zlotnik jubiler 731[06] z1 06 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Antoni Korsak

Naprawa wyrobów złotniczo-jubilerskich
731[06].Z1.06

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
Jerzy Kubica
Franciszek Olczyk

Opracowanie redakcyjne:
Antoni Korsak

Konsultacja:
Zenon W. Pietkiewicz

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej ,,Naprawa wyrobów
złotniczo-jubilerskich” 731[06].Z1.06 zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu złotnik-jubiler.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Organizowanie stanowiska pracy podczas wykonywania napraw

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Ustalanie uszkodzeń wyrobu i możliwości naprawy. Dorabianie uszkodzonych

lub brakujących elementów

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Sporządzanie oraz dobór stopów i lutów do napraw

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Wykuwanie kamieni jubilerskich

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Zmniejszanie i powiększanie obrączek i pierścionków

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy niezbędnej do wykonywania napraw

złotniczo-jubilerskich.

Poradnik ten zawiera:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

– materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów

kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

– zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
– ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

– sprawdzian postępów,
– sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie

materiału całej jednostki modułowej,

– literaturę.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

Podczas wykonywania czynności w pracowni należy stosować się do regulaminu, przepi-

sów bhp oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych w module 731[06].Z1

„Montaż i obróbka wykańczająca wyrobów złotniczo – jubilerskich”.

Moduł 731[06].Z1

Montaż i obróbka wykańczająca

wyrobów złotniczo-jubilerskich.

731[06].Z1.01

Stosowanie przepisów bhp przy montażu

i obróbce wykańczającej wyrobów

złotniczo-jubilerskich

731[06].Z1.02

Montaż wyrobów złotniczych.

731[06].Z1.06

Naprawa wyrobów złotniczo-jubilerskich.

731[06].Z1.04

Mechaniczne metody obróbki

wykańczającej.

731[06].Z1.05

Chemiczne i elektrochemiczne

metody obróbki wykańczającej.

731[06].Z1.03

Oprawianie kamieni jubilerskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

rozpoznawać wyroby złotnicze pochodzące z różnych okresów historycznych,

−

przestrzegać przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,

−

rozpoznawać podstawowe materiały stosowane w złotnictwie i jubilerstwie,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−

projektować wyroby złotniczo-jubilerskie,

−

rozróżniać maszyny i narzędzia stosowane w złotnictwie i jubilerstwie,

−

wykonywać prace z zakresu obróbki ręcznej,

−

stosować przepisy bhp podczas montażu i obróbki wykańczającej wyroby złotniczo-

jubilerskie,

−

montować wyroby złotnicze,

−

oprawiać kamienie jubilerskie,

−

stosować mechaniczne metody obróbki wykańczającej,

−

stosować chemiczne i elektrochemiczne metody obróbki wykańczającej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu tej jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

zastosować zasady bhp i ochrony przeciwpożarowej podczas naprawy wyrobu,

−

zorganizować

stanowisko

napraw

wyrobów

zgodnie

wymaganiami

technologicznymi, zasadami ergonomii, przepisami bhp i ochrony przeciwpożarowej,

−

rozróżnić techniki wykonania wyrobów złotniczo-jubilerskich,

−

skopiować wyroby złotniczo-jubilerskie,

−

scharakteryzować technologię napraw wyrobów złotniczo-jubilerskich,

−

ocenić uszkodzenia wyrobów i możliwości dokonania naprawy,

−

określić właściwości i zastosowanie materiałów stosowanych do napraw wyrobów,

−

określić narzędzia i urządzenia stosowane do napraw wyrobów,

−

określić zasady użytkowania narzędzi i urządzeń stosowanych do napraw wyrobów,

−

odczytać dokumentację technologiczną w zakresie niezbędnym do wykonania zadań,

−

ocenić stan techniczny narzędzi i urządzeń oraz przeprowadzić bieżące konserwacje,

−

sporządzić zapotrzebowanie i rozliczenie materiałowe,

−

zebrać i dokonać selekcji odpadów metali szlachetnych,

−

wykonać podstawowe naprawy wyrobów złotniczo-jubilerskich,

−

ocenić jakość wykonanych prac, ujawnić przyczyny powstawania wad.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Organizowanie stanowiska pracy podczas wykonywania

napraw

4.1.1. Materiał nauczania

Stanowisko pracy

Podczas wykonywania napraw korzystamy ze standardowego stanowiska złotniczego

(jedną, bądź wieloosobowego), a także ze stanowiska do prac z zakresu chemicznej obróbki
metali.

Narzędzia

Do wykonywania napraw używamy podstawowych narzędzi jubilerskich:

•

do obróbki ręcznej:

−

pomiarowych (suwmiarki, linie metalowe),

−

trasujących (cyrkle, punktaki, rysiki),

−

szczypiec o różnych kształtach,

−

nożyc,

−

pilników,

−

papieru ściernego różnej gradacji,

−

rylców,

−

pęset,

−

ciągadeł,

−

kształtownic,

−

wykrojników,

−

kowadeł,

−

imadeł,

−

trzpieni i bolców,

−

imaków,

−

narzędzi do zakuwania i wykuwania kamieni,

−

lupy,

−

piłek i brzeszczotów,

−

wiertarki ręcznej i wierteł,

•

do obróbki mechanicznej:

−

wiertarek z wałkiem giętkim i kompletem frezów,

−

polerek z kompletem szczotek, palców i klinów filcowych,

−

czyszczarek mechanicznych z różnymi wsadami,

−

czyszczarek ultradźwiękowych,

−

zmniejszarek i zwiększarek,

•

do obróbki cieplnej:

−

palnika gazowego lub gazowo-tlenowego,

−

węgla drzewnego lub płytki szamotowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Materiały stosowane podczas wykonywania napraw złotniczo-jubilerskich

Do napraw wyrobów złotniczo-jubilerskich wykorzystujemy odpowiednie profile

stopów metali szlachetnych i kamienie jubilerskie stosowane w biżuterii i wyrobach
korpusowych. Profile stosuje się, wykorzystując odlewy stopów metali szlachetnych
profilowanych za pomocą walcarek lub przeciągarek.

