Psychologia:

- w sposób naukowy bada zachowania organizmów,
- pozwala ustalić co „porusza” ludźmi i jak funkcjonuje ich psychika,
- to sposób myślenia, o tym jak żywe stworzenia radzą sobie ze swoim środowiskiem i jak zachowują się
względem siebie,
- zajmuje się tym, co odróżnia ludzi od maszyn,
- jest rodzajem wiedzy i sposobem ujmowania zjawisk, który można wykorzystać do podniesienia jakości
ludzkiego życia.

Termin psychologia pochodzi z języka greckiego:
psyche – znaczy dusza, logos – słowo, nauka.

Psychologia oznaczała w starożytności naukę o duszy rozumianej jako siedlisko życia psychicznego,
duchowego.
Do końca XIX wieku psychologia rozwijała się jako jedna z gałęzi filozofii. W 1897r. Wilhelm Wundt
otworzył w Lipsku pierwsze laboratorium psychologiczne. Od tej pory psychologia stała się samodzielną
nauką.

Cele psychologii:
- opisywanie tego, co dzieje się naprawdę,
- wyjaśnianie tego, co się dzieje,
- przewidywanie tego, co się zdarzy,
- sterowanie tym, co się dzieje,
- podnoszenie jakości życia, przez zmienianie tego co się dzieje.

Dobry psycholog:
- dokładnie obserwuje rzeczywistość,
- wie jak sprawdzać swoje przypuszczenia,
- obiektywnie ocenia dowody i wyciąga uzasadnione wnioski.

Przykłady pytań na jakie odpowiada psychologia:
- jaki jest związek między procesami psychicznymi i fizycznymi (exp. R. Spitz, K. Wolf, L. Gardner),
- w jakim stopniu przyczyną zachowania są wrodzone cechy danej osoby, w jakim – warunki środowiska
(exp. S. Milgrama).

Kierunki współczesnej psychologii:
W ciągu prawie 50 lat swojego istnienia psychologia podzieliła się na odrębne szkoły, w każdej z nich
dominował inny pogląd na temat tego czym psychologia powinna się zajmować i jak to ma być badane.

1. Podejście fizjologiczne: zachowanie człowieka, jego myśli i uczucia zdeterminowane są przez jego stany
fizjologiczne.
Zakres zainteresowań:
- wzajemne oddziaływanie układu nerwowego, hormonalnego i ich wpływ na czynności umysłowe,
- rola dziedziczności w zachowaniu.
2. Podejście psychoanalityczne:
- świadomość i nieświadomość stanowią główne warstwy psychiki człowieka,
- ludzie rodzą się z pewną liczbą instynktownych popędów, które sterują ich zachowaniem i motywacjami.
- najważniejszy wpływ na rozwój osobowości mają przeżycia z wczesnego dzieciństwa,
- struktura osobowości zawiera stany:
id: obejmuje pierwotne popędy biologiczne, których człowiek sobie nie uświadamia (np. libido – popęd
seksualny),
ego: obejmuje czynności świadome; dba o to, aby popędy zaspokajane były w realistyczny i akceptowany
społecznie sposób,
superego: sumienie, obraz siebie.
3. Podejście behawiorystyczne (teoria uczenia się):

- człowiek kształtowany jest przez swe interakcje z otoczeniem (uczenie i doświadczenie determinują to,
jakimi ludźmi się stajemy),
- celem badań jest zachowanie, które może być opisywane, przewidywane, wyjaśniane i kontrolowane.
4. Podejście poznawcze:
- człowiek przyjmuje postawę poznawczą, badawczą; której celem jest obserwacja świata, stawianie hipotez,
eksperymentowanie, wnioskowanie, nadawanie światu sensu,
- przedmiotem badań są: percepcja, myślenie, strategie rozwiązywania problemów, procesy językowe,
pamięć.
5. Podejście humanistyczne:
- człowiek jest jednostką wolną, bogatą w możliwości rozwoju i samorealizacji,
- cel: pomoc człowiekowi w wykorzystywaniu potencjału jego psychicznego rozwoju,
- samoświadomość i zdolność do samoakceptacji są niezbędnymi składnikami dobrego funkcjonowania.

AGRESJA

Agresja to zjawisko negatywne. Jest ono jednak codziennym elementem naszego życia. Tkwi w

osobowości prawie każdego człowieka.

W literaturze agresją nazywa się zachowanie zwrócone przeciw innym osobom (również przeciw

samemu sobie) i przedmiotom oraz działanie na ich szkodę. Agresja może przybierać formy fizyczne i
psychiczne np.: objawy przemocy fizycznej, zadawanie ran, dyskryminacja, obraza ustna itd.

1.

Agresją słowną jest ubliżanie, grożenie, wyśmiewanie, dokuczanie, obrzucanie wyzwiskami,
ośmieszanie, uszczypliwości lub kpiny. Jej konsekwencje to poczucie zagrożenia, odrzucenie i
wyizolowanie drugiej osoby z grupy.

2.

Agresja fizyczna, to fizyczny atak na drugą osobę lub jej własność. Najczęściej przybiera formę
bezpośrednią, a więc taką, kiedy dochodzi do fizycznego kontaktu agresora z ofiarą np. w postaci
uderzeń, popchnięć, kopnięć lub zadawania ran. Agresja fizyczna może mieć charakter instrumentalny i
emocjonalny.

•

Z agresją instrumentalną mamy do czynienia wtedy, gdy agresor chce coś zdobyć lub osiągnąć jakiś
cel np. wymuszanie pieniędzy.

•

Agresja emocjonalna występuje wtedy, gdy dziecko przeżywa lęk lub złość, np. dziecko może
zachować się agresywnie w sytuacji, kiedy zostało wyśmiane przez nauczyciela przed całą klasą. Ze
słowem agresja związane jest też pojęcie "stosowanie przemocy". Niektórzy autorzy uważają, że o
agresji można mówić wtedy, gdy obie strony mają podobną siłę fizyczną i psychiczną. Stosowanie
przemocy oznacza natomiast takie sytuacje, gdzie brak jest równowagi sił (np. młodszy, słabszy
fizycznie i psychicznie).

W literaturze znane są trzy główne teorie wyjaśniające pochodzenie ludzkiej agresji:
I teoria instynktów, która mówi, że agresja jest instynktem wrodzonym i że człowiek z
natury zachowuje się agresywnie i stosuje przemoc.
II teoria frustracji, wg. której przyczyną zachowań agresywnych jest przeżywana frustracja,
będące wynikiem zablokowania zaspokojenia potrzeb.
III teoria, społecznego uczenia się, która mówi, że ludzie uczą się zachowań agresywnych
przez naśladownictwo.

