Model liberalny

Model motywacyjny

Model socjaldemokratyczny

R

o

la

j

e

d

n

o

s

tk

i

Jednostka jest podmiotem i przedmiotem samodzielnie realizowanej polityki społecznej. Jest w
pierwszej kolejności odpowiedzialna zarówno za powstanie jak i rozwiązywanie problemów
społecznych. Problemy społeczne powinny być rozwiązywane poprzez konkurencję na wolnym rynku,
przy pomocy rodziny i organizacji charytatywnych. Dopiero ewidentna utrata zdolności działania
przez jednostkę i rodzinę otwiera pole działania dla organizacji pozarządowych.

W modelu tym jednostka jest w pierwszej kolejności odpowiedzialna za występowanie problemów
społecznych.

Powinna ona samodzielnie podejmować aktywność zmierzającą do

rozwiązywania własnych problemów, ale jako element społeczeństwa ma prawo do
wsparcia ze strony państwa. Jednostka nie ma dużej swobody w wyborze sposobu zaspokojenia
potrzeb, ponieważ jeżeli pracuje podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Rodzina i
grupy sąsiedzkie stanowią jedynie uzupełnienie w sferze zabezpieczenia naglących,
doraźnych potrzeb najbliższych.

W modelu tym zakłada się, iż spora część obywateli nie jest w stanie zapewnić sobie samodzielnie
odpowiedniego poziomu dobrobytu i bezpieczeństwa socjalnego. Odpowiedzialność za dobrobyt
i bezpieczeństwo socjalne obywateli ponosi przede wszystkim społeczeństwo, ponieważ
ani rodzina, ani rynek prywatny nie są w stanie zagwarantować każdemu zaspokojenie
potrzeb na dostatecznym poziomie.

R

o

la

r

y

n

k

u

Rynek prywatny jest jednym z dwóch naturalnych kanałów właściwego zaspokajania potrzeb
obywateli.

Wolny rynek uważany jest za najlepszy mechanizm gwarantujący

sprawiedliwy, uzależniony od indywidualnego wysiłku podział dóbr. Poziom zaspokojenia
potrzeb zależy od indywidualnych starań i od osiągniętej na rynku wydajności.

W modelu tym dopuszcza się możliwość o wiele szerszej ingerencji państwa w sprawy socjalne niż w
modelu liberalnym. Programy socjalne powinny jednak jak najmniej zakłócać mechanizm
funkcjonowania gospodarki rynkowej i w możliwie jak największy sposób służyć
rozwojowi gospodarczemu.

Mechanizmy rynkowe nie dają gwarancji zaspokojenia przez wszystkich obywateli ważnych ze
społecznego punktu widzenia potrzeb na pożądanym poziomie. W modelu tym wskazuje się na
niedoskonałości rynku tzw. negatywne efekty zewnętrzne jego funkcjonowania. Ponieważ
mechanizmy rynkowe ze swej strony nie są w stanie same zagwarantować
bezpieczeństwa socjalnego, stąd potrzebna jest korekta podziału dochodu narodowego
przez państwo i jego aktywna polityka społeczna.

R

o

la

p

a

ń

s

tw

a

Skrajni liberałowie empiryczni, którzy uważają mechanizmy rynkowe za maksymalizujące ogólny
dobrobyt, dopuszczają ograniczoną interwencję państwa w sprawy socjalne, jeżeli celem polityki
społecznej będzie np. łagodzenie problemu ubóstwa. Państwo za pośrednictwem własnych
służb socjalnych i zasiłków pomaga w ostateczności tym, który sami nie potrafią sobie
pomóc. państwo nawet jeśli interweniuje, zostawia zawsze dużo miejsca dla inicjatyw
prywatnych, a często stymuluje ich rozwój i je wspomaga. Państwo stymuluje rynek
prywatny zarówno pasywnie- poprzez gwarantowanie jedynie poziomu minimum, jak i
aktywnie poprzez subsydiowanie prywatnych programów, świadczeń i usług (np. w
postaci ulg podatkowych). Polityka społeczna państwa ma charakter marginalny.
Istotnymi podmiotami świadczącymi usługi socjalne są podmioty niepaństwowe działające na
zasadach non-profit oraz komercyjne.

Odpowiedzialność za zaspokajanie podstawowych potrzeb obywateli przejmuje państwo
zmuszając wszystkich obywateli pracujących do obowiązkowego uczestnictwa w
ubezpieczeniach społecznych zorganizowanych i prowadzonych przez władze publiczne.