Materiały które stosujemy w naprawach jubilerskich to:

−

druty, płaskowniki i blacha o różnych parametrach,

−

szyny o różnym profilu,

−

kamienie jubilerskie w szerokim zakresie,

−

półfabrykaty (zapięcia do łańcuszków i bransolet, zatrzaski do kolczyków i klipsów).

Środkami pomocniczymi, niezbędnymi przy wykonywaniu napraw, są:

−

luty różnej twardości i barwy,

−

lutówki,

−

środki do wytrawiania i barwienia metali,

−

pasty polerskie,

−

płyny do czyszczenia w czyszczarkach.

W zależności od czynności którą wykonujemy, stosujemy odpowiednie środki bezpieczeństwa
i odzież ochronną:

−

okulary,

−

fartuch,

−

rękawice gumowe.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

1. Jakich materiałów używamy do wykonywania napraw?
2. Jakich narzędzi używamy do wykonywania napraw?
3. Jakich maszyn używamy do wykonywania napraw?
4. Czy potrafisz dobrać odpowiednią odzież ochronną i zachować środki bezpieczeństwa

przy wykonywaniu napraw?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj narzędzia i materiały do wymiany szyny w pierścionku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać szczypce kształtowe,
2) przygotować piłkę do cięcia,
3) przygotować trzpień miarowy,
4) przygotować urządzenia do szlifowania i polerowania,
5) przygotować narzędzia do czyszczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) przygotować odpowiedni profil szyny,
7) przygotować lut i lutówkę do procesu lutowania,
8) przygotować narzędzia do szlifowania i polerowania,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

płytka z węgla drzewnego lub szamotowa,

−

palnik, wlewki i złom metalu,

−

luty do napraw, lutówka,

−

piłka ręczna do metali,

−

szczypce kształtowe, pęseta,

−

szlifierka z wałkiem giętkim,

−

polerka i pasty polerskie,

−

czyszczarka ultradźwiękowa.

Ćwiczenie 2

Dobierz narzędzia potrzebne do lutowania łańcuszka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać narzędzia do wycięcia uszkodzonego fragmentu łańcuszka,
2) dobrać urządzenia i narzędzia do lutowania,
3) przygotować urządzenie do bębnowania,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

płytka z węgla drzewnego lub szamotowa,

−

lupa jubilerska,

−

pęseta,

−

luty do napraw, lutówka,

−

cążki do wycinania ogniw,

−

bęben z płynem i wsadem czyszczącym.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać materiały do napraw złotniczych?



2) określić narzędzia pomiarowe, z których korzystamy, naprawiając wyroby

złotniczo-jubilerskie?



3) dobrać narzędzie do ręcznego skrawania blach?



4) prawidłowo posługiwać się palnikiem do topienia i lutowania metali?



5) obsługiwać walcarkę ręczną i mechaniczną?



6) podać przykładowe półfabrykaty stosowane w złotnictwie-jubilerstwie?



7) posługiwać się narzędziami do cięcia?



8) obsługiwać wiertarkę ręczną i elektryczną?



9) posługiwać się przyrządami do zakuwania kamieni?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Ustalanie uszkodzeń wyrobu i możliwości naprawy

4.2.1. Materiał nauczania

Uszkodzenia najczęściej występujące w biżuterii i wyrobach korpusowych

Najczęściej wykonywanymi naprawami biżuterii i wyrobów korpusowych jest:

−

lutowanie pękniętych obrączek i pierścionków,

−

prostowanie obrączek i pierścionków,

−

lutowanie łańcuszków i bransolet,

−

lutowanie poszczególnych elementów pierścionków i bransolet uszkodzonych podczas

użytkowania,

−

dorabianie nowych opraw do kamieni,

−

odnawianie biżuterii przez polerowanie,

−

prostowanie uszkodzonych wyrobów korpusowych,

−

dorabianie uszkodzonych lub brakujących elementów biżuterii.

Ustalanie stopnia uszkodzenia wyrobu

Stopień uszkodzenia wyrobu decyduje o ewentualnej możliwości jego naprawy. Wielu

uszkodzeń nie można naprawić lub też koszt ich naprawy przewyższa wartość wyrobu.

Ustalanie możliwości dokonania naprawy

Ustalenie możliwości dokonania naprawy polega na sprawdzeniu, czy:

−

materiały użyte do wykonania lub wcześniejszych napraw nie są przeciwwskazaniem do

naprawy (ustalenie stopu, z którego wykonano wyrób, sprawdzenie, czy nie jest

zanieczyszczony lutem ołowiano-cynowym),

−

w przypadku takiej konieczności możliwe jest wykucie i ponowne oprawienie kamienia,

−

dysponujemy niezbędnymi materiałami,

−

dysponujemy niezbędnymi narzędziami (szczególnie w przypadku wyrobów matrycowych
i tłoczonych),

−

potrafimy prawidłowo wykonać usługę.

Metody napraw

Lutowanie pękniętych obrączek polega na opiłowaniu miejsca styku, nałożeniu lutu

i lutówki oraz grzanie do momentu popłynięcia lutu. Po procesie lutowania należy obrączkę
wytrawić, ukształtować, oszlifować i wypolerować.

Prostowanie pogiętych obrączek i szyn pierścionków odbywa się na ryglu za pomocą

młotka drewnianego lub rolki kształtowej. Przed tym procesem należy odpuścić obrączkę lub
pierścionek, a następnie oszlifować je i wypolerować.

Lutowanie łańcuszków i bransolet odbywa się na węglu drzewnym, płytce szamotowej lub

w pęsecie, za pomocą palnika o odpowiedniej dyszy. Po procesie lutowania wyrób należy
wytrawić, wybębnować i wypolerować. Niektóre łańcuszki lub bransolety należy po lutowaniu
odzłocić, aby osiągnęły poprzednią barwę. Podczas lutowania poszczególnych fragmentów
łańcuszków i bransolet, należy zabezpieczyć sąsiednie elementy przed nagrzaniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W zależności od tego, jaki jest splot łańcuszka lub bransolety, naprawiamy je:

−

lutując pęknięte ogniwo; prawidłowo wykonany lut jest niewidoczny i naprawa nie

pozostawia żadnych śladów,

−

do styku; w ten sposób lutujemy wszystkie łańcuszki wykonane z taśm, linek i o bardzo

gęstym lub skomplikowanym splocie; ucinamy i wyrównujemy pilnikiem miejsce pęknięcia
z obu stron tak, żeby oba końce do siebie przylegały; staramy się, żeby lut rozpłynął się
możliwie blisko miejsca styku i nie usztywnił splotu; ten sposób, w zależności od precyzji
wykonania, pozostawia mniej lub bardziej widoczny ślad.

Rys. 1. Przykładowe sploty bransolet i łańcuszków [6, s.206]

Pogrubianie wytartych połączeń i ogniw polega na oblutowaniu ich odpowiednio dobraną

barwą lutu na węglu drzewnym bądź w pęsecie.

Biżuterię można odnowić poprzez ręczne szlifowanie i polerowanie lub poprzez

bębnowanie w odpowiednim wkładzie i płynie. Przed podjęciem decyzji o metodzie
odnowienia, należy stwierdzić, która z nich przyniesie najlepszy rezultat i nie uszkodzi wyrobu.

W bębnach polerskich nie powinniśmy czyścić wyrobów:

−

z kamieniami (koralowiec, malachit), które wsad i chemikalia mogą uszkodzić,

−

wykonanych w taki sposób, że wsad mógłby się dostać do miejsc, z których wyjęcie go

byłoby bardzo utrudnione,

−

które ze względu na swoją budowę mogłyby zostać uszkodzone.

Ręcznie odnawiamy biżuterię w zależności od tego, jakie są ślady jej użytkowania. Mocno

porysowaną należy oszlifować pilnikiem lub papierem i wypolerować. Mającą niewielkie rysy
lub wymagającą przywrócenia połysku polerujemy, stosując odpowiednie pasty, myjąc w
myjce ultradźwiękowej i polerując czystą szczotką.

Kamienie jubilerskie twarde mogą być szlifowane w specjalistycznych szlifierniach,

natomiast kamienie jubilerskie miękkie szlifujemy na tarczach filcowych, drewnianych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

metalowych, stosując odpowiednie pasty i proszki polerskie. W każdej pracowni złotniczej
można regenerować kamienie o twardości do 4 w skali Mohsa.

Prostowanie uszkodzonych wyrobów korpusowych można wykonywać w pracowni

wyposażonej w podstawowe narzędzia i urządzenia (puncyny, młotki kształtowe i płyty
ołowiane).

Dorabianie uszkodzonych lub brakujących elementów

Dorabiając uszkodzony lub brakujący element, możemy:

−

wzorować się na istniejącym elemencie powtarzającym się w wyrobie,

−

zaprojektować nowy, komponujący się i współpracujący z istniejącymi (dorabianie części

zapięć szufladowych, pojedynczych, brakujących elementów nie mających

odpowiednika

w nieuszkodzonej części wyrobu),

−

dorabiać elementy typowe, umożliwiające funkcjonowanie wyrobu (kółka w łańcuszkach

i wisiorkach, zawieszenia i zatyczki do kolczyków).

Najczęściej dorabiane elementy to:

−

ogniwa w wyrobach łańcuszkowych, zawieszkach i kolczykach – wymieniamy ogniwo na

nowe, dobierając kształt i średnicę drutu bądź płaskownika do istniejących elementów lub w
przypadku wisiorków, proporcjonalne do jego wielkości,

−

zniszczone szyny lub ich fragmenty w pierścionkach i obrączkach – wycinamy piłką

zniszczoną szynę lub jej część, a w jej miejsce wlutowujemy nową, o takich samych
parametrach; w przypadku wymiany całej szyny, nowa powinna być proporcjonalna do
wielkości góry pierścionka; jeżeli zachodzi taka konieczność, to przed naprawą wykuwamy
kamień, a po jej zakończeniu zakuwamy ponownie,

−

fragmenty oprawy kamieni lub całe oprawy (łapki, kastle i korony) – uszkodzoną lub

brakującą łapkę dorabiamy, wzorując się na istniejących, a następnie wlutowując ją
w odpowiednie miejsce; całe oprawy kamieni wykonujemy dostosowując je do wymiarów
kamienia, a następnie wlutowując w odpowiednie miejsce wyrobu,

−

zapięcia lub elementy zapięć (fragmenty zapięć szufladowych, ósemki zabezpieczające,

kółka łączące zapięcia z wyrobem),

−

zapięcia w broszach – w przypadku szpili jej parametry dobieramy w zależności od masy i

wymiarów broszy; jeżeli brakuje całego zapięcia, wykonujemy zawias i zaczep na igłę,

lutujemy je do broszy i nitujemy szpilę.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Opowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie uszkodzenia występują najczęściej w wyrobach złotniczo-jubilerskich?
2. W jaki sposób lutujemy pęknięty łańcuszek?
3. Jak możemy odnowić biżuterię?
4. Jak możemy wyprostować pogięte szyny pierścionka?
5. Na czym polega ustalenie możliwości dokonania naprawy wyrobu złotniczo-jubilerskiego?
6. W jaki sposób lutujemy pęknięte obrączki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Uzupełnij na rysunku brakujący ornament na obrączce pierścionka. Zachowaj stylistykę formy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) uzupełnić na rysunku brakujące elementy pierścionka,
2) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
3) dokonać oceny estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szkicownik formatu A3,

−

ołówki różnej twardości (H, HB, B),

−

gumka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Ustal uszkodzenie łańcuszka i napraw go.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokładnie obejrzeć wyrób,

określić rodzaj uszkodzenia wyrobu,

przygotować elementy do lutowania,

zlutować,

oszlifować i wypolerować lutowane elementy i cały wyrób,

wyczyścić wyrób w czyszczarce lub myjce ultradźwiękowej,

zaprezentować efekt swojej pracy,

dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

uszkodzony łańcuszek,

−

płytka z węgla drzewnego lub szamotowa,

−

lupa jubilerska,

−

palnik,

−

pęseta,

−

lut do napraw, lutówka,

−

szlifierka,

−

polerka,

−

czyszczarka.