PRZYCZYNY AGRESJI

I. ŚRODOWISKO RODZINNE

Analiza zjawiska agresji i przemocy wśród dzieci wskazuje na to, że ważny wpływ na powstawanie

zachowań agresywnych ma otoczenie, szczególnie środowisko rodzinne. Dzieci częściej są agresywne,
jeżeli mają do czynienia z agresją i przemocą w rodzinie, kiedy w rodzinie panuje chaos, a role matki i
ojca nie są w pełni realizowane. Może się to wyrażać min. przez:

•

negatywny lub chłodny stosunek emocjonalny rodziców do dziecka

•

brak wyznaczonych granic, których dziecku nie wolno przekraczać w zachowaniu wobec rodziców,
rodzeństwa lub innych osób

•

brak reakcji ze strony rodziców w rozpoznawaniu i akceptowaniu dziecięcych zachowań. Dzieci, które
czują się bezpiecznie w swoich relacjach z rodzicami są mniej agresywne i lepiej radzą sobie z
emocjami. Gdy otacza się je miłością i zainteresowaniem mają mało powodów do agresji i wrogości.
Uciekają się do niej wtedy, gdy się boją, są osamotnione i pełne rozterek lub gdy mają silną potrzebę
akceptacji, bądź zwrócenia na siebie uwagi. Dzieci powinny nauczyć się, że zachowania skierowane do
innych ludzi oraz do nich samych nie powinny przekraczać określonych granic. Jeżeli nauczą się
stosowania zachowań agresywnych i przemocy, jako metody na rozwiązywanie problemów, a ze strony
dorosłych spotkają się z pobłażliwością lub akceptacją swego zachowania, to poziom agresji
prawdopodobnie u nich wzrośnie. Ważne jest aby być konsekwentnym w stosowaniu dyscypliny.

Dzieci, które miały do czynienia z agresją i przemocą w rodzinie, jako metodą
wychowawczą, uczą się jej stosowania w relacji z innymi ludźmi.

Przyczyny psychologiczne, które powodują wzrost zachowań agresywnych są następujące:

-

frustracje wynikające z braku dobrego kontaktu z dorosłymi lub agresja z ich strony

-

niskie poczucie własnej wartości, połączone z dużą ilością otrzymanych przez nich negatywnych
komunikatów od dorosłych

-

modelowanie zachowań agresywnych w mediach, subkulturach

-

brak jasnych i przestrzeganych reguł życia szkolnego

-

mała umiejętność radzenia sobie z przeżywaniem silnych i negatywnych uczuć a zwłaszcza złości

-

brak umiejętności konstruktywnego rozwiązywania sytuacji konfliktowych

-

frustracja spowodowana brakiem perspektyw życiowych.

Przyczyny zachowań agresywnych to:

♣

mało rozwinięta samokontrola swoich emocji. Dzieci mają wówczas ogromne kłopoty w radzeniu sobie
ze strachem, lękiem, poczuciem krzywdy lub winy i nie są w stanie przewidzieć swoich reakcji
emocjonalnych – nie kontrolują swoich zachowań

♣

ustabilizowane wzory zachowań agresywnych i stosowania przemocy zapewniają im odnoszenie
sukcesów i są dla nich nagradzające

♣

używanie alkoholu i narkotyków. Alkohol powoduje wzrost zachowań agresywnych, ponieważ obniża
kontrolę i ogranicza właściwą ocenę sytuacji. Podobnie reaguje człowiek pod wpływem narkotyków.

♣

usposobienie. Istnieje większe prawdopodobieństwo, że agresja rozwija się u dziecka aktywnego, o
większym temperamencie niż u dziecka o temperamencie łagodniejszym.

Zdarza się też, że dzieci "grzeczne" decydują się w końcu na manifestację własnych uczuć,
emocji. Może to być zamknięcie, izolacja, ale również autoagresja.

PSYCHOLOGICZNY PORTRET AGRESORA

Typowych agresorów charakteryzuje stosowanie przemocy wobec rówieśników. Mają stosunkowo małą
samokontrolę i tendencję do zachowań agresywnych wtedy, gdy przeżywają strach lub stres. Stosują agresję
i przemoc, gdy cierpią z powodów osobistych, rodzinnych i społecznych. Łatwo wpadają we frustrację, są
impulsywni, mają stałe wzorce do zachowań agresywnych i stosowania przemocy (nie tylko w stosunku do
swoich rówieśników, ale również wobec dorosłych - zarówno nauczycieli jak i rodziców).

W powszechnej opinii psychologów i psychiatrów, osoby o agresywnym zachowaniu są w rzeczywistości

niespokojne i niepewne siebie.

Agresorzy wykazują dużą aktywność i energię, chcą panować nad otoczeniem podporządkowując sobie

innych i czerpią z tego satysfakcję. Wychowują się w rodzinach z licznymi problemami (alkoholizm,
przestępstwa, przemoc, rozwody, itp.), gdzie dorośli stosują podwójne wzorce zachowań (np. co innego
mówią, a co innego robią) i znajdują się

w trudnych warunkach materialnych. To wszystko może wywoływać w nich wrogość wobec otoczenia.

Agresorzy czerpią korzyści materialne i psychiczne ze swojej przemocy. Ich ofiary muszą dostarczać im

np. papierosy lub inne rzeczy, mające dla nich wartość. Warto dodać, że agresorzy cieszą się swoistym
prestiżem w najbliższym otoczeniu (koledzy, znajomi). Dzieci agresywne:



dokuczają, wyśmiewają, ośmieszają, przezywają, robią sobie żarty - bijąc popychając, kopiąc - swoją
agresję kierują głównie do słabszych, bezbronnych



mają potrzebę dominacji wobec innych, chcą ich podporządkować sobie, używając groźby i siły, bronią
własnych praw, lekceważąc prawa innych



łatwo popadają w gniew, są impulsywni, sfrustrowani



nie umieją poradzić sobie z trudnościami i przeciwnościami, trudno jest im stosować się do ogólnie
przyjętych reguł



generalnie są nastawieni "na nie", przyjmują postawy wrogie



są zadowoleni z własnych zachowań, bez poczucia wstydu i winy



mają łatwy kontakt z otoczeniem, umieją się wybronić w trudnej sytuacji, mają na wszystko
odpowiedź



są biegłe w udawaniu



dość wcześnie prezentują zachowanie antyspołeczne tj. kradzież, wandalizm, picie alkoholu.

PSYCHOLOGICZNY PORTRET OFIARY

Są to najczęściej osoby z niską samooceną, niepewne, ostrożne, wrażliwe dzieci, które:



przezywane, wyśmiewane, ośmieszane, poniżane, zmuszane do posłuszeństwa, obwiniane, nie są
akceptowane przez innych, wstydzą się, że są sprowadzane do roli ofiary, są z tego powodu
nieszczęśliwe i załamane



w desperacki sposób próbują zdobyć akceptację agresorów (np. kradną dla nich)



strach, zamknięcie w sobie i negatywne wyobrażenie o sobie powoduje, że nie są zdolne do wyrażania
swoich uczuć i dobrej komunikacji z otoczeniem



są wyizolowane, samotne



mają nieoczekiwane zmiany nastroju - irytacje i nagłe wybuchy,



nagle nie lubią szkoły i unikają chodzenia do niej,



spóźniają się do szkoły, w szkole trzymają się blisko nauczycieli lub innych dorosłych



tracą zainteresowanie nauką i mają z nią kłopoty



mają trudności z zabraniem głosu w klasie, sprawiają wrażenie niespokojnych i niepewnych siebie



często skarżą się na bóle głowy, brzucha (zwłaszcza rano), nie maja apetytu



mają siniaki, rany zadrapania, okaleczenia, podarte ubrania, zniszczone rzeczy osobiste, czego nie
można wyjaśnić w racjonalny sposób, a co oznacza, że powstały w wyniku fizycznych na nie napadów.

