Geniusz z perspektywy psychologicznej

mgr Barbara Cichy

1. Potoczne przekonanie o geniuszach
   Geniusz jest uważany za osobę posiadającą niezwykły dar, nie dającą się opisać
   za pomocą zwykłych praw ludzkiej natury
   Schumann: Talent pracuje- geniusz tworzy.
   Edison: Jeden procent inspiracji i dziewięćdziesiąt dziewięć procent wytrwałości.
   Tacyt: Prześladowanie geniusza zwiększa jego wpływ.
   

2. Geniusz ?
   Łacińskie słowo „genius” pochodzi od mitologicznego określenia bóstwa opiekuńczego, które czuwało nad mężczyzną od chwili jego narodzin, było wyobrażane jako uskrzydlona postać ludzka. Współcześnie terminem tym określa się najwyższy stopień zdolności umysłowych człowieka, jego wyjątkowe uzdolnienia w jakimś kierunku, wielki talent.

3. Geniusz w historii
   Prawdopodobnie pierwszym opisanym przypadkiem geniuszu był Jezus, który
   w wieku 12 lat zaskoczył uczonych w piśmie swoim rozumieniem pism
   

4. 3 przypadki:
   I Bardzo wysoka inteligencja
   II Geniusz w jakiejś dziedzinie
   III Osoba z upośledzeniem umysłowym i niezwykłą zdolnością

5. I Wysoka inteligencja
   Christian Friedrich Heinecken (1721-1725), zaczął mówić 5 min. po urodzeniu, miał bardzo dobrą pamięć numeryczną, znał doskonale wydarzenia biblijne (2), historię i geografię, łacinę
   i francuski (3).

6. Ludzie o niezwykle wysokiej inteligencji
   William Sidis
   - Był synem psychologa, Borisa Sidisa, przyjaciela Williama Jamesa.
   - W 18 mc.ż. potrafił czytać, w 3 r.ż. znał grekę, w 4 r.ż. pisał po francusku.
   - W 5 r.ż. wymyślił metodę określania dni tygodnia dla dat historycznych, w 8 r.ż. opracował tabelę logarytmów w oparciu o liczbę 12.
   - Za jego sukcesami akademickimi stał po części ojciec, Boris. Był on zwolennikiem podejścia polegającego na wczesnym budzeniu zainteresowań intelektualnych
   u dzieci.
   - William od ok.12 r.ż. zaczął wykazywać objawy załamania nerwowego.
   - Podejmował prace fizyczne “żeby nie myśleć”.
   - IQ = 250 - 300
   Jego wybitne zdolności
   * 6 mies. - powiedział słowo “door” - drzwi, kilka miesięcy później powiedział mamie,
   że lubi rzeczy, które się ruszają
   * 7 mies. - wskazał na księżyc i powiedział “moon”, chciał mieć swój własny
   * 1 rok - potrafił przeliterować każde słowo
   * 18 mies. - zaczął czytać New York Times
   * 4 lata - znał grecki alfabet i czytał Homera w oryginale
   * 6 lat - nauczył się logiki Arystoteliańskiej
   Umiał wyliczyć dzień tygodnia jakiejkolwiek daty, znał anatomię - spokojnie mógłby zdawać egzamin na medycynę
   Skończył szkołę podstawową w 7 miesięcy!!!
   * 8 lat prześcignął swojego ojca (geniusza) w matematyce. Potrafił nauczyć się języka
   w jeden dzień.
   Znał prawdopodobnie wszystkie języki świata i potrafił swobodnie robić tłumaczenia pomiędzy nimi!!!

7. Iloraz Inteligencji
   IQ 100 - 110 La Fontaine, Kopernik,
   IQ 110 - 120 Cromwell, Rembrant
   IQ 120 - 130 Bach, Lavoisier, Locke, Washington
   IQ 130 - 140 Balzac, Moliere, Rousseau, Spinoza, Beethoven, Darwin, Franklin, Kant, Napoleon Bonaparte, Leonardo da Vinci, Wagner, Weber
   IQ 140 - 150 Kepler, Hobbes, Rubens, Schiller, Watt, Bacon, Dickens, Fichte, Galileusz, Michał Anioł
   IQ 150 - 160 Berkeley, Byron, Comte, Diderot, Hegel, Mozart, Hume
   IQ 160 - 170 Musset, Pope, Mirabeau
   IQ 170 - 180 Voltaire, Schelling
   IQ 180 - 190 Pascal, Goethe, Leibnitz
   IQ 190 - 200 J. S. Mill
   

8. Różnice w funkcjonowaniu poznawczym osób o wysokim IQ
   *Szybsza automatyzacja czynności,
   *Bardziej ekonomiczna alokacja zasobów uwagi,
   *Większa pojemność pamięci krótkotrwałej
   *Wysoki poziom inteligencji wiąże się również z poznawczą strategią analityczną, polegającą na szeregowym przetwarzaniu kolejnych fragmentów zadania, (pojęcie strategii poznawczej oznacza swoisty, jakościowo odrębny sposób wykonywania pewnego zadania lub grupy zadań poznawczych).
   *Wielu badaczy sądzi, że upośledzenie umysłowe w istocie polega na niedoborze myślenia strategicznego, tzn. na posługiwaniu się nieadekwatną strategią lub na nieumiejętności przeniesienia wyuczonej strategii z jednej klasy zadań na inne.

9. Podsumowanie - wysokie IQ
   *Wysoki poziom IQ jest stwierdzany u geniuszy, aczkolwiek nie każdy nieprzeciętnie inteligentny człowiek stanie się geniuszem.
   *Inteligencja jest konstruktem teoretycznym, a nie realnym bytem. Nadal nie ma ustalonego sposobu jej rozumienia.
   *Wysoki IQ nie wystarcza do osiągnięcia sukcesu, czasami może wręcz przeszkadzać!!!
   

10. II Geniusz
    Wolfgang Amadeusz Mozart (1756-1791), który w wieku 6 lat odbywał z ojcem i siostrą tournee pokazując swoje umiejętności w grze na skrzypcach, fortepianie i organach

11. Geniusz a inteligencja
    *Wybitni filozofowie, artyści, politycy przeważnie wyrastali ponad przeciętność pod względem intelektualnym.
    *Wysoki poziom inteligencji nie gwarantuje jednak wybitnych osiągnięć!!! DLACZEGO?

12. Wybitne postacie, które wywodziły się z przeciętnych środowisk:
    Newton - syn farmera
    Kartezjusz - dolna warstwa szlachty
    Pascal - syn urzędnika (ojciec zabronił mu zaglądać do książek matematycznych)
    

13. Geniusz czyli niezwykłe zdolności
    *Określany angielskim słowem prodigy
    *Dziecko, które przed 10. rokiem życia wykazuje zdolności porównywalne
    z umiejętnościami dorosłego człowieka wyspecjalizowanego w pewnej dziedzinie

14. Ervin Nyiregyhazi
    *węgierski wybitny geniusz muzyczny
    *potrafił on odtworzyć każdą melodię, którą mu śpiewano (3), grał na fortepianie
    i komponował (4), w wieku 6 lat stał się znakomitym muzykiem, występował m.in.: przed brytyjską rodziną królewską
    *IQ = 140

15. Podsumowanie - geniusz
    Pomimo wybitnych zdolności w jednej dziedzinie, geniusze zazwyczaj wykazują normalny rozwój w innych sferach (czasem może być zaburzony rozwój innych sfer np.: emocjonalnej, społecznej...)
    Rodzina jest katalizatorem tych wybitnych zdolności - ona musi odkryć talent i zapewnić odpowiednich nauczycieli (ważna rola środowiska, w jakim wzrasta dziecko)
    

16. III Savant
    George i Charles - bliźniaki, które potrafiły określić dzień tygodnia jakiejkolwiek daty
    w granicach 80 000 lat, a ich inteligencja wynosiła zaledwie 40 i 50

17. Osoby wybitne z upośledzeniem umysłowym- “savant syndrome” lub savant
    Jest to niezwykle rzadka sytuacja, kiedy osoba z poważnym upośledzeniem umysłowym, autyzmem wczesnodziecięcym lub chorobą psychiczną, posiada niezwykłe zdolności stojące w sprzeczności z jej niepełnosprawnością
    

18. Obszary działania “savant syndrome”

• Obliczenia kalendarzowe
  - Muzyka (fortepian)
  - Bardzo szybkie obliczenia matematyczne
  - Sztuka (malarstwo, rzeźba, szkic)
  - Umiejętności mechaniczne
  - Niezwykła pamięć
  - Niezwykłe zdolności sensoryczne (węch lub dotyk)

19. Charakterystyka „savantów”
    - Minimalne zdolności myślenia abstrakcyjnego, połączone z poleganiem na konkretach
    i dosłowności
    - Nie posiadają zdolności metakognitywnych - dają odpowiedź, ale nie potrafią wyjaśnić,
    w jaki sposób do tego doszli
    - Young (1995) odkrył, że dzieci te mają IQ w granicach jednego odchylenia
    poniżej normy lub przynajmniej jeden test znaczni wybijający się ponad inne (nieharmonijny rozwój!!!)

