zlotnik jubiler 731[06] o1 04 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Jerzy Laskowski

Posługiwanie się dokumentacją techniczną
731[06].O1.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy,
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
Jerzy Kubica
Franciszek Olczyk

Opracowanie redakcyjne:
Antoni Korsak

Konsultacja:
Zenon W. Pietkiewicz

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej „Posługiwanie się
dokumentacją techniczną” 731[06].O1.04 zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu złotnik–jubiler.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawy rysunku technicznego

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Rzuty prostokątne i aksonometryczne

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Przekroje przedmiotów

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Oznaczenia połączeń i chropowatości. Karta procesu technologicznego

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy niezbędnej do posługiwania się

dokumentacją techniczną.

Poradnik ten zawiera:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) który umożliwi Ci przygotowanie się do wykonywania

ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on ćwiczenia, które zawierają:

−

opis ćwiczeń, jakie masz wykonać,

−

wykaz materiałów potrzebnych do realizacji ćwiczenia.

Jeśli będziesz miał trudności ze zrozumieniem tematu ćwiczeń, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze je wykonujesz.

4. Sprawdzian osiągnięć który sprawdzi Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu

całej jednostki. Zaliczenie tego sprawdzianu jest dowodem osiągnięcia umiejętności
praktycznych określonych w tej jednostce modułowej.

5. Wykaz literatury. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz inne

źródła informacji. Zaproponowane lektury pozwolą poszerzyć i pogłębić wiedzę
teoretyczną w tych zakresach, które szczególnie Cię zainteresują lub będą niezbędne
w realizacji zadań zawodowych.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

Podczas wykonywania czynności w pracowni należy stosować się do regulaminu,

przepisów bhp oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

731[06].O1

Podstawy złotnictwa i jubilerstwa.

731[06].O1.01

Rozpoznawanie wyrobów złotniczych

pochodzących z różnych okresów historycznych.

731[06].O1.02

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska.

731 [06].O1.04

Posługiwanie się

dokumentacją techniczną

731[06].O1.03

Rozpoznawanie podstawowych

materiałów stosowanych

w złotnictwie i jubilerstwie.

731[06].O1.05

Projektowanie wyrobów

złotniczo–jubilerskich.

731[06].O1.06

Rozróżnianie maszyn

i urządzeń stosowanych

w złotnictwie i jubilerstwie.

731[06].O1.07

Wykonywanie prac z zakresu obróbki ręcznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

stosować się do przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska,

−

rozpoznawać podstawowe materiały stosowane w złotnictwie i jubilerstwie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

określić znaczenie rysunku technicznego,

−

posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu rysunku technicznego,

−

posłużyć się przyborami kreślarskimi i materiałami rysunkowymi,

−

wykonać szkice wyrobów złotniczych w rzutach aksonometrycznych i prostokątnych,

−

odczytać i sporządzić proste rysunki techniczne wyrobów złotniczych,

−

odczytać i sporządzić proste rysunki wykonawcze wyrobów złotniczych,

−

sporządzić i odczytać dokumentację technologiczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawy rysunku technicznego

4.1.1. Materiał nauczania

Rola rysunku technicznego w pracy zawodowej

Rozwój techniki jest możliwy dzięki roli jaką odgrywał i odgrywa rysunek. Za jego

pomocą przenosi się na papier pomysły nowych urządzeń, mechanizmów, utrwala kształty już
istniejących maszyn i ich części. Można śmiało stwierdzić, że technika nie mogłaby się
rozwijać, gdyby ludzkość nie znała rysunku. Rysunek jest językiem porozumiewawczym
techników. Między projektantem, konstruktorem urządzenia a pracownikiem realizującym ten
projekt informacje przekazywane są za pomocą rysunku danego projektu lub konstrukcji. Aby
rysunek był zrozumiały, musi być jasny i prosty, a ponadto zawierać wszystkie informacje
potrzebne wykonawcy: dlatego też technicy posługują się specjalnym rodzajem rysunku,
zwanego rysunkiem technicznym. Rysunek techniczny wykonywany jest według ustalonych
zasad i przepisów, bez niego trudno wyobrazić sobie opis budowy i wykonania na przykład
klamry, wisiora, broszy, pierścionka czy bransolety. Świadczy to o doskonałości rysunku
technicznego jako środka przekazu informacji. Na podstawie rysunku tworzone są wyroby
nowe, jak również rekonstruowane oraz naprawiane wyroby istniejące.

Ujednolicenia zasad i przepisów dotyczących rysunku technicznego dokonał Polski

Komitet Normalizacyjny. Ustalił normy zawierające bardzo szczegółowo opracowane
przepisy dotyczące wykonywania rysunków technicznych, co pozwoliło na ujednolicenie ich
w całym przemyśle. Rysunek 1 jest przykładem rysunku technicznego, wykonanego zgodnie
z obowiązującymi przepisami i normami. Pokazuje on kształt przedmiotu przedstawiony
w odpowiedniej skali i jego wymiary.

Rys. 1. Przykład rysunku technicznego [1, s. 16]

Materiały i przybory do rysowania

Do materiałów rysunkowych zalicza się papier, ołówki, tusz, pióra, pinezki, gumki i tym

podobne drobne materiały.
Papier, na którym wykonuje się rysunki, jest podstawowym materiałem kreślarskim.
W zależności od przeznaczenia rysunku stosuje się:

−

papier zwykły, czysty lub w kratkę, używany do wykonywania odręcznych szkiców
ołówkiem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

karton kreślarski (brystol); jest to papier nieprzezroczysty, biały i sztywny; nadaje się do
rysowania ołówkiem i kreślenia tuszem,

−

kalka kreślarska; jest to papier cienki i przezroczysty; można na nim kreślić tuszem lub
ołówkiem,

−

ołówki do rysowania i kreślenia charakteryzują się różnym stopniem twardości
grafitowego rdzenia; do sporządzania rysunków technicznych stosuje się ołówki
o następujących twardościach:

−

miękkie; 4B, 3B, 2B,

−

średniej twardości; B, HB, F,

−

twarde; 5H, 6H, 7H, 8H, 9H.

Do odręcznego szkicowania przedmiotów stosuje się ołówki o twardości B, HB lub F. Na
brystolu kreśli się ołówkami twardymi H i 2H, a na kalce – jeszcze twardszymi 3H, 4H, 5H.
Ołówki mogą być w oprawie drewnianej lub z grafitem wymiennym w oprawie metalowej.
Pióra typu redis (rys. 2) służą do opisywania tuszem rysunków technicznych. Wymiary piór
są znormalizowane. Grubość linii jest uwarunkowana szerokością końcówki pióra.
Najczęściej używane są pióra o szerokości końcówek 0,25; 0,5; 0,75; 1,0; 1,5; 2,0; 2,5;
3,0 mm

Rys. 2. Pióro redis: a) ustawienie pióra na płaszczyźnie poziomej podczas pisania,

b) ustawienie pióra na płaszczyźnie pochył podczas pisania,

c) napełnianie pióra tuszem [1, s. 23]

Piórka kreślarskie umożliwiają wykonywanie napisów, strzałek wymiarowych oraz

drobnych poprawek. Końcówka piórka kreślarskiego jest zeszlifowana na „ostro”,
przedstawia to rys.3.

Rys. 3. Piórko kreślarskie [1, s. 23]

Pinezki służą do mocowania papieru na rysownicy. Zamiast pinezek można stosować

taśmy klejące.

Tusz czarny jest używany do kreślenia i opisywania rysunków.

Guma miękka służy do wycierania linii ołówkowych.

Deseczka z papierem ściernym pozwala dokładnie zaostrzyć grafit w ołówku.

Narzędzia, których używamy do wykonywania rysunków technicznych, nazywamy

przyborami kreślarskimi. Do niezbędnych przyborów kreślarskich należą: rysownica,
przykładnica, trójkąty, przyborniki kreślarskie, przymiar rysunkowy, kątomierz, krzywiki
i wzorniki.