BIBLIOGRAFIA

1. Bandura A., Wolters R.H. – Agresje w okresie dorastania PWN, Warszawa

2. Kołodziejczyk A., Czemierowska K. – Spójrz inaczej. Wyd. ATE s.c. Skarżysko Kamienna, 1997.

3. Kołodziejczyk A., Czemierowska E. – Spójrz inaczej – na agresję. Wyd. ATE s.c. Starachowice 2001.

4. Kmiecik-Baran K., Cieślak W. – Bez zgody na przemoc w szkole i pracy. Instytut Promocji Nauczycieli,

Gdańsk, 2000

5. Karkowska M., Czarnecka W. – Przemoc w szkole. Oficyna Wydawnicza "IMPULS"

STRES ( w psychologii) – to stan ogólnej mobilizacji sił organizmu jako odpowiedź na silny bodziec
fizyczny lub psychiczny (stresor).

STRES – to relacja między umiejętnościami radzenia sobie jednostki a wymaganiami stawianymi jej przez
otoczenie.

Skutki zbyt niskiego poziomu stresu

 poczucie znudzenia i bezużyteczności,
 brak zainteresowania i zaangażowania,
 odpływ energii z ciała,
 depresja – przygnębienie,
 wmawianie sobie, że wszystko jest bez sensu,
 ukazywanie, że proste prace maja wartość bardzo wysokich zadań.

Skutki zbyt wysokiego poziomu stresu:

 Podwyższone ciśnienie krwi,

 przyspieszenie akcji serca,

 przyspieszony oddech,

 niestrawność, wymioty,

 suchość w ustach,



”gęsia skórka”,

 wzrost stężenia cukru we krwi,

 drżenie ręki,

 mylenie stron ciała,

 zwolniony refleks,

 lęk i zamęt w głowie,

 brak koncentracji.

Skutki optymalnego poziomu stresu

3. odprężenie fizyczne i pozytywny przepływ energii w ciele,
4. świadomość dobrej formy i właściwego funkcjonowania,
5. wyostrzona uwaga i wiara we własne możliwości,
6. szybki refleks przy podejmowaniu działań fizycznych i psychicznych,
7. wysokie zainteresowanie, zaangażowanie w prace, Łatwość realizacji zadań.

Nie wszyscy tak samo
Często się zdarza, że ta sama sytuacja (stresor) wywoła u jednego człowieka wszystkie oznaki stresu, a
druga osoba w ogóle nie zareaguje lub nasilenie stresu będzie mniejsze. Dzieje się tak, ponieważ to nie sama
sytuacja wywołuje stres, ale osobowość człowieka nadaje jej znaczenie - pozytywne lub negatywne.

Bardziej podatne na stres są osoby niecierpliwe, wrogo nastawione do otoczenia, agresywne, żyjące w
pośpiechu, nadmiernie rywalizujące, dążące do celu za wszelką cenę. Natomiast u osób o przeciwnych
cechach (cierpliwych, pokojowo nastawionym, żyjących bez pośpiechu, skłonnych do współpracy,
zmierzających do celu bez walki) rzadziej dochodzi do nasilenia stresu.

Stres długotrwały

Powstaje on pod wpływem nasilonego stresora czy stresorów lub gdy działają one w długim czasie. Może

prowadzić do rozregulowania organizmu.

Początkowo człowiek wykonuje czynności dużo wolniej. Potem pojawiają się problemy z przekazywaniem i
odbiorem informacji, aż w końcu następuje dezorganizacja życia i utrata kontroli nad sytuacją. Długotrwały
stres może wywołać negatywne skutki zdrowotne, takie jak:
- choroby serca,
-chorobę niedokrwienną,
- zawał,
-zaburzenie rytmu serca,
- nadciśnienie tętnicze,
- chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy,
- wysoki poziom cholesterolu we krwi,
- nerwice,
- bezsenność,
- obniżenie odporności,
- zaburzenia miesiączkowania,

Radzenie sobie ze stresem
Dzięki ćwiczeniom relaksacyjnym stajemy się spokojniejsi i bardziej pewni siebie. Niektóre ćwiczenia są
krótkie, inne wymagają nieco więcej czasu. Warto wypróbować wszystkie i sprawdzić, które najbardziej
pomagają. Ćwiczenia te można traktować jak zawory bezpieczeństwa redukujące ciśnienie i zapobiegające
wybuchowi pary w garnkach do gotowania pod ciśnieniem. Nieznaczne upuszczenie pary w regularnych
odstępach czasu zapewnia bezpieczeństwo nam i naszej kuchni.

JEŻELI MASZ 10 SEKUND:
Oddech j- najskuteczniejszy zawór bezpieczeństwa
To ćwiczenie pozwala w każdej sytuacji wyzwolić się z błędnego koła stresu. Gdy tylko czujesz, że coś
zaczyna ci dokuczać: gwałtownie wypuść powietrze z płuc. Ten wydech musi być mocny i głośny, chodzi o
to by usunąć powietrze z samego dna płuc. Zacznij powtarzać w myśli sowo: „spokój” i powoli nabierz
głęboko powietrza i znów wypuść je długim powolnym wydechem – ze słyszalnym „uff” na końcu. Opuść
ramiona. Powtórz kilka razy. Natychmiast poczujesz się spokojniej. Ciało powróci do równowagi.

JEŻELI MASZ 20 SEKUND:
Ćwiczenie z dłońmi.
Potrzyj mocno dłonie, aby wyzwolić ciepło i energię. Przyłóż dłonie do zamkniętych oczu, podeprzyj się
łokciami. Opuść ramiona i siedź tak bez ruchu oddychając lekko i swobodnie. Poczujesz jak energia z twych
dłoni przenika do oczu i mózgu. Rozkoszuj się uczuciem ciepła i ciemnością. Przyniesie to ulgę oczom i
karkowi.

