJDA DO WNIOSKU, ŻE PODOBNIE JEST Z KULTURĄ)

Szkoła praska wprowadziła tzw. cechy dystynktywne (opozycje strukturalne, opozycje binarne). Język opiera się na opozycjach -cecha i brak cechy (np. długość-brak długości). Obecność lub nieobecność jakiejś cechy wpływa na znaczenie słowa: kot-kod, pies-bies. Strukturalizm w językoznawstwie będzie próbował zbadać miejsce opozycji binarnych w języku.

Strukturalizm kultury zaczerpnął od strukturalizmu języka:

• Rozróżnienie mowa-język

• Arbitralność znaku

• Opozycje binarne

Claude Levi-Strauss (ur. 28 listopada 1908 w Brukseli) jest francuskim antropologiem, socjologiem i filozofem. W latach 1934-1937 profesor socjologii na Uniwersytecie São Paulo. W latach 1938-1939 dzięki pomocy rządu francuskiego odbył podróż w głąb Brazylii, gdzie poznawał zwyczaje Indian Nabikwara i Tupi-Kawahib. Po porażce francuskiej w 1940 wyjeżdża do USA gdzie pracuje w New School for Social Research w Nowym Jorku. 1949 zastępca dyrektora Muzeum Człowieka w Paryżu, następnie profesor (directeur d'études) w École pratique des hautes études. W latach 1953-1960 Sekretarz Generalny Międzynarodowej Rady Nauk Społecznych. Od 1959 do emerytury w 1982, profesor antropologii społecznej w Collège de France. Członek Akademii Francuskiej. Jest głównym przedstawicielem strukturalizmu w teorii kultury. Zajmował się między innymi analizą mitów, strukturami pokrewieństwa i teorią wymiany.

„Elementarne struktury pokrewieństwa” „Smutek tropików „Totemizm” „Antropologia strukturalna”

Kultura- system komunikacji służący porozumiewaniu się ludzi. Znakami są rytuały, mity, zwyczaje, ubiór, sposób zachowania się. Znaki te maja charakter umowny. Opierają się na opozycjach binarnych, modyfikujących znaczenie określonych elementów.

C. Levi Strauss: „Świat poznajemy przy pomocy zmysłów. Temu, co postrzegamy nadajemy pewne cechy, znaczenia. I mózg i zmysły porządkują i interpretują otrzymywane dane. W ten sposób niszczymy czas i przestrzeń, dzielimy, klasyfikujemy, szufladkujemy.”

Widmo optyczne-brak granic między barwami → continuum. Człowiek postrzega je jednak jako poszczególne kolory, oddzielone od siebie. Jednocześnie poszukuje opozycji i znajduje je, np. zielony-czerwony (bo na różnych końcach). Dalej-szuka elementu, który znajduje się w środku i wybiera żółty. Proces ten znajduje swoje odzwierciedlenie w kulturze- sygnalizacja świetlna. Według Levi Straussa każde zjawisko można przeanalizować w ten sposób.

Badając kulturę strukturalnie, badamy samych siebie. Kultury porównywać można tylko na płaszczyźnie struktur. O uniwersalności mówić można tylko na tym poziomie.

Trójkąty kulinarne....

Powinny być rozrysowane, ale mi się nie chciało;) A poza tym, nic z nich nie wynika, przynajmniej jak dla mnie.

Na podstawie tych trójkątów wysnuł teorię na temat struktury społecznej:/

Drugim genialnym pomysłem Levi Straussa była analiza pokrewieństwa na przykładzie mitów greckich. Mit jest dla Straussa opowieścią święta dla tych, którzy w nią wierzą. Brak w micie rozróżnienia natura-kultura. L. S. będzie próbował odkryć uniwersalną zasadę myślenia. Każdy mit poza dosłownym sensem, posiada drugi, ukryty. Jak do niego dotrzeć? Mit trzeba rozłożyć na małe „cegiełki”, z których został zbudowany. Te same cegiełki, ale ułożone w inny sposób dadzą inny mit. (???????)

27.11.2006

KONCEPCJE ETOLOGICZNE I SOCJOBIOLOGIA

• Konrad Lorenz (1903-1989) austriacki zoolog i ornitolog, twórca nowoczesnej etologii, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii w 1973 roku, studiował zachowanie zwierząt, zwłaszcza gęsi szarych, odkrył zasadę odciśnięcia w psychologii.

• Desmond Morris

• Robert Andrey (1908-1980)

Desmond Morris- jak homo sapiens funkcjonuje w przyrodzie? Co sprawia, że człowiek jako „naga małpa” odniósł tak wielki sukces?