Rysownice spotyka się w kilku wielkościach dostosowanych do znormalizowanych

wielkości papieru rysunkowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Rysownica [1, s.17]

Przykładnica służy do rysowania poziomych linii równoległych, prostopadłych i do

prowadzenia trójkątów przy rysowaniu linii pionowych i pochyłych. Wykonana jest
z twardego drewna, ma kształt linii z poprzecznym ramieniem, które służy do prowadzenia
przykładnicy wzdłuż lewego boku rysownicy. Dobra przykładnica powinna mieć prostą
i gładką krawędź górną.

Rys. 5. Przykładnica [1, s.18]

Trójkąty służą do wykonywania małych rysunków bez użycia przykładnicy oraz do

wykreślania linii pionowych i pochyłych pod kątami: 30º, 45º, 60º, przy przykładnicy.
Do wykonywania rysunków technicznych używane są dwa rodzaje trójkątów prostokątnych –
jeden o pozostałych kątach równych 45° oraz drugi o kątach 30° i 60°.

Rys. 6. Trójkąty [2, s. 7]

Przybornik kreślarski stanowią zwykle:

−

cyrkiel, do kreślenia kółek i łuków z wymiennymi końcówkami do tuszu i rysujący

wkładem ołówkowym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.7. Cyrkiel z wymiennymi końcówkami [1, s. 19]

Rys. 8. Prawidłowe ustawienie cyrkla przy kreśleniu okręgów i łuków [1, s. 19]

−

zerowniki, są to specjalne cyrkle do kreślenia bardzo małych kółek,

Rys. 9. Cyrkiel zerownik [1, s. 20]

−

grafion, służy do kreślenia tuszem linii prostych lub łagodnie zakrzywionych

o stałej grubości; grubość linii można regulować; zależy ona od rozstawienia ostrzy

grafionu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Grafion [1, s. 20]

−

przymiar rysunkowy ( linijka ) z podziałką milimetrową służy do odmierzania na rysunku

wymiarów przedmiotu rysowanego; do odmierzania wymiarów przedmiotów rysowanych
w zmniejszeniu używa się przymiarów ze skalami redukcyjnymi; przymiary te
o przekroju trójkątnym mają sześć różnych podziałek, które ułatwiają rysowanie,
pozwalając na odmierzanie bez żadnych obliczeń wymiarów przedmiotów zmniejszanych,

Rys. 11.

Linijka z podziałką milimetrową [2, s. 8]

−

kątomierz, służy do mierzenia kątów na rysunkach,

Rys. 12. Kątomierz [2, s.8]

−

krzywiki, używane są do rysowania linii krzywych nie będących łukami kół; przy

określaniu takich krzywych wyznacza się kilka punktów, przez które krzywa ma
przechodzić, po czym przykłada się do tych punktów krzywik, dobierając odcinek jego
krawędzi o odpowiedniej krzywiźnie i wykreśla się krzywą,

Rys. 13. Krzywiki [2, s.9]

−

wzorniki, są to przezroczyste celuloidowe płytki, ułatwiające kreślenie zaokrągleń, inne

do rysowania nakrętek sześciokątnych czy też do opisywania rysunków; poniżej rysunek

przedstawia jeden z najczęściej używanych wzorników w praktyce szkolnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 14. Wzornik [1, s. 22]

Normalizacja w rysunku technicznym, forma graficzna arkuszy

Z normalizacją spotykamy się na każdym kroku w życiu codziennym, żyjemy bowiem

w świecie znormalizowanych przedmiotów i wyrobów. Rysunek techniczny, jako składnik
dokumentacji technicznej, również został objęty szczegółową normalizacją. Polskie Normy,
ustalające zasady i metody wykonywania rysunku oparte są na międzynarodowych
ustaleniach

zaleceniach.

Ujednolicona

dokumentacja

rysunkowa

umożliwia

międzynarodową współpracę produkcyjną, możliwa jest wymiana gospodarcza i handel.
Normalizacja w rysunku technicznym dotyczy:

−

arkuszy papieru,

−

pisma rysunkowego,

−

podziałki rysunku,

−

linii rysunkowych.

Arkusze papieru używane do sporządzania rysunków technicznych są ujednolicone
i znormalizowane. Wielkość arkusza, zwana formatem, oznaczona jest znormalizowanym
symbolem. Podstawowym formatem jest arkusz o wymiarach 210 x 297 mm, oznaczony
symbolem A4. Formaty większe: A3, A2, A1 i A0 są wielokrotnością formatu A4. Wymiary
formatów arkuszy rysunkowych przedstawia poniższa tabela.

Tabela 1 Wymiary formatów arkuszy rysunkowych

Format arkusza

(po obcięciu)

Wymiary [mm]

841 x 1189

594 x 841

420 x 594

297 x 420

210 x 297

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Formaty arkuszy rysunkowych są prostokątami geometrycznymi.

Rys. 15. Powstawanie kolejnych formatów przez zwielokrotnianie formatu A4 [2, s.15]

Zgodnie z normą dotyczącą rysunku technicznego, na danym arkuszu rysunkowym, rysujemy
linią grubą tak zwane obramowanie, ograniczające powierzchnię rysunkową. Szerokość
obramowania niezależnie od formatu wynosi 5 mm. W prawym dolnym rogu każdego arkusza
umieszcza się tabliczkę rysunkową, która powinna zawierać informacje o rysunku: nazwę
rysunku, podziałkę, materiał narysowanej części, datę wykonania, nazwisko i imię autora,
nazwę szkoły lub instytucji ewentualnie pozostałe niezbędne informacje.

Opisywanie rysunków

Do opisywania rysunków technicznych stosuje się znormalizowane pismo pochyłe

o kącie pochylenia 75º. Wymiary pisma są wielokrotnością grubości jego linii. Wybór
wysokości pisma jest zależny od formatu arkusza oraz rodzaju pisma. Znormalizowane pismo
jest estetyczne, a rysunki nim opisane czytelne i przejrzyste. Pismo rysunkowe przedstawia
rysunek 16, gdzie „s” oznacza grubość linii, którą piszemy litery. Małe, niskie litery mają -
5s, duże litery i cyfry – 7s, odstępy między literami – 1 – 2s, odstępy między wierszami –11 s.
Rysunek 17 w formie tabelarycznej przedstawia, jak powinniśmy dobierać wysokość pisma
w zależności od rozmiaru arkusza na którym zastał wykonany rysunek techniczny.

Rys. 16. Pismo techniczne [2, s. 19]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 17. Dobór wysokości liter od formatu arkusza [2, s. 19]

Podziałka rysunku jest to pojęcie, pod którym rozumie się liczbowy stosunek wymiarów
liniowych na rysunku do odpowiadających im w rzeczywistości wymiarów przedmiotu.

wymiar liniowy na rysunku
podziałka =
wymiar liniowy przedmiotu

Wartości podziałki są znormalizowane. W rysunkach technicznych stosuje się następujące
podziałki:

−

przy wielkości naturalnej – 1 : 1,

−

przy powiększeniach – 10 : 1, 5 : 1, 2 : 1,

−

przy zmniejszeniach – 1 : 2, 1 : 5, 1 : 10, 1 : 2,5.

Podziałka 1 : 1 oznacza, że przedmiot jest narysowany w swej naturalnej wielkości,
podziałka 10 : 1 oznacza, że przedmiot na rysunku ma wymiary długości 10 razy większe od
rzeczywistych, a podziałka 1 : 2 oznacza, że przedmiot na rysunku ma wymiary 2 razy
mniejsze od rzeczywistych. Wybór podziałki zależy od rozmiarów przedmiotu i formatu
posiadanego papieru. Należy przyjmować taką podziałkę, aby wykorzystać na rysunek całą
powierzchnię arkusza. Podziałkę wpisuje się w odpowiednie miejsce na tabliczce rysunkowej.

Linie rysunkowe

Czytelność, przejrzystość i wygląd zewnętrzny rysunku technicznego w znacznym stopniu

zależą od zastosowanych na rysunku linii. Spośród wielu stosowanych na rysunkach rodzajów
linii najczęściej używane są:

−

linia ciągła gruba – do rysowania widocznych krawędzi i zarysów przedmiotu,

−

linia kreskowa (średnia) – do rysowania niewidocznych krawędzi i zarysów przedmiotu,

−

linia punktowa cienka – do rysowania osi i płaszczyzn symetrii przedmiotu,

−

linia ciągła cienka – do rysowania linii pomocniczych i wymiarowych oraz do

kreskowania przekrojów.