JEŻELI MASZ MINUTĘ:
Naprzemienne oddychanie przez nos
Usiądź wygodnie. Przyłóż do czoła wskazujący, środkowy i serdeczny palec prawej ręki. Kciuk i mały palec
delikatnie połóż na nozdrzach. Zamknij oczy. Nabierz powietrza. Zatkaj kciukiem prawą dziurkę od nosa,
wypuść powietrze przez lewą dziurkę, a następnie także lewą dziurką ponownie wciągnij je głęboko. Gdy
nabierzesz powietrza poczekaj chwilę, małym palcem zatkaj lewą dziurkę jednocześnie odsłaniając prawą.
Wypuść nią powietrze, znów zrób wdech, odczekaj chwilę i zasłoń prawą dziurkę kciukiem. Odsłoń lewą i
wypuść powietrze. Powtórz to ćwiczenie jeszcze dwa razy. Potem stopniowo zwiększaj liczbę
naprzemiennych oddechów. Łatwiej będzie ci odzyskać równowagę, spokój i opanowanie, gdy poświęcisz
na to ćwiczenie choć kilka chwil dziennie.

GDY MASZ DWIE MINUTY:
Oddychanie przeponowe
Usiądź wygodnie i opuść ramiona. Jeżeli to możliwe połóż się na plecach z nogami ugiętymi w kolanach.
Skoncentruj się na oddychaniu przeponą. Wydłużaj oddech, wydychając powietrze do końca. Zrób wdech i
zauważ jak poszerza się twój oddech poniżej żeber. Wypuść powietrze powoli. Odczekaj chwilę i powtórz
pięć razy. Oddychaj przeponą a nie klatką piersiową. Jeżeli zauważysz opadanie i unoszenie się klatki

piersiowej wypnij przesadnie brzuch by oddychać tylko przeponą.

GDY MASZ PIĘĆ MINUT:
Relaksacja na siedząco
Nasze największe wysiłki powinniśmy kierować do wewnątrz, gdyż jedynie to doprowadzić może do pokoju
umysłu.
Dalajlama

Usiądź wygodnie na krześle dającym mocne oparcie, ale nie w fotelu w którym możesz się rozsiąść. Nogi
oprzyj mocno na podłodze. Połóż dłonie na udach. Wyobraź sobie, że kręgosłup się wydłuża, zwiększają się
odstępy pomiędzy kręgami. Wyciągnij tył szyi, ale postaraj się by podbródek był równoległy do podłogi.
Rozluźnij mięśnie szczęk i niech wygładzi ci się czoło. Pozwól opaść barkom, poczuj jak coraz bardziej
oddalają się od uszu. Wyobraź sobie, że czubek twojej głowy powoli unosi się jak na nitce ku niebu.
Zamknij oczy i wydłuż oddech. Poczuj jak oddech powoli wypełnia twoje trzewia, nozdrza, klatkę
piersiową, płuca. Wstrzymaj oddech i policz do pięciu., a następnie wypuść powietrze. W jodze nazywamy
to pełnym oddechem. Powtarzaj to ćwiczenie w miarę możliwości wielokrotnie w ciągu dnia – da ci
poczucie wyciszenia i uspokojenia ciała oraz umysłu.

GDY MASZ DZIESIĘĆ MINUT:
Medytacja
Znajdź spokojne miejsce, usiądź wygodnie na krześle z wyprostowanymi plecami, lekko przymknij oczy,
stopy ustaw równolegle a dłonie oprzyj o uda. Rozluźnij się, skup na sobie i wejdź w swoją ciszę na kilka
minut. Możesz skupić się na oddechu, na powtarzaniu słowa-klucza przy wdechu i przy wydechu np.
zdrowie, spokój, swoboda, szczęście. Moja nauczycielka jogi zalecała myśleć „sou” przy wdechu i „haam”
przy wydechu. To jest bardzo odprężające. Wdychaj energię... wydychaj napięcie.... Cierpliwie obserwuj
nadchodzące wyobrażenia, myśli, uczucia – nie walcz z nimi, nie próbuj usunąć ich ze świadomości, pozwól
im płynąć jak strumień. Przypatruj się tym wewnętrznym doznaniom z pozycji „świadka” przez kilka minut.

Medytacja to po prostu bycie sobą i świadomość, kto to jest. To uzmysłowienie sobie, że jesteś na ścieżce bez
względu na to czy ci się to podoba czy nie. Chodzi o ścieżkę, którą jest twoje życie.
Jon Kabat Zinn

Więcej o medytacji

Jeżeli nie praktykujesz medytacji, to zapewne słysząc słowo MEDYTACJA wyobrażasz sobie od razu
siedzenie w niewygodnej pozycji ze skrzyżowanymi nogami, z bólem pleców i rozbieganym umysłem. Nie
jest to ani właściwy ani ekscytujący obraz medytacji. Wyjaśnia on natomiast, dlaczego wiele osób
podchodzi do medytacji z rezerwą. Trudno się zresztą temu dziwić, bo opisom i doznań praktyk
medytacyjnych często towarzyszą różnorodne dywagacje mistyczno-filozoficzne, które mogą odstraszyć
racjonalistów. W tej sytuacji zaufanie wzbudzają te praktyki, których efekty zostały doświadczalnie
zweryfikowanie i opisane przez naukę przy pomocy aparatury badawczej. W ten naukowy sposób najlepiej
poznano bardzo popularną na świecie Medytację Transcendentalną (TM). Jest to jedna z najprostszych
technik medytacyjnych, którą można praktykować w każdych warunkach i w każdym miejscu - w pociągu,
w mieszkaniu, na wycieczce z doskonałym skutkiem.

Dzisiaj nikt nie ma już wątpliwości, że regularne ćwiczenia relaksacyjne i medytacyjne są bardzo dobrą
formą autopsychoterapii oraz higieny psychicznej. Stwierdzono też jednoznacznie, że medytując można
wpływać pozytywnie na czynności fizjologiczne organizmu (np. zwalniać akcję serca, obniżać ciśnienie
tętnicze) oraz że praktyka ta utrzymuje w jedności umysł, ciało i ducha. Wystarczy poświęcić kilkanaście
minut dziennie.
Nauczycielka duchowa dr Joan Borysenko, niezwykle utalentowany psycholog i naukowiec nazywa
medytację koncentrowaniem się na jednej rzeczy z pełną intencją:
Może na tyle zaabsorbowała cię praca w ogrodzie, czytanie książki, czy nawet robienie rozliczenia
finansowego, że twój oddech stał się wolniejszy i cała twoja uwaga jest skierowana na to zadanie jak pantery
czyhającej na swoją kolację! W tym stanie rozkwita twórczość, intuicja prowadzi do wielkich wglądów,
włącza się naturalny system uzdrawiania w twoim ciele, ujawnia się cały nasz mentalny potencjał i czujemy

się psychologicznie usatysfakcjonowani.

GDY MASZ PÓŁ GODZINY LUB WIĘCEJ:
Dłuższa głębsza relaksacja.

