dr Alina Naruniec, WAiNS, Zakład Polityki Społeczno-Gospodarczej
Konspekt z wykładów

1

Mikroekonomia

1. Koszty w przedsiębiorstwie. Rachunek kosztów i korzyści

.

2.

Struktury rynkowe – modele rynku

3. Czynniki produkcji (kapitał, praca, ziemia)

4.

Rynek pracy

5.

Rynek kapitałowy

6. Rola państwa w gospodarce

1. Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwo maksymalizując zysk dąży do ustalenia produkcji, przy której koszty będą najniższe z
możliwych.
Produkując np. krasnale ogrodowe, menedżerowie obliczają najniższe koszty wytwarzania każdych rozmiarów
produkcji.
Zwiększenie produkcji wymaga zatrudnienia nowych pracowników lub/i zastosowanie większej liczby maszyn
przypadających na jednego pracownika.

Produkcja
(ilość/tydzień)

Koszt całkowity (PLN/tydzień)

0
1
2
3
4
5
6
7
8
9

10

10
25
36
44
51
59
69
81
95

111
129

Utarg, koszty i zysk

Produkcja

Cena za

jednostkę

Utarg

całkowity

Koszt

całkowity

Zysk

0
1
2
3
4
5
6
7
8
9

10

-

21
20
19
18
17
16
15
14
13
12

0

21
41
57
72
85
96

105
112
117
120

10
25
36
44
51
59
69
81
95

111
129

-10

-4

4

13
21
26
27
24
17

6

-9

•

Optymalny poziom produkcji i zysków został przedstawiony w wierszu 6-ym,

•

Maksymalizacja zysków nie jest równoznaczna z maksymalizacją utargu,

•

Produkcja kilku ostatnich krasnali jest bardzo kosztowna i przynosi tylko niewielki przyrost utargu,

•

Przedsiębiorstwo oblicza zyski dla każdych możliwych rozmiarów produkcji,

•

Przedsiębiorstwo musi dysponować informacją o wysokości przychodów i kosztów dla różnych
rozmiarów produkcji,

•

Przedsiębiorstwo oblicza zyski i wybiera taką wielkość produkcji, która pozwala zmaksymalizować
całkowity zysk ekonomiczny.

Koszt krańcowy, utarg krańcowy

•

Czy przy różnych rozmiarach produkcji celowe jest dalsze jej zwiększanie ?

1

Opracowany na podstawie R.Milewski, E.Kwiatkowski, „Podstawy ekonomii”, PWN, Warszawa, 2006,

D.Begg i in., Mikroekonomia, PWE, Warszawa 2007, B. Czarny Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa 2010

•

Zastosowane poniżej podejście pokazuje, w jaki sposób wzrost produkcji o jednostkę wpłynie na
poziom zysków,

•

Jest to analiza kosztu krańcowego i utargu krańcowego

Produkcja

Koszt całkowity Przyrost kosztów Utarg całkowity Przyrost utargu

3

4

44

51

7

57

72

15

•

Koszt krańcowy (MC) jest to wzrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o jednostkę,

•

Utarg krańcowy (MR) jest to wzrost utargu całkowitego wywołany zwiększeniem produkcji o
jednostkę,

Dopóki utarg krańcowy jest większy od kosztu krańcowego, dopóty przedsiębiorstwo powinno zwiększać
produkcję

Koszt krańcowy

•

W naszym przykładzie, koszt krańcowy jest wysoki, gdy produkcja jest mała i bardzo duża,

•

Wynika to głównie z charakteru technologii przy różnej skali produkcji

•

Niewielkie rozmiary produkcji – proste metody wytwarzania

•

Większa skala produkcji – bardziej opłacalne zastosowanie nowoczesnych maszyn,

•

Zależność kosztów krańcowych od wielkości produkcji wygląda różnie w różnych przedsiębiorstwach
(kopalnie węgla, produkcja dóbr masowych)

Utarg krańcowy

•

Wielkość utargu całkowitego i krańcowego zależą od kształtowania się popytu na produkcję danego
przedsiębiorstwa,

•

Przy bardzo dużych rozmiarach może on przybierać nawet wartości ujemne

•

Spada systematycznie z dwóch powodów:

–

krzywa popytu opada, im wyższy poziom produkcji, tym niższa musi być cena ostatniej
sprzedawanej jednostki

–

Kolejne obniżki cen zmniejszają przychody uzyskane ze sprzedaży wszystkich
dotychczasowych jednostek produktu

Wykorzystanie utargu krańcowego i kosztu krańcowego do wyznaczania wielkości produkcji

Produkcja

Utarg krańcowy

Koszt

krańcowy

Utarg krańcowy minus

koszt krańcowy

Decyzja o wielkości

produkcji

0
1
2
3
4
5
6
7
8
9

10

21
19
17
15
13
11

9
7
5
3

15
11

8
7
8

10
12
14
16
18

6
8
9
8
5
1

-3
-7

-11
-15

Zw.
Zw.
Zw.
Zw.
Zw.
Zw.