Grubości linii grubej, średniej i cienkiej pozostają względem siebie w określonym stosunku:
jeżeli linia gruba ma grubość g, to linia średnia ma grubość ½ g, a linia cienka ¼ g.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Tabela grubości linii

Orientacyjna grubość linii [mm]

gruba

średnia

cienka

Format rysunku

0,6

0,3

0,15

A1 i A2

0,4

0,2

0,1

A3 i A4

Rys. 18. Rodzaje linii rysunkowych [2, s. 17]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak wykonujemy rysunek odręczny?
2. Do czego służy przykładnica ?
3. Jakie znasz twardości ołówków kreślarskich?
4. Jakie wymiary ma podstawowy rozmiar papieru rysunkowego?
5. Jak oblicza się wymiary arkuszy większych od podstawowego?
6. Jak wykonujemy linie do pisania pismem technicznym?
7. Jaką wysokość mają litery duże i małe w piśmie technicznym?
8. Jaki jest kąt pochylenia pisma technicznego?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Narysuj odręcznie ołówkiem HB dowolny ornament, następnie taki sam ornament
wykreśl za pomocą przyborów kreślarskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować przybory do rysowania i kreślenia,
2) wyszukać w literaturze wzór ornamentu,
3) narysować ornament ołówkiem,
4) narysować ornament tuszem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) zaprezentować wykonany rysunek,
6) dokonać oceny prawidłowości i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok rysunkowy formatu A4,

−

przybory do rysowania,

−

przybory kreślarskie,

−

czarny tusz,

−

album z wzorami ornamentów.

Ćwiczenie 2

Napisz pismem technicznym alfabet małymi i dużymi literami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
2) na czystym papierze formatu A4 pokratkować miejsca do wpisywania liter,
3) zapoznać się z wzorem pisma technicznego,
4) wpisać alfabet w pokratkowane linie małymi i dużymi literami,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok rysunkowy formatu A4,

−

przybory do rysowania,

−

przybory kreślarskie,

−

wzór pisma technicznego.

Ćwiczenie 3

Na pokratkowanym papierze do pisania liter pismem technicznym, wykonaj napis: Uczę

się zawodu złotnik – jubiler.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś powinieneś:

1) przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
2) pokratkować papier do pisania liter,
3) z literatury na temat pisma technicznego, przypomnieć sobie kształt liter małych i dużych,
4) wykonać napis,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok rysunkowy formatu A4,

−

przybory do rysowania,

−

wzór pisma technicznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić przybory do rysowania?

 

2) podać wymiary formatu papieru A4?

 

3) wyjaśnić, jak oblicza się wymiary arkuszy większych od podstawowego?

 

4) opisać, jak wykonujemy obramowanie arkusza przed wykonaniem rysunku?

 

5) wymienić rodzaje linii stosowane podczas wykonywania rysunków
technicznych ?

 

6) określić, co nazywamy podziałką rysunkową?

 

7) podać, jakie podziałki stosujemy przy zmniejszaniu przedmiotów na rysunku?

 

9) podać, jaki jest kąt pochylenia liter pisma technicznego?

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Rzuty prostokątne i aksonometryczne

4.2.1. Materiał nauczania

Przystępując do szkicowania, należy zaopatrzyć się w następujące materiały: papier,

ołówki, miękką gumkę, narzędzia do ostrzenia ołówków. Szkicowanie wykonuje się według
następującej kolejności:

−

cały szkic wykonuje się liniami cienkimi,

−

po lekkim naszkicowaniu całego przedmiotu, naniesieniu poprawek i sprawdzeniu szkicu

pogrubia się linie zarysu przedmiotu.

Podczas szkicowania figur geometrycznych wyrabiamy rękę w prowadzeniu ołówka
i doskonaleniu oka w ocenie odległości i proporcji. Podstawowe ćwiczenia w szkicowaniu
polegają na rysowaniu odręcznym linii prostych poziomych, pionowych i ukośnych.

Rys.19. Szkicowanie linii równoległych [1, s. 37]

Po opanowaniu tej umiejętności, przystępujemy do rysowania linii krzywych, zaokrągleń,
łuków i okręgów kół.

Rys. 20. Dzielenie odcinków, kątów i okręgów na równe części [1, s. 38]

Dalszym krokiem w opanowaniu umiejętności szkicowania jest doskonalenie oka
w ocenie długości odcinków i ocenie proporcji. Nabyte umiejętności pozwolą wprawnie
szkicować takie figury geometryczne jak: kwadraty, prostokąty, trójkąty, trapezy, koła i temu
podobne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 21. Szkicowanie i wymiarowanie figur geometrycznych [2, s. 59]

Umiejętność szkicowania figur geometrycznych pozwala przystąpić do szkicowania figur
płaskich. Przedmioty płaskie charakteryzują się tym, że mają określoną, niezmienną grubość,
przeważnie nieznaczną w porównaniu z pozostałymi wymiarami przedmiotu.
Szkicowanie przedmiotów płaskich polega na:

−

wnikliwej obserwacji przedmiotu,

−

ustaleniu położenia przedmiotu na rysunku,

−

szkicowaniu części z zachowaniem przybliżonych wymiarów i proporcji.

Rys. 22. Rysunek poglądowy płytki [1, s. 39]

Rys. 23. Rysunek techniczny [1, s. 40]

Następnym

etapem

szkicowania

jest

umiejętność

szkicowania

przedmiotów

o kształtach dowolnych. Na proces szkicowania przedmiotów o kształtach dowolnych
składają się następujące czynności:

−

obserwacja przedmiotu,

−

ustalenie liczby i rodzajów rzutów na arkuszu,

−

ustalenie kolejności szkicowania i rozmieszczenia rzutów na arkuszu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

szkicowanie w kilku kolejnych etapach,

−

wymiarowanie rysunku,

−

wypełnienie tabliczki rysunkowej i sprawdzenie szkicu.

Rys.24. Rysunek poglądowy podstawki [1, s. 46]

Rys. 25. Szkic podstawki w trzech rzutach [1, s. 47]

Rysowanie za pomocą przyrządów kreślarskich

Wykonywanie rysunków za pomocą przyrządów kreślarskich nazywa się kreśleniem.
Rysunek wykreślony przy użyciu przyborów różni się od szkicu tym, że:

−

rysunek wykonuje się za pomocą przyrządów kreślarskich, a szkic bez użycia tych

przyrządów,

−

rysunek wykonuje się w określonej, znormalizowanej podziałce, zaś szkic

z zachowaniem jedynie przybliżonych proporcji wymiarowych,

−

rysunek wykonuje się zazwyczaj w tuszu, szkic zawsze w ołówku.

Do rysowania na kartonie używa się ołówków o różnych stopniach twardości,
w zależności od grubości linii. Przy wykreślaniu ołówkiem linii rysunkowej ołówek ustawia
się tak aby przylegał on do krawędzi liniału, trójkąta, przymiaru lub krzywika. Ołówek
prowadzi się wzdłuż krawędzi liniału, nieznacznie go odchylając w kierunku ruchu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 26. Kreślenie ołówkiem [1, s. 49]

Rysunek w tuszu wykonuje się za pomocą grafionów i cyrkli. Grafion napełnia się

tuszem do określonej wysokości, gdyż przekroczenie tej wysokości może spowodować
zalanie rysunku tuszem.