Przyjmij wygodną pozycję leżącą, pod głowę połóż książkę lub płaską poduszkę i wysłuchaj prowadzonej
relaksacji nagranej głosem lektora. Polecam redukujące stres relaksacje z podłożem łagodnej muzyki na
kasetach audio. W czasie takiego ćwiczenia stopniowo rozluźnia się poszczególne części ciała, a także uczy
się sztuki koncentracji, co przydaje się w różnych okolicznościach. Dobrze jest włożyć wygodne, luźne
ubranie i znaleźć ciepłe miejsce – uczucie chłodu utrudnia relaksację. Gdy leżysz temperatura ciała obniża
się, przykryj się więc kocem. Uczestnicy moich zajęć często wchodzą do śpiwora dla uzyskania maksimum
komfortu. Upewnij się, że nic ci nie przeszkodzi, wyłącz telefon, zamknij drzwi do pokoju w którym jesteś.
Dobrze z taką kasetą usypiać.

Psychoterapia

Najczęściej psychoterapia jest definiowana jako metoda leczenia opierająca się na oddziaływaniach
środkami psychologicznymi na osoby chore, cierpiące z powodu zaburzeń przeżywania i funkcjonowania
uwarunkowanych psychospołecznie.
Psychoterapia - planowe, intencjonalne, systematyczne oddziaływanie na pacjenta (klienta), przy pomocy
słowa w ramach specyficznego kontaktu, w celu osiągnięcia sprecyzowanego celu, przy pomocy różnych
metod czy technik.

Najważniejszą umiejętnością jest zdolność nawiązywania kontaktu interpersonalnego z osobą
oczekującej pomocy

Psychoterapeuta musi zawrzeć z pacjentem tak zwany kontrakt terapeutyczny, czyli „umowę”,
uzgodnienie przez terapeutę i pacjenta warunków odpowiednich do stosowania psychoterapii. Pacjent
deklaruje poprzez zawarcie kontraktu, że będzie dążył do zmiany.

W jaki sposób terapeuta może zawrzeć kontrakt?
Klarownie i wyczerpująco proces zawierania kontraktu opisuje John Enright. Zawieranie kontraktu odbywa
się wg jego schematu w pięciu krokach, przy czym długość każdego kroku może trwać od kilku minut do
kilkunastu sesji terapeutycznych.

1) Po pierwsze pacjent musi uznać, że psychoterapia jest jego świadomym wyborem. Wielu pacjentów
chcąc uniknąć osobistej odpowiedzialności za efekty terapii - zaprzecza jakoby przyszli tutaj z własnej woli,
wskazując, że przyszli na terapię za radą albo wręcz pod przymusem kogoś bliskiego albo znajomego.
Terapeuta musi – korzystając z odpowiednich technik i osobistej błyskotliwości – przekonać pacjenta, aby
uznał, że sam przyszedł na terapię, ponieważ świadomie podjął decyzję, że takie rozwiązanie jest najlepsze.

2) Po drugie należy określić istotę problemu. Co jest ważne w tym kroku to subiektywność problemu.
Przecież nie dla każdego wypicie jednego piwa dziennie musi oznaczać poważny problem z alkoholem. Nie
każdy będzie uważał, że zbieranie znaczków czy namiętne granie w gry komputerowe (czy też pisanie
bloga) może powodować jakieś zaburzenia relacji interpersonalnych. Może ale nie musi. Tutaj
psychoterapeuta musi wraz z pacjentem skonkretyzować problem – opisać go nie jako zjawisko – lecz jako
indywidualną przeszkodę ku zdrowemu, owocnemu życiu pacjenta.

3) Po trzecie pacjent musi określić, czy w jego mniemaniu problem można rozwiązać. Jeśli tak, terapeuta
powinien nad tym problemem pracować. Jeśli natomiast nie, nie powinien skupiać na nim wiele czasu i
energii. Prawda jest taka, że jeśli pacjent subiektywnie określa problem jako nierozwiązywalny to bardzo
trudno jest nad tą kwestią pracować. Wówczas terapeuta powinien szukać innych tematów pracy.

4) Jako czwarty krok John Enright wyróżnia przeciwdziałanie zakwestionowaniu osoby terapeuty. Chodzi
tutaj o to, aby pacjent zaakceptował kompetencje i doświadczenie terapeuty „takimi jakie są” i nie
przywoływał wciąż argumentacji, że na przykład terapeuta nie zna się na problemach narkotykowych, albo

nie miał do czynienia z sytuacją tak silnie stresową albo że wreszcie nie zrobił kursu wg paradygmatu innej
szkoły, który by z pewnością okazał się w tym przypadku dużo bardziej efektywny. Terapeuta powinien
ustalić z pacjentem zakres swojej wiedzy i doświadczeń na każdy problemowy temat. Jeśli pacjent to
zaakceptuje nie powinno się do tego wracać a wszelkie wątpliwości pacjenta co do kompetencji terapeuty
powinny być przez niego uzewnętrzniane. Bardzo często samo mówienie o nich pomaga je oddalić.

5) Ostatnim krokiem procesu zawierania kontraktu terapeutycznego wg John Enright’a jest dyskontowanie
wtórnego zysku. Oznacza to tylko tyle i aż tyle, że pacjent powinien być świadomy, że zmiana – zniknięcie
problemu z którym przyszedł na terapię – musi wiązać się z jakimiś konsekwencjami. Chłopak, który
przestaje brać narkotyki musi być świadomy, że jego życie stanie się zupełnie inne, że będzie musiał
oderwać się od każdego nawyku z tym związanego. Mąż, który przestaje pić musi zacząć poświęcać więcej
czasu swojej żonie. Ważne jest aby pacjent nie zapominał, że koniec jednego problemu może oznaczać
rozpoczęcie kolejnych (innych). Jeśli mimo to będzie wyrażał chęć zmiany – można zacząć psychoterapię.

We współczesnej psychoterapii spotykamy następujące podstawowe sformułowania celu psychoterapii:

 Celem psychoterapii jest usunięcie objawów chorobowych. Pacjent zgłasza się do terapeuty z

określonymi dolegliwościami, a zadaniem terapeuty jest usunięcie tych dolegliwości bądź poprzez
terapię objawową, bądź terapię przyczynową. W zależności od rodzaju objawów ten cel może być
określony jako: przywrócenie zdolności odczuwania przyjemności, nadziei i radości życia,
przywrócenie zdolności do pracy, nawiązywania kontaktu. Cel uważa się za osiągnięty, kiedy
zakłócające objawy zostaną usunięte.

 Celem psychoterapii jest reedukacja, resocjalizacja, reorganizacja, restrukturyzacja czy też integracja

osobowości pacjenta. Problemy jakie analizuje się w procesie psychoterapii zależą od przyjętej
koncepcji osobowości człowieka, np. konflikty intrapsychiczne, patologiczne fiksacje libido lub
patologiczne stereotypy w stosunkach interpersonalnych.



Usunięcie objawów uważa się za skutek uboczny, gdyż w psychoterapii opartej o tego rodzaju cel
dąży się do przekształcania osobowości pacjenta w kierunku prawidłowego przystosowania lub w
kierunku osiągania dojrzałości i realizacji swoich celów życiowych. Drugie podejście ma
niewątpliwą przewagę nad pierwszym dzięki większej dokładności i głębszemu działaniu.; sięga się
tutaj do przyczyn problemu a nie tylko do objawów zaburzenia.



