Literka.pl - Ogólna charakterystyka upośledzenia umysłowego

Ogólna charakterystyka upośledzenia umysłowego

Data dodania: 2005-11-24 09:00:00

Pojęcie upośledzenia umysłowego jest bardzo szerokie zarówno ze względu na
zróżnicowane stopnie upośledzenia, które obejmuje zaburzenia sprawności motorycznej,
zaburzenia zachowania, zaburzenia somatyczne, motywacji, emocjonalności, uwagi,
pamięci, myślenia.
     Pojęcie upośledzenia umysłowego jest bardzo szerokie zarówno ze względu na
zróżnicowane stopnie upośledzenia, które obejmuje zaburzenia sprawności motorycznej,
zaburzenia zachowania, zaburzenia somatyczne, motywacji, emocjonalności, uwagi,
pamięci, myślenia.
     Upośledzenie umysłowe odnosi się nie tylko do sfery poznawczej człowieka, ale
obejmuje całą jego osobowość. Obok terminu upośledzenie umysłowe używa się również
określeń: «niedorozwój umysłowy», «osłabienie sprawności psychicznej» lub «opóźnienie
rozwoju umysłowego».
     W literaturze specjalistycznej używany jest termin «oligofrenia», zwłaszcza w
zastosowaniu do różnicowania tej formy upośledzenia umysłowego, z jaką pedagogika
specjalna ma przede wszystkim do czynienia ( globalny deficyt powstały we wczesnych
stadiach rozwojowych ) od tzw. demencji ( otępienia ), która jest skutkiem choroby
nabytej w ciągu życia i stanowi nieodwracalne uwstecznienie rozwoju.
     Kryteria upośledzenia umysłowego:

1. Kryterium kliniczno– medyczne– «oligofrenią, czyli niedorozwojem umysłowym,

nazywamy wrodzone oraz istniejące od wczesnego dzieciństwa obniżenie zdolności
rozwoju intelektualnego uniemożliwiające lub opóźniające naukę szkolną.» (
Korzeniowski 1969 ).

2. Kryterium praktyczne– niedorozwój umysłowy włącza do zaburzeń psychicznych,

wyróżniając jego dwie kategorie :

znaczne obniżenie sprawności umysłowej
obniżenie sprawności umysłowej.
Kryterium psychologiczno– społeczne– niedorozwój umysłowy określa jako
stan, w którym umysł nie osiągnął normalnego rozwoju biorąc pod uwagę :

ocenę wyników w nauce
inteligencję
przystosowanie biologiczno– społeczne ( A.F. Tredgold )

niedojrzałość społeczną
niską sprawność umysłową
opóźnienie rozwojowe

zahamowanie
pochodzenie konstytucjonalne
nieodwracalność upośledzenia ( E. Doll )

kryterium psychologiczne– poziom uwagi i mowy
kryterium ewolucyjne– porównywanie poziomu rozwoju
umysłowego dziecka niedorozwiniętego z dzieckiem
normalnym
kryterium społeczne– mierzące stopień przystosowania
jednostki (Mazurkiewicz 1968 )

nieadekwatne społeczne przystosowanie się
zmniejszoną zdolność uczenia się
powolne tempo dojrzewania ( Ch. Skiner ).
     Zgromadzenie Ogólne Światowej Organizacji
Zdrowia uchwaliło w 1968 roku podział upośledzenia
umysłowego oparty na ilorazie inteligencji i jako
podstawę przyjęto 100, o odchyleniu standardowym
16 punktów, a przy jej ustaleniu przyjęto liczbę
odchyleń standardowych, o którą iloraz inteligencji
różni się od średniej.
     Stąd przyjęto podział czterostopniowy :

1. upośledzenie umysłowe lekkie — I.I. 52– 67
2. upośledzenie umysłowe umiarkowane — I.I. 36–

51

3. upośledzenie umysłowe znaczne — I.I. 20– 35
4. upośledzenie umysłowe głębokie — I.I. 0– 19

Upośledzenie umysłowe jest stanem, a nie
chorobą.

PRZYCZYNY UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO
     Pojęcie upośledzenia umysłowego jest
szerokie, wiele jest przyczyn, które je
spowodowały. Do najbardziej oczywistych
należą te, które związane są z warunkami
wewnętrznymi dziecka, tj. :

nieprawidłowe geny,
anatomiczne wady rozwojowe,
zaburzenia endokrynologiczne,
choroby zakaźne i układu nerwowego,
urazy w życiu płodowym i poza nim i inne
oraz te przyczyny, które nie tyle powodują
upośledzenie umysłowe w ścisłym tego
słowa znaczeniu ile, wywołują objawy
obniżenia sprawności intelektualnych i dają
( mylny ) obraz upośledzenia.Wymienić tu
trzeba czynniki takie jak :

1. szkodliwy wpływ środowiska

społeczno– kulturowego
niedowartościowanego fizycznie lub

psychicznie ( np. sytuacje stresowe,
zaniedbanie
środowiskowe,wyizolowanie itp.),

2. obniżenie sprawności intelektualnych

z powodu występujących zaburzeń w
analizatorze słuchu czy wzroku oraz
narządach ruchu.     Upośledzenie
umysłowe spowodowane jest
pewnymi organicznymi i
funkcjonalnymi zmianami w mózgu,
zwłaszcza w korze mózgowej :

1. Pierwotne przyczyny

upośledzenia umysłowego
wywołane są przez czynniki
genetyczne. Rodzice przekazują
nieprawidłowe lub uszkodzone
geny i chromosomy, powodujące,
że embrion i płód nie rozwijają
się normalnie– w konsekwencji
dziecko rodzi się upośledzone
umysłowo. Jest to najczęstsza
przyczyna upośledzenia.