Ćwiczenie 3

Wykonaj z metalu kopię wyrobu złotniczego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć i przeanalizować możliwość wykonania detalu,
2) wykonać rysunek modelu w skali 1:1,
3) przygotować materiały i narzędzia niezbędne do wykonania kopii,
4) wykonać model,
5) zaprezentować wyrób,
6) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanej kopii.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

model do skopiowania,

−

płytka z węgla drzewnego lub szamotowa,

−

lupa jubilerska,

−

przyrządy kreślarskie,

−

przyrządy traserskie,

−

przyrządy pomiarowe,

−

piłka jubilerska,

−

frezy kształtowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

pilniki i iglaki kształtowe,

−

szlifierka,

−

polerka.

Ćwiczenie 4

Wymień oprawę pełną w pierścionku

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować blachę o odpowiednich parametrach,
2) ukształtować kastelek,
3) wyjąć kamień z pierścionka,
4) usunąć uszkodzony kastelek z pierścionka,
5) zlutować nowy kastelek z pierścionkiem,
6) oszlifować i wypolerować wlutowany kastelek,
7) osadzić kamień w nowym kastelku,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

płytka z węgla drzewnego lub szamotowa,

−

palnik, wlewaki i złom metali,

−

nożyce i piłka do cięcia,

−

suwmiarka, rysik i przymiar kreskowy,

−

szczypce kształtowe,

−

lut do napraw, lutówka,

−

szlifierka,

−

pęseta,

−

polerka,

−

myjka bębnowa bądź elektromagnetyczna,

−

przyrządy do oprawiania kamieni.

Ćwiczenie 5

Wykonaj rysunek brakującej części zapadkowej zapięcia szufladowego na podstawie

elementu, w który jest wsuwana.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć istniejący element zapięcia,
2) zaprojektować brakujący fragment wyrobu,
3) przeanalizować funkcjonalność zaprojektowanej części zapięcia,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

element zapięcia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

szkicownik formatu A4,

−

ołówek,

−

ekierka,

−

gumka.

Ćwiczenie 6

Dorób zawieszenie do kolczyka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie,powinieneś:

1) obejrzeć zawieszenie w drugim kolczyku,
2) dobrać odpowiednią średnicę drutu,
3) wygiąć zawieszenie na wzór istniejącego i zapiłować końcówkę drutu,
4) wypolerować wykonany element,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kolczyki,

−

suwmiarka,

−

drut,

−

szczypce płaskie,

−

szczypce kształtowe,

−

nożyce,

−

pilnik,

−

polerka.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zlutować szynę pierścionka lub obrączki?



2) wyprostować szynę pierścionka lub obrączki?



3) naprawić zerwany łańcuszek?



4) zlutować bransoletkę?



5) dokonać naprawy uszkodzonego pierścionka?



6) wymienić zniszczone ogniwo łańcuszków, wisiorków, kolczyków?



7) odnowić biżuterię?



8) zaprojektować brakujący element wyrobu?



9) dorobić brakujący element wyrobu?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Sporządzanie oraz dobór stopów i lutów do napraw

4.3.1. Materiał nauczania

Stopy metali szlachetnych

Głównymi składnikami stopów metali szlachetnych są złoto, srebro, platyna, pallad, rod,

ruten, osm lub iryd. Nazwa stopu pochodzi od tego metalu szlachetnego, którego w składzie
jest procentowo najwięcej. Wszystkie pozostałe składniki, noszą w złotnictwie nazwę ligatury
lub ligury. Występują w nich także metale nieszlachetne.

W stopach złota najczęściej dodatkiem są: miedź, srebro, nikiel, platyna, pallad, mangan,

cynk, kadm, kobalt lub beryl. Stopy złota, ze względu na swe właściwości, mają zastosowanie
do wyrobu biżuterii, przedmiotów artystycznych, stomatologii oraz do produkcji monet.
W złotnictwie wyroby wykonuje się głównie ze stopów złota, srebra i miedzi. Spoiwa (luty)
złota, sporządza się ze stopów złota z miedzią, srebrem i cynkiem bądź z miedzią, srebrem
i kadmem. Spoiwa (luty) srebra sporządza się ze srebra, miedzi, cynku oraz kadmu. Spoiwa
(luty) dla platyny sporządza się z platyny, złota, srebra, miedzi, palladu, cynku oraz kadmu.

Dodatek srebra do złota wpływa na jego barwę – od żółtego przez zielonożółte, do

białego; natomiast dodatek miedzi – od żółtego, przez czerwonożółte, do czerwonego. Stopy
złota z niklem lub palladem odbarwiają złoto, tworząc tak zwane złoto białe.

Głównym składnikiem stopów srebra jest miedź. W stopach srebra mogą też występować:

cynk, kadm, mangan, nikiel i pallad. Stopy srebra stosowane na wyroby artystyczne, luty oraz
do produkcji monet. Używane w złotnictwie stopy platyny zawierają zwykle 95% platyny.

Próba stopów metali szlachetnych określana jest w tysiącznych częściach. Czysty metal to

1000/1000. Powszechnie stosowane stopy złota posiadają próbę 0,585. Inne dopuszczalne to
0,750; 0,500; 0,375 i 0,333. Dla stopów srebra stosowane próby to: 0,925; 0,875; 0,830;
0,800. Platyna w wyrobach złotniczo-jubilerskich stosowana jest w próbie 0,950.