Rodzaje psychoterapii
- Psychoanaliza
Celem terapii psychoanalitycznej jest wydobycie tłumionych przez pacjenta, głęboko ukrytych
impulsów i konfliktów, które miały miejsce w dzieciństwie. W trakcie sesji pacjent opowiada o
swoich problemach, nadziejach, obawach i wszystkim, co mu przychodzi na myśl. Psychoanalityk
rzadko odzywa się lub dokonuje interpretacji problemów pacjenta. Częściej zachęca do mówienia o
przeżyciach, obawach i pojawiających się uczuciach poprzez stawianie pytań. Celem terapii jest
znalezienie rozwiązania problemów pacjenta przez niego samego, dzięki rosnącej samoświadomości,
samokrytycyzmowi. Jest to terapia długoterminowa.

−

Psychoterapia analityczna
Terapia ta jest oparta na teorii psychoanalizy, lecz koncentruje się na konkretnych problemach
emocjonalnych. W odróżnieniu od psychoanalizy, która może trwać wiele lat,. Terapia analityczna ma na
celu rozwiązanie określonych problemów w określonym czasie.

- Psychoterapia poznawcza (kognitywna)
Podstawowym celem jest uświadomienie pacjentom, w jaki sposób ich poglądy i myśli mogą
niekorzystnie wpłynąć na działania, postawy i emocje. W dalszej części terapii pacjenci uczą się, jak nie
patrzeć na siebie w najgorszym świetle, lecz zmieniać swój sposób myślenia i podejmować nowe
konstruktywne działania w celu poprawy własnego życia.

- Psychoterapia behawioralna
Behawioryści zajmują się wyłącznie zachowaniem człowieka, które, według nich kształtuje się jako

naturalna reakcja na wpływy otoczenia. Behawioryści starają się jedynie pomóc pacjentowi zmienić jego
niepożądane zachowania bez analizowania podświadomych przyczyn je wywołujących.

- Psychoterapia Humanistyczna - Rogersowska
Ta terapia opiera się na założeniu, że każdy ma możliwości wykorzystania całego swojego potencjału.
Słuchając pacjenta terapeuta interpretuje jego słowa, postawę, zachowania, uświadamiając mu, co
naprawdę mówi i co czuje. Celem terapii jest samorealizacja i pomoc w zwiększaniu poczuci własnej
wartości.

- Psychoterapia Humanistyczna - Gestalt
To terapia, która zakłada, że myśli, uczucia, czyny powinny być traktowane całościowo. Gestalt po
niemiecku znaczy: "postać, figura, struktura". To scalająca terapia, zachęcająca pacjenta do osiągnięcia
poczucia wewnętrznej harmonii poprzez zintegrowanie wszystkich składowych swojego życia
wewnętrznego.

- Neurolingwistyczne Programowanie (NLP)
Koncentruje się na zachowaniach komunikacyjnych człowieka. Głównym celem terapii jest poszerzenie
repertuaru zachowań człowieka, wskazanie możliwości innego reagowania w określonej sytuacji niż
miało to miejsce w przeszłości. Często stosuję się jako metodę samorozwoju, np. w biznesie.

- Terapia systemowa
Człowiek jest traktowany jako element różnych systemów, np. rodziny, przyjaciół, kręgu zawodowego.
Terapeuta koncentruje się więc na procesie komunikacji przebiegającej między ludźmi. Terapia ma
charakter dyrektywny - stosowane są nakazy, rady, przepisy. Jest krótkoterminowa, ukierunkowana na
rozwiązanie problemu. Jej celem jest zmiana systemu, a nie zmiana człowieka określanego mianem
"zaburzonego". Bo to nie pacjent "choruje", ale system.

−

- Terapia Ericksonowska
Milton Erickson uważał, że terapeucie nie jest potrzebna ani spójna teoria zaburzeń, ani nawet ogólne
hipotezy. Terapeuta nie musi znać przyczyn trudności pacjenta, aby rozwiązać jego problem. W terapii
powinno się ujawniać i rozwijać pozytywne strony pacjenta, jego potencjalną siłę. Używał specyficznej
hipnozy zakładając, że wchodzenie w trans jest naturalną właściwością każdego człowieka.

Eklektyzm w psychoterapii
Wielu terapeutów stosuje metody i techniki pochodzące z różnych koncepcji teoretycznych.

−

Metody i techniki stosowane w psychoterapii

- Dialog terapeutyczny
Terapeuta słuchając wypowiedzi pacjenta stara się zrozumieć to, czego pacjent sam o sobie nie wie i
uprzytomnić mu to, co może ułatwić odzyskanie kontroli nad sobą i nad sytuacją.

- Sterowane wyobrażenia
Polega na zachęcaniu pacjenta, by w stanie relaksu, wyobrażał sobie rozmaite sceny, które dla
większości ludzi w naszym obszarze kulturowym mają istotne, symboliczne znaczenie (np. droga przez
las, wspinanie się pod górę, zwiedzanie domu itp.)

- Rysunek psychoterapeutyczny
Rysowanie może być procedurą diagnostyczną, ale również sam kontakt ze sztuką ma w pewnym
stopniu funkcję uzdrawiającą.

- Muzykoterapia
Słuchanie i granie czy śpiewanie są technikami pobudzającymi emocje oraz różne skojarzenia. Również
w terapii grupowej muzyka pozwala na zmianę stylu w kontaktowaniu się z innymi ludźmi.

- Psychodrama

Stosowana głównie w terapii grupowej. Umożliwia ponowne przeżycie trudnej sytuacji w "meta
realności" stworzonej przez spontaniczną grę, w której odtwarza się przeszłe wydarzenia. Dzięki temu,
że rzecz dzieje się "na niby" możliwe jest pojawienie się takich zachowań, na które pacjent nie mógłby
sobie pozwolić w realnej sytuacji. Budzące się w czasie gry wspomnienia często ułatwiają ponowne
przeżycie uczuć towarzyszących raniącej sytuacji, i odreagowanie ich.

- Zabawa
Jest to terapia stosowana głównie w stosunku do dzieci, do ich diagnozowania i leczenia. Dzieci mają
kłopoty z wyrażeniem słowami, na czym polegają ich problemy, łatwiej im wyrazić swoje niepokoje w
trakcie zabawy. Zabawki symbolizują ludzi bądź wydarzenia będące źródłem lęków.

