Propozycje scenariuszy lekcji

39

chorobę!. . . Wasza niby to miłość rycersko-kościelno-romantyczna jest naprawdę
obrzydliwym handlem, opartym na oszustwie, które bardzo słusznie karze się
dożywotnimi galerami, zwanymi małżeństwem. . . Biada jednak tym, co na podobny
jarmark przynoszą serca. . .”
Następnie przechodzimy do fragmentu, w którym są przywołani Werter i Gustaw
(t. II, rozdział 4.):
„«Ile ja to razy czytałem!. . .» – westchnął, biorąc książkę do ręki. [. . .]
«Teraz już wiem, przez kogo jestem tak zaczarowany. . .»
Uczuł łzę pod powieką, lecz pohamował się i – nie splamiła mu twarzy.
«Zmarnowaliście życie moje. . . Zatruliście dwa pokolenia!. . . – szepnął. – Oto skutki
waszych sentymentalnych poglądów na miłość. . .»
Złożył książkę i cisnął ją w kąt pokoju, aż rozleciały się kartki.
Książka odbiła się od ściany, spadła na umywalnię i ze smutnym szelestem stoczyła
się na podłogę.
«Dobrze ci tak! tam twoje miejsce. . . [. . .]
Bo któż to miłość przedstawił mi jako świętą tajemnicę? Kto nauczył mnie gardzić
codziennymi kobietami, a szukać niepochwytnego ideału?. . . Miłość jest radością
świata, słońcem życia, wesołą melodią w pustyni, a ty co z niej zrobiłeś?. . . Żałobny
ołtarz, przed którym śpiewają się egzekwie nad zdeptanym sercem ludzkim!»”.
Rozmyślania Wokulskiego można uzupełnić fragmentem książki Denisa de Rouge-
monta Miłość a świat kultury zachodniej (załącznik 1.).

4. Nasze poglądy na miłość – dyskusja z poglądami Wokulskiego.

Rozważania o miłości proponujemy zakończyć dyskusją na temat tego, na ile
romantyczny wzorzec miłości jest obecny wśród młodzieży.

Czy bliższe jest im myślenie o miłości jako o ciężkiej pracy nad sobą, stałym

doskonaleniu siebie (można posłużyć się książką Ericha Fromma O sztuce
miłości), czy może jednak wierzą w miłość, która przydarza się nagle, jest
uczuciem gwałtownym, przychodzącym z zewnątrz, niekontrolowanym itp.?

Czy wierzą w tzw. miłość na całe życie, a jeśli tak, to co sprawia, że taka miłość

jest możliwa?

Czy czują się odpowiedzialni za kochaną osobę itp.?

Na koniec można się pokusić o podsumowanie, w jakim stopniu współczesne
myślenie o miłości jest nadal zakorzenione w romantyzmie i poezji trubadurów.

Temat:

Narracja w „Lalce”.

(czas realizacji – 2 lekcje)

Cele szczegółowe:

poznanie różnych form narracyjnych występujących w Lalce

dostrzeganie skutków stosowania różnych zabiegów narracyjnych (np. mowy

pozornie zależnej)

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

40

Propozycje scenariuszy lekcji

Przygotowanie:

Prosimy uczniów, by – biorąc pod uwagę czas akcji powieści – ustalili, jaki przedział
czasu obejmuje narracja Rzeckiego („Pamiętnik starego subiekta”), a jaki poznajemy
dzięki narratorowi odautorskiemu. Uczniowie powinni również przeczytać w domu
pierwszy i ostatni rozdział powieści.

Materiał:

B. Prus, Lalka

podręcznik: Powieść jako gatunek, s. 51–52

Tok lekcji:

1. Ustalenie kompetencji narratora, praca indywidualna.

Prosimy uczniów o przeczytanie 1. rozdziału z tomu I Lalki i wynotowanie
informacji wiarygodnych, tzn. podanych przez narratora odautorskiego, oraz tych
pochodzących od bohaterów powieści. Uczniowie zauważą, że:

Większość informacji pochodzi od radcy Węgrowicza, znającego co prawda
Wokulskiego od lat, ale dostrzegającego w nim jedynie awanturnika, który się
ożenił dla majątku, szczęśliwie owdowiał, po czym wplątał się w kolejną awanturę.
Wokulski w oczach Węgrowicza przypomina bohatera powieści awanturniczych.
Mimo że większość faktów, o których opowiada radca, potwierdza się w dalszej
lekturze (jedynie historię śmierci żony Rzecki przedstawił inaczej), to portret
Wokulskiego jako awanturnika nie okaże się prawdziwy. Narrator pojawia się
na początku rozdziału, nakazując nam pewien dystans wobec opowieści radcy
już w tytule rozdziału („Jak wygląda firma J. Mincel i S. Wokulski przez szkło
butelek?”), a także na końcu rozdziału, gdy nieco ironicznie stwierdza: „Mimo
posępne wróżby ludzi trzeźwo patrzących na rzeczy sklep galanteryjny pod firmą
J. Mincel i S. Wokulski nie tylko nie upadał, ale nawet robił dobre interesa”.