Rys. 27. Napełnianie tuszem grafionu [1, s. 49]

Podczas wykonywania rysunku w tuszu grafion ustawia się przy krawędzi trójkąta,

liniału lub przykładnicy zawsze prostopadle do płaszczyzny rysunku. W trakcie przesuwania
grafionu nachyla się go w kierunku ruchu pod kątem 75º÷ 80º

Rys. 28. Kreślenie grafionem [1, s. 50]

Przy wykonywaniu rysunków za pomocą przyrządów obowiązuje ta sama zasada

rysowania co przy szkicowaniu. Najpierw rysunek kreśli się liniami cienkimi, lekko je
nanosząc twardym ołówkiem. Dopiero po wykonaniu całego rysunku, sprawdzeniu
i naniesieniu poprawek, wyciąga się go ołówkiem lub tuszem. Przed przystąpieniem do
kreślenia należy przygotować arkusz rysunkowy. Przygotowanie arkusza polega na
przymocowaniu go do rysownicy, naniesieniu linii wyznaczających jego format oraz
narysowaniu obramowania i tabliczki rysunkowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 29. Przygotowanie arkusza do rysowania [1, s. 51]

Przy wykonywaniu rysunków technicznych konieczna jest umiejętność konstruowania

i kreślenia figur geometrycznych. Przedmioty bowiem składają się z prostych brył
geometrycznych, zaś bryły występują na rysunkach w postaci figur geometrycznych. Figury
geometryczne składają się z linii prostych, łamanych, krzywych, łuków okręgów. Linie proste
równoległe poziome rysujemy przy pomocy przykładnicy, proste prostopadłe przy pomocy
przykładnicy i trójkąta, a proste równoległe pod kątem, przy pomocy przykładnicy
i odpowiedniego trójkąta.

Rys. 30. Rysowanie linii równoległych i prostopadłych

Rys. 31. Rysowanie linii równoległych za pomocą trójkątów [1, s. 51]

Rzuty prostokątne i aksonometryczne

W technice rysunkowej najczęściej wykorzystuje się dwa rodzaje rzutowania

równoległego: rzuty prostokątne i rzut aksonometryczny. Rzut prostokątny jest szczególnym
przypadkiem rzutu równoległego. Powstaje on wtedy, gdy wiązka równoległych promieni

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

świetlnych pada prostopadle do rzutni. Dowolny przedmiot ustawiony przed rzutnią, zostaje
odwzorowany wiernie na rzutni, bez żadnych zmian i zniekształceń. Metoda rzutowania
prostokątnego, polegająca na odwzorowaniu przedmiotu w jednym, dwóch lub trzech rzutach,
umożliwia dokładne i wierne odwzorowanie na płaszczyźnie rysunku nawet najbardziej
skomplikowanego przedmiotu. Metoda jest przy tym stosunkowo prosta i łatwa
w wykonaniu. Dzięki tym zaletom rzuty prostokątne stanowią podstawę i najważniejszą
metodę odwzorowywania przedmiotów w rysunku technicznym.

Rys. 32. Rzut prostokątny na rzutnię pionową [1, s. 123]

Rzutowanie prostokątne odbywa się w układzie trzech płaszczyzn, które są do siebie

prostopadłe. Płaszczyzna I zwana główną płaszczyzną rzutów, płaszczyzna II rzutów z góry
i płaszczyzna III – boczna płaszczyzna rzutów.

Rys. 33. Płaszczyzny rzutowania [2, s. 43]

Układ trzech rzutni przedstawia się na jednej płaszczyźnie rysunku. W tym celu rzutnię I

kładziemy na płaszczyźnie rysunku, rzutnie II i III obracamy tak, by znalazły się razem
z rzutnią I w jednej płaszczyźnie rysunku.

Rys. 34. Układ trzech rzutni na jednej płaszczyźnie [1, s. 45]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Krawędź rzutni I i II (x), krawędź rzutni I i III (z) oraz krawędź rzutni II i III (y)

nazywamy osiami rzutów. Osie rzutów są względem siebie prostopadłe, prostopadłe są
również do siebie wszystkie trzy rzutnie. Punkt przecięcia osi rzutów 0 jest środkiem
prostokątnego układu.
Wzajemne położenie trzech rzutów na płaszczyźnie rysunku nie jest dowolne
i przypadkowe, lecz ściśle określone. Pomiędzy tymi trzema rzutami zachodzą następujące
związki:

−

rzut z góry następuje zawsze pod rzutem głównym, a rzut boczny prawy–

z prawej strony rzutu głównego,

−

rzut główny i rzut z góry tego samego punktu leżą na prostej pionowej,

−

rzut główny i rzut boczny prawy tego samego punktu leżą na tej samej prostej poziomej.

W celu wyznaczenia rzutów prostokątnych odcinka wystarczy wyznaczyć rzuty dwóch
końcowych punktów odcinka i połączyć je linia prostą.
Właściwości rzutów prostokątnych odcinka na płaszczyzny rzutowania:

−

rzut odcinka równoległego do rzutni ma długość równą długości odcinka,

−

rzut odcinka ukośnego względem rzutni jest skrócony w stosunku do długości odcinka,

−

rzut odcinka prostopadłego do rzutnia jest punktem.

Wyroby artystyczne, przedmioty użytkowe i części maszyn są z reguły bryłami.
W bryłach występują jednocześnie punkty, linie i figury płaskie. Bryły odwzorowujemy
w jednym, dwóch lub trzech rzutach ustawiając je tak względem rzutni, aby ich płaszczyzny
były prostopadłe lub równoległe do rzutni.
Dzięki temu:

−

krawędzie oraz osie symetrii rzutują się na poszczególnych rzutniach bez skrótów

(w wielkości naturalnej) lub skracają się całkowicie do punktu,

−

płaszczyzny rzutują się w postaci płaszczyzn o wielkości naturalnej lub w postaci

odcinków linii.

Pozbawiamy się w ten sposób kłopotliwego rysowania zniekształconych płaszczyzn lub
skróconych odcinków.
Poniższe rysunki przedstawiają sposoby rzutowania ostrosłupa i walca w trzech rzutach.

Rys. 35. Sposoby rzutowania brył [1, s. 76]

W dalszej części jest ukazane rysowanie walca, stożka i kuli w jednym rzucie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 36. Rysowanie brył w jednym rzucie [1, s. 77]

Rysunek pokrywy w dwóch rzutach przedstawia poniższy rysunek.

Rys. 37. Rysunek pokrywy w dwóch rzutach [1, s. 77]

Zasady wykonywania rysunków technicznych:

−

odwzorowywany przedmiot powinien być tak ustawiony względem rzutni, aby jego

płaszczyzny, osie symetrii i krawędzie były prostopadłe lub równoległe do rzutni; przy
takim ustawieniu przedmiotu jego krawędzie rzutują się bez skrótów lub skracają się do
punktu, co ułatwia rysowanie i wymiarowanie,

−

liczba rzutów przedmiotu powinna być jak najmniejsza, ale jednocześnie wystarczająca

dla pełnego, jednoznacznego przedstawienia kształtu przedmiotu i zwymiarowania go,

−

na każdym rysunku musi występować rzut główny; w razie występowania jednego rzutu –

rzutem tym jest rzut główny; w dalszej kolejności występuje rzut z góry i rzut boczny
prawy,

−

rzut

główny

powinien

przedstawiać

przedmiot

położeniu

użytkowym

i ukazywać jak najwięcej jego cech charakterystycznych (szczegółów), przedmioty
wydłużone jak wały, osie, śruby, wrzeciona - przedstawia się w położeniu poziomym,
chociaż w rzeczywistości mogą one zajmować inne; poziome umiejscowienie na rysunku
wynika z poziomego ich położenia w procesie obróbki,

−

wszystkie rzuty powinny być narysowane na jednym arkuszu i rozmieszczone

analogicznie: rzut z góry pod rzutem głównym, a rzut boczny prawy – z prawej strony
rzutu głównego,

−

rzuty powinny być estetycznie rozmieszczone na całej powierzchni arkusza: ani zbyt

stłoczone, ani zbyt oddalone od siebie; zbyt luźne rozstawienie rzutów utrudnia
odtworzenie w wyobraźni kształtów przedmiotów, zbyt zwarte – zaciemnia rysunek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rzut aksonometryczny dimetrii ukośnej jest rysunkiem poglądowym. Przedmiot

występuje tu zawsze tylko w jednym rzucie i w takim ustawieniu względem rzutni
i wiązki promieni, że na rysunku uwidocznione są ściany przedmiotu: przednia, górna
i boczna. Ściana przednia przedmiotu jest równoległa do pionowej rzutni i dlatego w rzucie
nie zmienia swoich kształtów i wymiarów. Pozostałe dwie ściany ulegają na rysunku
zniekształceniom i skróceniom. Rzut aksonometryczny plastycznie odwzorowuje rzutowany
przedmiot, stwarzając odczucie jego bryłowości. Rzut ten bywa rysunkiem pomocniczym,
poglądowym, uzupełniającym rzuty prostokątne lecz nigdy nie zastępuje rysunku w rzutach
prostokątnych. Rysunek poniższy przedstawia przedmioty narysowane w rzucie
aksonometrycznym.