Sporządzanie i zastosowanie lutów

Ustalenie składu stopu i określenie ilościowe każdego ze składników wchodzących w jego

skład wymaga wykonania obliczeń, przy których należy uwzględnić:

−

cząstkową masę stopu,

−

masę metalu szlachetnego zawartego w stopie,

−

masę domieszki zawartej w stopie,

−

próbę metalu szlachetnego.

Próbę metalu szlachetnego oblicza się według wzoru:

masa metalu szlachetnego

próba metalu szlachetnego =

całkowita masa stopu

wyrażona w tysiącznych częściach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy wykonywaniu napraw bardzo ważną rolę odgrywa ustalenie:

−

z jakiego materiału jest wykonany wyrób,

−

jaka jest próba stopu,

−

jaką stop ma barwę.

Pozwala to prawidłowo dobrać materiał, z którego będziemy dorabiać elementy oraz

zastosować lut o odpowiednim składzie i temperaturze topnienia. Materiał z którego
wykonujemy brakujące elementy powinien być taki sam, jak ten, z którego wykonany jest
wyrób, aby naprawa była jak najmniej widoczna.

Metody badania próby stopów

Najłatwiej jest zidentyfikować metal na podstawie znaków probierczych, które są na nim

umieszczone. Jeżeli jest to wrób niecechowany, korzystamy z innej metody.

Najprostszym i najstarszym sposobem badania stopów metali szlachetnych jest badanie na

kamieniu probierczym.

Do przeprowadzenia badania na kamieniu probierczym potrzebne są:

−

kamień probierczy (wykonany z lidu),

−

iglice probiercze,

−

ciecze probiercze.

Na kamieniu probierczym można badać stopy złota od próby 0,200 do 0,980. Badanie

stopu złota na kamieniu probierczym polega na:

−

wykonaniu narysu o szerokości 4 - 5mm. i długości 10 - 15 mm. badanym przedmiotem na

kamieniu probierczym,

−

obok narysu badanego przedmiotu sporządza się narys wzorcowy odpowiedniego stopu z
iglicy probierczej,

−

działaniu na oba narysy odpowiednią cieczą probierczą,

−

wyznaczaniu zawartości złota w badanej próbie na podstawie efektu działania cieczą
probierczą na wykonane narysy.

Dobór i sporządzanie lutów o wykonywania napraw

Łączenie się ze sobą dwóch elementów metalu za pomocą trzeciego stopionego nazywa się

lutowaniem. W złotnictwie stosuje się tak zwane lutowanie twarde.

Dobry lut powinien charakteryzować się następującymi właściwościami:

−

topić się w temperaturze niższej, niż łączone metale,

−

mieć taką sama barwę jak łączone metale,

−

być ciągliwy i odporny na złamanie,

−

mieć próbę zbliżoną do próby łączonych metali,

−

powinien łatwo rozpływać się i równomiernie rozlewać, nie tworząc grudek w miejscu
lutowania.

Do wykonywania napraw używamy lutów reparacyjnych. Mają one temperaturę topnienia

niższą o kilkadziesiąt stopni niż luty robocze. Pozwala to na dokonanie naprawy w miejscu,
w którym wyrób był lutowany podczas wytwarzania i zapobiega jego rozpadnięciu. Niższą
temperaturę topnienia lutu do napraw uzyskuje się poprzez dodanie do stopu cynku i kadmu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab. 1. Tabela lutów do napraw

skład lutu w gramach

ró

zł

sre

ied

ądz

iel

0,375

żółta

800

4,35

8,69

2,80

0,80

0,585

czerwona 500

10,03

0,51

0,68

5,95 -

0,585

żółta

775

10,03

1,75

3,43

1,60

0,36

0,585

biało
srebrna

812

10,03

2,14

2,4
0

luty
do
złota

0,750

żółta

760

0,86

1,72

0,520

srebrna

675

3,94

0,96

4,33

luty
do
srebra

0,720

srebrna

760

2,46

0,76

1,66

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są główne składniki stopów metali szlachetnych?
2. Jakie metale stanowią domieszki do metali szlachetnych w stopach?
3. Jakie metale wpływają na barwę stopów złota?
4. Co to jest próba metalu szlachetnego?
5. Co to są luty?
6. Jakie metale wchodzą w skład lutów do napraw?
7. Jakie właściwości powinien posiadać lut?
8. W jaki sposób dokonujemy badania na kamieniu probierczym?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź 10 gram stopu złota próby 0, 585 barwy czerwonej z czystego złota.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) znać definicję próby złota 0,585,
2) dobrać składniki stanowiące domieszki metali i wyliczyć ich masy,
3) sporządzić ligurę,
4) stopić czysty metal i ligurę,
5) wykonać wlewek,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

notatnik i przybory do pisania,

−

kalkulator,

−

waga jubilerska,

−

niezbędne metale,

−

palnik jubilerski,

−

wlewaki,

−

tygiel z pałką grafitową,

−

literatura z punktu 6.

Ćwiczenie 2

Sporządź lut dla złota próby 0,585.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) skorzystać z tabeli sporządzania lutów,
2) dobrać wagowo masy potrzebnych metali,
3) sporządzić ligurę z metali nieszlachetnych potrzebnych do obniżenia temperatury stopu,
4) stopić domieszki w taki sposób, aby zapobiec wyparowaniu metali o niskiej temperaturze

topnienia,

5) stopić czysty metal i ligurę,
6) wlać stopione metale do wlewaka,
7) zaprezentować efekt swojej pracy,
8) sprawdzić jakość lutu, dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy :

−

literatura z punktu 6,

−

metale do topienia,

−

waga jubilerska,

−

nożyce do cięcia metali,

−

palnik jubilerski,

−

tygle do topienia, grafit do mieszania,

−

wlewak.

