WSTĘP DO KULTUROZNAWSTWA
Natura i kultura.
Na początek należy zadać sobie pytanie, co oznacza „kultura”, co zaś „natura”?
Oba te pojęcia rozumiane muszą być szeroko, tak by ujęły całe bogactwo naszych
przemyśleń, i najlepiej będzie, jeśli sięgniemy do ich pierwotnych znaczeń. Pojęcie
„natura” wywodzi się z terminu nasci. Wyraz ten określa to, co wzrosło, co powstało
samo z siebie, bez naszego udziału, to, co pozostawiliśmy jego własnemu rozwojowi.
Wówczas jest to coś czysto „naturalnego”. Kultura natomiast stanowi ogół tego, co
„pielęgnujemy”. Źródłem jest tu termin colere. Z etymologicznego punktu widzenia
nawiązać można by było przy tym do terminologii tyczącej uprawy roli. Płody kultury
to te, które człowiek pielęgnuje, którym w przeciwieństwie do płodów natury nie pozwala
na swobodny rozwój. Uogólniając tę opozycję uzyskać możemy ogólne pojęcie natury i kultury.
Jesteśmy istotami biologicznymi, znajdującymi się w przyrodniczym porządku
Najważniejszym elementem kultury jest język
Kultura jest bardzo ściśle związana z naszą biologicznością
Gdyby nie nasze uwarunkowania biologiczne nie bylibyśmy w stanie stworzyć kultury
Uwarunkowania środowiskowe determinują to, z jaką kulturą mamy do czynienia
Pierwsze odróżnienie kultury od natury pojawiło się już u sofistów (odróżniali oni dwa porządki, a to jak się zachowujemy nie jest faktem naturalnym)
Freud:
Freud definiował kulturę jako odpowiedź na zaspokajanie potrzeb członków społeczeństwa. Upatrywał on w kulturze pierwiastka hamującego ludzkie popędy, zwłaszcza seksualne:
„"(...) zastępczego, częściowego i niedoskonałego zaspokojenia w sztuce, nauce, religii. Kultura jest siłą tamującą raczej niż realizującą pierwotne i autentyczne popędy natury."
Malinowski:
Kultura- urządzenia, dobra, procesy techniczne, idee, zwyczaje, wartości, magia, religia, nauka, itp.
Kultura służy zaspokajaniu ludzkich potrzeb:
„Człowiek należy do gatunku zwierzęcego. Jest on zależny od
elementarnych warunków, które umożliwiają mu utrzymanie się przy życiu. Ciągłość
gatunku i organizmu może on utrzymać tylko przez pracę. Z kolei w całej swej działalności produkcyjnej człowiek tworzy nowe, wtórne środowisko.”
(B. Malinowski, „Czym jest Kultura?”)
.
Edward Wilson- amerykański biolog i zoolog.
Kultura nie przeciwstawia się naturze, lecz jej sprzyja poprzez adaptowanie pewnych wzorców, takich jak unikanie kazirodztwa (mieszanie ganówsilniejszy biologicznie osobnik). Badacz ten wywołał sporo kontrowersji swoją książką „O naturze ludzkiej”, w której próbuje zbliżyć świat owadów do świata społecznego. Religia i etyka w jego ujęciu sprowadzone zostały do czynników biologicznych.
Zachowania altruistyczne służą zachowaniu gatunku! Do takiego właśnie wniosku doszedł Wilson na podstawie obserwacji pszczół i mrówek. Pszczoły giną, gdy zostawią w kimś swoje żądło – śmierć w obronie grupy. Niektóre mrówki tracą życie przy próbach tworzenia z siebie mostu by inne osobniki mogły przetrwać. Sytuacja ta wygląda podobnie u ludzi (np. prowadzenie wojen dla dobra danej społeczności), aczkolwiek altruizm traktowany jest w tym przypadku jako cnota, nie jako rzecz powszechna.
