Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 1

1. Współczesny kontekst refleksji o małżeństwie.

 Co to jest małżeństwo
 Wymienne stosowanie określeń: małżonek – partner
 Brak poczucia formalizacji związku kobiety i mężczyzny
 Przyzwolenie społeczne na zachowania godzące w małżeństwo
 Egoizm w małżeństwie
 Duchowa wartość małżeństwa
 Błąd traktowania sakrament małżeństwa jako wydarzenie jednostkowe

2. Błędne koncepcje małżeństwa.

 Małżeństwa grupowe – liczy kilka kobiet i mężczyzn pozostających w związku

małżeńskim, podejmujący całkowicie dowolne pożycie seksualne. Nie istotne są tu
relacje biologiczne, dzieci mają kilkoro rodziców. Obowiązuje zasada dzielenia
zarobków i obowiązków w imię dobra rodziny

 Niezamężne małżeństwa – tworzą je osoby pozostające w stanie wolnym ale

żyjące w parze, często (choć nie obowiązkowo) posiadają wspólny budżet

 Małżeństwa humanistyczne – kobieta i mężczyzna określają swoje małżeństwo na

zasadzie ustnej umowy – teraz jesteśmy małżonkami

 Małżeństwa jednopłciowe - umowa cywilno – prawna pomiędzy osobami tej

samej płci

 Małżeństwa poligamiczne – zawierane pomiędzy jedną kobietą, a kilkoma

mężczyznami lub odwrotnie

 Koncepcja Heglowsko – Marksowska: Ostatecznym celem małżeństwa jest służba

państwu przez wychowanie i urodzenie dzieci, jest to unicestwianie siebie dla
dobra dziecka

 Koncepcja kulturowa: małżeństwo to sprawa tylko i wyłącznie danej pary
 Koncepcja narodowo – socjalistyczna: małżeństwo tylko jako środek

reprodukcyjny dla państwa

3. Podstawy i źródła teologicznej refleksji na temat małżeństwa.

 Pismo Święte - podobieństwo do Boga ujęte jako relacyjność, płodność w celu

zaludnienia ziemi, uczynienie sobie ziemi poddanej, chęć wzajemnej pomocy,
zachwyt mężczyzny nad kobietą, a pewnie i kobiety nad mężczyzną, zjednoczenie,
rozumiane tak w sensie społecznym (opuszcza ojca swego i matkę swoją), jak i
duchowym oraz fizycznym (łączy się ze swoją żoną tak ściśle, że stają się jednym
ciałem), nierozerwalność

 Tradycja – nierozerwalność, separacja
 Magisterium Kościoła – potwierdzenie nauki PŚ i tradycji, obwarowania prawne w

celu jak najlepszej ochrony.

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 2

4. Rozwój refleksji teologicznej o małżeństwie w Kościele apostolskim.

Małżeństwo pogańskie jest uznawane przez kościół wraz z przyjęciem przez
małżonków chrztu.

Pierwsi autorzy, których teksty dotarły do naszych czasów, zajmują się przede

wszystkim życiem moralnym małżonków, zgodnie z nauką Jezusa.

Brak systematycznej nauki o małżeństwie, albo o formie zawierania małżeństwa w

pierwszych wiekach.

Dopuszczenie autorytetu prawa rzymskiego.

Kapłan lub biskup jako sędzia w sprawach moralnych małżeństwa.

Sprawy związane z samym małżeństwem, ślubem, wyborem narzeczonych
zależały jedynie od rodziny, praw i zwyczajów miejscowych. Ogromne znaczenie
miał zawsze ojciec rodziny. On był odpowiedzialny za życie moralne tych
wszystkich, którzy zamieszkiwali pod dachem jego domu i on wybierał
odpowiedniego współmałżonka dla swoich dzieci.

Brak określenia małżeństwa jako sakramentu – pojawiają się przesłanki
przygotowujące do tego: Ojcowie Kościoła nauczają, że Bóg prowadzi
małżonków, że ich umacnia, jednoczy ich, że małżeństwo jest zbudowane na łasce
Bożej. Podkreślają także, że Chrystus pobłogosławił małżeństwo w sposób
szczególny, uświęcił je oraz podniósł jego godność. Zrobił to w czasie Wesela w
Kanie Galilejskiej, gdy przemienił wodę w wino

Małżeństwa niewolników – wbrew prawu, za zgodą biskupa.