Ćwiczenie 3

Sprawdź próbę stopu złota na kamieniu probierczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować próbkę oraz kamień probierczy do badania,
2) dokonać narysu na kamieniu probierczym badaną próbką,
3) dokonać narysu na kamieniu probierczym dobranej próbki z iglicy probierczej,
4) przygotować odpowiednią ciecz probierczą,
5) sprawdzić cieczą probierczą intensywność trawienia obu narysów,
6) wyciągnąć wnioski z przeprowadzonego badania,
7) dokonać oceny ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy

−

próbka stopu do badania,

−

kamień probierczy,

−

ciecze probiercze,

−

iglice probiercze,

−

lupa jubilerska.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) nazwać główne składniki stopów metali szlachetnych?



2) określić metale nieszlachetne stosowane jako domieszki do stopów metali

szlachetnych?



3) określić, jakie metale wpływają na barwę stopów metali szlachetnych?



4) zinterpretować definicję próby metali szlachetnych?



5) wyjaśnić potrzebę lutowania stopów metali szlachetnych?



6) wymienić metale potrzebne do wykonania lutów dla złota, srebra i platyny?



7) określić pożądane właściwości lutu?



8) przygotować elementy do lutowania?



9) określić próbę stopu metalu szlachetnego na kamieniu probierczym?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Wykuwanie kamieni jubilerskich

4.4.1. Materiał nauczania

Podstawowe rodzaje opraw kamieni jubilerskich

Oprawa kamieni jubilerskich podnosi ich wartość estetyczną i artystyczną. Wprawiane są

w biżuterię, na przykład: pierścionki, kolczyki, broszki, bransolety i diademy, a także
przedmioty użytkowo dekoracyjne. Oprawą kamieni szlachetnych nazywa się sposób, w jaki są
one umieszczone w przedmiocie.
Najczęściej są stosowane dwa rodzaje opraw:

−

„en casette”, czyli w kasecie, kastelku (kamień oprawiony jest w gładką oprawkę na całym

swoim obwodzie, oprawę w kastelki stosuje się do kamieni ozdobnych o niskich
właściwościach optycznych lub nieprzezroczystych),

−

„a jour”, czyli ażurowa (oprawę ażurową stosuje się do kamieni szlachetnych

o dobrych właściwościach optycznych).

Podstawowe rodzaje opraw:

−

w kasecie (kastelku), kamień z tego rodzaju oprawy wykuwamy za pomocą dłutek

stalowych o bardzo płaskich końcach – wkładamy je między oprawę a kamień
i odchylamy oprawę na całym obwodzie,

−

w kulki (tak zwane korny, stosowana do małych kamieni oprawianych fasetowo, jest to

oprawa jednorazowa i wykucie z niej kamieni powoduje zniszczenie kornów).

−

w łapkach (oprawa w łapki jest rodzajem oprawy ażurowej, ilość łapek zależy od wielkości

kamienia i rodzaju szlifu, oprawę w łapki stosuje się do kamieni o dobrych właściwościach
optycznych wykucie kamienia polega na odgięciu jednej lub kilku łapek.

Rys. 3. Schemat wyjęcia kamienia z oprawy w łapki.

Nadpiłowanie łapki i jej odgięcie – tą metodą wykuwamy kamień, jeżeli odginając łapki
możemy go uszkodzić.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Schemat wyjęcia kamienia z oprawy w łapki.

We współczesnej biżuterii wykonanej ze stopów srebra, duża ilość kamienia jest wklejana

(szczególnie kamienie niewielkiej wartości). Należy wówczas oprawę kamienia podgrzać do
temperatury, w której klej się wytopi i wyjąć kamień

Wpływ temperatury i związków chemicznych na kamienie jubilerskie

Wpływ temperatury i związków chemicznych na kamienie jubilerskie może być różny

w zależności od rodzajów kamieni. Generalnie nie należy umieszczać kamieni jubilerskich
w wysokiej temperaturze (temperatura lutowania). Szczególnie dotyczy to kamieni
naturalnych.
Minerały w wyniku wzrostu temperatury zwiększają swą objętość. Wraz z nią wady
kryształów występujące w minerałach mogą spowodować spękania i odbarwienia zarówno
podczas grzania, jak i studzenia. Bez większego ryzyka można grzać syntetyczne korundy
o różnych barwach, powszechnie stosowane we współczesnej biżuterii. Należy pamiętać, aby
studzenie odbywało się stopniowo, na wolnym powietrzu. Odbarwienia powstałe podczas
ogrzewania znikają podczas studzenia. Nie należy ogrzewać kamieni pochodzenia
organicznego, ponieważ ulegną spaleniu. W przypadkach koniecznych, jeśli nie ma możliwości
wyjęcia kamienia z oprawy, zabezpieczamy kamień odpowiednimi masami zmniejszającymi
ryzyko uszkodzeń.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to są kamienie jubilerskie i jaką spełniają rolę?
2. W jakim celu oprawiamy kamienie jubilerskie?
3. Jakie znasz rodzaje opraw jubilerskich?
4. W jaki sposób można wykuć kamień osadzony w oprawie ażurowej?
5. W jaki sposób można wykuć kamień osadzony w kastlu?
6. W jaki sposób można zabezpieczyć kamień przed działaniem wysokiej temperatury

podczas lutowania?

miejsce, w którym
nadpiłowujemy łapkę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykuj kamień osadzony w łapkach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) umieścić przedmiot na ryglu w imadle lub na płytce ołowianej,
2) dobrać narzędzia do wykuwania kamieni,
3) wykuć kamień,
4) zaprezentować efekt swojej pracy,
5) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kamień oprawiony w łapki,

−

rygiel,

−

imadło,

−

zestaw wykuwaczy,

−

młotek,

−

piłka.

Ćwiczenie 2

Wykuj kamień osadzony w kastelku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) unieruchomić przedmiot z wykuwanym kamieniem,
2) dobrać odpowiednie wykuwacze,
3) wykuć kamień,
4) zaprezentować efekt swojej pracy,
5) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kamień oprawiony w kastelek,

−

imadło obrotowe,

−

młotek,

−

zestaw wykuwaczy,

−

imak drewniany lub metalowy,

−

rygiel.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, do jakich kamieni stosuje się oprawę ażurową?



2) unieruchomić przedmiot z wykuwanym kamieniem?