Różnice w rzeczywistości ludzkiej i zwierzęcej wg Wilsona:
| ludzie: | zwierzęta: |
|---|---|
| różnorodność społeczna; podziały wewnętrzne | społeczność urządzona wg jednego schematu, jednorodność |
| role społeczne nie są biologicznie zdeterminowane (kobieta-mężczyzna)! Istnieje zmienność ról. Elastyczność, której nie ma u zwierząt. | biologiczna determinacja ról społecznych! |
Działania ludzkie uwarunkowane są przez potrzeby biologiczne (mamy z nimi do czynienia, kiedy w organizmie zabraknie jakiegoś czynnika). Niektóre potrzeby uwarunkowane są kulturowo (muzułmanie i Żydzi nie jedzą wieprzowiny wykluczenie religijne; nie jemy psów i kotów wykluczenie kulturowe; Beduini nie jedzą świń na pustynie nie ma świń [hmmm?], czynnik naturalny)
Potrzeby specyficznie kulturowe- umiejętność pisania i czytania – ich brak prowadzi do uczucia dyskomfortu psychicznego.
Marvin Harris
Materializm kulturowy- stanowisko w antropologii i innych naukach społecznych, zgodnie z którym to, jakie w danej kulturze występują wzory kulturowe, zależy w dużej mierze od czynników środowiska naturalnego.
Rousseau- głosił krytykę kultury, jako stanu wychodzenia z niewinności; jeśli chcemy odzyskać ową niewinność powinniśmy powrócić do natury. Dla Rousseau powrót do natury to przechodzenie przez historię, zwrot do tego, co jest w nas naturalne. Świadomość jest czynnikiem zakłócającym w nas spontaniczność!
Kant- rozpatrywał kulturę i naturę w kontekście heteronomii (zachowanie polegające na poddawaniu się, przyjęciu norm ustalonych przez innych ludzi - głównym powodem ich przestrzegania są sankcje zewnętrzne) i autonomii (możliwości niezależnego kierowania własnymi działaniami). U tego filozofa mamy do czynienia z rozpatrywaniem świata przyrody w kategoriach przyczynowo-skutkowych, a działania człowieka są ujmowane w kontekście przyrodoznawczym. Człowiek jest istotą autonomiczną i w momencie, gdy zda sobie z tego sprawę zaczyna funkcjonować poza porządkiem przyrodniczym.
Wynalezienie kultury.
Kultura- cały szereg urządzeń kształtujących nasze spostrzeganie świata.
Odkrycie kultury było dla ludzi olśnieniem
„Wynalezienie kultury” odbywa się zawsze poprzez porównanie jej z inną kulturą (potrzebny jest punkt odniesienia by móc stwierdzić, że mamy do czynienia z nową kulturą)
Kultura stanowi nasze środowisko życiowe
Antropolog bada kulturę poprzez obserwację
Odkrycie kulturowej odmienności dokonało się już w starożytności (zetknięcie się z „obcym”)
Impakt kulturowy – wpływ jednej kultury na drugą
Przykład odkrycia nowej kultury:
Raspail i jego książka „Kto pamięta ludzi z ziemi ognistej?”
Powyższa książka oscylowała na granicy antropologii i powieści. Jej treść traktowała o ludziach z Ameryki Pd (miejsca niezbyt ludziom przyjaznego) i ich spotkaniu z europejczykami, które nastąpiło na przełomie XVII/XVIII w. Ze względu na niewielki dorobek kulturowy i charakterystyczny wygląd (byli niscy i krępi) lud ten został określony jako „dziki”. W połowie XVIII w. stworzono im nazwę – Peszereje, co nawiązywało do okrzyków wydawanych przez nich na widok obcych statków (w ich języku oznaczało to dosłownie „obcy”). W połowie XIX w. nazwę plemienia zmieniono na Alakalufy (nazwa ta pochodzi od słowa „dawać”; sutkiem nawiązania kontaktu z europejczykami było uzależnienie się tegoż ludu od wsparcia przybyszów). W 1889 roku zaproszono przedstawicieli ludu Alakalufów na otwarcie wystawy w Paryżu, gdzie spotkali się z ogromnym zainteresowaniem ze strony antropologów, czego skutkiem była kolejna zmiana nazwy plemienia, tym razem na Kawaskarowie (?)