Biskup, w miejsce ojca, był odpowiedzialnym za małżeństwa sierot – jest znanych

niemało przypadków w tej epoce, że biskup gra decydującą rolę ojca i osobiście
załatwia małżeństwo swoich podopiecznych. Trzeba jednak pamiętać, że zawsze
odbywało się to na ogólnych zasadach, według których małżeństwo było
traktowane jako kwestia rodzinna, i że akt prawny zawierania go był
zarezerwowany ojcu albo ewentualnie opiekunowi, którym w wielu przypadkach
był biskup.

5. Nauka ojców kościoła o małżeństwie.

Ojcowie Kościoła przedstawiali małżeństwo posługując się cudem w Kanie Galilejskiej.
Według nich, Chrystus pobłogosławił tam życie małżeńskie i włączył je w porządek
zbawienia. Tertulian mówi, że Bóg chroni związek pomiędzy wierzącymi i udziela im
zbawczej łaski. Za każdym razem, gdy zawiera się małżeństwo w Panu, sam Chrystus swoją
obecnością stwarza ten związek. Gdzie dwoje chrześcijan są złączeni, Pan jest obecny wśród
nich i nie ma tam miejsca dla demona. Gdy jednak Tertulian to wszystko mówi, ma na myśli
nie tyle samą naturę małżeństwa, ale konsekwencje, jakie ta rzeczywistość ma dla życia
moralnego chrześcijańskich małżonków. Inny pisarz chrześcijański, Orygenes, mówił o

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 3

związku mężczyzny i kobiety jako o darze Boga zbawcy. Związek ten jest otaczany Bożym
charyzmatem, który powinien zapewniać doskonałą jedność małżonków. Papież św.
Innocenty I (pocz.V w.) mówi także, że małżeństwo jest zbudowane na łasce Bożej, ale to
stwierdzenie jest mu potrzebne do wyjaśnienia dobroci życia małżeńskiego, opierając się na
błogosławieństwie danym w momencie stworzenia. Można znaleźć także stwierdzenia, że kto
odchodzi od wierności małżeńskiej, traci łaskę Boga.

Ze wszystkich tych stwierdzeń nie wyciągnięto jednak żadnych konsekwencji teologicznych o
samej naturze małżeństwa. Troska pastoralna patrystyki ukazywała się także w interpretacji
tekstu Listu do Efezjan (5,21–32). Kiedy cytuje się ten tekst, robi się to jedynie, aby opisać
związek Kościoła z Chrystusem. Dla Ojców Kościoła ten fragment ukazuje przede wszystkim
wymogi moralne i religijne życia małżeńskiego chrześcijan. Św. Augustyn był tym, który
najpełniej opisał symbolizm tego Listu św. Pawła i który użył w tym celu
słowa sacramentum. Jednakże zawartość treściowa tego słowa dla Augustyna jest różna od
tego, co wypracowała późniejsza teologia. W małżeństwie oznacza nierozerwalną więź
świętych zobowiązań i dlatego ma znaczenie świętego znaku (bonum sacramenti —
nierozerwalność). Ten sakramentalny kompromis staje się głębszy poprzez symbolizm, który
w sobie zawiera. Małżeństwo jako znak związku Chrystusa z Kościołem jest dlatego
nierozerwalne. Od chwili zawarcia małżeństwa pomiędzy chrześcijanami, ich związek
zamyka to znaczenie. Dla tego Świętego, małżeństwo jest sakramentem, ponieważ jest
nierozerwalne, bez skazy i dlatego święte. Święty Augustyn twierdzi, zgodnie z tym, że
niezniszczalna jedność i ostateczny kompromis (sacramentum) jest uzależnione od samej
istoty czy natury małżeństwa. Jest to rzeczywisty znak tajemnicy Chrystusa i Kościoła.

6. Rozwój liturgii zawierania małżeństw.

I.

Do IV wieku zapraszanie biskupa na ślub.

II.

Około V wieku ustanowienie błogosławieństwa ślubnego i przeniesienie
uroczystości do budynku Kościoła - Ojciec prowadził wszystkich zaproszonych
przed ołtarz. Tam biskup błogosławił związek odmawiając improwizowaną
modlitwę i przykrywając młodą parę welonem. W tym samym wieku ta liturgia
jest włączana do Mszy Świętej. Od papieża Mikołaja I (858–867) nowi
małżonkowie prezentują swoje dary w czasie tej Mszy i przyjmują Komunię
Świętą. Po roku 1000 Msza Święta miała miejsce po zawarciu kontraktu
małżeńskiego przed kościołem albo w jego portyku. Nie dopuszczano do tej
ceremonii osób, które nie żyły przykładnie. Nie była obowiązkowa. Wychodzono
po pewnej części.

III.