1. postacie upośledzenia

umysłowego, które są
związane z
nieprawidłościami genów to
różne tzw. tryby
dziedziczenia :

dominujący, gdy
jednostka otrzymuje
gen chorobowy tylko
od jednego z rodziców,
recesywny, gdy oboje z
rodziców są
nosicielami
chorobowego genu.
do grupy powodującej
uszkodzenie komórek
rozrodczych (
plemników i komórek
jajowych ) należą różne
rodzaje aberracji
chromosomów ( nie
sprzężonych z płcią,
tzw. autosomalnych
oraz sprzężonych z
płcią chromosomów X i
Y ). Normalny człowiek
ma 46 chromosomów
autosomalnych ( 22

takie same u kobiet i
mężczyzn ) plus 1 parę
chromosomów
płciowych: kobieta XX,
mężczyzna XY.
Aberracje mogą
polegać na
zwiększonej liczbie w
poszczególnych parach
chromosomów, albo na
nietypowym ich
kształcie. Do aberracji
zwiększonej liczby
chromosomów należy
np.: znany syndrom
Downa tzw. trisomia
chromosomu 21 ( w
którym zamiast 2
występują 3
chromosomy ).
trzecim rodzajem
przyczyn upośledzenia
umysłowego są
defekty metaboliczne.
W anomaliach tego
typu zachodzi brak
takiego czy innego
enzymu, który jest
niezbędny do pewnego
typu reakcji
chemicznej. Są one
najczęściej
uwarunkowane
genetycznie.
Wyróżniamy tu trzy
anomalie:

w zakresie
przemiany
białkowej ( np.
fenyloketonuria ),
tłuszczowej ( np.
choroba
gargolizm,
mikrocefalia,
hydrocefalia ),
cukru i inne wciąż
jeszcze
wykrywane.
Innymi
czynnikami zmian

w organizmie,
które mogą
wpływać na
wytworzenie się
upośledzenia
umysłowego, są
anatomiczne
zmiany mózgu (
zaniki płatowe,
dziurawość
mózgu,
porowatość
mózgu itd. ) i inne
zaburzenia
rozwojowe( np.
brak jąder
komórkowych lub
części mózgu ).
     Wady
rozwojowe są
wynikiem
zatrzymania lub
nieprawidłowego
kształtowania się
struktur mózgu.
Jeśli wystąpią
wtedy, gdy jest on
już uformowany,
zmiany te noszą
nazwę
mózgowego
porażenia
dziecięcego.
Wtórne przyczyny
upośledzenia to
te, które mają
wpływ na korę
mózgową:

1. Przed

urodzeniem
dziecka :

leki
przyjmo
wane
przez
matkę
w
czasie
ciąży (
środki

nasenn
e,
podniec
ające,
odurzaj
ące ),
przebyt
e przez
nią
choroby
wirusow
e ( w I
kwartal
e ciąży–
różyczk
a, odra,
ospa
wietrzn
a,
półpasi
ec,
świnka,
a w
późniejs
zym zaś
okresie
kiła
wrodzo
na i
inne ),
warunki
fizyczne
matki (
niedoży
wienie,
brak
witamin
),
warunki
psychoa
fektywn
e matki
(
przeżyci
a
ciężarn
ej,
niechęt
ny
stosune

k do
dziecka
w tym
okresie,
cięższe
konflikt
y
małżeńs
kie–
separac
je,
rozwod
y ),
alkoholi
zm i
narkom
ania
matki,
konflikt
y
serologi
czne,
uszkodz
enia
chemicz
ne,
mechan
iczne i
radiacyj
ne,
niedost
ateczne
działaln
ość
biologic
zna
bardzo
młodyc
h matek
lub
wyczerp
anie sił
matek
starszyc
h.
W
czasie
porodu
dziecka
:

ur
az
y
zwi
ąz
an
e z
po
ro
de
m
(
np.
zg
nie
ce
nie
kle
szc
za
mi
cz
as
zki
no
wo
ro
dk
a
),
nie
do
tle
nie
nie
–
prz
y
zb
yt
dłu
go
trw
ają
cy
m
po
ro
dzi
e,

zb
yt
sz
yb
ka
zm
ian
a
ciś
nie
nia
–
prz
y
zb
yt
sz
yb
ki
m
po
ro
dzi
e.
Po
ur
od
ze
niu
dzi
ec
ka
:

CH
AR
AK
TE
RY
ST
YK
A
UP
OŚ
LE

DZ
EN
IA
UM
YS
ŁO
WE
GO
(F
UN
KC
JO
NO
W
AN
IE
SP
OŁ
EC
ZN
E,
IN
TE
LE
KT
UA
LN
E,
PS
YC
HI
CZ
NE
,
SO
MA
TY
CZ
NE
).
     
Up
ośl
ed
ze
nie
um
ysł
ow
e

w
sto
pni
u
lek
ki
m
(
I.I.
52
–
67
).
     
Os
ob
y
up
ośl
ed
zo
ne
um
ysł
ow
o
w
sto
pni
u
lek
ki
m
ch
ar
akt
ery
zuj
ą
się
naj
łag
od
nie
jsz
ą
for
mą
nie
do

roz
wo
ju
um
ysł
ow
eg
o.
Ni
ed
or
oz
wo
jo
wi
ule
gaj
ą u
nic
h
prz
ed
e
ws
zy
stk
im
cz
yn
no
ści
po
zn
aw
cz
e,
tak
ie
jak
:
sp
ost
rze
ga
nie
,
uw
ag
a,
wy

ob
raź
nia
,
pa
mi
ęć,
my
śle
nie
i
ori
en
tac
ja
sp
ołe
cz
na.
Os
ob
y
te
sp
ost
rze
gaj
ą
wo
lni
ej,
mn
iej
do
kła
dni
e i
w
wę
ższ
ym
za
kre
sie
.
Po
sia
daj
ą
sła

bs
zą
pa
mi
ęć,
ich
wy
ob
raż
eni
a
są
mn
iej
do
kła
dn
e.
Ni
e
roz
um
iej
ą
wi
elu
słó
w,
zwł
as
zcz
a
okr
eśl
ają
cy
ch
prz
ed
mi
oty
or
az
ba
rdz
o
zło
żo
ny
ch

i
sk
om
pli
ko
wa
ny
ch
zja
wis
k.
Ma
ją
tru
dn
oś
ci
w
wy
raż
ani
u
sw
oic
h
my
śli
i
roz
um
ien
iu
wy
po
wi
ed
zi
inn
yc
h
os
ób.
Cz
ęst
o
nie
po
tra
fią
wy

kry
wa
ć
ist
ot
ny
ch
róż
nic
i
po
do
bie
ńst
w
mi
ęd
zy
prz
ed
mi
ota
mi.
Po
wo
duj
e
to
u
nic
h
tru
dn
oś
ci
w
wy
da
wa
niu
są
dó
w i
wy
cią
ga
niu
wn
ios
kó

w.
     
We
dłu
g
Su
ch
ari
ew
ej
u
os
ób
up
ośl
ed
zo
ny
ch
w
sto
pni
u
lek
ki
m
sp
ost
rze
ga
wc
zo
ść
jes
t
za
sa
dni
cz
o
w
no
rm
ie.
Jed
no
stk
a z
te
go

ro
dz
aju
def
ekt
em
po
sia
da
wo
lny
tok
sp
ost
rze
ga
nia
,
sp
ost
rze
że
nia
są
nie
spr
ec
yz
ow
an
e;
po
sia
da
tru
dn
oś
ci
z
wy
róż
nia
nie
m
ist
ot
ny
ch
szc
ze

gół
ów
.
Za
ch
ow
uje
zd
oln
oś
ć
do
do
pe
rce
pcj
i
mu
zy
ki.
     
Uw
ag
a
do
wo
lna
jes
t
do
brz
e
sk
on
ce
ntr
ow
an
a
na
ma
ter
ial
e
ko
nkr
et
ny
m.
Jed

no
stk
a
kró
tko
i
sła
bo
ko
nc
en
tru
je
się
na
tre
ści
ac
h
ab
str
ak
cyj
ny
ch,
tru
dn
yc
h
do
zro
zu
mi
eni
a,
ma
og
ra
nic
zo
ny
cz
as
uw
agi
.
     
Po
sia
da

do
br
ą
pa
mi
ęć
me
ch
ani
cz
ną
(
zd
arz
ają
się
cz
as
am
i
prz
yp
ad
ki
wy
bit
nej
«p
am
ięc
i
fot
og
raf
icz
nej
»).
Os
ob
a z
up
ośl
ed
ze
nie
m
um
ysł
ow
ym

w
sto
pni
u
lek
ki
m
po
sia
da
na
to
mi
ast
sła
bą
pa
mi
ęć
log
icz
na
i
do
wo
lną
.
Uc
zy
się
be
z
zro
zu
mi
eni
a,
po
sia
da
wo
lne
te
mp
o
uc
ze
nia
się
.

Za
pa
mi
ęt
uje
pio
se
nki
i
wi
ers
ze.
     
Mo
wa
roz
wij
a
się
pó
źn
o,
wy
stę
puj
ą u
jed
no
stk
i
cz
ęst
e
wa
dy
wy
mo
wy
.
Ma
ły
za
só
b
sło
wn
ict
wa
prz
yc

zy
nia
się
do
tru
dn
oś
ci
z
wy
po
wi
ad
ani
em
my
śli,
for
mu
ło
wa
nie
m
wy
po
wi
ed
zi.
Poj
ed
yn
cz
e
wy
raz
y
wy
po
wi
ad
a
do
3
rok
u
ży
cia
,
zd
ani

a
na
to
mi
ast
mi
ed
zy
5–
6
rok
ie
m
ży
cia
.
Poj
aw
iaj
ą
się
cz
ęst
e
ag
ra
ma
tyz
my
.
     
Jed
no
stk
a z
te
go
ro
dz
aju
up
ośl
ed
ze
nie
m
ma
ma
łą
sa

mo
dzi
eln
oś
ć
my
śle
nia
.
     
Do
mi
nuj
e
my
śle
nie
ko
nkr
et
no
–
ob
raz
ow
e
na
d
poj
ęci
ow
o–
sło
wn
ym
.
Up
ośl
ed
zo
ne
jes
t
ab
str
ah
ow
ani
e,
uo

gól
nia
nie
,
po
ró
wn
yw
ani
e
or
az
roz
um
ien
ie
prz
yc
zy
no
wo
–
sk
utk
ow
e,
jak
ró
wn
ież
wn
ios
ko
wa
nie
i
tw
orz
eni
e
poj
ęć.
Do
mi
nuj
e
sła
by
kry
tyc

yz
m,
og
ra
nic
zo
na
zd
oln
oś
ć
do
sa
mo
ko
ntr
oli.
     
Ma
ks
ym
aln
y
po
zio
m
jes
t
na
stę
puj
ąc
y:
w
wi
ek
u
od
15
do
21
lat
osi
ąg
a
wi
ek
int
eli
ge

ncj
i
ró
wn
y 8
do
12
lat.
     
Czł
ow
iek
z
up
ośl
ed
ze
nie
m
w
sto
pni
u
lek
ki
m
po
sia
da
op
óź
nio
ny
roz
wó
j
ruc
ho
wy
(
mo
tor
yk
a
):
sia
da
po
d
ko

nie
c 1
rok
u
ży
cia
,
ch
od
zi
po
d
ko
nie
c 2
rok
u
ży
cia
.
Wy
ka
zuj
e
br
ak
pe
rce
pcj
i
ruc
hó
w
or
az
ruc
hy
ma
ło
sk
oo
rd
yn
ow
an
e.
Jes
t
zd
oln

y
op
an
ow
ać
w
peł
ni
cz
yn
no
ści
sa
mo
ob
słu
go
we
or
az
cz
yn
no
ści
za
wo
do
we
i
do
brz
e
je
wy
ko
ny
wa
ć.
     
Bio
rąc
po
d
uw
ag
ę
pr
oc
es
y

em
ocj
on
aln
o–
mo
ty
wa
cyj
ne
i
doj
rza
łoś
ć
sp
ołe
cz
ną,
jed
no
stk
a
wy
ka
zuj
e
osł
abi
on
ą
ko
ntr
olę
em
ocj
i,
po
pę
dó
w,
dą
że
ń.
Jes
t
zd
oln
a
do

ok
az
yw
ani
a
uc
zy
ć
wy
ższ
yc
h,
wy
ka
zuj
e
utr
ud
nio
ne
prz
yst
os
ow
ani
e
sp
ołe
cz
ne.
     
Dzi
ec
ko
z
up
ośl
ed
ze
nie
m
w
sto
pni
u
lek
ki
m
mo
że

uc
zę
szc
za
ć
do
prz
ed
szk
ola
ma
so
we
go
lub
prz
ed
szk
ola
z
od
dzi
ała
mi
int
eg
rac
yjn
ym
i.
Na
to
mi
ast
naj
kor
zy
stn
iej
sz
ą
for
mą
na
uc
za
nia
jes
t
szk

oła
po
dst
aw
ow
a
sp
ecj
aln
a
lub
szk
oła
po
dst
aw
ow
a z
od
dzi
ała
mi
int
eg
rac
yjn
ym
i
or
az
szk
oła
za
wo
do
wa
sp
ecj
aln
a.
Do
ros
ły
mo
że
pr
ac
ow
ać
w

wy
uc
zo
ny
m
za
wo
dzi
e
w
zw
ykł
yc
h
za
kła
da
ch
lub
za
kła
da
ch
pr
ac
y
chr
oni
on
ej.
     
We
dłu
g J.
So
wy
os
ob
y
up
ośl
ed
zo
ne
w
sto
pni
u
lek
ki

m
nie
roz
um
iej
ą
ba
rdz
iej
sk
om
pli
ko
wa
ny
ch
zja
wis
k i
syt
ua
cji
tru
dn
yc
h,
któ
ryc
h
nie
po
tra
fią
roz
wi
ąz
ać.
Z
re
guł
y
nie
po
dej
mu
ją
dzi
ała
ń z
wł

as
nej
ini
cja
ty
wy
,
lec
z
sta
raj
ą
się
na
śla
do
wa
ć
inn
yc
h.
W
roz
wi
ąz
yw
ani
u
sw
oic
h
pr
obl
em
ów
nie
po
tra
fią
wy
kor
zy
sta
ć
wł
as
ne
go
do
świ

ad
cz
eni
a,
lec
z
sto
suj
ą
me
to
dę
pr
ób
i
błę
dó
w.
W
ich
dzi
ała
niu
br
ak
jes
t
pla
no
wo
ści
,
in
we
ncj
i i
sa
mo
dzi
eln
oś
ci.
Cz
ęst
o
po
dej
mu
ją
dzi

ała
nia
po
d
wp
ły
we
m
akt
ual
ne
go
na
str
oju
,
em
ocj
i,
nie
prz
ew
idu
jąc
do
kła
dni
e
sk
utk
ów
sw
oic
h
de
cy
zji,
ch
ar
akt
ery
zuj
ą
się
nie
zró
wn
ow
aż
eni

em
em
ocj
on
aln
ym
.

Up
ośl
ed
ze
nie
um
ysł
ow
e
w
sto
pni
u
um
iar
ko
wa
ny
m
(
I.I.
36
–
51
)
     
Jed
no
stk
a
up
ośl
ed
zo
na
w
sto
pni
u
um
iar
ko

wa
ny
m
wy
ka
zuj
e
ob
niż
on
ą
spr
aw
no
ść
sp
ost
rze
ga
nia
,
sp
ost
rze
ga
tyl
ko
ce
ch
y
ko
nkr
et
ne,
nie
od
róż
nia
ce
ch
wa
żn
yc
h.
Wy
ka
zuj
e
ró
wn

ież
tru
dn
oś
ci
w
sk
upi
eni
u
uw
agi
do
wo
lne
j,
na
to
mi
ast
do
brz
e
ko
nc
en
tru
je
uw
ag
ę
prz
y
wy
ko
ny
wa
niu
pr
ost
yc
h
cz
yn
no
ści
me
ch
ani
cz

ny
ch
i
na
int
er
es
ują
cy
ch
prz
ed
mi
ota
ch.
Do
mi
nuj
e
uw
ag
a
mi
mo
wo
lna
.
Jed
no
stk
a
wy
ka
zuj
e
og
ra
nic
zo
ny
za
kre
s
pa
mi
ęci
.
Zd
arz
ają

się
prz
yp
ad
ki
po
sia
daj
ąc
e
do
br
ą
pa
mi
ęć
«fo
to
gr
afi
cz
ną
».
Za
ch
ow
an
a
jes
t
do
br
a
pa
mi
ęć
me
ch
ani
cz
na.
Og
óln
ie
os
ob
a
up
ośl
ed

zo
na
w
sto
pni
u
um
iar
ko
wa
ny
m
wy
ka
zuj
e
ba
rdz
o
wo
lne
te
mp
o
uc
ze
nia
się
.
Pot
raf
i
za
pa
mi
ęta
ć
pr
ost
e
pio
se
nki
i
wi
ers
ze,
os
ob
y

do
ros
łe
po
tra
fią
po
wt
órz
yć
zd
ani
e
15
–
18
syl
ab
ow
e.
     
Zn
ac
zni
e
op
óź
nio
ny
jes
t
roz
wó
j
mo
wy
,
poj
ed
yn
cz
e
wy
raz
y
wy
stę
puj
ą
ok

oło
5
rok
u
ży
cia
,
zd
ani
a
ok
oło
7
rok
u
ży
cia
.
Jed
no
stk
a
po
słu
guj
e
się
pr
ost
ym
i
zd
ani
am
i i
wy
stę
puj
ą
licz
ne
ag
ra
ma
tyz
my
.
Wy
mo
wa

jes
t
nie
wy
raź
na,
wa
dli
wa
,
wy
po
wi
ed
zi
ma
ją
og
ra
nic
zo
ny
za
só
b
sło
wn
ict
wa
,
nie
za
wi
er
ają
poj
ęć
ab
str
ak
cyj
ny
ch.
     
Sła
bo
roz
wi
nię
te

jes
t
my
śle
nie
poj
ęci
ow
o–
sło
wn
e,
my
śle
nie
ma
ch
ar
akt
er
ko
nkr
et
no
–
ob
raz
ow
y.
Up
ośl
ed
zo
ne
jes
t
roz
um
ow
ani
e
prz
yc
zy
no
wo
–
sk
utk
ow

e.
Jed
no
stk
a
wy
ka
zuj
e
ba
rdz
o
wo
lne
te
mp
o i
szt
yw
no
ść
my
śle
nia
,
br
ak
sa
mo
dzi
eln
oś
ci i
zd
oln
oś
ci
do
sa
mo
ko
ntr
oli.
Poj
ęci
a
def
ini
uje
po

prz
ez
opi
s
prz
ed
mi
ot
u i
ma
ter
iał
u,
z
któ
re
go
jes
t
zro
bio
ny
i
prz
ez
za
sto
so
wa
nie
or
az
wy
kor
zy
sta
nie
prz
ed
mi
ot
u.
     
Ma
ks
ym
aln
y
po
zio

m
roz
wo
ju
um
ysł
ow
eg
o:
w
wi
ek
u
15
lat
ży
cia
osi
ąg
a
wi
ek
int
eli
ge
ncj
i
7–
8
lat
ka.
Po
wa
żni
e
za
bu
rzo
ny
i
op
óź
nio
ny
jes
t
roz
wó
j
ruc

ho
wy
:
sia
da
nie
w
2
rok
u
ży
cia
,
ch
od
ze
nie
w
3
rok
u
ży
cia
.
Do
ść
do
brz
e
jed
no
stk
a
ra
dzi
so
bie
z
cz
yn
no
ści
am
i
sa
mo
ob
słu
go
wy

mi.
Mo
że
wy
uc
zy
ć
się
pr
ost
yc
h
cz
yn
no
ści
za
wo
do
wy
ch,
po
d
ko
ntr
olą
i
na
dz
or
em
mo
że
ob
słu
gi
wa
ć
pr
ost
e
urz
ąd
ze
nia
i
ma
sz
yn
y.

Wy
ko
nuj
e
ruc
hy
ma
łop
rec
yz
yjn
e i
nie
zgr
ab
ne,
ma
wo
lne
te
mp
o
cz
yn
no
ści
ruc
ho
wy
ch.
     
Os
ob
a z
up
ośl
ed
ze
nie
m
w
sto
pni
u
um
iar
ko
wa
ny
m

uja
wn
ia
wr
ażl
iw
oś
ć
em
ocj
on
aln
ą
or
az
głę
bo
kie
prz
yw
iąz
ani
e
do
wy
ch
ow
aw
có
w.
Sła
bo
ko
ntr
olu
je
sw
oje
em
ocj
e,
po
pę
dy
i
dą
że
nia
.
Ma

ks
ym
aln
y
po
zio
m
doj
rza
łoś
ci
sp
ołe
cz
nej
to
10
–
lat
ek.
     