Rys. 38. Przedmioty w rzucie aksonometrycznym [1, s. 124]

Figury i bryły w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej rysuje się według układu osi

współrzędnych przedstawionych na poniższym rysunku.

Rys. 39. Osie do rzutowania rysunków aksonometrycznych [2, s.35]

Dowolny przedmiot ustawia się do rzutowania tak, aby jego ściany były równoległe do

odpowiednich płaszczyzn, a krawędzie – równoległe do odpowiednich osi współrzędnych.
Dzięki takiemu ustawieniu:

−

pionowe ściany przedmiotu, równoległe do płaszczyzny YOZ, nie zmieniają kształtów,

−

pionowe ściany przedmiotu równoległe do płaszczyzny XOZ i poziome ściany

przedmiotu równoległe do płaszczyzny XOY ulegają na rysunku zniekształceniu.

Krawędzie równoległe do osi X występują na rysunku jako odcinki nachylone do osi Y pod
katem 45º. Wymiary odmierzone w kierunku osi Y i Z nie zmieniają się (1:1). Wymiary
odmierzane w kierunku osi X skracają się o połowę (1:2).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie materiały są potrzebne do szkicowania?
2. Jaka jest kolejność wykonywania szkiców?
3. Co nazywamy kreśleniem?
4. Jaka jest różnica pomiędzy szkicem a rysunkiem technicznym?
5. Co to jest rzut prostokątny?
6. Jaki to rysunek – rzut aksonometryczny?
7. Jak nazywamy rzutnie do wykonywania rysunków prostokątnych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj szkic walca w rzucie aksonometrycznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z wyglądem walca (bryły geometrycznej),
3) wykonać dane zadanie z zachowaniem właściwych proporcji,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok rysunkowy formatu A4,

−

przybory do rysowania,

−

przybory kreślarskie,

−

model walca.

Ćwiczenie 2

Wykonaj szkic ostrosłupa w rzucie prostokątnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z wyglądem ostrosłupa (bryła geometryczna),
3) wykonać rysunek z zachowaniem właściwych proporcji,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok rysunkowy formatu A4,

−

przybory do rysowania,

−

przybory kreślarskie,

−

model ostrosłupa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wykonaj szkic obrączki o przekroju prostokątnym w rzucie aksonometrycznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z wyglądem obrączki o przekroju prostokątnym,
3) wykonać szkic z zachowaniem właściwych proporcji,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok rysunkowy formatu A4,

−

przybory do rysowania,

−

przybory kreślarskie,

−

model obrączki prostokątnym przekroju.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) naszkicować linie pionowe, poziome i okrąg?



2) wymienić podstawowe przybory do kreślenia?



3) opisać wygląd deski kreślarskiej?



4) podać sposób kreślenia linii równoległych ukośnych?



5) określić, co to jest rzut aksonometryczny?



6) podać, jakie zależności są uwzględniane podczas wykonywania rzutów

aksonometrycznych?



7) wymienić płaszczyzny rzutowania przy rzutowaniu prostokątnym?



8) określić, jaka jest różnica między rzutem aksonometrycznym a

prostokątnym?



9) określić, jak nazywamy rzutnię do wykonywania rysunków prostokątnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Przekroje przedmiotów

4.3.1. Materiał nauczania

Przekroje przedmiotów

Wewnętrzny kształt przedmiotów wydrążonych uwidacznia się na rysunkach

technicznych za pomocą przekroju. Przekrój powstaje przez przecięcie przedmiotu
w wyobraźni płaszczyzną (najczęściej równoległą do jednej z płaszczyzn rzutowania)
i odrzucenia części przedmiotu znajdującej się przed płaszczyzną przekroju.
Rysunek poniższy ilustruje jak dokonuje się przekroju przedmiotu w wyobraźni wzdłuż
i w poprzek przedmiotu.

Rys. 40. Przekrój podłużny i poprzeczny [2, s. 60]

Zarysy wewnętrzne przedmiotu odsłonięte przez odrzucenie przedniej jego części oraz

krawędzie, powstałe przez przecięcie ścian przedmiotu, rysujemy liniami grubymi ciągłymi,
a płaszczyzny przecięcia ścian zakreskowujemy liniami cienkimi ciągłymi. Kreskowanie,
które ma jakby obrazować ślady przecięcia przedmiotu, przebiegać powinny pod kątem 45º
do osi przedmiotu lub do głównych krawędzi przekroju bez względu na ich położenie na
rysunku.

Kreskowanie przekrojów dwóch stykających się przedmiotów należy wykonywać

w przeciwnych kierunkach, a kreskowanie przekrojów kilku stykających się przedmiotów
powinno różnić się kierunkiem lub podziałką kreskowania.

Rys. 41. Sposoby kreskowania przekrojów [2, s. 61]

W przypadku, kiedy przekrój jednej ze stykających się części jest długi i wąski, można

go zaczernić, a nie kreskować. Przy zaczernianiu przekrojów kilku stykających się cienkich
przekrojów, należy zostawić między nimi prześwit o szerokości równej 1/5 grubości linii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 42. Przekroje zaczerniane [2, s. 61]

Zasady oznaczania przekrojów są następujące:

−

płaszczyznę przekroju oznacza się za pomocą dwóch krótkich, grubych kresek,

przecinających zewnętrzny zarys przedmiotu,

−

obok kresek pisze się dwie jednakowe litery alfabetu ustawione pionowo obok kresek z tej

strony, z której patrzymy na przekrój, nad rzutem przekroju podaje się te same litery
rozdzielone poziomą kreską i podkreślone,

−

położenie płaszczyzny przekroju zaznacza się na tym rzucie, na którym występuje ona

jako płaszczyzna prostopadła do płaszczyzny rysunku (patrz rys. 43); jeżeli położenie
płaszczyzny przekroju nie budzi wątpliwości, to jej oznaczenie i litery rozpoznawcze
można pominąć (rys. 44).

Rys. 43. Oznaczanie przekroju prostego [1, s.88]

Rys. 44. Przekrój bez oznaczenia [1, s. 88]

Rodzaje przekrojów

Przekroje mogą być proste i złożone. Przekrój prosty powstaje przez przecięcie

przedmiotu jedną płaszczyzną przekroju. Przekrój złożony powstaje przez przecięcie
przedmiotu dwiema lub większą liczbą płaszczyzn.
W przedmiotach wydłużonych można rozróżnić przekrój wzdłużny i poprzeczny. Przekrój
wzdłużny otrzymuje się przez przecięcie przedmiotu wzdłuż jego osi lub płaszczyzny symetrii
(A – A na rysunku 45). Przekrój poprzeczny powstaje w wyniku przecięcia przedmiotu
płaszczyzną prostopadła do osi (B – B rys. 45).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 45. Przekrój: A –A wzdłużny, B – B poprzeczny [1, s. 88]

Przy wykonywaniu rysunków technicznych rozróżnia się również przekroje całkowite

i cząstkowe. Przekrój całkowity przedstawia cały zakres przedmiotu, leżący w płaszczyźnie
przekroju. Przekrój cząstkowy przedstawia jedynie interesujące nas fragmenty przedmiotu.
Rysunek 45 przedstawia przykład przekroju całkowitego przedmiotu.

Rys. 46. Przekrój cząstkowy [2, s. 65]

Przedmioty symetryczne względem osi lub płaszczyzn można rysować w niepełnych

rzutach. Najczęściej przedmioty symetryczne względem jednej płaszczyzny przedstawiamy
w półwidoku i półprzekroju. W widoku rysuje się lewą lub górną część przedmiotu;
w przekroju – prawą lub dolną. Płaszczyzna symetrii odgranicza półwidok od półprzekroju.
W jednym rzucie stanowiącym półwidok – półprzekrój rysuje się z reguły przedmioty
obrotowe.