Na przełomie VIII i IX wieku Kościół zaczął mocno naciskać na zachowanie
prawnej i publicznej formy zawierania małżeństwa (z powodów nadużyć), chociaż
na początku nie było ważne, czy to była forma cywilna czy kościelna. Z czasem
forma kanoniczna zaczyna dominować.

IV.

Apokryficzne pisma prawne państwowe jak i kościelne, uważane za autentyczne
do wieku XV, były włączone do Dekretu Gracjana, które było Prawem
Kanonicznym Średniowiecza. Konsekwentnie, stało się kanonicznie obowiązkowe
błogosławieństwo ślubne a cywilne formy zawierania małżeństwa włączono jako

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 4

część Prawa Kościelnego. Wszystko to jednak nie było obowiązkowe do ważności
związku, chociaż w niektórych regionach lokalne synody próbowały nałożyć
obowiązek błogosławieństwa kapłańskiego pod groźbą nieważności małżeństwa.

V.

Wiek XI/XII kończy długą drogę formacji liturgii małżeńskiej i zobowiązanie
wszystkich do przestrzegania jej. Nie było to wynikiem jakiegoś reklamowania
jurysdykcji przez Kościół, ale pewną rzeczywistością, która powstawała powoli,
na przestrzeni wieków.

VI.

Kościelna celebracja małżeństwa w wieku XI/XII wyglądała następująco: przed
wejściem do kościoła kapłan prosił o wyrażenie wzajemnej zgody narzeczonych.
Następnie rodzice oddawali swoją córkę mężowi. Dalej ofiarowywano posag
błogosławiąc obrączki i zakładając je na palce. Na koniec kapłan błogosławił
związek. Po tej całej celebracji wszyscy procesyjnie wchodzili do kościoła, aby
uczestniczyć we Mszy Świętej, w czasie, której miało miejsce nałożenie welonu i
specjalne błogosławieństwo. Kończąc Mszę Świętą udawano się czasem, aby
pobłogosławić sypialnię nowych małżonków.

7. Refleksje o małżeństwie w teologii scholastycznej.

Pytania scholastyki na temat małżeństwa:



od czego zależy ważność małżeństwa?



Jaka jest przyczyna jego nierozerwalności?



czy małżeństwo tworzyła zgoda dwojga ludzi czy też zjednoczenie cielesne

(współżycie)?

Rozważania:



Jako punkt wyjścia miały one idee św. Augustyna. Związek mężczyzny i kobiety
uzyskuje swoje głębsze znaczenie sacramentum z tego powodu, że jest świętym
symbolem związku Chrystusa z Kościołem.



Pierwszym elementem w tym skomplikowanym obrazie teologicznym, który został
rozwiązany, było rozróżnienie pomiędzy małżeństwem a zaręczynami.



Szkoła z Chartres w początkach scholastyki dostarczyła pierwszych wyjaśnień.
Najogólniej mówiąc, szkoła ta rozróżnia pomiędzy zaręczynami jako projektem
małżeństwa, które można było rozwiązać, chociaż było to zabronione i można to było
karać, a małżeństwem, które było już nierozerwalne. Ostatecznie Piotr Lombard ustalił
różnicę pomiędzy tymi dwoma rzeczywistościami. Zaręczynami nazywał kompromis
w czasie przyszłym — na przyszłość (sponsalia de futuro), a małżeństwo
kompromisem w czasie teraźniejszym (sponsalia de praesenti). Tym sposobem
wyeliminowano pierwsze źródło rozbieżności.



W tym samym czasie, na Zachodzie odkryto ponownie klasyczną definicję
rzymskiego prawnika Ulpiana: Nuptias non concubitus sed consensus (o affectus)
facit — małżeństwa nie tworzy współżycie, ale wzajemna zgoda stron. To odkrycie

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 5

prawa rzymskiego było przeciwko teorii aktu płciowego. Wynikiem tego były dwie
wielkie szkoły w tym czasie. W połowie XII wieku każda z tych szkół opracowuje
swoją własną syntezę. Dekret Gracjana syntetyzuje koncepcje kanonistów (teoria
aktu), a Piotr Lombard koncepcje teologów (teoria zgody). Gracjan reprezentował
tendencje szkoły Bolońskiej; Piotr Lombard teologów Paryskich.



Ostateczne rozwiązanie dali papieże Aleksander III i trochę później Innocenty III i
Grzegorz IX. Małżeństwo tworzy prawdziwy i ważny sakrament tylko wzajemna
zgoda (szkoła Paryska), ale dopóki sakrament ten nie został dopełniony przez akt
cielesny, pozostaje możliwość rozwiązania go (szkoła Bolońska). Należy jednak
dobrze rozumieć tą tezę. Nierozerwalność małżeństwa istnieje już od momentu
wyrażenia zgody. Jeśli nie miał miejsca akt płciowy, związek nie może rozwiązać się
sam przez siebie. Jedynie akt jurysdykcyjny Kościoła może unieważnić to
małżeństwo. Dyspensa Kościoła jest więc jedynym tytułem, który usprawiedliwia
rozwiązanie

8. Trydencka i potrydencka nauka o małżeństwie.

Prawna forma zawarcia małżeństwa wprowadzona przez Sobór Trydencki

Odtąd małżeństwo pomiędzy ochrzczonymi nie było ważne, jeśli nie zostało zawarte
w obecności proboszcza albo innego kapłana przez niego delegowanego i wobec co
najmniej dwóch świadków. Obecność kapłana jest czysto pasywna; kapłan jest jedynie
świadkiem kwalifikowanym. Dlatego wystarcza jedynie jego obecność, chociażby
nawet nie wyrażał zgody na ten związek. Obecność pasywna, przypadkowa, albo
nawet z przymusu, jest wystarczająca.

Ojcowie Soboru zadecydowali także, że ta forma będzie obowiązywać tylko na tych
terenach, na których dokumenty soborowe zostaną oficjalnie promulgowane. Dlatego
dekret Ne Temere z 2 sierpnia 1907 r. daje nowe dyspozycje w tej materii. Według
tego dekretu, forma kanoniczna jest obowiązkowa w całym Kościele i dla wszystkich
katolików, nawet, gdy zawierają małżeństwa mieszane. Aby ukrócić nowe nadużycia,
np. małżeństwa przez zaskoczenie, wymaga także aktywnej obecności kapłana: odtąd
musi brać czynny udział w ceremonii i musi pytać o wzajemną zgodę narzeczonych.

Refleksja potrydencka o małżeństwie

Według Melchiora Cano (1509–1560) kontrakt i sakrament nie identyfikują się
zupełnie w małżeństwie. Kontrakt jest materią sakramentu a formą jest
błogosławieństwo kapłańskie. Według niego, zwyczajnym szafarzem sakramentu jest
kapłan a nie narzeczeni.

Regaliści (ograniczyć prawa Kościoła dotyczących małżeństwa na korzyść władzy

królewskiej) twierdzili natomiast, że tą materią jest kontrakt cywilny. Ta teoria
otworzyła drogę do powstania małżeństwa cywilnego.

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 6

Od pewnego czasu, niektórzy teologowie negują jedność kontraktu małżeńskiego i

sakramentalność odwołując się do osobistej wiary zawierających małżeństwo. Według
nich, należy rozróżnić pomiędzy małżeństwem jako kontraktem naturalnym i tym
byłoby ono dla tych, którzy nie wierzą, chociaż zostali ochrzczeni, a małżeństwem
jako sakramentem dla prawdziwie wierzących.

Te idee, ich praktyczne konsekwencje oraz głęboka transformacja społeczna w
ostatnich dwóch wiekach, są przyczyną postępującej sekularyzacji rzeczywistości
małżeńskiej. Negując jakikolwiek wymiar duchowy małżeństwa, możemy
obserwować coraz głębszą erozję życia małżeńskiego i rodzinnego. Dlatego
koniecznym jest odzyskanie pierwotnej wizji małżeństwa; tego małżeństwa, które
pomiędzy ochrzczonymi zawsze jest sakramentem.

9. Małżeństwo i bezżeństwo w ramach powołania chrześcijańskiego.

Powołanie małżeńskie

 Cechą najzupełniej szczególną powołania małżeńskiego jest to, iż jest ono

skierowane do dwojga ludzi i przyjęte oraz realizowane - przez dwoje.

 Powołanie Boże zawiera w sobie dwa składniki: dar i zadanie. Powołanie jako dar

zawiera wezwanie do "komunii", natomiast jako zadanie wezwanie do
posłannictwa. Komunia stanowi istotny aspekt, odznaczający się trwałością na całą
wieczność, natomiast posłannictwo, które wynika z powołania, ogranicza się tylko
do ziemskiego życia.

 Dla mężczyzny i kobiety, których Bóg powołuje do życia w małżeństwie,

pierwszym darem są oni sami nawzajem dla siebie, następnie ich życiodajna
miłość oraz cała rzeczywistość małżeńsko-rodzinna, w której zanurzona jest ich
ludzka egzystencja, a przez którą Stwórca i Odkupiciel pragnie do nich
przemawiać.

 Powołanie do małżeństwa to nade wszystko powołanie do miłości. Jest to miłość

szczególna, w której chodzi o swoistą głęboką wspólnotę życia i miłości (KDK 47,
48). Tylko miłość sprawia, że małżonkowie urzeczywistniają siebie przez
bezinteresowny dar z siebie. Miłość bowiem jest dawaniem i przyjmowaniem
daru.

 W małżeństwie chrześcijańskim miłość między małżonkami pozostaje w ścisłej

relacji do miłości istniejącej między Chrystusem a Kościołem, czyli w relacji
sakramentalnej. Stąd, dopiero dar sakramentu małżeństwa jest właściwym
powołaniem i przykazaniem dla chrześcijan, wezwanych do małżeństwa, który
proklamuje wymóg pozostania sobie wiernymi na zawsze, ponad wszelkie próby i
trudności w wielkodusznym posłuszeństwie woli Pana.

 Bóg powołuje małżonków nie tylko do szczególnego uczestnictwa w swej miłości,

ale zarazem do wolnej i odpowiedzialnej współpracy w przekazywaniu życia
ludzkiego. Z tej racji nie mogą oni poprzestać na przekazaniu daru fizycznego
życia, lecz winni ubogacić dzieci wszelkimi owocami postaw moralnych,

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 7

duchowych i nadprzyrodzonych, podejmując zadanie umożliwienia im życia w
pełni ludzkiego. Dlatego też w zakresie życia moralnego, duchowego i
nadprzyrodzonego sami są powołani do ustawicznego postępu, szczerego i
czynnego pragnienia coraz lepszego poznawania wartości, które prawo Boże
chroni i rozwija, oraz kierowania się nimi w konkretnych decyzjach.

 Z woli Boga, wszyscy małżonkowie są powołani do świętości, a to powołanie

realizuje się w miarę, jak osoba ludzka potrafi odpowiedzieć na wezwanie, zawarte
w przykazaniach Bożych. Małżonkowie powołani są do uświęcania swego życia
małżeńskiego i samych siebie. Mogą osiągnąć ten cel przez praktykowanie cnoty
wiary i nadziei, przez spokojne przyjmowanie wszystkich rodzinnych problemów,
przez wytrwałość w miłości i przez entuzjazm, z którym winni spełniać swoje
obowiązki.

 Powołanie do komunii małżeńskiej stanowi również fundament, na którym

powstaje komunia rodziny, rodziców i dzieci, braci i sióstr pomiędzy sobą,
domowników i innych krewnych.

Powołanie do bezżeństwa

Podstawowe pytania

 Kto powołuje? – Bóg
 Kogo powołuje? – Jezus powołuje tego, kogo chce. Jest autonomiczny, w pełni

wolny w pomysłach.

 Jak powołuje?

o

Bezpośrednią interwencję Bożą, przez radykalne udzielenie się Boga,
szczególne dotknięcie Jego łaski. Przykładem znanym jest powołanie pod
Damaszkiem Szawła.

o Poprzez sytuacje domagające się czyjegoś działania, np. cierpienie ludzi,

ich bieda, niewiara pewnych społeczności, środowisk czy ich grzeszność.
Znanym przykładem takiego powołania jest pochodząca z Albanii Matka
Teresa.

o Poprzez upodobanie do życia, jakie wiodą zakonnicy lub kapłani. Można

też ten pociąg odczuwać do tego, co kapłani lub zakonnicy wykonują, co
robią, czym się zajmują.

o

Bywają też powołania, które rozpoznaje się bardziej przez zastanawianie
się, rozmyślanie, roztrząsanie kwestii swego powołania, branie za i przeciw
świadczących, że ma się powołanie, porównywanie plusów i minusów
życia zakonnego.

o

Są też i inne, czasami bardzo dowcipne i oryginalne sposoby, którymi
posługuje się Bóg, aby dotrzeć do człowieka z powołaniem. Np. ktoś
postanowił wstąpić do zakonu, bo zobaczył zakonników grających w piłkę.
U dziewczyn zdarza się zapatrzeć na krój habitu, ale bywa, że niekiedy
śmiejąc się z wyglądu sióstr zakonnych, potem odczytują w charyzmacie
danego zgromadzenia swoje powołanie. Może też być wiele innych

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 8

sposobów odczytania powołania, a wymienione wyżej mogą występować
razem.

 Po co powołuje? – Ostatecznie chodzi o zbawienie, a więc o sprawy ducha i życie

doczesne.