Mamy wiele cech wspólnych z prymatami, jednak jest coś, co nas znacznie odróżnia-jesteśmy jedyną małpą drapieżną, polującą systematycznie. Możliwe, że taki tryb życia prowadziły już australopiteki. Polowanie odegrało pierwszoplanową role w procesie hominizacji. Darwin twierdził, że broń i jej użycie czyni człowieka. Polowanie spowodowało konieczność podziału pokarmów, wprowadziło umowę między płciami. Morris: instynkt łowiecki uruchomił machinę ewolucji dwutorowej-biologicznej i kulturowej. Proces uczłowieczania pojawił się wraz z polowaniem. Próbuje w ten sposób wyjaśnić osobliwości ludzkich zachowań: zachowania społ., stratyfikację, domostwo jako instytucje społ.. Człowiek jest „trójwarstwowy”: podłoże małpie+ drapieżność+ zachowania zespołowe= zachowania ludzkie. Są sytuacje, w których dominują zachowania właściwe prymatom lub drapieżnikom, lub wypadkowa zachowań jednych i drugich. Na tej bazie powstaje kultura.

Zarzut często czyniony Morrisowi- czy da się opisać kulturę ludzką w kategoriach zoologicznych? Czy te sfery się nie rozmijają?

Co Morris na to?

• Kulturę i biologię łączy zjawisko adaptacji (ukazuje to definicja kultury Morrisa- kultura ludzka to system wyuczonych ewolucyjnie zachowań, właściwy naszemu gatunkowi mechanizm adaptacji, uzupełniający adaptację biologiczną)

• Nie ma nic niespójnego w założeniu, że kultura ludzka musiała kształtować się w ramach, które narzuca biologia. Elementy te wzajemnie na siebie wpływają.

• Kultura rozwija się jednocześnie z ewolucją biologiczną. Zaczyna nas ograniczać i wpływać na nasze zachowania, modyfikując je. Dzieje się tak, gdy „kłębowisko nagich małp zgęstnieje”, np. mieszkaniec dużego miasta zaczyna przejawiać nienaturalne zachowania, które nie mają charakteru adaptacyjnego.

Kultura jest specyficznie ludzką forma biologicznego przystosowania. Nie rozumiemy zatem kultury jedynie jako zbioru ustereotypizowanych, tradycjonalnych ludzkich reakcji, lecz w pojęciu ich instrumentalnej funkcji zaspokajania potrzeb człowieka jako wysoko zintegrowanego organizmu. (Ralph Piddington-perspektywa etologiczna).

Ulrich Kull

TECHNIKI MATERIALNE	TECHNIKI SOCJALNE
Nauka	Instytucje normatywne
Rzemiosło	Państwo
Technika	Sztuka
(prowadzą do ciągłych zmian środowiska)	Etyka
	Ideologia
	Religia
	(służą zachowaniu równowagi, ciągłości kulturowej)

SOCJOBIOLOGIA

Edward Osborne Wilson (ur 10 czerwca 1929 w Birmingham w Alabamie, USA), amerykański biolog znany głównie ze swoich badań nad entomologią, ewolucją oraz socjobiologią.

Jest jednym z twórców współczesnej socjobiologii.

Otrzymał wiele wyróżnień za swoje prace, w szczególności National Medal of Science, Nagrodę Crafoorda oraz dwukrotnie Nagrodę Pulitzera.

Jego główne prace to:

• The Theory of Island Biogeography (1967)

• Insect Societies (1971) - jedna z najlepszych monografii w tej dziedzinie, w ostatnim rozdziale autor proponuje utworzenie wspólnej socjobiologii dla wszystkich zwierząt, lecz nie włącza w to jeszcze ludzi.

• Sociobiology: The New Synthesis (1975) - dotyczy głównie choć nie wyłącznie zwierząt społecznych innych niż ludzie

• On Human Nature (1978) - na temat socjobiologii człowieka. Otrzymał za nią w 1979 Nagrodę Pulitzera w kategorii General Non-fiction.

• Biophilia (1984)

• Diversity of Life (1992)

• The Ants (1990, wspólnie z Bertem Holldoblerem). Otrzymali Nagrodę Pulitzera w kategorii General Non-fiction w 1991.

• Konsiliencja (1998) - postuluje w głównej mierze zbliżenie nauk społecznych z naukami przyrodniczymi, Wilson dowodzi w tej pozycji, iż nasze zachowania są wynikiem wrodzonych reguł epigenetycznych

GŁÓWNE TEZY SOCJOBIOLOGII:

1. Człowiek w świecie przyrody nie jest niczym wyjątkowym. Podlega prawu doboru naturalnego, prawom ewolucji. W procesie ewolucji tworzy formy życia społecznego. 3 szczeble życia społecznego(altruizm, podział pracy, integracja):

-gąbki, korale, krążkopławy -owady społeczne -kręgowce (w tym człowiek)

Później oddzielił trzeci szczebel-osobny dla człowieka.

2. Ewolucja następuje drogą doboru naturalnego. Pojawiają się dziedziczone genetycznie wzorce zachowań.

3. Jednostką dobory jest gen, nie człowiek i nie gatunek.

Co wyróżnia człowieka?

• Język

• Długotrwała pamięć

• Myślenie symboliczne

„Koewolucja genetyczno-kulturowa polega na fascynującej interakcji, w której kultura powstaje i jest kształtowana przez imperatywy biologii, a jednocześnie cechy biologiczne ulegają zmianie wskutek ewolucji genetycznej, zachodzącej w reakcji na kulturowe innowacje.”

E.O. Wilson

„Geny trzymają kulturę na smyczy, bo kultura trzyma na smyczy geny.”

Ewolucja genetyczna postępująca droga doboru naturalnego poszerzała możliwości tworzenia kultury, a kultura wspierała genetyczną wartość.

I TU ZNÓW MAM JAKIEŚ BRAKI

KULTUROZNAWSTWO

„Przedmiotem refleksji kulturoznawczej jest rzeczywistość myślowa, w której żyje i funkcjonuje człowiek Sprawia ona, że jego zachowania nie są czysto fizycznymi reakcjami na bodźce zewnętrzne, lecz działaniami uregulowanymi kulturowo, co znaczy m.in. zrozumiałymi dla innych uczestników danej kultury. Sprawia to, że najmniejszy nawet gest znaczy, posiada sens, wspiera się o system założeń, jest częścią pewnego „języka”; zarazem jednak może być również świadomym autorskim projektem (choć niekoniecznie oryginalnym), „chcącym” coś zakomunikować i potrzebującym odbiorcy.”

J. Sójka „Źródła refleksji kulturoznawczej”

Początek kulturoznawstwa datowany jest na lata 60.-70. XX wieku

Założenia:

• Odprzedmiotowienie

• Wyniki badań częścią kultury

• Antynaturalizm

• Rozumienie i przeżywanie

Podejście:

• Początkowo postulat stworzenia ściśle określonej dyscypliny badań, nauki; na zasadzie tworzenia w opozycji. Postulat ten szybko padł, ponieważ pojawił się problem ze znalezieniem jednej, wspólnej definicji kultury.

• Perspektywa badawcza-zespół częściowo zachodzących na siebie pól, dający obraz kultury z każdej strony. Wynika z interdyscyplinarności kulturoznawstwa. Jednoczą pytania, a nie dawane odpowiedzi.

5 głównych zagadnień:

1. Kulturoznawstwo jako nurt obejmujący całość kultury i jej przejawów, humanistyka zintegrowana.

2. Kulturoznawstwo jako perspektywa zajmująca się możliwie szeroką komunikacją. Nośnikiem kultura. Kultura jako dialog, dyskurs społeczny. Występuje problem z przekładem międzykulturowym.

3. Kultura jako problem teoretyczny, czyli „co to jest kultura”?

4. Kulturoznawstwo jako refleksja nad kultura wysoką. Wymiar praktyczny-upowszechnienie, świadoma partycypacja, tworzenie i edukacja kulturowa.

5. Kulturoznawstwo traktujące przedmiot podwójnie-dziedzina badań jednocześnie jest przedmiotem badania.

Wyżej przedstawiony podział jest podziałem sztucznym.

Kulturoznawstwo jako nurt obejmujący całość kultury i jej przejawów, humanistyka zintegrowana.

Występują tu dwa aspekty:

• Zewnętrzny-całość przedmiotu badań refleksji humanistycznej

• Wewnętrzny-odniesienie nauki do samej siebie

Pojawia się pytanie, jak szeroko rozumieć kulturę. Kulturą może być wszystko

„Kulturoznawstwo jest zatem ofertą określonej perspektywy, zachętą do...odprzedmiotawiającego ujęcia rzeczywistości: obiekty zewnętrznego świata przestają być rzeczami, a stają się nośnikami sensu, znaczą, komunikują.”

J. Sójka „Źródła refleksji kulturoznawczej”

Kulturoznawstwo jako perspektywa zajmująca się możliwie szeroką komunikacją. Nośnikiem kultura. Kultura jako dialog, dyskurs społeczny. Występuje problem z przekładem międzykulturowym.