Problemy badań nad kulturą.
Badacz musi być przygotowany na możliwość porzucenia każdej koncepcji, która okaże się niepożądana przez ludzi, na rzecz których pracuje.
Nieznajomość języka, jakim posługują się członkowie badanej kultury. Konieczność korzystania z pomocy tłumacza – problem nieprzekładalności jednego języka na inny bez zniekształcania faktów.
Antropolog jest w stanie zbadać tylko taką część kultury, na jaką pozwoli mu na to badana społeczność.
Antropolog bierze odpowiedzialność za życie konkretnych ludzi, dlatego musi być przygotowany na radzenie sobie z różnorodnymi problemami, także z własnym rozczarowaniem i frustracją
Problem pojawienia się obcego w kulturze, który może ją nieświadomie zmienić.
Badanie obcej kultury poprzez pryzmat własnej – zniekształcona wizja i próba oceny moralnej innej kultury
Problem badacza, jako członka badanej społeczności – jak podejść do przedmiotu badań? Przykład Deppy S. Reddy, religioznawczyni hinduskiego pochodzenia pracującej w zespole Rogersa Brubakera; badanie wierzeń hindusów przez hinduskę.
Antropologia na usługach władz; pomijanie pewnych informacji przy jednoczesnym kadzeniu nacisku na inne (R. Benedict, „Chryzantema i miecz”)
Antropologia pośrednia (Margaret Mead i jej osiągnięcia naukowe zostały wprost wyśmiane w roku 1983 przez australijskiego badacza Dereka Freemana z uniwersytetu w Canberze, który mieszkał wśród Samoańczyków i prowadził tam badania prawdziwe, a nie symulowane. Na ich podstawie dowiódł, że życie tych ludzi w niczym nie przypomina tego, co znajduje się w książkach Mead. Mieszkańcy Samoa żyją w świecie regulowanym bardzo surowymi zasadami moralnymi, nie ma tam mowy o jakichś nieodpowiedzialnych zachowaniach seksualnych. Freeman dotarł także do kobiety, która przed półwieczem udzielała informacji amerykańskiej badaczce. Przyznała ona, że wraz z koleżanką miały niezłą zabawę, odpowiadając na pytania młodej białej kobiety, która przyjechała na wyspy z gotową tezą do udowodnienia. Nikt dziś nie traktuje poważnie badań Margaret Mead, nie mają one żadnej wartości naukowej.)
Kultura i osobowość.
Wzór kulturowy – mniej lub bardziej ustalony sposób zachowywania się i myślenia w danej zbiorowości lub znamienny dla tej zbiorowości układ cech kulturowych. W jego skład wchodzą też wytwory kultury materialnej.
Wzór kulturowy określa, w jaki sposób jednostka powinna reagować na sytuacje uważane za ważne dla niej samej i dla grupy, do której należy, tak aby zachować się zgodnie z oczekiwaniami grupy i nie popaść w konflikt z innymi członkami społeczności.