Formy powołania

 Kapłaństwo diecezjalne

Opatrzność ludziom wybranym przez Boga do uczestnictwa w hierarchicznym kapłaństwie
udziela odpowiednich przymiotów i wspiera ich swą łaską. Przymiotami tymi są:

o

odpowiednia zdatność duchowa (np. miłość Boga i bliźniego, dążność do braterstwa i
zaparcia się siebie, doświadczona czystość, zmysł wiary i zmysł kościelny, gorliwość
apostolska i misyjna);

o

zdatność moralna (np. szczerość ducha, dojrzałość uczuciowa, wyrobienie
towarzyskie, dochowanie wierności obietnicom, ciągła troska o sprawiedliwość, duch
przyjaźni i słusznej woli, odpowiedzialność, pracowitość, chęć współpracy z innymi);

o

zdatność intelektualna (np. umiejętność stosowania słusznej i zdrowej oceny,
uzdolnienia wystarczające do odbycia studiów kościelnych);

o zdrowie fizyczne i psychiczne;
o dobra intencja, czyli gotowość podjęcia zadań kapłańskich z pobudek religijnych;
o

wolność wyboru.

Do biskupa zaś należy zbadanie owych zdatności i powołania danego kandydata oraz uznanie
samego powołania.

 Zgromadzenia zakonne

Są zgromadzenia męskie i żeńskie. W innym rozróżnieniu, mówimy o zgromadzeniach
habitowych i niehabitowych. Przykładem żeńskich zgromadzeń niehabitowych są
Honoratki czy Wspomożycielki Dusz Czyśćcowych. Zakony męskie są kleryckie
(wyłącznie z zakonnikami przyjmującymi święcenia kapłańskie), laickie (z zakonnikami
nie przyjmującymi święceń kapłańskich) lub klerycko-laickie (z zakonnikami ze
święceniami kapłańskimi i bez święceń). Wyróżniamy też zgromadzenia kontemplacyjne,
czynne i kontemplacyjno-czynne.

 Stan dziewic poświęconych Bogu (żyją osobno lub z innymi), pustelnicy, wdowy.

 Instytuty świeckie (praktykują rady ewangeliczne w świecie, nie mają trwałej formy

życia wspólnego i zewnętrznych oznak, członkowie są również konsekrowani i na
różny sposób apostołują). Przykładem instytutu świeckiego jest np. Instytut Służebnic
Ołtarza.

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 9

10. Zakres władzy państwa i władzy kościoła w sferze małżeństwa.

Władza państwowa jest naturalnym przedstawicielem społeczeństwa doczesnego i dlatego
posiada - uznaną przez prawodawstwo kościelne - kompetencję w sprawach doczesnych
odnoszących się do małżeństw katolików. Są to sprawy, które nie dotyczą istoty sakramentu i
tego, co ma związek z wiarą. Nazywamy je cywilnymi (obywatelskimi) skutkami
małżeństwa, a zaliczamy do nich: prawo majątkowe (sprawy spadkowe, o alimenty dla żony
czy dzieci, o szkody wynikłe z rozwiązania zaręczyn itp.), prawo do nazwiska (męża, żony i
dzieci) itp. Państwo może ponadto zabronić czasowo zawarcia małżeństwa pewnej grupie
obywateli, np. żołnierzom, mając na względzie pewne szczególne racje. Do władzy świeckiej
nie należy orzecznictwo o ważności czy nieważności małżeństw kościelnych katolików ani
udzielanie od nich rozwodów. Natomiast świeckiej władzy ustawodawczej, wykonawczej i
sądowniczej podlegają małżeństwa nie-ochrzczonych w tym wszystkim, czego nie reguluje
prawo Boże naturalne lub pozytywne. Wobec małżeństw cywilnych może wypowiadać się w
kwestii: rozwodu, separacji i unieważnienia małżeństwa, a także wszystkich aspektów
odpowiedzialności rodzicielskiej.

Małżeńskie prawo kanoniczne wiąże tylko katolików, a więc tych, którzy zostali ochrzczeni w
Kościele katolickim lub byli do niego przyjęci i nie odstąpili od niego aktem formalnym.
Źródłem władzy Kościoła nad małżeństwem katolików jest sakramentalność małżeństwa.
Chrystus powierzył Kościołowi szafarstwo i pieczę nad sakramentem małżeństwa. Dlatego
władza Kościoła w odniesieniu do małżeństwa katolików rozciąga się również na wszystkie
sprawy związane z umową małżeńską. W tych dziedzinach Kościołowi przysługuje prawo
własne, wyłączne i całkowicie niezależne. Odnosi się to do zarządzania tym wszystkim, co
dotyczy ważnego i godziwego zawarcia małżeństwa przez katolików między sobą oraz przez
katolików z osobami ochrzczonymi u braci odłączonych i nieochrzczonymi. W związku z tym
Kościół:

a) określa warunki wymagane do ważnego i godziwego zawarcia małżeństwa;
b) ustanawia przeszkody małżeńskie;
c) rozpatruje i rozstrzyga wszystkie sprawy małżeńskie.