Zmn.
Zmn.
Zmn.
Zmn.

2. Struktury rynkowe- modele rynku

Podstawowe modele rynku

Sytuacja rynkowa, w której działa przedsiębiorstwo, determinuje jego zachowywanie. Firmy małe, działające
wśród konkurencyjnych firm, zachowują się zupełnie inaczej niż duże firmy monopolistyczne. Zachowanie się
firm wpływa m.in. na decyzje dotyczące wielkości i struktury produkcji, wysokość cen itd.

Wyodrębnia się zazwyczaj cztery typy struktur rynkowych:

- konkurencję doskonałą, - konkurencję monopolistyczną, - oligopol i- monopol.

Jako kryteria wyodrębniania różnych typów rynku przyjmuje się:
- liczbę firm działających na rynku,
- mobilność czynników produkcji (swobodę wejścia nowych przedsiębiorstw na rynek i wyjścia z niego),
- cechy produktów (stopień ich zróżnicowania)
- stopień kontrolowania cen przez firmę,

Cechy wyróżniające podstawowe modele rynku

Cecha

Konkurencja
doskonała

Konkurencja
monopolistyczna

Oligopol

Czysty monopol

Liczba firm

dużo

wiele

kilka

jedna

Rodzaje pro-
duktu

standardowy

zróżnicowany

standardowy lub
zróżnicowany

unikatowy, brak
bardzo bliskich
substytutów

Kontrola nad
ceną

ż

adna

pewna, ale w wąs-
kim zakresie

ograniczona
wzajemną
współzależnością,
znaczna w

znaczna

Warunki wejś-
cia na rynek

bardzo łatwe

względnie łatwe

poważne przeszkody wejście jest niemożliwe

Konkurencja
niecenowa

ż

adna

znaczny nacisk na
reklamę, nazwę
lub znak firmowy

znaczna, związana
zwłaszcza ze
zróżnicowaniem
produktu

głównie reklama
typu public re-
lation

Przykłady

rolnictwo

handel detaliczny,
produkcja butów
lub sukienek

produkcja stali,
samochodów

sieć wodociągowa,
telefoniczna

Ź

ródło: S.Jankowski, Cz.Pietras za: D. Kamerschen, R.B. McKenzie, C. Nardinelli, Ekonomia, Fundacja Gospodarcza

NSZZ „Solidarność", Gdańsk 1991, s. 564.

Konkurencja doskonała

Konkurencja doskonała istnieje wtedy, gdy spełnione są następujące warunki:

Na rynku występuje duża liczba producentów i kupujących. Każdy z producentów wytwarza znikomą część
łącznej produkcji gałęzi. Zmiana wielkości produkcji przez pojedynczego producenta nie ma wpływu na łączną
podaż rynkową. Poszczególni producenci nie mają w związku z tym wpływu na ceny. Cena jest niezależna od
producenta.

Istnieje doskonała mobilność czynników produkcji (swobodny ich przepływ między poszczególnymi gałęziami
produkcji) oraz swoboda zakładania nowych przedsiębiorstw. Nie ma barier wejścia na rynek. Przedsiębiorstwa
mogą też swobodnie wyjść z rynku.

Oferowane do sprzedaży towary są jednorodne. Oznacza to, że mają one jednakowe lub bardzo mocno zbliżone
cechy użytkowe. Reklama i marka firmowa nie odgrywają żadnej roli.

Kupujący i sprzedający mają doskonałą znajomość rynku, czyli dysponują pełną informacją o rynku. Oznacza to,
ż

e producenci mają dobre rozeznanie dotyczące cen, kosztów i możliwości sprzedaży na rynku, a konsumenci mają

pełne informacje o cenach, jakości i dostępności dóbr.
Przykłady rynków: marchew, jabłka, ziemniaki (rolnictwo).

Monopol
pełny występuje wówczas, gdy spełnione są następujące warunki:
Na rynku działa jeden producent - sprzedawca i wielu kupujących.
Nie ma możliwości wejścia na rynek opanowany przez jedynego producenta, co może wynikać z przyczyn
technicznych, ekonomicznych lub administracyjno-prawnych.
Produkty wytwarzane przez monopol nie mają bliskich substytutów.
Uczestnicy rynku dysponują doskonałą informacją o rynku.
Przykład – sieć wodociągowa, energetyczna, telefoniczna.

Do najczęściej wymienianych barier wejścia na rynek monopolistyczny zaliczamy:

Rząd lub władze lokalne przyznają tylko jednemu przedsiębiorstwu prawo do wyłącznej produkcji danego
dobra,
Przedsiębiorstwo może wejść w posiadanie patentu, praw autorskich lub znaków firmowych,
uniemożliwiających kopiowanie technologii lub produktów przez innych producentów
Monopol może wynikać z prawa własności do specyficznych, niepowtarzalnych, występujących w niewielkiej
ilości zasobów naturalnych, potrzebnych do produkcji danego dobra.

Monopol może być związany z rosnącymi korzyściami skali, co oznacza, iż jeden producent, wytwarzając taniej
niż pewna liczba mniejszych firm, jest w stanie zaspokoić całkowity popyt rynkowy.

Przedsiębiorstwa monopolistyczne mają wpływ na podaż i ceny. Kontrolując sytuację na rynku mogą one
ograniczać podaż i sprzedawać po wyższych cenach. Co oznacza również, że podejmując decyzję o zwiększeniu
rozmiarów produkcji przedsiębiorstwo powinno się liczyć z koniecznością obniżenia ceny.

Konkurencja monopolistyczna

Występuje w gałęziach, które charakteryzują się następującymi cechami:

Na rynku działa wielu producentów i wielu nabywców.
Istnieje nieograniczona swoboda wejścia nowych firm na rynek danej gałęzi, a nowi producenci są w stanie
podjąć produkcję bliskich substytutów istniejących już produktów.
Produkty wytwarzane przez różne firmy nie są jednorodne, są zróżnicowane pod względem cech użytkowych
oraz mają bliskie substytuty, zaś nabywcy zwracają uwagę na wyroby firmowe. Istnieje konkurencja poza
cenowa: dzięki reklamie i takim cechom jak np. marka, wygląd, opakowanie produkt może być wyodrębniony w
ś

wiadomości odbiorców.

Producenci i konsumenci mają doskonałą informację o rynku.
Przykłady: małe sklepiki osiedlowe, restauracje, salony fryzjerskie i kosmetyczne – czyli usługi, handel.
Pojawiają się zwykle na rynkach lokalnych.

Konkurencja cenowa nie jest głównym sposobem zwiększania udziału w rynku. Firmy kładą raczej nacisk na
konkurencję niecenową:

- zróżnicowanie produktów, które polega na nadawaniu wyrobom cech, które odróżniają je od produktów
konkurentów. Dotyczy to np. funkcji spełnianych przez produkt, użytych materiałów, wzornictwa

- popularyzacji marki firmowej, celem jest spowodowanie lojalności nabywców wobec konkretnej marki.

- wprowadzanie aktywnej promocji sprzedaży. Zwolennicy reklamy wskazują, że reklama informuje, umożliwia
wzrost produkcji i sprzedaży, wzmaga konkurencję i wymusza ulepszanie produktu. Przeciwnicy mówią o
nierzetelności informacji zawartych w reklamach oraz marnotrawstwie środków.

Oligopol

Charakteryzuje się następującymi cechami:
Na rynku występuje niewielka liczba producentów oraz duża liczba kupujących.
Swoboda wejścia na rynek jest ograniczona względami technologicznymi lub ekonomicznymi.
Produkty wytwarzane przez oligopol mogą być zarówno jednorodne jak i zróżnicowane.
Producenci i konsumenci mają doskonałą informację o rynku.
Istnieje silna współzależność między firmami, każda z firm musi brać pod uwagę działania innych firm.
Przykłady: rynek samochodów, komputerów, produkcja stali, cementownie, cukrownie.

Oligopol to forma rynku pośrednia między konkurencją monopolistyczną a monopolem. Zachowania firm
oligopolistycznych zależą od zachowań i reakcji konkurencji. Mimo wielu różnorodnych cech firmy
oligopolistyczne stoją przed dylematem:

- czy przyjąć strategię współdziałania, porozumieć się i realizować wspólną strategię działania, czy też walczyć z
konkurentami o jak największy udział w rynku.

Porozumienia mogą być legalne i jawne. Powstają wówczas kartele określające reguły działania np. rozmiary
produkcji lub rynki zbytu. Mogą być nielegalne i tajne – określane jako zmowy.

Wszelkie porozumienia mają na celu uniknięcie walki konkurencyjnej i maksymalizację zysku. Uzgadniając:
- politykę cenową, - rozmiary produkcji, - dzieląc rynki zbytu przedsiębiorstwa oligopolistyczne zachowują się
jak monopolista – mogą maksymalizować zyski poprzez ograniczenie produkcji i podnoszenie cen.
Oligopoliści akceptują też często tzw. przywództwo cenowe największego lub najbardziej efektywnego z
przedsiębiorstw działających na rynku.

Temat 3 Praca, kapitał, ziemia – rynki czynników produkcji (zasoby)

Czynnikami produkcji są praca, kapitał i ziemia, potrzebne do wytwarzania gotowych dóbr.

Pracują ludzie.
Pracują maszyny, urządzenia, budynki i budowle – stanowią kapitał rzeczowy.
Ziemia oznacza bogactwa naturalne.

Zasoby dzieli się na pracę (np. ochroniarz, chirurg), kapitał (np. autostrada, usługi koparki) i ziemię (np. węgiel
kamienny, łąka).

Nie tylko kapitał jest wynikiem produkcji, wykwalifikowana praca wymaga wykształcenia, w efekcie powstaje
kapitał ludzki.

To na rynkach zasobów rozstrzyga się dlaczego jedni są bogaci, a inni – biedni.
Popyt na zasoby

Popyt na czynniki produkcji zależy od produkcyjności tych czynników, a także od ceny dobra
wytwarzanego za ich pomocą.

W krótkim okresie firma zwiększa zapotrzebowanie na zasób dotąd, aż przychód krańcowy z zasobu
zrówna się z ceną tego zasobu

Krańcowy przychód z zasobu stanowi zmianę utargu całkowitego, spowodowaną sprzedażą produkcji
wytworzonej przez dodatkową jednostkę tego zasobu.

W długim okresie wielkość zapotrzebowania na zasoby zależy również od cen tych zasobów, jednak
istotne jest tu zmiana techniki produkcji stosowana przez przedsiębiorstwo.

Zmiany cen czynników produkcji powodują efekt substytucji zasobów, który polega na zastępowaniu
zasobu, który podrożał, zasobem względnie taniejącym.

Po zmianie techniki produkcji przedsiębiorstwo zużywa zasobów który podrożał, może to spowodować
wzrost kosztów produkcji, spadek produkcji i zmniejszenie się zapotrzebowania na zasoby, zjawisko to
nazywamy efektem zmiany podaży, co oznacza zmianę popytu na zasoby, która jest spowodowana
zmianą ich cen oraz zmianą kosztów i wielkości produkcji.

Na rynku kapitału rzeczowego handluje się usługami i zasobami maszyn, urządzeń technicznych, budynków i
budowli.

Na rynku kapitału finansowego towarem są pieniądze przeznaczone na finansowanie produkcji dóbr.

Kapitał ten nie bierze bezpośredniego udziału w procesach produkcji, umożliwia jednak nabywanie czynników
produkcji niezbędnych do wytwarzania produktów.
Popyt, podaż i cena kapitału rzeczowego

•

Jeśli producent dojdzie do wniosku, że powinien zwiększyć produkcję, to musi też zwiększyć
zatrudnienie kapitału rzeczowego, według ekonomisty zwiększyć inwestycje.

•

Popyt inwestycyjny zależy od tych samych czynników jak i popyt na pracę.

•

Przedsiębiorstwo musi porównać krańcowy przychód z kapitału (inwestycji) z jego krańcowym
kosztem.

•

Przychody z inwestycji nie pojawiają się jednak od razu, ale po kilku, kilkunastu latach.

•

Należy więc uwzględnić problem czasu przy obliczaniu korzyści, jakie przyniesie inwestycje i
porównać je z kosztami.

•

Pieniądze w przyszłości są mniej warte niż pieniądze zarobione w obecnej chwili z powodu:

•

- tracą wartość na skutek inflacji, czyli ciągłego wzrostu poziomu cen,

•

- niepewności otoczenia gospodarczego,

•

- kosztów alternatywnych, firma oczekując na

przychody w ciągu 5 lat, rezygnuje z przychodów jakie mogłaby uzyskać z zainwestowanych pieniędzy.

•

Aby podjąć decyzję o zakupie należy dokonać kalkulacji według metody obliczania wartości bieżącej.

Kapitał finansowy

•

To pieniądz w każdej postaci – gotówki, papierów wartościowych, kredytów, zapisów na kontach itp.

•

Kapitał finansowy służy finansowaniu produkcji dóbr.-

•

Firmy dokonując inwestycji rzadko kiedy dysponują odpowiednią ilością gotówki na pokrycie kosztów
inwestycji.

•

Firmy mogą zdobyć kapitał finansowy np. zaciągając kredyt.

•

Rynek kredytowy jest niezwykle ważny dla funkcjonowania gospodarki, za jego pośrednictwem m.in.
bank centralny realizuje politykę monetarną

•

Cenę kredytu opisuje stopa procentowa, nazywa się ją ceną pieniądza, np. cena za pożyczenie 2500 zł
na rok wynosi125 zł, co oznacza roczna stopa oprocentowania wynosi 5%.

•

Rozmiary popytu na kapitał pożyczkowy są determinowane kondycją gospodarki, przede wszystkim
potrzebami przedsiębiorstw i gospodarstw domowych,

•

Rozmiary popytu zależą też od stopy procentowej, im jest ona wyższa, tym popyt na kapitał
pożyczkowy jest mniejszy.

•

Podaż kapitału finansowego zależy od zgromadzonych w bankach depozytów pieniężnych gospodarstw
domowych, przedsiębiorstw i innych instytucji.

•

Oszczędności jest to nie skonsumowana część dochodu, a równają się one dochodom, od których
odejmujemy wartość konsumpcji gospodarstw domowych.

•

Oszczędności a tym samym podaż kapitału pożyczkowego, zależą od stopy procentowej, im wyższa
jest stopa procentowa, tym więcej podmiotów będzie skłonnych oszczędzać.

Cena kapitału finansowego

•

Jak i w przypadku pracy i kapitału pożyczkowego, cena kapitału finansowego czyli stopa
procentowa zależy od podaży i popytu na kapitał pożyczkowy.

•

Krzywa podaży kapitału jest rosnąca, im wyższa jest stopa procentowa, tym większa podaż
oszczędności.

•

Krzywa popytu na kapitał jest malejąca, ponieważ popyt na kapitał jest tym większy im jest on tańszy,
a więc nim niższa jest stopa procentowa

•

Stopa procentowa równoważąca rynek kapitału pożyczkowego wyznaczona jest przez punkt
przecięcia krzywej popytu i podaży na kapitał pożyczkowy.

•

Rynek jest w równowadze przy stopie procentowej r1 i ilości kapitału Q1

Popyt, podaż i cena ziemi

•

Pojęcie ziemi w teorii ekonomii traktowane jest szeroko.

•

Analiza dotyczy nie tylko ziemi uprawnej lub przeznaczonej na zabudowę lub rekreację, a także o
zawarte w ziemi surowce mineralne, lasy, wody powierzchniowe lub podziemne.

•

Podstawowa różnica – podaż ziemi jest stała. W skali całego globu lub pojedynczego kraju, ziemia
charakteryzuje się stałą podażą.

•

Podaż ziemi jest doskonale nieelastyczna (krzywa podaży ziemi jest linią pionową).

•

Na rynku ziemi wyłącznie zmiany popytu na ziemię powodują zmiany jej ceny.

•

Analizując jednak różne zastosowania ziemi – jej podaż nie jest stała.

•

•

W wyniku nawożenia uda się użyźnić nieużytki – wzrośnie podaż ziemi uprawnej.

•

W wyniku rozrastania się miasta następuje zmiana przeznaczenia ziemi rolnej na budowlaną – rośnie
podaż ziemi przeznaczonej na budownictwo.

•

Globalna podaż nie ulega zmianie, zmienia się wyłącznie przeznaczenie ziemi

•

Może być rozpatrywana dwojako:

•

Jako cena za użytkowanie ziemi, jaką dzierżawca płaci właścicielowi – renta gruntowa – oraz

•

Jako cena zakupu ziemi do jej dotychczasowego właściciela.

•

Dlaczego cena ziemi (renta gruntowa) jest różna w poszczególnych częściach kraju?

•

Poszczególne rodzaje ziemi dają różne przychody ich właścicielom, ponieważ różnią się urodzajnością
lub przydatnością do różnych zastosowań,

•

Budowa hipermarketu w mieście przyniesie znacznie większy dochód właścicielowi niż podobna
ziemia o podobnej powierzchni na wsi,

•

Np. wartość działki przez którą ma przechodzić autostrada, wartość działki budowlanej w Konstancinie
itd.

•

Temat 4 Rynek pracy

Rynek pracy jest bardzo istotny, pełni dwie zasadnicze funkcje w gospodarce:

Dla ludzi występujących z podażą pracy stwarza on możliwość otrzymania dochodów,

Dla firm zgłaszających popyt na pracę jest on źródłem tego podstawowego czynnika wytwórczego.

Płace otrzymywane ze sprzedaży pracy stanowią źródło utrzymania dla ogromnej większości ludzi. Inne
dochody odgrywają mniejszą rolę.
Praca wiąże się z pewnymi wyrzeczeniami czy też przykrością, ponieważ ludzie pracując poświęcają swój
wolny czas. Krańcowa przykrość pracy rośnie z każdą następną przepracowaną godziną. Im mniej wolnego
czasu ma do swojej dyspozycji pracownik, tym większą przykrość sprawia mu zastąpienie każdej godziny
wypoczynku dodatkową godziną pracy.

Decyzje ludzi o ilości przepracowanego czasu sprowadzają się do wyboru między czasem wolnym a
dobrami, które można nabyć za wynagrodzenie.

Czynniki wpływające na podaż pracy

2

Decyzje ludzi o ilości przepracowanego czasu sprowadzają się do wyboru między czasem wolnym a dobrami,
które można nabyć za wynagrodzenie. Na wybór ten wpływa wiele czynników:

1. Poziom płacy realnej. Wzrost płacy powoduje zazwyczaj zwiększenie podaży pracy; spadek sprawia że
oferta pracy spada.

2

Podstawy ekonomii, B. Czarny, PWN, Warszawa, 2010

(płace są ceną siły roboczej na rynku pracy. Rozróżnia się płacę nominalną i realną. Płaca nominalna to suma
jednostek pieniężnych otrzymywanych przez pracownika od pracodawcy. Płaca realna to suma dóbr i usług,
jakie można nabyć za płacę nominalną).

2. Poziom dochodów z innych źródeł niż praca. Jeśli jest on „wysoki”, ludzie raczej nie są skłonni dużo
pracować. Natomiast bez środków utrzymania ludzie chętniej przyjmą ofertę pracy.

3. Koszty podjęcia pracy. Dotyczy to kosztów dojazdu do pracy, ubrania roboczego, utraconego zasiłku,
wydatków na opiekę nad dziećmi. (żłobki, nianie, postęp techniczny: automatyczne pralki, zmywarki itd.).

4. Normy kulturowe. Np. kobieta poświęcają się wyłącznie rodzinie i kobieta pracująca.

5. Polityka prowadzona przez rząd. Jeśli rząd nakłada wysokie podatki dochodowe, prowadzi do ograniczenia
podaży pracy.


Krzywa podaży pracy

Krzywa indywidualnej podaży pracy pokazuje zależność między stawką płac a wielkością podaży pracy,
czyli określa, ile czasu dany człowiek chce pracować przy każdej stawce płac.


Jednak niekiedy krzywa podaży pracy „zawraca”, gdy powyżej pewnego wynagrodzenia jego podwyżka
powoduje - paradoksalnie – spadek ilości oferowanej pracy.

Ludzie bowiem zaczynają cenić czas wolny, który jest teraz dobrem wyższego rzędu. Mając dostatecznie
wysokie dochody, mogą decydować się na wydłużenie czasu wolnego kosztem ograniczenia czasu pracy.

Krzywą podaży dla rynku otrzymujemy przez zsumowanie krzywych indywidualnej podaży pracy, a
pokazuje ona zależność między stawką płac i wielkością podaży pracy całego rynku w danym okresie.


Popyt na pracę

Popyt na czynniki produkcji (w tym pracę), jest popytem pochodnym, ponieważ wynika z popytu na dobra, do
wytworzenia których te czynniki są używane.

Popyt na siłę roboczą to określona liczba ludzi w wieku zdolności do pracy i taką zdolność mających, na którą
jest zapotrzebowanie przy danej cenie i w określonym czasie ze strony pracodawców. Wpływa nań:

- liczba i rodzaj pracodawców,
- poziom techniki i technologii,
- sposób zarządzania przedsiębiorstwami
- stopień wykorzystania zdolności wytwórczych u pracodawców

Krzywa indywidualnego popytu na pracę pokazuje zależność między stawką płac a wielkością popytu w
danym okresie i pokrywa się z krzywą przychodu krańcowego z pracy.
Pracodawca zatrudnia pracowników tak długo aż dodatkowe przychody otrzymane dzięki zatrudnieniu kolejnego
pracownika będą przewyższać koszty poniesione na jego zatrudnienie.

Równowaga na rynku pracy

Punkt przecięcia rynkowej krzywej podaży i rynkowej krzywej popytu wyznacza stawkę płac w równowadze i
wielkość zatrudnienia w równowadze.

Równowaga na rynku „opieka na dziećmi” i rynku „pilotów”.
Rola związków zawodowych
Związki zawodowe są organizacją pracowników mającą na celu zwiększenie ich siły rynkowej, zwłaszcza przy
negocjacjach płacowych (jeden z celów działalności – ekonomiczny).

Istnienie związków zawodowych może prowadzić do monopolizacji rynku pracy, gdyż podaż pracy jest
zgłaszana nie przez indywidualne gospodarstwa domowe, lecz przez zorganizowane związki zawodowe
(pozytywne i negatywne przykłady)

Wpływ polityki rządu na rynek pracy.
Rząd może oddziaływać na funkcjonowanie rynku pracy na stronę podaży jak również i na stronę popytu.

- Wzrost podatków dochodowych prowadzi do ograniczenia dochodów, ograniczenia konsumpcji, ograniczenia
podaży pracy,
- Wzrost podatków od firm np. opłaty na rzecz ubezpieczeń społecznych, prowadzi do wzrostu kosztu
krańcowego pracy o wysokość podatku, wpływa to na zmniejszenie zatrudnienia,
- Rząd może wprowadzać płace minimalne w zawodach o niskich płacach.

Temat 5 Rynek kapitałowy

Na rynku kapitałowym realizowane są decyzje inwestycyjne.

Okres transakcji na rynku kapitałowym wynosi od kilku do kilkunastu lat.

Ryzyko zawieranych transakcji na rynku kapitałowym jest duże. Inwestowanie wymaga przeznaczenia na ten
cel środków, za jakie można by było zwiększyć bieżącą konsumpcję.

Najbardziej znaczącymi uczestnikami rynku kapitałowego są przedsiębiorstwa i osoby fizyczne.
Przedsiębiorstwa emitują akcje i obligacje w celu pozyskania funduszy na rozwój. Same też kupują papiery
wartościowe na rynku kapitałowym.

•

Osoby fizyczne dostarczają funduszy na rynek kapitałowy dokonując lokat na rachunkach
długoterminowych oraz nabywając akcje i obligacje.

•

Natomiast jednostki prywatne zaciągają kredyty hipoteczne i konsumpcyjne.

•

Rządy centralne i władze lokalne zaciągają kredyty długoterminowe.

•

Banki i inne instytucje finansowe udzielają kredytów inwestycyjnych, hipotecznych, zarządzają
zasobami funduszy emerytalnych.

Częścią rynku kapitałowego jest rynek papierów wartościowych.

Rynek papierów wartościowych

Papiery wartościowe to dokumenty stwierdzające określone prawa majątkowe.

Papiery wartościowe, którymi obraca się na rynku publicznym, są zdematerializowane: mają postać
elektronicznego zapisu, a ich ewidencją, przechowywaniem i obsługą zajmują się wyspecjalizowane instytucje.

Istnieją dwa teoretyczne wyobrażenia o rynku papierów wartościowych:

-

Jedno utożsamia go z kasynem gry, w którym nie ma racjonalnych podstaw działania, a wynik gry
zależy wyłącznie od szczęścia.

-

Drugie podejście to teoria rynków efektywnych, traktująca giełdę jako mechanizm szybko reagujący
na wszystkie nowe informacje, natychmiast je przetwarzający i dostosowujący do nich ceny akcji.

•

W rzeczywistości r.p.w. jest tylko niedoskonałym przybliżeniem do założeń teorii rynków
efektywnych.

•

Występujący na nim gracze są bardzo nierówni pod względem rozmiarów posiadanego kapitału i
wielkości dokonywanych transakcji (płotki i rekiny)

•

Wielcy inwestorzy szybciej uzyskują informacje o zdarzeniach, które mogą wpływać na ceny akcji

•

Wielcy inwestorzy mają możliwość manipulowania nastrojami na giełdzie.

•

Ceny akcji poszczególnych spółek zależy nie tyle od ich rzeczywistej kondycji, lecz głównie od tego
jakich tendencji cen spodziewają się na przyszłość gracze giełdowi.

•

Na rynku p.w. często pojawia się gorączka spekulacyjna (ceny akcji rosną pod wpływem wzmożonego
popytu) i trwa ona do momentu aż balon spekulacyjny pęka, (zaczyna się gwałtowny spadek cen akcji),

•

Hossą na giełdzie nazywamy okres wzmożonego popytu na akcje, połączony ze wzrostem ich cen,

•

Bessą nazywamy okres spadku cen akcji, połączony z masową ich wyprzedażą.

Ze względu na formę obrotu rozróżniamy pierwotny i wtórny rynek papierów wartościowych

Rynek pierwotny obejmuje sprzedaż papierów wartościowych przez emitentów pierwotnym nabywcom.

Rynek wtórny obejmuje transakcje kupna i sprzedaży dokonywane między posiadaczami papierów
wartościowych i inwestorami pragnącymi nabyć papiery wartościowe.

Papiery wartościowe pełnią w gospodarce wiele funkcji, w tym:
- Alokacyjną – zgodnie z preferencjami inwestora, można przemieszczać kapitały z jednej gałęzi gospodarki do
drugiej, z rynku kapitałowego przenosić je na rynek pieniężny, z rynku akcji na rynek obligacji,

-

Pozyskiwania środków na realizację przedsięwzięć w sferze realnej – na rozwój przedsiębiorstw,
inwestycje państwowe i municypalne,

-

Kredytową – drogą emisji obligacji można zaciągać duże pożyczki u wielu kapitałodawców,

-

Zastawniczą – papiery wartościowe są dogodnym zabezpieczeniem kredytu

•

Centralizacji kapitału – drogą emisji akcji i obligacji można zebrać kapitał wystarczający do realizacji
wielkich przedsięwzięć gospodarczych, m.in. w sferze realnej.

•

Sygnalizacyjną – zmiany cen papierów wartościowych są barometrem stanu gospodarki, dla emitentów
informacją jak inwestorzy oceniają ich działalność,

•

Dochodową – podmioty gromadzące oszczędności, mogą czerpać korzyści z posiadania i sprzedaży
papierów wartościowych (odsetki, dywidendy).

Przedmiotem obrotu na rynku papierów wartościowych są głównie:

-

Akcje i obligacje.

Akcja jest papierem wartościowym stwierdzającym udział jej właściciela w kapitale spółki akcyjnej.

Dochód z akcji składa się z dwóch części: dywidendy, czyli udziału w zyskach netto spółki oraz wzrostu ceny
rynkowej akcji
Korzyści lub straty kapitałowe z akcji zależą od ogólnej sytuacji na rynku kapitałowym oraz relacji popytu i
podaży akcji danej spółki.

Wysokość dywidendy zależy od wielkości zysku osiąganego przez daną spółkę oraz od decyzji dotyczących
podziału zysku.

Uzyskanie któregoś z tych dochodów jest obarczone ryzykiem. Ryzyko to powinno być kompensowane przez
odpowiednią wysoką rentowność lokat. Dlatego przeciętna rentowność akcji musi być wyższa od
oprocentowania wkładów bankowych oraz obligacji

•

Akcje mogą być wystawiane imiennie lub na okaziciela. W Polsce do publicznego obrotu
dopuszczane są akcje wyłącznie na okaziciela.

•

Ze względu na zakres uprawnień przysługujących akcjonariuszowi rozróżniamy akcje zwykłe i
uprzywilejowane.

•

Właściciele akcji uprzywilejowanych korzystają z dodatkowych przywilejów, np. prawa po kilka
głosów nawalnym zgromadzeniu, prawa do wyższej dywidendy, pierwszeństwa do uzyskania akcji z
nowych emisji.

Mówiąc o cenach akcji należy rozróżnić:

•

Wartość nominalną, podawana jest na akcji i stanowi jednostkę kapitału akcyjnego danej spółki,

•

Cenę emisyjną akcji, to cena, po której akcje są sprzedawane pierwotnym nabywcom,

•

Wartość bieżąca akcji, to cena, którą można aktualnie uzyskać przy sprzedaży akcji, tzn. cena
rynkowa,

•

Wartość księgową akcji – wartość majątku spółki

nieobciążonego zobowiązaniami, w przeliczeniu na 1 akcję.
Obligacja jest papierem wartościowym stwierdzającym zobowiązanie emitenta wobec jej posiadacza do zwrotu
w określonym terminie wartości nominalnej oraz należnych odsetek,

Obligacje zazwyczaj dotyczą pożyczek średnioterminowych (do 5 lat) lub długoterminowych (np. na okres 10
lub 20 lat)

Obligację można upłynnić również przed terminem wykupu, sprzedając ją na giełdzie.

Największą popularnością cieszą się obligacje skarbowe, które uchodzą za bezpieczną lokatę, gwarantowaną
przez państwo, o ustalonym z góry dochodzie.
Rynkowe ceny obligacji zależą od poziomu oprocentowania depozytów bankowych.

Ceny obligacji zmieniają się również w zależności od stanu koniunktury w gospodarce.

Cena rynkowa obligacji zmienia się również w zależności od okresu, jaki pozostał do najbliższego terminu
spłaty odsetek.

Temat 6 Rola państwa w gospodarce rynkowej

W gospodarce podstawowym zadaniem państwa jest tworzenie podstaw prawnych, instytucjonalnych i
warunków sprzyjających rozwojowi ekonomicznemu.

Występują dwa nurty:
liberalny oraz interwencjonistyczny.

Głównym twórcą nurtu liberalnego jest Adam Smith. Głównym przedstawicielem nurtu
interwencjonistycznego jest John Maynard Keynes oraz zwolennicy państwa dobrobytu.
Wyodrębniamy dwie sfery ekonomicznej roli państwa: realną i regulacyjną.

W aspekcie realnym rola państwa wyraża się głównie przez agendy rządowe prowadzące określoną działalność
gospodarczą.

Ze sferą realną jest związany zakres własności publicznej oraz liczba i efektywność działania pracowników
sektora publicznego.

•

Aspekt regulacyjny to wpływ państwa na działalność innych podmiotów gospodarczych. Państwo
poprzez instytucje i normy prawne oddziałuje na przebieg procesów gospodarczych.

•

Wśród najważniejszych funkcji ekonomicznych można wymienić:

•

funkcję alokacyjną

•

funkcję stabilizacyjną

•

funkcję redystrybucyjną

Funkcja alokacyjna polega na ingerencji państwa w alokację zasobów w celu uzyskania innej struktury
produkcji lub innych wielkości ekonomicznych odbiegających od tych, które zapewniłby mechanizm
rynkowy, ale równocześnie uważanych za pożądane społecznie.

Funkcja stabilizacyjna polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę, m.in.
poprzez:

•

osiągnięcie i utrzymanie wysokiego tempa rozwoju gospodarczego,

•

ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia,

•

zmniejszenie amplitudy wahań poziomu aktywności gospodarczej.

Funkcja redystrybucyjna

•

Polega na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie
różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym, upośledzonym i chorym.

•

Głównymi instrumentami są: system podatkowy, wydatki budżetowe, składki na ubezpieczenie
społeczne

Argumenty za i przeciw ekonomicznej roli państwa
•

Ekonomiści od stuleci toczą spór o regulacyjną funkcję państwa.

•

Zwolennicy większej roli państwa w gospodarce odwołują się do argumentów o zawodności rynku,

A ich przeciwnicy powołują się na przykłady odnoszące się do zawodności państwa
•

Gdyby rynek działał bez zarzutu, państwo nie wtrącałoby się gospodarki. Niestety, zawodność rynku
wymusza interwencję państwa.

Według twierdzenia o niewidzialnej ręce rynku alokacja rynkowa będzie automatycznie efektywna wtedy i tylko
wtedy, gdy spełnione będą założenia dotyczące:

•

doskonałej informacji

•

doskonałej konkurencji

•

brak wad rynku

Jeżeli jedno lub więcej z tych założeń jest niespełnione, powstała równowaga rynkowa będzie nieefektywna i
interwencja państwa może być właściwa.
Do najważniejszych źródeł zawodności rynku zalicza się:

-

Zawodność konkurencji,

-

Istnienie dóbr publicznych,

-

Istnienie efektów zewnętrznych,

-

Brak lub niekompletność rynków,

-

Niepełną informację rynkową.

Zawodność państwa (rządu)
Głównymi przyczynami zawodności państwa są:

-

Ograniczenia informacji,

-

Ograniczona kontrola nad działaniem prywatnych rynków,

-

Ograniczona kontrola nad biurokracją

-

Ograniczenia o charakterze politycznym