Sposoby przekazywania kultury:
Wprost- przekazywanie treści; każdy element wiedzy, który nabywamy; sposoby posługiwania się ciałem
Nie wprost:
- Foucault, „Historia seksualności”- w jaki sposób nasze predyspozycje seksualne są kształtowane kulturowo;
- Foucault, „Nadzorować i karać”- sposoby dyscyplinowania ciała
- szkoła, jako miejsce, w którym następuje podzielenie przedmiotów wiedzy
Temperament – podstawowe, względnie stałe czasowo cechy osobowości. Charakter – formuje się pod wpływem czynników zewnętrznych. Osobowość (teoria freudowska) – w procesie kształtowania osobowości kładzie nacisk na doświadczenie zdobyte w dzieciństwie, popędy biologiczne oraz stosunki z rodzicami. |
|---|
Wpływ kultury na osobowość wg Fromm’a:
„Charakter społeczny obejmuje tylko wyselekcjonowane rysy, zasadnicze
jądro struktury charakteru większości członków grupy , które rozwinęło się jako rezultat podstawowych doświadczeń i sposobu życia wspólnego tej grupie . Zdarzają się wprawdzie zawsze odchyleńcy o z gruntu odmiennej strukturze charakteru, jednak struktury charakteru większości członków grupy stanowią odmiany tego jądra spowodowane czynnikami przypadkowymi, jak urodzenie i doświadczenie życiowe, różne u poszczególnych ludzi. Jeśli chcemy w pełni zrozumieć jednostkę, wówczas te różnicujące elementy będą miały wielkie
znaczenie. Jeżeli jednak chcemy zrozumieć, na jakie tory skierowana została
energia ludzka i jak działa ona jako siła produkcyjna w danym ustroju społecznym, wówczas na najwyższą uwagę zasługuje charakter społeczny.”
(Fromm, „Charakter a proces społeczny”)
„Morfologia bajki” Propp’a w wzory zachowań:
Propp sklasyfikował najczęściej pojawiające się motywy bajek i okazało się, że w gruncie rzeczy jest ich niewiele. Owe motywy są znakami o umownej treści, a podstawową funkcją bajki jest oswajanie dziecka ze światem i pokazywanie mu na prostych przykładach jaka jest rzeczywistość. Bajki mają za zdanie reprodukować układy społeczne poprzez pokazywanie różnych kulturowo treści.
Ketchnera teoria osobowości:
Badacz ten wskazuje na fizyczność, jako główną cechę determinującą ludzką osobowość. Kultura nie ma wpływu na kształtowanie osobowości.
Frenologia to „pseudonauka” Franza Josepha Galla (1758-1828). Podstawą jest przekonanie , że czaszka dostosowuje swój kształt do kształtu mózgu, a dany obszar mózu odpowiada za określone właściwości. Aktywny, powiększony obszar mózgu odciska się na czaszce w postaci wypukłości.
Struktura osobowości wg Junga
W jungowskim myśleniu o psyche zdaje się przeważać perspektywa systemowa. Jung pisze o niej jako o względnie zamkniętym systemie samoregulującym, który składa się z kilku zasadniczych podsystemów. Tymi podsystemami są z jednej strony sfera świadomości i nieświadomości, w ramach zaś innego podziału z hierarchicznie uporządkowanych podsystemów:
1. ego/ja – adaptującego psyche do środowiska zewnętrznego
2. persony – odpowiedzialnej za adaptację jednostki do rzeczywistości społecznej
3. duszy – wspomnianej wyżej funkcji adaptującej do rzeczywistości wewnętrznej podmiotu, dzieli się ona na 2 rodzaje: Anima(kobieca strona męskiej psychiki) i Animus(męski archetyp kobiecej psychiki). Dusza jest przeciwieństwem i dopełnieniem persony.
4. nieświadomości indywidualnej – zawierającej materiał oderwany od pola świadomości jednostki oraz
5. nieświadomości zbiorowej – czyli obszaru nieświadomego, wspólnego całemu rodzajowi ludzkiemu.
Jung wyróżnia dwa typy psychologiczne: ekstrawertyka i introwertyka.
Kultura i język.
Teoria Sapira-Whorfa:
Na Hipotezę Sapira – Whorfa składają się dwie idee. Pierwszą jest teza determinizmu językowego, która mówi, że poznanie determinowane jest przez wyznaczniki językowe. Drugą ideą jest teza relatywizmu językowego, która zakłada, że poznanie jest zrelatywizowane do poszczególnych języków charakteryzujących się wspólnym sposobem porządkowania kulturowego doświadczenia człowieka.