Państwo jest w tym modelu gwarantem bezpieczeństwa socjalnego obywateli. W procesie
zaspokajania wszystkich ważnych potrzeb mechanizmy rynkowe muszą być zastąpione przez
planowane działania państwowe. Władze publiczne powinny stworzyć system gwarantujący każdemu
zaspokojenie jego ważnych potrzeb.

W modelu tym preferuje się selektywne programy socjalne kierowane do grup społecznych o
najniższych dochodach, a jednocześnie promuje się samozaradność obywateli. Polityka społeczna
może wkroczyć jedynie wtedy, gdy zawiodą dwa podstawowe kanały właściwego zaspokajania
potrzeb indywidualnych: rodzina i rynek prywatny i może mieć jedynie charakter doraźny.

Głównym

zadaniem polityki społecznej jest łagodzenie biedy.

Zajmuje się ona przede wszystkim kształtowaniem motywacyjnych i równoważących stosunków
społecznych, łagodząc różne zakłócenia i destrukcyjne nastroje. Celem są przede wszystkim
zdrowi i wykształceni pracownicy, a dopiero pośrednio i w drugiej kolejności zdrowi i
wykształceni obywatele –stąd duże znaczenie przypisywane technice ubezpieczeniowej,
za pomocą, której możliwe jest stosunkowo wierne odzwierciedlanie statusu
społecznego danej osoby, jej zasług i wydajności. Programy socjalne są traktowane jako
ważny dodatek do gospodarki, pełniąc wobec niej rolę służebną. Zakłada się, że pomoc ma być
wsparciem i motywacją do działania.

W modelu tym polityka społeczna stanowi integralną instytucję w ramach danego społeczeństwa.
Sprzyja ona rozwojowi gospodarki i jest wręcz niezbędna dla jej prawidłowego rozwoju. Celem są
przede wszystkim zdrowi wykształceni obywatele, a dopiero pośrednio – zdrowi i
wykształceni pracownicy.

Uprawnienia do świadczeń wiążą się opłacaniem składek z reguły w prywatnych
instytucjach ubezpieczeniowych.

Potrzeby ludzkie powinny być zaspokajane przede wszystkim zgodnie z kryterium stażu pracy, zasług
i wydajności. Świadczenia społeczne nie wynikają z faktu zamieszkania czy obywatelstwa, lecz
przysługują tym, którzy wykonują pracę. Zakres świadczeń oraz ich jakość zależą od poziomu
wydajności pracy mierzonej wynagrodzeniem. Prawo do pomocy i wysokość świadczeń jest silnie
uzależnione od statusu danej osoby na rynku pracy. Świadczenia przysługują przede
wszystkim osobom ubezpieczonym, a same ubezpieczenia są obowiązkowe i mają
powszechny charakter podmiotowy i przedmiotowy. Ubezpieczenia prywatne i dodatkowe
świadczenia z tytułu pracy pełnią rolę marginalną.

Polityka społeczna obejmuje wszystkich obywateli. Prawa socjalne wynikają z faktu
obywatelstwa lub zamieszkania w danym kraju. Polityka społeczna zajmuje się
redystrybucją dochodów i gwarantuje dostęp do świadczeń i usług oparty na kryterium
potrzeb, niezależnie od funkcjonowania rynku i wkładu własnego jednostki.

Polityka społeczna państwa ma charakter marginalny. Istotnymi podmiotami świadczącymi
usługi socjalne są podmioty niepaństwowe działające na zasadach non-profit oraz komercyjne.

Państwo gwarantuje podstawowe bezpieczeństwo socjalne, a zadania z tego zakresu
(pomocy społecznej) realizują organizacje pozarządowe. Państwo nie jest ani monopolistą
ani biernym obserwatorem w zakresie pomocy społecznej, ponieważ podejmuje w tym zakresie
współpracę z innymi podmiotami. W modelu tym dominują obowiązkowe ubezpieczenia
społeczne uzupełnione przez pomoc społeczną. Znaczenie podmiotów prywatnych w
zaspokajaniu ważnych potrzeb obywateli jest ograniczone ze względu na dobrze rozwinięte
świadczenia społeczne. Podmioty prywatne mają największe znaczenie w usługach dla rodziny, przy
czym rola podmiotów o charakterze komercyjnym jest niewielka, większe znaczenie maja podmioty o
charakterze non-profit.

Model socjaldemokratyczny wyróżnia państwowy system finansowania i świadczenia
usług społecznych, natomiast wykorzystanie organizacji pozarządowych w realizacji
świadczeń i usług jest zdecydowanie ograniczony. Ograniczenie znaczenia podmiotów
prywatnych (zarówno komercyjnych jak i non-profit) w zaspokajaniu ważnych potrzeb społecznych
wynika z powszechnego dostępu do publicznych świadczeń i usług socjalnych oraz wysokiego
standardu zaspokajania potrzeb, gwarantowanych przez programy publiczne.