Władza Kościoła nie odnosi się bezpośrednio do małżeństw osób nieochrzczonych, pośrednio
jednak podlegają one przepisom prawa kanonicznego, mianowicie:

1) gdy ustawa kościelna autentycznie wyjaśnia prawo Boże naturalne lub pozytywne;
2) gdy osoba nieochrzczona chce zawrzeć małżeństwo ze stroną katolicką;
3) gdy jedno z nieochrzczonych małżonków nawraca się -przyjmuje chrzest (przywilej

Pawłowy)31;

4) gdy Ojciec Święty udziela dyspensy od małżeństwa niedopełnionego strony

ochrzczonej z nieochrzczona.

Tym bardziej należy to odnieść do chrześcijan nie mających pełnej łączności z Kościołem
katolickim; małżeństwa mieszane, tzn. zawierane przez dwie osoby ochrzczone, z których
jedna jest niekatolicka, podlegają także jurysdykcji Kościoła katolickiego, ze względu na
stronę katolicką.

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 10

11. Małżeństwo w misterium eschatologicznego Przymierza.

Pisma Nowego Testamentu mówią, iż samo małżeństwo jest rzeczywistością jedynie życia
doczesnego, bowiem w zmartwychwstaniu ustanie potrzeba mnożenia się poprzez jedność w
ciele kobiety i mężczyzny, związana z perspektywą śmierci i ciągłością pokoleń.
Jednocześnie w chrześcijaństwie miłość pojmowana jest jako wieczna, a więc powołana do
trwania i świętości. W nadziei tej uczestniczy również miłość małżeńska, która – jak głosi
wiara Kościoła – w życiu wiecznym osiągnie swoją pełnię. Dogmaty wiary katolickiej i
prawosławnej na temat sakramentu małżeństwa głoszą iż w upodobnieniu się człowieka do
aniołów ostatecznie spełni się to, co stanowiło duchowy pierwiastek płciowego zjednoczenia
mężczyzny i kobiety.

12. Małżeństwo jako sakrament.

Małżeństwo jako sakrament jest wspólnotą naturalną mężczyzny i kobiety, podniesioną do
poziomu nadprzyrodzonego, poziomu łaski – tzn. urzeczywistniającego miłość, która łączy
Chrystusa z Kościołem. Małżeństwo jest określone jako wspólnota naturalna dlatego, że
tworzący je mężczyzna i kobieta w swej płci oraz w swych duszach mają wpisaną naturalną
zdolność do tworzenia jedności:

 w pełni ludzkiej, a więc zarazem zmysłowej i duchowej.
 pełnej, to znaczy przeżywanej w szczególnej formie przyjaźni, poprzez którą

mężczyzna i kobieta wielkodusznie dzielą między sobą wszystko, bez zachowywania
przez jednego z małżonków czegoś wyłącznie dla siebie.

 wiernej i wyłącznej – relacja mężczyzna-kobieta, jaką tworzą przez zawarcie ślubu, w

sferze wewnętrznej, intymnej i zewnętrznej, jest sprawą tylko ich dwojga – na dobre i
na złe, aż do końca życia.

 płodnej – owocującej w potomstwie naturalnym, które rodzą też duchowo do życia

wiary, życia wiecznego. A gdy płodność fizyczna jest niemożliwa, małżonkowie
realizują płodność duchową – rodząc innych do życia wiecznego.

W pojęciu Magisterium Kościoła przymioty te opisują każde ludzkie małżeństwo i w tym
sensie katolicy nie różnią się od innych. Już autor Listu do Diogneta z II w. pisał, że
chrześcijanie żenią się jak wszyscy, ale nie dzielą łoża małżeńskiego z nikim.

Od czasu Soboru trydenckiego ślub dokonuje się obecnie jedynie wobec świadków: księdza i
co najmniej dwojga chrześcijan. W ten sposób małżeństwo staje się wspólnotą Kościoła,
gdzie mąż reprezentuje Chrystusa-głowę, a żona jest obrazem Jego oblubienicy, wspólnoty
Kościoła. Małżonkowie urzeczywistniają tę jedność duchową nie tylko przez życie rodzinne,
podobne do małżeństw nie-chrześcijan. Związek małżeński miał już charakter sakramentalny
na początku biblijnego rodzaju ludzkiego. Miłość pierwszych rodziców, Adama i Ewy, była
pra-sakramentem, to znaczy czyniła widzialnym Niewidzialne – Miłość Stwórcy do
stworzenia.