Często dołącza się malowanie i rysowanie. Celem tego typu terapii jest uczenie dzieci jak wyrażać swoje
problemy i jak sobie z nimi radzić.
- Techniki behawioralne
• Desensytyzacja - wygaszanie lęku poprzez stopniową konfrontację z wyobrażeniami związanymi z
lękiem i poprzez równoczesne stwarzanie poczucia bezpieczeństwa.
• Modelowanie - obserwacja i naśladowanie zachowań innych ludzi.
• Techniki awersyjne - stosowane np. przy nadużywaniu alkoholu, nadmiernym jedzeniu, paleniu itp. -
przykro odczuwane bodźce są kojarzone z konkretnym zachowaniem (np. sięgnięcie po papierosa -
odruch wymiotny; alkohol - drażnienie prądem). Metoda raczej rzadko stosowana, bo mało skuteczna, a
wątpliwa etycznie.
• Trening asertywności - celem jest zwalczenie lęku w sytuacjach społecznych i nauczenie reakcji
adekwatnych do sytuacji. Uczy nieskrępowanego wypowiadania sądów, swobodnego zachowania
względem ludzi będących autorytetami itp. Czasem jednak, w wypaczonej formie może nauczyć
nieliczenia się z uczuciami innych i zachowań typu: "Sprawiam ci ból ? To jest twój problem."

- Relaksacja
Prowadzi do obniżenia napięcia mięśniowego i - równocześnie - złagodzenia napięcia psychicznego.
Polega na wyobrażaniu sobie stanu spokoju i bezpieczeństwa oraz świadomym rozluźnianiu mięśni.

- Hipnoza
Stosowana jest najczęściej w terapii indywidualnej, chociaż można ją stosować również w grupie.
Stosuje się ją po to, aby: pogłębić związek terapeutyczny (terapeuta - pacjent), w celu ułatwienia
pacjentowi kojarzenia, wydobywania treści podświadomych, przypominania przeszłości, jako sugestia w
likwidacji niekorzystnych nawyków (tu: mało skuteczna). W grupie - w procedurach relaksacji
wyobrażeniowej.

- Analiza genogramu
Genogram - rysunek prezentujący w szczególny sposób drzewo genealogiczne i rodzinę pacjenta.
Umożliwia uświadomienie sobie struktury rodziny i uwarunkowanie zaburzeń cechami środowiska
rodzinnego.

Formy terapii
-Terapia indywidualna
Bezpośredni kontakt terapeuty z pacjentem oparty na silnym związku i przebiegający w warunkach
szczególnej intymności.

-Terapia grupowa
Kładzie nacisk na poprawę sposobu funkcjonowania uczestników w relacjach z innymi ludźmi.
Uczestnicy terapii grupowej opowiadają o swoich problemach i o ważnych dla siebie aspektach życia
oraz słuchają, jakie kłopoty mają inni i jak sobie z nimi radzą. Jednocześnie środowisko grupy staje się
dla uczestników terapii miejscem nawiązywania kontaktów między sobą, dzięki czemu mogą rozpoznać
własne schematy komunikowania się oraz dowiedzieć się jak są odbierani przez innych.

−

- Terapia rodzinna
Terapeuta spotyka się z całą rodziną, dokonuje diagnozy zaburzeń struktury rodziny i dąży do ich
modyfikacji. Przede wszystkim poprzez usprawnienie komunikacji.

Lęk to negatywny stan emocjonalny związany z przewidywaniem nadchodzącego z zewnątrz lub
pochodzącego z wewnątrz organizmu niebezpieczeństwa, objawiający się jako niepokój, uczucie
napięcia, skrępowania, zagrożenia. W odróżnieniu od strachu jest on procesem wewnętrznym, nie
związanym z bezpośrednim zagrożeniem lub bólem.

Lęk staje się patologiczny gdy stale dominuje w zachowaniu, gdy nie pozwala na swobodę, a w
konsekwencji prowadzi do zaburzeń. Reakcje lękowe tracą swoją przystosowawczą funkcję i są
nieadekwatne do bodźców, a niepokój wywołują sytuacje nie mające znamion zagrożenia.

Lęk staje się często punktem krystalizacyjnym dla innych objawów, przybiera postać

1.nieokreślonego niepokoju,

2.napadów lękowych bądź

3.zlokalizowaną - dotyczącą określonej części ciała lub sytuacji. Od lęku odróżnia się strach wywołany
konkretnym zagrożeniem.

Rodzaje lęku

 lęk odczuwany - wyczekiwanie na wydarzenia przykre, o których nie wiemy nic konkretnego.

 lęk domniemany - stan emocjonalny powstający na podstawie wyobrażeń, a nie rzeczywistego

zagrożenia

 lęk ukryty - przemieszczenie z przejawu w postać np. somatyczną.

 lęk wolnopłynący - uczucie przenikającego nieokreślonego niepokoju

 lęk napadowy (paniczny) - ostry napad lęku z poczuciem przerażenia (obawa przed śmiercią lub

zwariowaniem) oraz z silnymi objawami wegetatywnymi

 agitacja - silny lęk z towarzyszącym niepokojem ruchowym

 lęk fobiczny (sytuacyjny) - obawa przed określoną sytuacją, która doprowadza do jej unikania

Mechanizmy obronne stosowane przez ludzi

Mechanizm obronny

Definicja

Przykład

Wyparcie

Usunięcie ze świadomości lub utrzymywanie
poza świadomością myśli, wyobrażeń i
wspomnień, które są bolesne lub budzą lęk
(konflikt pomiędzy id i ego)

Student zapomina o terminie egzaminu.
Pacjent zapomina o terminie wizyty.

Zaprzeczenie

Udawanie, że sytuacja naprawdę zagrażająca lub
wzbudzająca lęk nie ma miejsca (konflikt
pomiędzy impulsami id i frustrującą je
rzeczywistością)

Przekonanie, że pomimo palenia papierosów
nie zachoruje się na raka płuc ani na zawał
serca "Mnie się to nie zdarzy"

Reakcja
upozorowana

Wyrażenie uczuć lub zachowań przeciwnych niż
rzeczywiście odczuwane, po to by prawdziwe
pozostały wyparte. Zachowanie przeciwne
wyrażone jest przesadnie.

Wylewnie gratulujemy koledze sukcesu,
którego mu zazdrościmy. Osoba oglądająca
pornografię staje na czele komitetu do jej
zwalczania.

Projekcja

Przypisanie własnego, nieakceptowanego
impulsu innej osobie. Lęk neurotyczny
przekształca się wówczas w obiektywny – z

Kobieta, której zaloty są odrzucane, odbiera
zachowanie mężczyzn jako molestowanie
seksualne.

zagrożeniem zewnętrznym łatwiej sobie
poradzić.

Przemieszczenie

Przeniesienie uczuć, zainteresowań itp.,
uznanych za nieodpowiednie, z jednej osoby na
inną, z jednego przedmiotu na drugi, o
mniejszym ryzyku, zagrożeniu,
niebezpieczeństwie, lub w większym stopniu
akceptowaną społecznie - bardziej "dozwoloną"

Mąż wszczyna z żoną kłótnię po tym, jak
skrytykował go zwierzchnik w pracy. Córka
odczuwa silną złość wobec matki, ale swoją
agresję przenosi na kogoś innego ze
swojego otoczenia, np. na swoją koleżankę.