Jed
no
stk
i
up
ośl
ed
zo
ne
w
sto
pni
u
um
iar
ko
wa
ny
m
mo
gą
op
an
ow
ać
ele
me
nty
na

uki
cz
yta
nia
,
pis
ani
a i
licz
eni
a
w
szk
oła
ch
ży
cia
or
az
mo
gą
by
ć
prz
yu
cz
an
e
do
wy
ko
ny
wa
nia
pr
ost
yc
h
cz
yn
no
ści
za
wo
do
wy
ch.
Mo
gą
pr

ac
ow
ać
po
d
na
dz
or
em
w
za
kła
da
ch
pr
ac
y
chr
oni
on
ej.
     
Op
isu
jąc
os
ob
y
up
ośl
ed
zo
ne
um
ysł
ow
o
w
sto
pni
u
um
iar
ko
wa
ny
m
J.
So
wa

st
wi
er
dz
a:
«c
ha
rak
ter
yz
ują
się
on
e
głę
bs
zy
m
nie
do
roz
wo
je
m
um
ysł
ow
ym
.
Do
tyc
zy
to
ws
zel
kic
h
pr
oc
es
ów
po
zn
aw
cz
yc
h:
sp
ost
rze

ga
nia
,
wy
ob
raź
ni,
pa
mi
ęci
,
uw
agi
i
my
śle
nia
.To
ost
at
nie
ma
ch
ar
akt
er
my
śle
nia
ko
nkr
et
ne
go
op
art
eg
o
tyl
ko
na
sp
ost
rze
że
nia
ch.
Up
ośl
ed

ze
niu
cz
yn
no
ści
po
zn
aw
cz
yc
h
to
wa
rzy
sz
ą
zw
ykl
e
za
bu
rze
nia
inn
yc
h
pr
oc
es
ów
ps
yc
hic
zn
yc
h.
U
mi
ark
ow
ani
e
up
ośl
ed
zo
ne
um
ysł

ow
o
os
ob
y
ch
ar
akt
ery
zuj
ą
się
nis
ki
m
po
zio
me
m
roz
wo
ju
mo
tor
yc
zn
eg
o–
ob
niż
eni
em
spr
aw
no
ści
ma
nip
ula
cyj
ny
ch
ma
nip
ula
cyj
ny
ch
lok
om

oc
yjn
yc
h.
Ró
wn
ież
ich
za
ch
ow
ani
e
od
bie
ga
od
og
óln
ie
prz
yję
tyc
h
no
rm
.
     
Wy
róż
nia
się
wś
ró
d
nic
h
dw
a
typ
y,
a
mi
an
ow
ici
e
typ
ap
aty

cz
ny
i
typ
po
bu
dli
wy
.
Te
n
pie
rw
sz
y
jes
t
fle
gm
aty
cz
ny,
sp
ok
ojn
y,
ob
oję
tny
,
nie
ag
res
yw
ny,
nie
spr
aw
iaj
ąc
y
tru
dn
oś
ci,
do
ść
pr
ac
ow

ity
(w
gr
ani
ca
ch
sw
oic
h
mo
żli
wo
ści
).
Ty
p
po
bu
dli
wy
jes
t
nie
sp
ok
ojn
y,
du
żo
mó
wi
ąc
y i
bie
gaj
ąc
y,
prz
es
zk
ad
zaj
ąc
y,
ze
skł
on
no
ści
ą

do
nis
zcz
eni
a
ws
zy
stk
ieg
o
co
się
wo
kół
zn
ajd
uje
. W
pr
oc
esi
e
na
uki
szk
oln
ej
os
ob
y
te
mo
gą
op
an
ow
ać
pr
og
ra
m
(n
au
ka
cz
yta
nia
i
pis
ani

a)
w
za
kre
sie
dw
óc
h
kla
s
szk
oły
sp
ecj
aln
ej»

Up
ośl
ed
ze
nie
um
ysł
ow
e
w
sto
pni
u
zn
ac
zn
ym
(
I.I.
20
–
35
)
     
Os
ob
a
up
ośl
ed
zo
na
w

sto
pni
u
zn
ac
zn
ym
wy
ka
zuj
e
po
wa
żni
e
ob
niż
on
ą
spr
aw
no
ść
i
sz
yb
ko
ść
sp
ost
rze
ga
nia
.
Sp
ost
rze
ga
nie
jes
t
nie
do
kła
dn
e.
Ma
tru
dn
oś

ci
w
roz
po
zn
aw
ani
u
prz
ed
mi
otó
w i
wy
od
rę
bni
ani
u
ele
me
nt
ów
.
     
Po
wa
żni
e
za
bu
rzo
na
jes
t
ko
nc
en
tra
cja
uw
agi
.
Ko
nc
en
tru
je
się
tyl

ko
na
prz
ed
mi
ota
ch
słu
żą
cy
ch
za
sp
ok
aja
niu
po
trz
eb
lub
wy
róż
nia
jąc
yc
h
się
np.
zd
ec
yd
ow
an
ą
ba
rw
ą.
Do
mi
nuj
e
uw
ag
a
mi
mo
wo
lna
,
br

ak
jes
t
uw
agi
do
wo
lne
j.
     
Ba
rdz
o
zn
ac
zni
e
utr
ud
nio
ne
jes
t
ró
wn
ież
za
pa
mi
ęty
wa
nie
.
Za
kre
s
pa
mi
ęci
jes
t
zni
ko
my
i
ma
ła
jes
t
trw

ało
ść
pa
mi
ęci
.
Pot
raf
i
za
pa
mi
ęta
ć
tyl
ko
naj
pr
ost
sz
e
ukł
ad
y
na
ryt
mi
ce.
Os
ob
y
do
ros
łe
po
tra
fią
po
wt
órz
yć
zd
ani
e
12
syl
ab
ow
e;
4

cyf
ry;
za
pa
mi
ęta
ć i
wy
ko
na
ć 3
pr
ost
e
pol
ec
eni
a.
     