3) dobrać odpowiednie wykuwacze?



4) wykuć kamień oprawiony w kastelek?



5) wskazać, których kamieni jubilerskich nie należy grzać?



6) określić, do jakich kamieni stosuje się oprawę w kastelek?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zmniejszanie i powiększanie obrączek i pierścionków

4.5.1. Materiał nauczania

Najczęściej wykonywane prace jakie można zaliczyć do napraw biżuterii, to powiększanie

i zmniejszanie obrączek.

Wykonujemy je:

−

na powiększarce rolkowej,

Rys. 5. .Powiększarka rolkowa [internet]

−

na powiększarce o trzpieniu dzielonym,

Rys. 6. Powiększarka o trzpieniu dzielonym [internet]

−

na zmniejszarce,

−

przez wstawkę,

−

przez wycięcie.

Zmniejszanie obrączek

Zmniejszanie odbywa się poprzez wciskanie obrączki w stożek za pomocą prasy śrubowej.

Obrączkę wciskamy, przekładając ją na obie strony, kontrolując proces na ryglu miarowym. W
ten sposób zmniejszamy obrączki gładkie o przekroju półokrągłym. Obrączki grawerowane lub

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wykonane z kilku elementów lub różnych stopów metalu szlachetnego, zmniejszamy przez
wycięcie. Kolejność czynności przy tej metodzie:

−

wycinamy piłką fragment obrączki, po wycięciu którego będzie ona miała żądany rozmiar,

−

lutujemy,

−

szlifujemy w miejscu lutowania,

−

polerujemy.

W przypadku obrączek grawerowanych należy zwrócić uwagę na zachowanie możliwie

regularnego wzoru. Przez wycięcie zmniejszamy również obrączki gładkie, jeżeli ilość
rozmiarów o które należy ją zmniejszyć, może wpłynąć na kształt.

Powiększanie obrączek

Powiększenia obrączki można dokonać od środka, albo z zewnątrz.
Od środka poprzez naciągnięcie na dzielony stożkowy sworzeń obracając ją i przekładając

na obie strony rączkę zwiększarki o trzpieniu dzielonym. Tą metoda powiększamy obrączki
gładkie bezszwowe (niemające na swym obwodzie lutowania) lub lutowane grawerowane,
wykonane z różnych stopów metali szlachetnych lub kilku elementów.

Od zewnątrz zwiększamy obrączkę poprzez naciskanie rolką kształtową i naciąganie na

stworzeń jednolity powiększarki rolkowej.

Rolkę dobieramy odpowiednio do profilu obrączki. Tą metodą zwiększamy tylko obrączki

gładkie.

W przypadku zwiększania obrączki o dużą ilość rozmiarów lub jeżeli zwiększanie na

powiększarce może uszkodzić kształt wyrobu, powiększamy ją przez wstawkę.
Kolejność czynności przy tej metodzie:

−

przecinamy obrączkę,

−

naciągamy ją na trzpień miarowy do rozmiaru, jaki chcemy otrzymać,

−

mierzymy szczelinę powstałą na obwodzie obrączki,

−

wlutowujemy wstawki z profilu odpowiadającego profilowi obrączki (szerokość jaką

zmierzyliśmy),

−

szlifujemy obrączkę w miejscach lutowania,

−

polerujemy.

Najczęściej zmniejszamy i powiększamy obrączki o profilu płaskim i półokrągłym.

Powiększanie i zmniejszanie pierścionków

Pierścionki powiększamy:

−

na powiększarce rolkowej, jeżeli zwiększanie nie spowoduje zniekształcenia szyny i jest

ona odpowiedniej grubości,

−

przez wstawkę, postępując analogicznie jak w przypadku zwiększania obrączek.

Pierścionki zmniejszamy przez wycięcie, postępując analogicznie jak w przypadku

obrączek.
Jeżeli kamieni umieszczonych w pierścionku nie można nagrzewać, to należy je odizolować.
Część pierścionka z kamieniami umieszczamy w naczyniu z wodą lub zabezpieczamy
specjalną masą uniemożliwiającą nagrzanie kamieni.

Pomniejszanie pierścionków wykonuje się poprzez wycięcie fragmentu szyny. Przed

procesem zmniejszania należy podjąć decyzję, czy i jak zabezpieczyć kamień przed zbyt
wysoką temperaturą podczas grzania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

1. W jaki sposób możemy powiększyć obrączkę gładką?
2. Jakie urządzenia stosujemy do powiększania i pomniejszania obrączek?
3. W jaki sposób powiększysz obrączkę grawerowaną, diamentowaną lub wykonaną

z wielokolorowego stopu złota?

4. W jaki sposób zmniejszamy pierścionki?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Powiększ obrączkę o przekroju półsoczewkowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sprawdzić, do jakiego rozmiaru należy powiększyć obrączkę,
2) dobrać rolkę, jeżeli powiększasz na powiększarce poziomej lub powiększyć na trzpieniu

dzielonym (od środka),

3) powiększyć obrączkę,
4) oszlifować i wypolerować obrączkę,
5) sprawdzić numer obrączki,
6) dokonać oceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

obrączki miarowe,

−

obrączka do powiększenia,

−

bolec miarowy,

−

szlifierka,

−

polerka.

Ćwiczenie 2

Zmniejsz przez wycięcie obrączkę grawerowaną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, należy:

1) zmierzyć wielkość obrączki,
2) wyliczyć wielkość wycięcia z uwzględnieniem powtarzającego się wzoru,
3) zlutować miejsce styku,
4) wyrównać średnicę po zlutowaniu,
5) oszlifować i wypolerować obrączkę wewnątrz,
6) sprawdzić wielkość obrączki na sworzniu miarowym,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) dokonać samooceny ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

obrączka do zmniejszenia,

−

bolec miarowy,

−

obrączki miarowe,

−

suwmiarka,

−

palnik złotniczy,

−

młotek drewniany,

−

szlifierka i polerka,

−

piłka do cięcia,

−

zestaw pilników.