2. Ustalenie, który z narratorów powieści „zagospodarowuje” więcej czasu

powieściowego, praca w małych grupach.

Prosimy uczniów, by podali, jaki przedział czasu obejmuje narracja Rzeckiego
(„Pamiętnik starego subiekta”), a jaki poznajemy dzięki narratorowi odautorskiemu.
Uczniowie zauważą, że:

Początkowo pamiętnik opowiada o wydarzeniach minionych, by włączyć się w tok
bieżącej akcji, wreszcie przejąć pierwszeństwo w prowadzeniu narracji na temat
wydarzeń w powieści (więcej niż połowa czasu akcji jest opowiedziana przez
Rzeckiego).

3. Ponowne badanie kompetencji narratora – porównanie, praca indywidualna

lub w małych grupach.

Czytamy ostatni rozdział powieści od słów: „W końcu września wieczorem
odwiedził pana Rzeckiego Szuman”. Uczniowie zauważą, że:

Mimo odautorskiej narracji dowiadujemy się o losie Wokulskiego mniej niż
w pierwszym rozdziale. Narrator ujawnia opinie różnych osób, lecz żadnej z tych
opinii nie potwierdza ani nie zaprzecza, jak w rozdziale pierwszym.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

Propozycje scenariuszy lekcji

41

Wniosek:
Wraz z rozwojem akcji rola wszechwiedzącego narratora zostaje coraz bardziej
ograniczona na rzecz narracji prowadzonej przez Rzeckiego w jego pamiętniku,
a także opinii innych bohaterów powieści. Narrator odautorski w momencie
najważniejszym dla losów bohatera oddaje głos innym bohaterom powieści,
pozostawiając czytelnika bez odpowiedzi na pytanie o to, co się stało z Wokulskim.

4. Ustalenie stosunku narratora do bohaterów, praca w małych grupach.

Przypominamy uczniom, że narrator trzecioosobowy najczęściej stara się być obiek-
tywny i zdystansowany wobec bohaterów. Jednocześnie warto zapytać uczniów
o intuicyjne odczucia na temat sympatii i antypatii narratora do bohaterów.
Prosimy uczniów, by wskazali bohaterów, których – ich zdaniem – narrator
obdarza sympatią, i tych, których nie lubi. Następnie prosimy, by zapisali swoje
spostrzeżenia w zeszytach i spróbowali je uzasadnić.
Po wysłuchaniu kilku propozycji prosimy uczniów, by przeczytali wskazane
fragmenty powieści i na tej podstawie określili, jaki jest stosunek narratora powieści
do Wokulskiego (np. t. I, rozdział 8., od słów: „Wokulski doszedł do brzegu
Wisły i zdumiał się” do słów: „ludzi, zwierzęta, nawet przedmioty, które nazywają
martwymi”).
Uczniowie zauważą, że:
W narracji trzecioosobowej pojawia się mowa pozornie zależna, która zmniejsza
dystans między bohaterem a narratorem, wskazuje na to, że narrator odnosi się do
Wokulskiego z sympatią, a nawet ze współczuciem.

5. Praca domowa.

Wybierz jednego z bohaterów Lalki i zbadaj, czy lektura potwierdza twoją intuicję
czytelniczą dotyczącą stosunku narratora do tej postaci. Wynotuj z powieści zwroty,
szczegóły, które – twoim zdaniem – określają stosunek narratora do wybranego
przez ciebie bohatera powieści.

Temat:

Kwestia kobieca w „Lalce”.

(czas realizacji – 1 lekcja)

Cele szczegółowe:

dostrzeganie w powieści Bolesława Prusa tła społecznego i socjologicznego

przypomnienie wiadomości o sytuacji kobiet w Polsce w drugiej połowie XIX

wieku

dostrzeganie związku między obyczajowością (i poczuciem moralności) społe-

czeństwa a przywiązaniem do własnych tradycji kulturowych

dostrzeganie problematyki kobiecej w Lalce

Materiał:

B. Prus, Lalka

załącznik 2.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl