Arystoteles, Metafizyka Indywidua i idee sa niedefiniowalne (Z, 15)

Arystoteles

Metafizyka

ks. Z (VII) roz. 15.

Indywidua i Idee nie s definiowalne.

Cz owiek jako indywiduum.

Kompetencje odbiorcy.

Istniej dwa rodzaje substancji: konkretna rzecz i forma.

Czym jest substancja?

Przyj abym tutaj trzeci definicj tego s owa z Ksi gi Delta (rozdzia 8.):

ęł

cz ci

ęś

wewn trzne rzeczy, cz ci ograniczaj ce je i okre laj ce ich indywidualno , których

ęś

ś ą

ść

zniszczenie poci ga za sob zniszczenie ca o ci

ł ś

Z tego wynika, e

ż indywiduum to byt (przedmiot/podmiot) odr bny od innych

ze wzgl du na swoj substancj (cz ci wewn trzne), czyli przys uguj ce tylko

ęś

i wy cznie jemu cechy nieakcydentalne, po odj ciu których indywiduum nie by oby

łą

ju sob lub nie by oby go w ogóle, bo

wszelka substancja w pierwszym znaczeniu

[konkretna rzecz]

jest zniszczalna (bo jest równie zdolna do powstawania)

Forma natomiast nie podlega procesom powstawania i niszczenia - ona jest,
albo jej nie ma, bo

to, co powsta o to nie istota domu, lecz [...] dom poszczególny

Jednak skoro forma nie powstaje to, czy istota domu istnia a od zawsze? Intuicyjnie

odpowiadamy, e nie - przecie kto musia wymy li (wynale ) co takiego jak dom

ś ć

źć

i kulturowo nada mu takie a nie inne znaczenie. St d wniosek, e nowa forma mo e

Arystoteles Metafizyka Δ roz. 8 , 1017 b

Arystoteles Metafizyka Z roz. 15 , 1039 b

rzeczywi cie nie

powstaje, ale pojawia si wraz powstaniem konkretnej rzeczy, lub

mo e zmienia si przy po czeniu z materi , dostosowuj c si do niej - nie ma

łą

procesu, jest akcja.
Chyba, e to materia dostosowuje si do formy. Lub mo e forma jest jedyna i nie

pozwala na rodzenie si nowych form?

[...] to czego szukamy jest przyczyn [tzn.

form ], dzi ki której materia jest jak okre lon rzecz

ąś

. Wi c czy to forma jest

zale na od materii, czy materia od formy? Mniemam, e forma mo e by czym , co

pojawia si po po czeniu materii i to forma pó niej spaja t materi , pilnuj c aby si

łą

nie rozpad a na cz ci. Taka materia wraz z form dostaje nowego znaczenia. Ale co

ęś

sprawia, e ta materia w ogóle si czy? Przyczyn sprawcz w tym rozumowaniu

ę łą

musia by by Pierwszy Poruszyciel

, a z t postaci trudno dyskutowa .

Z innej strony natomiast, mo na by pomy le , e forma istnieje przed

ś ć ż

po czeniem si materii w indywiduum (konkretn rzecz), i to ona (forma) popycha

łą

materie ku sobie. I to by aby przyczyna celowa.

Tylko, czy mówimy o formie w kontek cie

konkretnej rzeczy (forma + materia),

czy w sensie formy samej w sobie? Czy s one tym samym? Je li tak, to

rozwi zaniem naszego (mojego) problemu by oby przypomnienie, e forma jest

substancj . W takim razie forma istnieje niezale nie od materii, a skoro tak to materia

nie mo e by przyczyn pojawienia si formy. Forma utrzymuje podmiot aby by

spójny i niezmienny w czasie - tzn. eby móg by to samy z samym sob .

ć ż

Ostatecznie Arystoteles przyjmuje, e

ż form [nikt] nie tworzy, ani nie robi

Z tej równie przyczyny

[nietworzenia form]

nie ma ani definicji, ani dowodu dla

indywidualnych przedmiotów zmys owych

. Jednak na pocz tku pracy uda o mi si

w pewien sposób zdefiniowa

ć indywiduum (czy trafnie? - trudno mi samej orzec).

"indywiduum to byt (przedmiot/podmiot) odr bny od innych ze wzgl du na swoj

substancj (cz ci wewn trzne), czyli przys uguj ce tylko i wy cznie jemu cechy

ęś

łą

nieakcydentalne, po odj ciu których indywiduum nie by oby ju sob lub nie by oby

go w ogóle"

Za ó my, e mój opis jest w a ciwy. Ale w ten sposób zdefiniowa am samo s owo

ł ż

ł ś

(poj cie)

indywiduum, a nie aden konkretny przedmiot. Mój pierwszy problem w

Arystoteles Metafizyka Z roz. 15 , 1041 b

Arystoteles Metafizyka Z roz. 17 , 1041 a

Arystoteles Metafizyka Z roz. 15 , 1039 b

pisaniu tej pracy polega na tym, e nie mog am zrozumie , jak indywiduum mo e

by niedefiniowalne? Przecie mi w a nie si uda o.

ł ś

Tyle, e Arystotelesowi chodzi o o definicj jakiego konkretnego indywiduum

(rzeczy). I mo e rzeczywi cie co , co jest tak niezwyk e i wyj tkowe, e zyska o miano

indywiduum, jest niemo liwe do opisania ( wiadczy oby to o niepowtarzalnej

swoisto ci, ale niepowtarzalnej w sensie zmys owym, bo sk d pewno , e nie ma

ść ż

czego z tego samego rodzaju, co przedmiot uznany przez nas za indywiduum). Bo

istota takiej rzeczy nie le y w atrybutach (cechach), które znamy z codziennego ycia,

typu ilo , wielko , kolor, pi kno, przyjemno , zimno, ciep o, i tak dalej po kres

ść

przymiotników i epitetów, bo takowe cechy

wzi te oddzielnie mog przys ugiwa

wielu przedmiotom

, a ta szczególna cecha, która jest istot indywiduum przys uguje

tylko i wy cznie indywiduum, czyni c je niedefiniowalnym -

łą

bycie powierzchnią

[definiowany przedmiot]

nie jest tym samym co bycie bia ym

[cecha akcydentalna]

Istot ka dej rzeczy jest to, dzi ki czemu rzecz jest rzecz sam przez si

. Istota

indywiduum nie mo e by nam znana znik d indziej, ni dane indywiduum; a skoro

ta g ówna cecha, której nie znamy, jest istot przedmiotu (podmiotu), to nie mo emy

zdefiniowa tego przedmiotu, poniewa nie mamy narz dzi do jego opisu. Nie

mo emy te takowych narz dzi stworzy (mam tu na my li s owotwórstwo),

poniewa definicja z za o enia musi by zrozumia a

ł ż

, a s owa stworzone nagle i

u yte w potencjalnej definicji zrozumia e nie b d .

ę ą

Na przyk ad ja, Antonina Fry , jestem indywiduum, poniewa je eli powiem, e

ż ż

jestem szatynk , o br zowych oczach, absolwentk I LO i obecnie studentk UMK, a

do tego jeszcze z urodzenia Polk i z zami owania kosmopolitk , nie wystarczy to

stworzenia definicji mojej osoby. Bo istota mojego bycia nie daje si okre li tylko

ś ć

przez wy ej wymienione. Bo czy tylko ja jestem szatynk albo Polk ? Nie, a mimo to

jestem odr bna od innych Polek i szatynek. A przynajmniej tak b d twierdzi , bo

ę ę

jestem wychowana w tak zwanej kulturze zachodniej, gdzie, w przeciwie stwie do

Wschodu indywidualizm jest promowany.
Tak czy inaczej, istot mnie jest

tolowato

ść albo frysiowo

ść (zale y co adniej

brzmi) - ale co te s owa znacz ? S niezrozumia e. Czym objawia si

ę frysiowość?

Frysiowo objawia si tylko byciem mn - Antonin Fry . Oczywi cie, jest jaki zespó

ść

cech, który moi znajomi podaliby jako charakterystyczny dla mnie. Ale to nie
wystarczy do definicji mojej osoby, bo te cechy mog przys ugiwa te innym

Arystoteles Metafizyka Z roz. 15 , 1040 a

Arystoteles Metafizyka Z roz. 4 , 1029 b

10 Arystoteles Metafizyka Z roz. 4 , 1029 b
11 Arystoteles Metafizyka Z roz. 15 , 1040 a

podmiotom. Niemniej jednak, taki zespó cech charakterystycznych, w takiej

kombinacji, proporcjach, w czasie, miejscu i ogólnie okoliczno ciach, jest unikatowy i

szczególny dla ka dej osoby; tylko, e te wszystkie atrybuty s akcydentalne

(chwilowe) i mog by orzekane o rzeczach odmiennych od naszego podmiotu

zainteresowania.

Zreszt problem definiowania

cz owieka

ma znacznie szerszy wymiar, ni tylko

"gdybanie". Definiowanie cz owieka jest realnym problemem spo ecznym, a nie

abstrakcyjnym eksperymentem my lowym. Mówi tutaj o

cz owieku

jako jednostce

(osobie) i tak samo, jako o gatunku. Cz owiek jest jednocze nie idealnym i

beznadziejnym przyk adem

indywiduum.

Mo emy go opisa :

ć gatunek ssaka z rodziny cz owiekowatych (Hominidae),

jedyny wyst puj cy wspó cze nie przedstawiciel rodzaju Homo. Wyst puje na

wszystkich kontynentach

. Ale czy w tym opisie zawarta jest istota cz owieka? Nie,

poniewa nie jest jedynym ani ssakiem, ani przedstawicielem Homo, ani nie

wyst puje sam na tych "wszystkich" kontynentach (Antarktyda to nie pró nia), poza

tym, to nie jest tym przez, co cz owiek istnieje. W takim razie mo e cz owiek to

materia o dynamicznym kszta cie, yj ca w grupach, tworz ca kultur , po dliwa i

ż ą

żą

zdolna do rozumowania?
Dalej,

cz owiek

"zaczyna si " wraz z pocz ciem (po czeniem si plemnika z

łą

jajeczkiem), a "ko czy si " gdy umiera - przestaje mu bi serce - to by aby definicja

cz owieka? Albo "zaczyna si " przy narodzinach i "ko czy" gdy mózg przestaje

funkcjonowa . A mo e inaczej - cz owiekiem jest tylko blondyn, nie - yd, Niemiec;

czy heteroseksualny, wykszta cony, bia y m czyzna; albo uprzejmy tradycjonalista,

ęż

lubi cy Bacha oraz szczeniaczki, z IQ powy ej 150; To wystarczy do "z apania" istoty

cz owiecze stwa? Nie, bo :

istot ka dej rzeczy jest to, dzi ki czemu rzecz jest rzecz

sam przez si . Nie do twojej istoty nale y "by wykszta conym"

[albo ydem,

Niemcem, tradycjonalist itd.]

bo nie jeste z natury swej wykszta conym; twoj istot

jest to, czym ty jeste sam przez si

. Mimo, e przytoczone zdanie wydaje si

rozs dne, nie mog pogodzi si ze zwrotem

ć ę

z natury. Przecie ludzie z natury s

blondynami albo maj br zowe oczy, a jednak to nie jest tym, co stanowi o ich

istocie.
Mimo wielu potencjalnych definicji

cz owieka,

nadal nie wiemy czym jest

cz owiek, poza tym, e jest cz owiekiem. Mo e jest

osobą? Ale czym w takim razie

jest

osoba? Powiedzenie, e

ż osoba to cz owiek, jest niewystarczaj ce dla stworzenia

12 http://pl.wikipedia.org/wiki/Cz%C5%82owiek_rozumny
13 Arystoteles Metafizyka Z roz. 4 , 1029 b

definicji, poniewa poj cie

osoby (podobnie jak cz owieka

) jest zbyt niejasne, a po

raz kolejny przypominam, e podstawow cech definicji jest zrozumia o . Ale

ł ść

dlaczego by nie przyj po prostu, e

ąć

ż cz owiek

to cz owiek, a jego istot jest

cz owiecze stwo, a

cz owiecze stwo

jest samo przez si ? Tylko, e ca y czas, z

uporem maniaka, zapominam, e definicja musi by zrozumia a, a nie wiadomo, co

rozumiemy przez

cz owiecze stwo.

Czy w takim razie nie wystarczy powiedzie , e

ć ż

cz owiek

cz owiek ,

a jego istoty si nie poznaje, ale zna?

Z historycznego i kulturowego do wiadczenia wiemy jednak, e zdefiniowanie

cz owieka

jest jednocze nie niezb dne i niemo liwe. To przez definiowanie

niedefiniowalnego mamy do czynienia z kulturowymi problemami rasizmu,
antysemityzmu, homofobii, czy sporami polityczno-ideologicznymi o aborcje i
eutanazj , itp. A mo e te kwestie s raczej

wynikiem braku jasnej definicji?

Przyj o si , e Arystoteles rozumia cz owieka jako jedno duszy i cia a. Cia o

ęł

ę ż

ść

mia o by materi , a dusza form . Ale znowu odczuwam pewien niedosyt. O ile

cia o

ł i

materia s wyobra alne i percepcyjnie (zmys owo) przyswajalne, o tyle zarówno

dusza jak i forma s poj ciami niejasnymi, co rozsypuje nam pi kn fraz .

ę ą

Teoretycznie wiemy (przyjmujemy, bo sk d mamy pewno ?) jakie s cechy duszy i

ść

formy, czym one si "zajmuj ", ale to nie jest równoznaczne z wiedz o tym,

czym s .

Ale z innej strony, czy nie jest tak ze wszystkim, co rzekomo rozumiemy? Przecież
j zyk jest kwesti umown - przyjmujemy, e

ż takie a takie s owo ma dane znaczenie,

a to znaczenie ju musimy czu , eby rozumie . Sk d wiadomo, e definicja jest

ć ż

zrozumia a? S owa u yte w zrozumia ej definicji znamy tylko ze wzgl du na to, e ju

je kiedy us yszeli my i mamy wyobra enie o tym, co mówi .

Wi c mo e to kwestia kompetencji odbiorczych? Przyk adowo, je li w pewnym

momencie zdefiniowa am cz owieka jako osob , to dlaczego musz od razu za o y ,

ł ż ć

osoba jest niezrozumia a. Definicja nie musi wi za si ze zrozumieniem,

ą ć

powiedzia abym raczej, e wi e si z poj ciem, z poczuciem zrozumienia. Definicja

ąż

mo e by tak samo niezrozumia a, nawet je li nie tworzymy w momencie jej

tworzenia nowych s ów - tutaj pojawia si kwestia kompetencji, bo na przyk ad je li

przedstawi pi ciolatkowi czym jest k t p aski w geometrii euklidesowej, a jest

ę ę

ą ł

ka d

ż ą

z dwóch cz ci (tj. podzbiorów) p aszczyzny zawartych mi dzy dwiema pó prostymi

ęś

(wraz z nimi), nazwanymi ramionami, o wspólnym pocz tku, zwanym wierzcho kiem.

Czyli jest to cz

wspólna dwóch pó p aszczyzn wyznaczonych przez dwie

ęść

ł ł

nierównoleg e proste, wraz z ich brzegami nazywanymi ramionami; ich punkt

przeci cia to wierzcho ek)

; to taki pi ciolatek nie b dzie rozumia podanej definicji.

Natomiast je li powiem, e

ż cz owiek jest osob

ą, b dzie czu o co mi chodzi.

St d wniosek, e

ż indywidua s zrozumia e mimo braku definicji, a zrozumienie

definicji zale y od kompetencji odbiorcy.

14 http://pl.wikipedia.org/wiki/K%C4%85t

BIBLIOGRAFIA:

1. Arystoteles,

Metafizyka; tłumaczenie: Kazimierz Leśniak, Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa 2013
2. A. B. Stępień

Wstęp do filozofii, Wydanie czwarte rozszerzone; Towarzystwo

Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2001
4. Władysław Tatarkiewicz,

Historia filozofii Tom I Filozofia starożytna i

średniowieczna, Wydanie ósme;
3. http://faculty.washington.edu/smcohen/zetaoutl.htm