Z klasycznych badań Sapira i Whorfa wynika, że różne języki są związane z różnym sposobem postrzegania świata. Może tu chodzić o percepcję np. podziału barw, prostoty i złożoności przedmiotów i relacji, upływu czasu. Zakładając fizjologiczną identyczność aparatów percepcyjnych u wszystkich ludzi, różnice te należy przypisywać kategoriom umysłowym rozwijającym się wraz z rodzimym językiem.
Sapir i Whorf zajmowali się głównie językami rdzennych mieszkańców Ameryki. Odkryli oni, że europejskim pojęciom ogólnym odpowiadają w językach rdzennych mieszkańców Ameryki szeregi pojęć bardziej szczegółowych. Doszli do wniosku, że świadczy to o zasadniczo odmiennym od naszego sposobie myślenia ludów niecywilizowanych, oraz że dowodzi myślenia bardziej konkretnego, indywidualnego i prostego. Nasze myślenie jest zdeterminowane przez język. Ludy mówiące innymi językami mają po prostu inną od naszej wizję świata; ani gorszą, ani lepszą. Innymi słowy hipoteza Sapira – Whorfa stwierdza, że percepcja rzeczywistości i obraz świata zależą między innymi od struktury języka, jakim się posługujemy. Ludzie żyją w swoich kulturach w różnych światach mentalnych, które są odbiciem języków tych kultur. Z tego wynika, poznanie struktury danego języka może prowadzić do wyjaśnienia koncepcji świata, która mu towarzyszy. Podejście, które zaproponowali opiera się na przekonaniu, że nie można skutecznie badać języka bez zrozumienia i dogłębnego poznania danego środowiska kulturowego, w jakim ten język funkcjonuje, oraz, że zrozumienie kultury nie jest możliwe bez poznania obyczajów językowych danej społeczności. Aby odnieść zjawiska językowe do kultury, trzeba z kolei dysponować określonym i właściwym modelem danej kultury. Tu stanął przed naukowcami problem nie tylko natury merytorycznej, lecz przede wszystkim metodologiczny. Według Sapira i Whorfa problem ten można obejść, jeśli tylko założy się, że język jest modelem rzeczywistości kulturowej, a językoznawstwo stanowi model metody antropologii kulturowej.
Hipoteza względności językowej Sapira-Whorfa głosi również, iż język wpływa na postrzeganie przez nas przedmiotów. Za przykład do zilustrowania tego sformułowania mogą posłużyć Eskimosi, którzy to, mając nieustanny kontakt ze śniegiem, w swoim języku posiadają znacznie więcej nazw śniegu, niż ludzie pochodzący z innych kręgów kulturowych.
W hipotezie Sapira – Whorfa język i kultura mogą być traktowane nie tylko jako formy komunikacji, ale przede wszystkim jako systemy poznawcze, które pozwalają nam orientować się w otaczającym nas świecie, można tu postawić pytanie: W jaki sposób świat jest subiektywizowany za pośrednictwem języka?. Hipoteza ta jest, więc próbą określenia poznawczej funkcji języka. Tak, więc według tej hipotezy język nie jest środkiem wyrażenia myśli, lecz w nim myśl ta jest wytwarzana.
Ważnym elementem hipotezy relatywizmu językowego jest mentalizm, zgodnie, z którym realnością tworów językowych w ostateczności są procesy psychiczne.
Sapir i Whorf nie zgadzają się, że istnieją uniwersalne zasady myślenia. Nie ma też obiektywnej rzeczywistości, każdy, zgodnie z hipotezą Sapira-Whorfa, widzi świat przez pryzmat społeczeństwa, do, którego należy lub przez pryzmat swojego ja.
(Focus.pl)