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 11

13. Znak sakramentalny.

Znak sakramentu małżeństwa jest bardzo konkretny i wyraźny i co najważniejsze pokazuje,
że Bóg może działać w każdej chwili małżeńskiego życia. Taki znak tworzą sami
małżonkowie poprzez swoje ciała. Jest to znak żywy. Cielesna bliskość małżonków tworzy
widzialny znak ich miłości, więzi, relacji. Małżonkowie tworzą znak obecności Boga, gdy są
cieleśnie razem – gdy razem żyją pod jednym dachem (nie rozdzieleni na emigracji), razem
się modlą (nie osobno), gdy rozmawiają ze sobą (np. pijąc kawę), pomagają sobie w
codziennym życiu (sprzątają mieszkanie), wspierają się, pocieszają, gdy obdarzają się
czułością, pieszczą się, współżyją seksualnie (śpią w jednym łóżku). Za każdym razem w
cielesnej jedności stają się rozpoznawalni jako kochający się małżonkowie. Nierozerwalna
więź z Chrystusem zawiązana na trwałe w momencie zawarcia sakramentu małżeństwa może
nieustannie się rozwijać tak, jak rozwija się relacja pomiędzy małżonkami na różnych etapach
ich małżeństwa. Sakrament małżeństwa rozumiany dynamicznie jest rzeczywistością, która
nieprzerwanie trwa, pod warunkiem, że małżonkowie pielęgnują na co dzień realną bliskość
cielesną (razem się modlą, rozmawiają, pomagają sobie, współżyją seksualnie) – i tak
rozumianą codzienność oddają Chrystusowi zapraszając go w tworzoną więź. Dopiero gdy
małżonkowie codziennie w ten sposób udzielają sobie sakramentu korzystają z jego mocy.

Błędne poglądy

Nie jest nim obrączka – zgubienie wiązało by się z rozpadem. Nie jest nim stuła – aby
porozmawiać z Bogiem musieliby cały czas się nią obwiązywać. Nie są nimi dzieci –
możliwy byłby tylko kilkakrotny kontakt małżonków z Bogiem. Nie jest nim przysięga –
wymagałoby to codziennego jej odmawiania. Nie do końca prawdą jest, że jest to sam
moment zawierania sakramentu – małżeństwo trwa do końca życia jednego z małżonków.

14. Skutki sakramentu małżeństwa.

Sakrament małżeństwa rodzi między małżonkami węzeł wieczysty i wyłączny. Zgoda, przez
którą małżonkowie oddają się sobie i przyjmują wzajemnie, zostaje przypieczętowana przez
samego Boga. Dlatego zawarte i dopełnione małżeństwo osób ochrzczonych nie może być
nigdy rozwiązane. Ponadto sakrament ten udziela małżonkom koniecznej łaski do osiągnięcia
w życiu małżeńskim świętości oraz odpowiedzialnego przyjęcia dzieci i ich wychowania.

15. Przymioty małżeństwa.

Istotne przymioty sakramentalnego małżeństwa: jedność, miłość, nierozerwalna wierność i
płodność.

Wzajemna wierność i nierozerwalność sakramentalnego małżeństwa wynika z prawa Bożego,
które wyraźnie potwierdził Jezus Chrystus: "A tak nie są już dwojgiem, lecz jednym ciałem"
(Mt 19,6), oraz: "Kto oddala swoją żonę, a bierze inną, popełnia względem niej cudzołóstwo.
I jeśli żona opuści swego męża, a wyjdzie za innego, popełnia cudzołóstwo" (Mk 10,11-12).

Chrześcijańska wizja małżeństwa i rodziny – egzamin 2013

Krzysztof Małek

Strona 12

Do istoty małżeństwa należy również płodność. Dziecko jest owocem wspólnej miłości.
Służba życiu (a nie zabijaniu) została nakazana małżonkom przez samego Stwórcę: "Bóg im
błogosławił, mówiąc do nich: Bądźcie płodni i rozmnażajcie się" (Rdz 1,28). Kościół uczy o
odpowiedzialnym rodzicielstwie. Znaczy to, iż sami małżonkowie muszą zadecydować w
sumieniu przed Bogiem, jak liczną chcą utworzyć rodzinę. Nie mogą jednak kierować się
tutaj samowolą i egoizmem. Powinni uwzględnić warunki w jakich żyją, dobro własne i
swoich dzieci, ale zawsze powinni być otwarci na dar nowego życia.