Ćwiczenie 3

Powiększ obrączkę grawerowaną, diamentowaną lub łączoną z różnych kolorów stopu

złota.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić rozmiar, do którego należy powiększyć obrączkę,
2) stosując powiększarkę z trzpieniem dzielonym obustronnie naciągać na trzpień, aż do

uzyskania oczekiwanej wielkości,

3) odpuścić obrączkę w razie potrzeby,
4) uwzględnić, że taki rodzaj obrączki można powiększyć tylko o 1 – 2 numery,
5) sprawdzić wielkość i wypolerować obrączkę,
6) zaprezentować efekty swojej pracy,
7) dokonać samooceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

powiększarka z trzpieniem dzielonym,

−

obrączka do powiększenia,

−

palnik złotnicy,

−

trzpień miarowy,

−

obrączki miarowe,

−

polerka.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) powiększyć obrączkę gładką?



2) zmniejszyć obrączkę grawerowaną?



3) wymienić metody zwiększania i zmniejszania obrączek i pierścionków?



4) wyjaśnić, w jaki sposób zwiększamy obrączkę od zewnątrz?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Wpisz imię i nazwisko na kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących projektowania wyrobów złotniczo-jubilerskich.
5. Zadania: 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 14, 17 są to zadania wyboru wielokrotnego i tylko jedna

odpowiedź jest prawidłowa; zadania 4, 11, 12, 13, 15, 19 są to zadania z luką,
w zadaniach 16,18, należy udzielić krótkiej odpowiedzi. Zadanie 20 to zadanie
matematyczne – otwarte rozszerzonej odpowiedzi.

6. Zadania rozwiązuj tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

−

w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić
odpowiedź prawidłową),

−

w pytaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone miejsce,

−

w zdaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności:

−

I część – poziom podstawowy – (pytania 1 – 10),

−

II część – poziom ponad podstawowy – (pytania 11 – 20).

9. Jeśli udzielenie odpowiedzi na któreś pytanie będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego

rozwiązanie na później i rozważ ponownie, gdy zostanie Ci czas wolny.

10. Na rozwiązanie testu masz 90 min.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Do wykonania badania probierczego niezbędny/a jest:

a) lidyt,
b) punktak,
c) lupa jubilerska,
d) kalkulator.

2. Do ręcznej obróbki skrawaniem użyjemy:
a) punktaka,

b) wiertarki,
c) pilnika,
d) młotka.

3. Wymień metale nieszlachetne stosowane jako dodatki do sporządzania lutów jubilerskich.

4. Do obróbki wykańczającej obrączki głądkiej na polerce mechanicznej potrzebne są

............................... i .............................. oraz ............................ polerskie.

5. Lutówki służą do:

a) wytrawiania metalu,
b) zapobiegania utleniania się metali,
c) barwienia metalu,
d) badania probierczego.

6. Wyjaśnij pojęcie kastelek.

7. W skali Mohsa maksymalną liczbą stopni jest:

a) 4,
b) 8,
c) 10,
d) 12.

8. Przetarte uszko w wisiorku lub bransolecie możemy naprawić........................................

lub ................................... starego.

9. Na kamieniu probierczym można badać próby stopu złota w zakresie:

a) 0,333 – 0,585,
b) 0,585 – 0,750,
c) 0,750 – 0,960,
d) 0,200 – 0,980.

10. Jakie kamienie jubilerskie można poddawać działaniu wysokich temperatur (powyżej 600

stopni Celsjusza) bez większego ryzyka uszkodzenia?
a) diament,
b) malachit,
c) korundy syntetyczne,
d) kwarce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Opisz sposób naprawy, wymień narzędzia i materiały niezbędne do wykonania naprawy

rozerwanej bransoletki łańcuszkowej.

12. Powiększarki ........................... używamy do zwiększania obrączki grawerowanej.

13. Określ kolory lutów dla stopów złota.

14. Opisz proces i sposób zmniejszenia obrączki o przekroju półokrągłym przy użyciu

zmniejszarki.

15. Oblicz próbę stopu złota, jeżeli stopimy razem 4 gramy stopu złota próby 0,333

i 7,800 gramów stopu złota próby 0,750.

16. Opisz sposób naprawy i wymień materiały niezbędne do wykonania naprawy przetartego

oczka w wisiorku.

17. Za pomocą …….. zmniejszamy obrączki grawerowane.

18. Opisz sposoby wykuwania kamieni w łapkach.

19. Opisz proces i sposób wymiany oprawy pełnej w pierścionku.

20. Oblicz, ile trzeba dodać srebra do 4 gram złota próby 0,750, aby otrzymać próbę 0,583.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko

:...............................................

„Naprawa wyrobów złotniczo- jubilerskich”

Zakreśl poprawną odpowiedź lub wpisz brakujące części zdania

Numer
pytania

Odpowiedź

Punktacja

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Florow A.W.: Artystyczna obróbka metali. PWN , Warszawa 1989
2. Knobloch M.: Złotnictwo. WNT, Warszawa 1977
3. Knobloch M.: Metaloplastyka. WNT, Warszawa 1976
4. Knobloch M.: Polska biżuteria. ZN imienia Ossolińskich, Wrocław 1980
5. Pallai S.: Metaloplastyka użytkowa. WNT, Warszawa 1990
6. Poradnik egzaminacyjny dla kandydatów na czeladników i mistrzów w rzemiośle

złotnictwo. HWiU „LIBRA” Warszawa 1981

7. Poradnik egzaminacyjny w rzemiośle złotnictwo. Centralny Związek Rzemiosła,

Warszawa 1981

8. Samek J.: Polskie złotnictwo. ZN imienia Ossolińskich, Wrocław 1988
9. Samek J.: Polskie rzemiosło artystyczne. WaiF, Warszawa 1984
10. Zastawniak F.: Złotnictwo i probiernictwo. WPLiS, Warszawa 1957

Internet
Strona aktualna na dzień 30 maja 2006:

−

www.pat-rodent.com.