Rys. 47. Przedmioty obrotowe w półwidoku i półprzekroju [1, s. 89]

Przedmiotów pełnych (nie drążonych), mających znaczną długość w stosunku do

wymiarów poprzecznych, nie wolno rysować w przekroju wzdłużnym. Dotyczy to wałków,
wkrętów, nitów, kołków, wpustów, klinów i sworzni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 48. Części których nie rysuje się w przekroju wzdłużnym [1, s. 91]

W przekroju wzdłużnym nie rysuje się także żeber, tarcz, ścian i ramion kół, chociaż

płaszczyzna przekroju przez nie przechodzi. Zarysy te rysuje się tak, jakby znajdowały się
one tuż za płaszczyzną przekroju. Przekroje poprzeczne wyżej wymienionych przedmiotów
wykonuje się normalnie.

Rys. 49. Przykłady elementów, których nie rysuje się w przekroju wzdłużnym [1, s. 91]

Przedmioty długie o niezmiennym przekroju poprzecznym można na rysunkach skracać,

o ile to skrócenie nie nasuwa wątpliwości co do ich kształtu. Na rysunku 50 przedstawiono
przykład przerwań przedmiotu długiego. Na rysunku przedstawiamy początek i koniec
danego przedmiotu, a środek wycinamy. Miejsce przerwania przedmiotu oznaczamy liniami
falistymi.

Rys. 50. Przerywanie długich przedmiotów [2, s. 66]

Jeżeli na rysunku ucinamy końcówkę długiego przedmiotu, to mamy do czynienia
z urywaniem danego przedmiotu. Przedstawia to rysunek 51. Miejsce urywania zaznaczamy
linią falistą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 51. Urywanie długich przedmiotów [2, s. 66]

Wymiarowanie przedmiotów na rysunkach

Wymiarowanie jest to umieszczanie na wykonanych rzutach i przekrojach danego

przedmiotu rzeczywistych jego wymiarów, zgodnie z ustalonymi zasadami i wymaganiami.
Do wymiarowania rysunku stosuje się linie wymiarowe i pomocnicze linie wymiarowe oraz
znaki i liczby wymiarowe.
Linie wymiarowe są to linie ciągłe cienkie, zakończone z obu stron strzałkami. Linie
wymiarowe prowadzi się zawsze równolegle do wymiarowanego odcinka. Jeżeli linie
wymiarowe występują w kilku rzędach, to linie krótsze rysujemy bliżej wymiarowanego
przedmiotu, a linie dłuższe dalej. Linie wymiarowe nie mogą się przecinać, pokrywać
z osiami symetrii lub krawędziami przedmiotu.

Rys. 52. Prawidłowe rozmieszczenie linii wymiarowych [2, s. 70]

Pomocnicze linie wymiarowe są to przedłużenia linii rysunkowych, między którymi znajduje
się wymiarowany odcinek.

Liczby wymiarowe określają wartości wymiarów, podaje się je zawsze w milimetrach,

pomijając skrót „mm”. Jeżeli wymiary na rysunku podane są w innych jednostkach, to
jednostki te należy wyraźnie wymienić. Liczby wymiarowe pisze się pismem pochyłym
i umieszcza nad liniami wymiarowymi w środku ich długości, zawsze wzdłuż tych linii.
Znaki wymiarowe najczęściej występujące to znak wymiarowy średnicy i znak wymiarowy
promienia łuku. Znaki wymiarowe pisze się zawsze przed liczbami wymiarowymi.
Powierzchnie obrotowe przedmiotów wymiaruje się przez podanie ich średnic, a nie
promieni. Promienie łuków zawsze wymiaruje się za pomocą znaku pomiarowego R
i odpowiedniej liczby wymiarowej. Linię wymiarową rysuje się od łuku do punktu, z którego
łuk został zatoczony. Linia kończy się strzałką po wklęsłej stronie łuku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 53. Wymiarowanie średnic [1, s. 156]

Przy wymiarowaniu kuli należy podać jej średnicę. Aby od razu było wiadomo, że chodzi
o powierzchnię kuli, przed znakiem i liczbą wymiarową pisze się „Kula”.

Rys. 54. Wymiarowanie kuli [1, s. 157]

Wymiarowanie długości łuku jest równolegle przesunięte do zarysu łuku. Przy wymiarowaniu
kątów linia wymiarowa ma postać łuku, zakreślonego z wierzchołka kąta. Jeżeli wierzchołek
nie jest znany należy go wyznaczyć przedłużając ramiona kąta.

Rys. 55. Wymiarowanie łuków i kątów [1, s. 158]

Przy wymiarowaniu rysunków należy w sposób bezwzględny przestrzegać niżej podanych
porządkowych zasad wymiarowania:

−

zasada wymiarów koniecznych: na rysunku przedmiotu podaje się wszystkie wymiary

konieczne, tzn. takie, które jednoznacznie określają przedmiot; wymiary należy tak
umieszczać aby można je było łatwo mierzyć na przedmiocie,

−

zasada

nie

powtarzania

wymiarów:

powtarzanie

wymiarów

rysunku

(przewymiarowanie rysunku) może być przyczyną poważnych pomyłek w wykonaniu
przedmiotu; w związku z tym wymiarów nie powtarza się ani na tym samym rzucie, ani
na różnych rzutach tego samego przedmiotu; każdy wymiar podaje się na rysunku tylko
jeden raz, i to w takim miejscu, w którym jest on najbardziej celowy i zrozumiały,

−

zasada niezamykania wymiarów: niedopuszczalne jest umieszczanie na rysunkach takich

wymiarów, które wynikają z wymiarów już przyjętych; takimi wymiarami zbędnymi są
wymiary zamykające łańcuchy wymiarowe,

−

zasada pomijania wymiarów oczywistych: na rysunkach nie podaje się wymiarów

oczywistych, które wynikają wprost z samego rysunku; do takich wymiarów oczywistych
zalicza się kąt 0º między liniami równoległymi i 90º między liniami prostopadłymi; tych
wymiarów kątowych nie podaje się na rysunkach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak przedstawiamy na rysunku przedmiot w przekroju?
2. Co to jest przekrój poprzeczny i podłużny?
3. Jak zaznacza się płaszczyzny przekroju na rysunkach technicznych?
4. Jak kreskuje się na rysunku złożeniowym przekroje dwóch stykających się elementów?
5. Wymień części maszyn, których przekrojów podłużnych nie należy wykonywać?
6. Czy wymiary na rysunkach zależą od podziałki rysunku?
7. W jakich jednostkach podaje się wymiary długości na rysunkach technicznych?
8. Jak oznaczamy średnice otworów i wałków?
9. Jak oznaczamy wymiary kuli na rysunku?

4.3.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Uzupełnij rzut główny rysunku wiedząc, że jest to przekrój A – A.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować rysunek,
3) zaplanować sposób uzupełnienia rysunku,
4) uzupełnić rysunek,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory do rysowania,

−

przybory kreślarskie,

−

kartka papieru A4 z niedokończonym rysunkiem (ksero).

Ćwiczenie 2

Popraw poniższy rysunek i zwymiaruj go.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
2) wyznaczać płaszczyzny przekroju,
3) zakreskowywać pole przekroju,
4) zwymiarować powyższy przedmiot zgodnie z zasadami i sposoby wymiarowania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory do rysowania,

−

przybory kreślarskie,

−

kartka papieru A4 z niedokończonym rysunkiem (ksero).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Narysuj rurę w półprzekroju z zastosowaniem przerywania, następnie zwymiaruj ją.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
2) zaplanować sposób wykonania rysunku,
3) wykonać rysunek,
4) zwymiarować go,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok rysunkowy formatu A4,

−

przybory do rysowania,

−

przybory kreślarskie.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) opisać sposób powstawania przekrojów?



2) określić, w jakim celu dokonujemy przekrojów przedmiotu?



3) wymienić zasady kreskowania przekrojów?



4) opisać, jak zaznaczamy przekroje przedmiotów cienkich, np. blach?



5) wymienić, jakie znasz rodzaje przekrojów?