Umiejętność objęcia całego przekazu kulturowego, aktywnego poszukiwania znaczeń tego przekazu oraz umiejętnością zwrócenia się ku intertekstualności (wzajemne relacje elementów przekazu). Kulturoznawstwo zawęża nieco perspektywę. Może się koncentrować np. na tekście-słowie pisanym. Analiza i znajomość języka, teorii dzieła literackiego czy filmu itp., lub jeszcze bardziej zawężone-odnoszące się konkretnie do filmu, teatru(cultural studies). Badanie odbywa się poprzez analizę gatunku, nie treści.

Gdzieś tutaj umieścić można problem związany z przekładem kulturowym -rozumiemy, czy przekładamy na zasadzie podobieństw?

Kultura jako dialog, wymiana sensów, znaczeń; również wynika z odprzedmiotowienia. Nie patrzymy na rzeczy, ale na nośniki sensów.

Kultura jako problem teoretyczny, czyli „co to jest kultura”?

Pytanie o to, czy możliwe jest stworzenie kulturoznawczej definicji kultury, czy możliwa jest definicja obejmująca wszystkie aspekty kultury, czy możliwe jest stworzenie granic badawczych.

Kulturoznawstwo jako refleksja nad kultura wysoką. Wymiar praktyczny-upowszechnienie, świadoma partycypacja, tworzenie i edukacja kulturowa

Historia sztuki, muzyki, teatru, literatury. Aktywne uczestnictwo i tworzenia kultury pojętej w ten sposób. Praktyczny aspekt kulturoznawstwa. Kulturoznawca diagnozuje, prognozuje, modeluje kulturę z jednej strony. Z drugiej jest „aktywistą”- nie tylko uczestniczy, ale tez upowszechnia [animacja kultury].

Również w tym aspekcie istnieje dialog. Kultura jest zespołem sensów, nie wytworów. Wiąże się to z świadomością, że każdy jest w kulturze, każdy ja tworzy. Taki kulturowy aktywista wprowadza w życie nową świadomość. Wymaga to umiejętności obserwacji dynamiki kultury.

Kulturoznawstwo traktujące przedmiot podwójnie-dziedzina badań jednocześnie jest przedmiotem badania.

Podwójne potraktowanie dziedziny badań-badanie własnej dyscypliny jako części kultury, czyli przedmiotu badań. Jak pogodzić uczestnictwo w kulturze z koniecznym przy badaniach dystansem?

2 modele podejścia:

• Krytyk może stać się „obcym” wobec kultury. Jego autorytet będzie budował się na dystansie. Problem w tym, że pozostanie on teoretykiem.

• Krytyk, który przypomina lokalnego sędziego. Jego wiedza i autorytet polega na zaangażowaniu w życie społeczności. (lepsze podejście)

Problemy wynikające z wielopłaszczyznowości kulturoznawstwa:

• Kulturoznawstwo, czy kulturoznawstwa? Różne ośrodki pracują według różnych refleksji, koncepcji kultury, jej obszarów, czy zjawisk.

Są jednak pewne cechy wspólne: interdyscyplinarność jako spotkanie dyscyplin; kompleks praktyk, który nazwać można uczestnictwem w kulturze; diagnoza obecnego stanu kultury.

Heinrich Rickert (ur. 25 maja 1863 w Gdańsku, zm. 25 lipca 1936 w Heidelbergu), filozof niemiecki, profesor uniwersytetów we Fryburgu Bryzgowijskim i Heidelbergu przedstawiciel neokantowskiej szkoły badeńskiej.

Dla niego punktem wyjścia jest rozróżnienie na nauki ścisłe i kulturoznawstwo. Obie są empiryczne, badają tę samą rzeczywistość, ale w różny sposób. Cecha zasadniczą tej rzeczywistości jest to, że niektóre elementy mają dla nas wartość, znaczenie. Są to elementy, które mogą należeć do świata natury, ale posiadają właściwość, która odróżnia je od innych. Nie są obiektywne, ale wyróżnione dla nas. Ich znaczenie zależy od nas. Jeśli istnieje nauka zajmująca się naturą rzeczywistości, musi tez istnieć taka, która bada elementy, którym nadaliśmy sens. Początkowo historia traktowana była jako nauka o faktach kulturowych. Dla Rickerta kultura to przeciwieństwo natury. Natura jest tym, co powstało samo z siebie, kultura tym, co wytworzył człowiek, ale bez nacisku zewnętrznego. Kultura to także rzeczy niewytworzone przez człowieka (elementy natury), ale którym nadaliśmy wartość. Obiekty wytworzone przez człowieka nigdy nie są wolne od wartości.

Rozumowanie Rickerta legło u podstaw antynaturalistycznego podejścia do kultury.

1

---