Gł
ęb
ok
o
op
óź
nio
ny
jes
t
roz
wó
j
mo
wy
:
poj
ed
yn
cz
e
wy
raz
y
poj
aw
iaj
ą
się
w
wi

ek
u
szk
oln
ym
.
Cz
ęst
o
nie
bu
duj
e
zd
ań,
wy
po
wi
ad
a
się
mo
no
syl
ab
am
i
lub
jed
ny
m
wy
raz
em
.
Ni
eki
ed
y
uż
yw
a
pr
ost
yc
h
zd
ań,
nie
od

mi
eni
a
prz
ez
prz
yp
ad
ki,
mo
wa
jes
t
beł
kot
liw
a i
mi
ni
ma
lny
za
só
b
sło
wn
ict
wa
.
     
My
śle
nie
jes
t
tyl
ko
se
ns
ory
cz
no
–
mo
tor
yc
zn
e,
ba
rdz

o
sła
bo
roz
wi
nię
te
w
dzi
ała
niu
.
Gł
ęb
ok
o
up
ośl
ed
zo
ne
jes
t
my
śle
nie
poj
ęci
ow
o–
sło
wn
e.
Ma
ks
ym
aln
y
po
zio
m
roz
wo
ju
um
ysł
ow
eg
o:
w

wi
ek
u
8–
10
lat
osi
ąg
a
wi
ek
int
eli
ge
ncj
i
ró
wn
y 3
lat.
Os
ob
y
do
ros
łe
nie
prz
ekr
ac
zaj
ą
po
zio
mu
int
ele
ktu
aln
eg
o
dzi
ec
ka
w
wi
ek
u
5–
6

lat.
     
Gł
ęb
ok
o
op
óź
nio
ny
jes
t
roz
wó
j
ruc
ho
wy
:
sia
da
nie
i
ch
od
ze
nie
op
an
ow
uje
w
wi
ek
u
prz
ed
szk
oln
ym
.
Mo
że
prz
ys
wo
ić
so
bie
ruc

hy
nie
zb
ęd
ne
do
wy
ko
ny
wa
nia
pr
ost
yc
h
cz
yn
no
ści
zwi
ąz
an
yc
h z
sa
mo
ob
słu
gą
–
wy
ma
ga
to
jed
na
k
dłu
ższ
eg
o
ćw
icz
eni
a.
Po
wa
żni
e
up

ośl
ed
zo
na
jes
t
mo
tor
yk
a
rąk
.
     
Og
ra
nic
zo
ne
są
pr
oc
es
y
em
ocj
on
aln
e i
doj
rza
łoś
ć
sp
ołe
cz
na.
Os
ob
y z
up
ośl
ed
ze
nie
m
w
sto
pni
u
zn

ac
zn
ym
są
zd
oln
e
do
ok
az
yw
ani
a
uc
zu
ć,
prz
yw
iąz
ani
a,
ch
oć
wy
raż
ają
je
w
sp
os
ób
pr
ym
ity
wn
y.
Ni
e
ko
ntr
olu
ją
em
ocj
i i
po
pę
dó
w,
są

ma
ło
sa
mo
dzi
eln
e,
re
ali
zuj
ą
pr
ost
e
po
trz
eb
y
or
az
db
ają
o
hig
ien
ę
os
obi
stą
.
Ma
ks
ym
aln
y
po
zio
m
doj
rza
łoś
ci
sp
ołe
cz
nej
to:
7–
8
lat.

     
Os
ob
y
ze
zn
ac
zn
ym
up
ośl
ed
ze
nie
m
um
ysł
ow
ym
ch
ar
akt
ery
zuj
ą
się
tak
nis
ki
m
po
zio
me
m
roz
wo
ju
um
ysł
ow
eg
o,
że
na
uk
a
cz
yta
nia
,

pis
ani
a,
cz
y
licz
eni
a
jes
t
cał
ko
wi
cie
nie
mo
żli
wa
.
Mo
gą
fun
kcj
on
ow
ać
w
szk
oła
ch
ży
cia
.
Ta
m
po
tra
fią
op
an
ow
ać
wi
ele
pr
ost
yc
h
cz
yn

no
ści
ży
cia
co
dzi
en
ne
go
or
az
pr
ost
e
pr
ac
e
wc
ho
dz
ąc
e
w
skł
ad
nie
sk
om
pli
ko
wa
ny
ch
za
wo
dó
w.
Jed
no
stk
i z
tak
im
up
ośl
ed
ze
nie
m
nie

są
zd
oln
e
do
sa
mo
dzi
eln
eg
o
ży
cia
i
wy
ma
gaj
ą
opi
eki
os
ob
y
dr
ugi
ej.

Up
ośl
ed
ze
nie
um
ysł
ow
e
w
sto
pni
u
głę
bo
ki
m
(
I.I.
0–
19
)
     

Os
ob
a
up
ośl
ed
zo
na
w
sto
pni
u
głę
bo
ki
m
ma
ba
rdz
o
za
bu
rzo
ne
pr
oc
es
y
ori
en
tac
yjn
e.
Gł
ęb
ok
o
za
bu
rzo
na
jes
t
spr
aw
no
ść
sp
ost
rze

ga
nia
. W
nie
któ
ryc
h
prz
yp
ad
ka
ch
nie
ud
aje
się
wy
wo
łać
ko
nc
en
tra
cji
wz
rok
u
na
prz
ed
mi
oci
e.
Re
ag
uje
głó
wn
ie
na
bo
dź
ce
sy
gn
ali
zuj
ąc
e
po

kar
m.
     