6) opisać, co to jest półwidok i półprzekrój?



7) wyjaśnić, co to jest przekrój poprzeczny i podłużny?



8) wyjaśnić, kiedy stosujemy linie przerwanie i urywanie?



9) wymienić, jakich przedmiotów nie rysujemy w przekroju?



10) opisać, co to jest wymiarowanie?



11) wymienić i opisać linie wymiarowania?



12) wskazać znaki i liczby wymiarowe?



13) wymiarować kule, wałki i otwory?



14) zwymiarować łuki i kąty?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Oznaczenie połączeń i chropowatości na rysunkach

technicznych. Karta procesu technologicznego

4.4.1. Materiał nauczania

Rysunek techniczny wiernie odwzorowuje szczegóły budowy danego przedmiotu jego

proporce i wymiary. Aby rysunek był czytelny i przejrzysty, unika się rysowania niektórych
szczegółów, jak śruby, łożyska oraz pewnych rodzajów połączeń, które przedstawia się
w postaci uproszczonej. W uproszczeniu rysuje się śruby, wkręty, koła zębate, nity oraz
połączenia śrubowe, spawane, zgrzewane, klejone. Przedmioty na rysunkach wykonawczych
upraszcza się mniej niż przedmioty na rysunkach złożeniowych.

Połączenia śrubowe

Rysunki techniczne gwintów i połączeń śrubowych są zawsze rysunkami uproszczonymi;

nie wykreśla się zarysu gwintu. W rysunku uproszczonym gwint śruby i nakrętki rysuje się
dokładnie tak samo, jak wyglądały one przed wykonaniem gwintu, dodatkowo zaś
dorysowuje linie cienkie, które obrazują ograniczenie gwintu. Linie te są równoległe do
zarysu zewnętrznego i występują zarówno w rzucie na płaszczyznę równoległą do osi, jak
i prostopadłą do osi.

Rys. 58. Rysunek trzpienia i otworu przed i po nagwintowaniu [2, s. 106]

Wszystkie elementy połączenia śrubowego powinny być rysowane w jednakowym

stopniu uproszczenia. Jeśli np. połączenie jest przedstawione w I stopniu uproszczenia, to
wszystkie występujące w nim łączniki muszą być narysowane w I stopniu uproszczenia.

Rys. 59. Przykłady połączeń śrubowych rysowanych bez uproszczeń, i w I stopniu uproszczenia [2, s. 107]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Połączenia nitowe

Dla pełnego oznaczenia nitu na rysunku złożeniowym, przedstawiającym całą

konstrukcję, należy podać:

−

średnicę nitu d (średnica nominalna nitu d mierzona jest w odległości 5 mm od łba),

−

długość nitu l,

−

numer strony, ustalającej kształty i wymiary nitu.

Rys. 60. Rysunek techniczny nita [1, s. 176]

Połączenia nitowe przedstawia się na rysunkach w jednym stopniu uproszczenia. Nity
w uproszczeniu przedstawia się za pomocą umownych symboli graficznych, rysowanych linią
grubą.

Rys. 61. Rysunek techniczny połączenia nitowego a) bez uproszczenia, b) w uproszczeniu [1, s. 177]

Połączenia spawane

Połączenia spawane przedstawia się na rysunkach w postaci uproszczonej: w I, II lub III

stopniu uproszczenia. I stopień uproszczenia ma ograniczony zakres zastosowania ze względu
na pracochłonność wykonania rysunku; II stopień ma zastosowanie w rysunku wykonawczym
i złożeniowym, zaś III – głównie w rysunku złożeniowym, wykonanym w zmniejszeniu.
W uproszczeniu I stopnia połączenia spawane rysuje się:

−

w przekroju poprzecznym przez spoinę linią grubą rysuje się zarysy zewnętrzne spoiny

oraz krawędzie tych blach, które nie uległy przetopieniu; linią cienką punktowaną rysuje
się zarys blach, które uległy przetopieniu; przekroje łączonych części kreskuje się
w przeciwnych kierunkach; kreskowanie obu części należy rozszerzyć na obszar przekroju
spoiny, uzyskując pokratkowany przekrój spoiny,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

w widoku z góry spoiny obrys spoiny rysuje się linią cienką; samą spoinę oznacza się

cienkimi krótkimi łukami,

−

w widoku poprzecznym (widok z boku) należy tylko zaznaczyć istnienie spoiny.

W uproszczeniu II stopnia połączenia spawane rysuje się następująco:

−

w przekroju poprzecznym przez spoinę cała spoinę należy zaczernić,

−

w widoku z góry widoczne krawędzie oraz linie styku blach rysuje się linią grubą; spoinę

rysuje się linia cienką krótkimi łukami.

W uproszczeniu III stopnia oznaczenie spoiny pomija się.

Rys. 62. Sposób rysowania połączeń spawanych a) w I stopniu uproszczenia, b) w II stopniu uproszczenia,

c) w III stopniu uproszczenia [1, s. 103]

Połączenia zgrzewane

Połączenia zgrzewane przedstawia się na rysunku w uproszczeniu I lub II stopnia.

W uproszczeniu I stopnia połączenie występuje w postaci obrazowej. Na rysunkach
technicznych maszynowych połączenia zgrzewane w zasadzie przedstawia się w II stopniu
uproszczenia. W tym stopniu uproszczenia zgrzeiny zakładkowe pomija się, zaznaczając
jedynie linią punktową miejsca ich występowania. Rodzaj zgrzeiny oznacza się umownym
znakiem.

Przykłady oznaczenia na rysunkach zgrzein w II stopniu uproszczenia podano na

rysunku 61.

Rys. 63 Oznaczanie na rysunku zgrzein w II stopniu uproszczenia. [1, s. 182]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Połączenia lutowane

Połączenia lutowane przedstawia się na rysunkach w jednym stopniu uproszczenia.

Miejsca lutowania należy oznaczyć na rysunku linią grubą (dwa razy grubszą od linii grubej
zarysu). Połączenia lutowane oznacza się symbolem graficznym, pisanym linią grubą na linii
odniesienia.

Rys. 64. Przykłady oznaczeń połączeń lutowanych [1, s. 182]

Połączenia klejone

Połączenia klejone zaznaczamy na rysunku tak jak połączenia lutowane z zaznaczeniem

na linii odniesienia, że jest to miejsce klejone.

Chropowatość powierzchni

Stan powierzchni gotowego przedmiotu określa zespół cech tej powierzchni:

chropowatość, kierunkowość struktury, twardość i rodzaj pokrycia. Oznaczenie
chropowatości powierzchni przedmiotów na rysunkach składa się z następujących elementów:

−

znaku chropowatości,

−

wartości liczbowej dopuszczalnej chropowatości,

−

wymagań dodatkowych (np. sposób obróbki).

Umowne znaki chropowatości przedstawiono na rys. 63. Znak ogólny (rys. 63a.) określa
dowolny sposób obróbki danej powierzchni. Jeżeli z danej powierzchni ma być zdjęta
warstwa materiału, to znak ogólny zamyka się kreską (rys. 63b); jeżeli zaś zdjęcie warstwy
materiału jest wzbronione, znak ogólny uzupełnia się kółkiem (rys. 63c).

Rys. 65. Znaki chropowatości powierzchni [1, s. 163]

Znaki rysuje się linią ciągła średnią. Wymiary znaku podano na rys. 64. Znak chropowatości
umieszcza się przy danej powierzchni przedmiotu tak, aby dotykał wierzchołkiem jej zarysu.
Wpisuje się go na rysunek tak, aby móc go czytać od dołu i z prawej strony rysunku. W razie
potrzeby stosuje się dodatkowe linie odniesienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 66. Wymiary znaków chropowatości [1, s. 163]

Chropowatość powierzchni określa jeden z dwóch następujących parametrów:

−

– średnie arytmetyczne odchylenie profilu,

−

– wysokość nierówności.

Dopuszczalną chropowatość powierzchni oznacza się na rysunkach przez podanie liczbowej
wartości parametru R

lub R

nad znakiem chropowatości powierzchni.