W modelu liberalnym dominują świadczenia pieniężne, głównie zasiłki pomocy społecznej,
usługi socjalne świadczone są z reguły przez podmioty prywatne.

Rolę pierwszoplanową odrywają świadczenia pieniężne (głównie o charakterze
ubezpieczeniowym), natomiast usługi publiczne zastępujące rodzinę są stosunkowo
słabo rozwinięte.

W modelu tym dużą rolą odgrywają świadczenia zaopatrzeniowe, czyli świadczenia i
usługi o charakterze uniwersalnym, dostępne w zasadzie bezwarunkowo dla wszystkich
obywateli (mieszkańców). Duży nacisk kładzie się na rozwój usług socjalnych. Publiczne usługi
socjalne obejmują wszystkie ważne obszary życia.

Wysokość świadczeń jest umiarkowana, dostęp do nich ograniczony, a korzystanie z nich połączone
jest z obniżeniem statusu. System świadczeń i usług gwarantuje jedynie minimalny
standard zaspokojenia potrzeb, ludzie, którzy chcą zaspokajać potrzeby na wyższym
poziomie muszą korzystać z oferty rynkowej.

Świadczenia socjalne kompensują utracone dochody osobom ubezpieczonym, pozostałe
osoby mają zagwarantowany standard życiowy na minimalnym poziomie.

Standard zaspokojenia potrzeb gwarantowany przez politykę społeczną nie odbiega od
standardu normalnego dla klas średnich.

W modelu tym dominuje solidarność na zasadach wzajemności, rozumiana jako mechanizm
zależy od istnienia indywidualnego interesu we wzajemnym pomaganiu sobie. Ludzie pomagają
przede wszystkim tym, którzy ich wspomagają. Wyklucza się ze społeczności tych, którzy nie
dołożyli się do zgromadzonego funduszu ryzyka, albo pozwala się im należeć do grupy na gorszych
warunkach niż gdyby płacili składki.

W modelu tym dominuje solidarność wzajemna, ale wspólnoty bazowe tworzą wspólnoty
ubezpieczeniowe w ramach ubezpieczeń społecznych. Prawa socjalne wiążą się ściśle z
wywiązywaniem się z obowiązku pracy (nieformalnego) i płacenia składek. Są więc
uwarunkowane statusem pracownika. Pomoc dla jednostek będących „poza nawiasem”
systemu ubezpieczeń społecznych ma charakter fakultatywny.

W modelu instytucjonalnym solidarność ma charakter braterski, opierając się na silnych
więziach społecznych i kolektywnym charakterze systemu pomocy - ludzie pomagają sobie,
ponieważ są równymi członkami tej samej wspólnoty. Wspólnotę bazową stanowią tu
wszyscy obywatele, a właściwie wszyscy mieszkańcy danego kraju. Prawo do pomocy jest
niezależne od przynależności do danej grupy i ma uniwersalny charakter.

Redystrybucja dokonywania za pomocą polityki społecznej ma głównie charakter wertykalny:
od bogatych do biednych, ale jej rozmiar jest stosunkowo niewielki.

Redystrybucja dokonywania za pomocą polityki społecznej ma głównie charakter
horyzontalny: między różnymi fazami życia człowieka (solidarność międzypokoleniowa),
miedzy zdrowymi, a chorymi (solidarność międzygrupowa), itp.

Redystrybucja dokonywana za pomocą polityki społecznej ma charakter wertykalny, a jej
celem jest wyrównanie poziomu zaspokojenia ważnych potrzeb przez wszystkich obywateli
(mieszkańców).

System podatkowy konieczny do sfinansowania polityki społecznej opiera się na niskich
podatkach i słabej progresji podatkowej.

Podatki, konieczne do sfinansowania polityki społecznej, kształtują się na średnim poziomie, a
system podatkowy jest umiarkowanie progresywny.

Podatki, konieczne do sfinansowania polityki społecznej, kształtują się na wysokim poziomie, a
system podatkowy jest wysoce progresywny.

P

rz

y

k

ła

d

y

p

a

ń

s

tw

USA, Kanada, Wielka Brytania

Niemcy, Austria, Francja

Szwecja, Holandia, Norwegia

System podatkowy

Is

to

ta

p

o

li

ty

k

i

s

p

o

łe

c

z

n

e

j

Charakter wsparcia

Standard zaspokojenia potrzeb

Modele polityki społecznej -zestawienie

Cel polityki społecznej

Prawo do świadczeń

System polityki społecznej

Typ solidarności

Charakter redystrybucji dokonywanej za pomocą polityki społecznej