W
nie
któ
ryc
h
prz
yp
ad
ka
ch
br
ak
jes
t
obj
aw
ów
ko
nc
en
tra
cji
uw
agi
mi
mo
wo
lne
j.
Za
pa
mi
ęty
wa
nie
i
uc
ze
nie
się
jes
t
nie
mo
żli
we
( u

nie
któ
ryc
h
jed
no
ste
k
wi
do
cz
ne
jed
yni
e
w
op
an
ow
ani
u
pr
ost
yc
h
re
ak
cji
ruc
ho
wy
ch,
np.
od
sz
uk
ani
e
sc
ho
wa
ne
go
ob
ok
os
ob
y
prz
ed

mi
ot
u
).
     
Mo
wa
jes
t
nie
wy
ksz
tał
co
na.
Op
an
ow
uje
2–
3
wy
raz
y i
roz
um
ie
kil
ka
pr
ost
yc
h
pol
ec
eń.
     
Ni
e
wy
ksz
tał
co
ne
są
pr
oc
es
y
int

ele
ktu
aln
e i
my
śle
nie
.
Os
ob
a
up
ośl
ed
zo
na
w
sto
pni
u
głę
bo
ki
m
jes
t
zd
oln
a
do
op
an
ow
ani
a
ch
od
ze
nia
.
Ru
ch
y
są
au
to
ma
tyc
zn
e,

ste
re
oty
po
we
,
któ
re
nie
słu
żą
wy
ko
na
niu
cz
yn
no
ści
.
     
Bio
rąc
po
d
uw
ag
ę
pr
oc
es
y
em
ocj
on
aln
o–
mo
ty
wa
cyj
ne
i
doj
rza
łoś
ć
sp
ołe
cz

ną
os
ob
y
up
ośl
ed
zo
ne
w
sto
pni
u
głę
bo
ki
m
zd
oln
e
są
do
wy
raż
ani
a
pr
ost
yc
h
em
ocj
i.
Na
jcz
ęś
cie
j
jed
na
k
wy
stę
puj
e
br
ak
obj
aw
ów

ży
cia
uc
zu
cio
we
go
i
prz
eja
wó
w
sa
mo
dzi
eln
oś
ci.
     
W
wy
nik
u
dłu
go
trw
ałe
go
ćw
icz
eni
a
mo
że
na
uc
zy
ć
się
sy
gn
ali
zo
wa
ć
po
trz
eb
y
fizj

olo
gic
zn
e.
Ma
ks
ym
aln
y
po
zio
m
doj
rza
łoś
ci
sp
ołe
cz
nej
to
4
lat
a.
     
Dzi
eci
up
ośl
ed
zo
ne
um
ysł
ow
o
w
sto
pni
u
głę
bo
ki
m
zw
oln
ion
e
są
z

ob
ow
iąz
ku
szk
oln
eg
o,
wy
ma
gaj
ą
sta
łej
opi
eki
i
pie
lęg
na
cji.
     
Jak
już
wc
ze
śni
ej
pis
ała
m,
jed
no
stk
i te
zd
oln
e
są
do
op
an
ow
ani
a
poj
ed
yn
cz
yc

h
cz
yn
no
ści
w
wy
nik
u
ind
yw
idu
aln
yc
h
od
dzi
ały
wa
ń
re
ha
bili
tac
yjn
yc
h.
We
dłu
g J.
So
wy
wy
nik
i
ind
yw
idu
aln
yc
h
od
dzi
ały
wa
ń
re
ha
bili
tac

yjn
yc
h
są
na
og
ół
zni
ko
me
.
     
Pa
mi
ęta
ć
nal
eż
y,
iż
czł
ow
iek
jes
t
ist
otą
ba
rdz
o
zło
żo
ną
i
mo
żn
a
go
roz
wa
ża
ć z
róż
ny
ch
pu
nkt
ów
wi
dz

eni
a.
Og
óln
ie
mo
żn
a
po
wi
ed
zie
ć,
że
sta
no
wi
on
pe
wn
ą
zin
te
gr
ow
an
ą
cał
oś
ć,
w
któ
rej
mo
żn
a
wy
od
rę
bni
ć
ele
me
nty
fiz
yc
zn
e,
ps
yc

hic
zn
e i
sp
ołe
cz
ne.
Jes
t
wi
ęc
on
ist
otą
so
cjo
–
ps
yc
ho
–
fiz
yc
zn
ą.
     
Dl
ate
go
do
da
tko
wy
mi
obj
aw
am
i
oli
gof
re
nii
mo
gą
by
ć
an
om
ali
e

w
bu
do
wi
e
gło
wy
,
tw
arz
y,
dy
spr
op
orc
je
cia
ła,
zm
ian
y
na
sk
órz
e
or
az
tak
ie
an
om
ali
e,
jak
:
za
bu
rze
nia
wz
rok
u,
słu
ch
u i
inn
yc
h
zm
ysł

ów
.
     
Do
ch
or
ób
i
za
bu
rze
ń
po
wo
duj
ąc
yc
h
wy
żej
wy
mi
eni
on
e
an
om
ali
e
zal
icz
yć
nal
eż
y
mi
ęd
zy
inn
ym
i :

Literka.pl - Ogólna charakterystyka upośledzenia umysłowego Literka.pl - Ogólna
charakterystyka upośledzenia umysłowego