Sublimacja

Przemieszczenie celu popędowego na zgodny z
akceptacją społeczną.

Zajęcie się malarstwem, lub fotografią o
tematyce erotycznej (akty). Osoba o
skłonnościach sadystycznych zostaje
pracownikiem ubojni zwierząt.

Izolacja

Oddzielenie myśli (agresywnych lub
seksualnych) od towarzyszących im uczuć, które
podlegają stłumieniu.

Pozbawiona złości, lub wściekłości myśl,
żeby wykrzyknąć coś nieprzyzwoitego, np.
w kościele i wyrządzić krzywdę bliskiej
osobie.

Intelektualizacja

Intelektualne przetworzenie impulsów
agresywnych lub seksualnych, pozwalające
odciąć się od nierozładowanych napięć,
niezaspokojonych potrzeb seksualnych,
konfliktowych myśli lub uczuć.

Uczeń z niewspółmiernym do wagi
poruszanego tematu zapałem prowadzi
abstrakcyjną, akademicką dyskusję. Mąż,
odczuwający wzrastającą niechęć do żony, z
ogromnym zaangażowaniem rozprawia np.
o polityce, biznesie, itp.

Racjonalizacja

Użycie samooszukujących się usprawiedliwień
nieakceptowanego zachowania lub
niepowodzenia.

Wynajdujemy dobre strony ze wszech miar
niekorzystnej dla nas sytuacji, lub zdarzenia,
np. podkreślając korzyści zdrowotne
płynące ze spacerów w sytuacji, gdy
skradziono nam samochód.

Anulowanie

„Odczynianie” – usunięcie czynu agresywnego w
rytualny sposób, poprzez odkupienie go,
wynagrodzenie go komuś. Rytuał jest odczuwany
jako przymus i nie poddaje się ocenom
intelektualnym. W odróżnieniu od religijnego,
wykonywany jest samotnie.

Szef nie wyrzuca z pracy podwładnego,
który źle pracuje, lecz przyznaje mu
doroczne nagrody. Obsesyjne mycie się,
mające zapobiec napawającemu lękiem
zarażeniu siebie lub innych.

Regresja

Powrót, zwykle pod wpływem stresu, do
zachowania charakterystycznego dla
wcześniejszego okresu rozwojowego.

Student reaguje płaczem, wdaje się w bójki,
niszczy swoją własność, zachowuje się, lub
ubiera infantylnie, posługuje się
słownictwem oraz wymową typową dla
małych dzieci.

Identyfikacja z
agresorem

Przejęcie zachowań lub atrybutów agresora, by
zmienić się z odczuwającego strach w tego, kto
budzi strach.

Noszenie ubrań wojskowych lub broni.

Etyczne aspekty pomagania

Praca z ludźmi potrzebującymi pomocy wymaga szczególnych predyspozycji. Najważniejszą z nich jest
gotowość do działań prospołecznych. Postawa ta manifestuje się:
• zdolnością dostrzegania potrzeb innych ludzi,
• chęcią podejmowania działań na rzecz innych,
• umiejętnością programowania i podejmowania konkretnych działań mających na celu poprawę sytuacji
ludzi znajdujących się w potrzebie.
W psychologicznym żargonie mówi się, że osoby pomagające „pracują sobą”, „pracują swoją osobowością”.
Dlatego nie bez racji kandydatom do takiej pracy stawiane są wyjątkowe wymagania. Szczególnie pożądane
jest: przygotowanie teoretyczne (studia wyższe, staże, kursy i szkolenia kierunkowe), odporność na stres,
odpowiedzialność, pewność siebie, poczucie kompetencji, umiejętność podejmowania decyzji pod presją
czasu, zdolności komunikacyjne, wrażliwość, empatia, dyskrecja, takt.

Etyka pomocy
Wysokie wymagania etyczne stawiane osobom zajmującym się pomocą, podyktowane są asymetrią pozycji
wspomaganego i pomagającego w relacji pomocy. Asymetria ta polega na przewadze kompetencji
interpersonalnych pomagającego, wynikających ze specjalistycznej wiedzy na temat technik diagnozowania

i dokonywania zmian w sposobie funkcjonowania drugiego człowieka.
Jednym z wielu zadań pomagającego jest planowanie strategii pomocy, sprawowanie kontroli nad
przebiegiem procesu pomagania czy wreszcie ocena skuteczności oddziaływań. Wraz z atrybutami władzy
pomagający bierze również na swoje barki odpowiedzialność za następstwa kontaktów wynikających z
relacji pomocy.
Zbiorem zasad ułatwiających osobom pomagającym dokonywanie właściwych wyborów w kontaktach z
klientami jest kodeks etyczny. Wyznacza on drogę postępowania, wskazuje wartości, jakimi należy się
kierować w pracy z ludźmi. Zawodowe kodeksy etyczne tworzone są po to, aby dostarczyć wskazówek dla
praktyków stojących przed wyborem właściwej drogi postępowania, ale również po to, by chronić klientów
przed niekompetencją, określić obszary odpowiedzialności praktyków za proces pomagania, a także wskazać
podstawy do oceny działań pracowników poprzez określenie standardów tych działań.

Cztery zasady
Do ważnych zasad obowiązujących w pracy z osobami potrzebującymi pomocy, należą m.in.: zasada
opiekuńczości, autonomii, sprawiedliwości i uczciwości.
- Zasada opiekuńczości nakazuje profesjonalistom chronić klientów przed cierpieniem, przyczyniać się do
ich osobistego rozwoju i przede wszystkim – nie szkodzić.
- Zasada autonomii przyznaje osobie wspieranej osobistą wolność, dotyczącą głównie kwestii ostatecznego
wyboru sposobu postępowania. Oznacza to konieczność uznania decyzji klienta, mimo że może ona
wydawać się niewłaściwa.
- Zasada sprawiedliwości związana jest z jednakowym traktowaniem wszystkich potrzebujących, bez
względu na sympatie i antypatie.
- Zasada uczciwości zobowiązuje pomagającego do mówienia prawdy. Jest to ważne w budowaniu
atmosfery wzajemnego zaufania. Mówienie prawdy oznacza zarówno „nie oszukiwać”, jak i „nie
przemilczać prawdy”. Zachowanie tej zasady jest szczególnie trudne, gdy prawda może okazać się dla
klienta destruktywna.
Zawodowy kodeks etyczny zobowiązuje profesjonalistów również do tego, aby:
• uznać podmiotowość klienta, szanować jego godność i indywidualność,
• określić granice dopuszczalnej ingerencji w prywatność, wolność, niezależność klienta,
• nie wykorzystywać relacji z klientem do osobistych korzyści czy zysku,
• nie wykorzystywać własnej wiedzy i umiejętności do indoktrynacji i sprawowania kontroli nad klientem,
• chronić poufność uzyskanych informacji i nie wykorzystywać ich (np. w celach naukowych) bez zgody
klienta,
• podnosić kompetencje zawodowe.