Jeżeli wszystkie powierzchnie przedmiotu mają tę samą chropowatość, to oznaczenie

chropowatości opuszcza się przy poszczególnych powierzchniach i zastępuje znakiem
zbiorczym. Znak zbiorczy umieszcza się w prawym górnym rogu arkusza rysunkowego.
Jeżeli większość powierzchni przedmiotu ma jednakową chropowatość (a pozostałe
powierzchnie różną), to dla powierzchni o jednakowej chropowatości stosuje się również
oznaczenie zbiorcze. Oznaczenie chropowatości pozostałych powierzchni przedmiotu
umieszcza się na rysunku i powtarza w nawiasach za oznaczeniem zbiorczym.

Rys. 67. Oznaczanie zróżnicowanych chropowatości [1, s. 164]

Rysunki wykonawcze

Rysunkiem wykonawczym nazywa się taki rysunek przedmiotu, który jest podstawą do

bezpośredniego wykonania narysowanego przedmiotu w warsztacie. Zawiera on wszystkie
niezbędne informacje: ostateczny kształt przedmiotu, wymiary, tolerancje, oznaczenia
chropowatości, napisy oraz wypełnioną znormalizowaną tabliczkę rysunkową. Rysunek
wykonawczy może dotyczyć części gotowej albo półfabrykatu. W niektórych wypadkach rolę
rysunku wykonawczego odgrywa rysunek zestawieniowy wyrobu zbudowanego z kilku
części, tzn. rysunek złożeniowy zawierający wymiary i wszystkie dane potrzebne do
wykonania wszystkich jego części składowych. Rysunek wykonawczy opracowuje się
zgodnie ze wszystkimi zasadami dotyczącymi wykonawstwa rysunku technicznego, starannie
i czytelnie. Z reguły rysunek wykonawczy sporządza się w tuszu na kalce. Niekiedy
zastępuje się go odręcznym szkicem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak rysuje się gwinty na śrubach, a jak w otworach?
2. Co to jest linia śrubowa?
3. Jak zaznaczamy na rysunku połączenia śrubowe w I stopniu uproszczenia?
4. Jak oznacza się na rysunku miejsce nitowania?
5. Jak wymiarujemy przedmioty na rysunkach technicznych?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysować połączenie nitowe dwóch blach bez uproszczenia i to samo połączenie jako

rysunek uproszczony. Pokazać miejsce nitowania w przekroju. Zwymiarować rysunek.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
2) obejrzeć połączenie,
3) przeanalizować sposób wykonania rysunku,
4) zwymiarować wykonany rysunek,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok rysunkowy formatu A4

−

przybory do rysowania,

−

model połączenia nitowanego.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) narysować połączenie śrubowe w II stopniu uproszczenia?



2) narysować połączenie zgrzewane na rysunku technicznym?



3) omówić, jak zaznaczamy na rysunku połączenia klejone?



4) opisać, w ilu stopniach uproszczenia rysujemy połączenia nitowe?



5) określić, kiedy mamy do czynienia z gwintem wewnętrznym i zewnętrznym?



6) zaznaczyć na rysunku miejsca spawania w II stopniu uproszczenia?



7) odczytać na rysunku rodzaj połączenia dwóch elementów?



8) odczytać stopień chropowatości na rysunku?



9) omówić zastosowanie i przydatność rysunku wykonawczego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Wpisz imię i nazwisko na kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań.
5. Zadania: 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 12, 13, 14, są to zadania wyboru wielokrotnego i tylko jedna

odpowiedź jest prawidłowa; pytania 6, 10, 11 są to zadania z luką, w zadaniach 15, 16, 17,
18, 19, 20 narysuj lub dokończ rysunki.

6. Zadania rozwiązuj tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

−

zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),

−

w zadaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone miejsce,

−

w zdaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności:

−

I część – poziom podstawowy – (zadania 1 – 14),

−

II część – poziom ponad podstawowy – (zadania 15 – 20).

9. Jeśli udzielenie odpowiedzi na któreś pytanie będzie Ci sprawiało trudność, to odłóż jego

rozwiązanie na później i rozważ ponownie gdy zostanie Ci czas wolny.

10. Na rozwiązanie testu masz 90 min.

Powodzenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Przybory kreślarskie służą do:

a) łączenia przedmiotów,
b) wycinania liter,
c) wykonywania rysunków,
d) wiercenia otworów.

2. Przykładnica służy do:

a) wykonywania pomiarów,
b) rysowania prostych linii,
c) rysowania krzywych linii,
d) rysowania okręgów.

3. Obramowanie arkusza przed wykonaniem rysunku:

a) wynosi 5 mm,
b) wynosi 1 cm,
c) jest różne z każdej strony,
d) nie wykonujemy go.

4. Linie proste równoległe wykonujemy za pomocą:

a) cyrkla,
b) przykładnicy,
c) krzywika,
d) wzornika.

5. Grafion służy do rysowania:

a) grafitem,
b) tuszem,
c) farbą olejną,
d) wybielaczem.

6. Format A3 jest ................ razy większy od formatu A4.

7. Do rysowania zarysów przedmiotów stosujemy linie:

a) cienki,
b) przerywane,
c) grube,
d) średnie.

8. Litery w piśmie technicznym są pochylone pod kątem:

a) 30º,
b) 90º,
c) 75º,
d) 45º.

9. Rysunek wykonany w podziałce 1:2 jest rysunkiem:

a) zmniejszonym,
b) w wymiarach rzeczywistych,
c) powiększonym,
d) dzielonym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Przekroje przedmiotów wykonujemy w celu ............................................................

.............................. przedmiotu.

11. Arkusz podstawowy A4 ma wymiary ......... X ......... milimetrów.

12. Jeżeli odcinek do płaszczyzny rzutu jest prostopadły, to ślad zostawiony na tej

płaszczyźnie będzie:
a) równy długości odcinka,
b) punktem,
c) większy od odcinka,
d) mniejszy od odcinka.

13. Koło narysowane w rzucie aksonometrycznym będzie przedstawiało:

a) kwadrat,
b) elipsę,
c) trójkąt,
d) prostokąt.

14. Rzutując kulę na trzy płaszczyzny rzutowania, otrzymamy:

a) koło i dwa kwadraty,
b) koło i kwadrat,
c) trzy koła o średnicy kuli,
d) trzy kwadraty.

15. Zwymiaruj narysowany przedmiot.

16. Narysuj wałek o niezmiennym przekroju, stosując przerwanie.
17. Narysuj walec w rzutowaniu prostokątnym, w układzie trzech płaszczyzn.
18. Wykonaj rysunek połączenia nitowego w uproszczeniu.
19. Zwymiaruj rysunek gwintu M10 zewnętrznego i wewnętrznego, długości 12 mm.

20. Wykonaj rysunek połączenia śrubowego dwóch płaskowników w przekroju, w pierwszym
stopniu uproszczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

„Posługiwanie się dokumentacją techniczną”

Zakreśl poprawną odpowiedź

wpisz brakujące części zdania, wykonaj rysunki

Nr
zadania

Odpowiedź

Punkty

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Badora K., Waszkiewicz S.: Rysunek zawodowy dla ślusarza wyrobów artystycznych.

WSiP, Warszawa 1976

2. Dobrzański T.: Rysunek zawodowy dla ślusarzy. Wydawnictwo PLiS, Warszawie 1963
3. Dylak T.W.: Złotnik zawód jakich mało. Wydanie nakładem autora
4. Florow A.W.: Artystyczna obróbka metali. PWN , Warszawa 1989
5. Knobloch M.: Złotnictwo. WNT, Warszawa 1977
6. Knobloch M.: Metaloplastyka. WNT, Warszawa 1976
7. Koskowski A. i Piotrowski P.: Podstawy ślusarstwa. Wydawnictwo Przemysłu lekkiego,

Warszawa 1965

8. Pallai S.: Metaloplastyka użytkowa. WNT, Warszawa 1990
9. Poradnik egzaminacyjny dla kandydatów na czeladników i mistrzów w rzemiośle

złotnictwo. HWiU „LIBRA” Warszawa 1981

10. Poradnik egzaminacyjny w rzemiośle złotnictwo. Centralny Związek Rzemiosła,

Warszawa 1981