20. Termin "zdolność" jest wieloznaczny, a przymiot "zdolny" można przypisać człowiekowi, który: potrafi wbić gwóźdź w ścianę; może nauczyć się gotować; ładnie rysuje; szybko uczy się tekstu na pamięć; radzi sobie z matematyką; uczęszcza do szkoły o wyraźnym profilu;
    w teście inteligencji uzyskał wynik powyżej przeciętnej; zazwyczaj ma dobre wyniki szkolne.

21. Uzdolnienie jest to specyficzna konfiguracja zdolności ogólnych i specjalnych, umożliwiająca bardzo dobre wykonanie określonej, ukierunkowanej treściowo działalności. Ludzie różnią się od siebie poziomem uzdolnień specjalnych i w konsekwencji osiągają niejednakowe efekty swojej pracy. Autentyczne uzdolnienia w wielu kierunkach zdarzają się bardzo rzadko. Najczęściej spotyka się człowieka posiadającego uzdolnienia w jakiejś jednej dziedzinie aktywności. W związku z powyższym uzdolnienia precyzujemy jako specjalne,
    np. uzdolnienia muzyczne, techniczne, aktorskie, kulinarne. Uczeń osiągający bardzo dobre oceny szkolne ze wszystkich przedmiotów jest więc uczniem zdolnym do uczenia się, a nie uzdolnionym.

22. Warto zaznaczyć, że nie każda osoba uzdolniona może mieć talent, ale każda osoba
    z talentem musi być uzdolniona specjalnie. Pojęcie talent należałoby więc umiejscowić hierarchicznie wyżej niż uzdolnienie. Nasuwa się w tym miejscu istotne pytanie:
    Jak rozpoznać talent? Z jednej strony odpowiedź wydaje się prosta, ponieważ talent przejawia się w tych efektach działalności człowieka, które są twórcze. Aby dzieło można było określić terminem "twórcze", musi ono spełniać pewne kryteria. Według kryteriów najbardziej ogólnych, dzieło twórcze konstytuuje kompilacja takich cech, jak: nowość, oryginalność, społeczna użyteczność i generatywność.

23. Strelau powołuje się na przedstawiony w 1981 r. podział talentów S. J. Cohna.
    U jego podstaw leżą następujące przesłanki :
    1. Aby uznać określone zjawisko za talent, musi ono być mierzalne, zgodnie z zasadami pomiaru stosowanymi w psychologii.
    2. Miano talentu mają tylko te wybitne zdolności człowieka (tzn. potencjalne jego możliwości), które są akceptowane przez społeczeństwo i wychowawcze warunki rozwoju.
    3. Mogą istnieć talenty dotychczas niezidentyfikowane, wiąże to się z faktem, że potencjalne możliwości nie znalazły jeszcze warunków społecznych umożliwiających ich rozwój.
    Podział ten, za punkt wyjścia przyjmuje trzy obszary talentów: intelektualny, artystyczny
    i społeczny a także obszar dotychczas niezidentyfikowany. Zaletą tego podziału jest leżąca u jego podstaw idea, że talent kształtuje się i przejawia wyłącznie w działaniu, oraz nie proponuje listy talentów i otwarty jest na pojawienie się nowych.

24. Co sprzyja talentowi?

1. Odpowiedni poziom inteligencji, przy czym dominuje opinia, że inteligencja poniżej 120 nie sprzyja rozwojowi talentu. Zdolność rozumowania i zdolność wnioskowania stanowiące istotę inteligencji, są niezbędnym składnikiem rozwoju wszelkiego rodzaju talentów.
2. Określona konfiguracja zdolności specjalnych zapewniająca warunki wewnętrzne organizmu, niezbędne do uzyskania wyjątkowych osiągnięć w odpowiedniej dziedzinie działalności człowieka.
3. Struktura osobowości zabezpieczająca dużą efektywność działania (np. silna motywacja
i koncentracja na celu, zrównoważenie emocjonalne, niezależność

4. Silnie rozwinięte myślenie twórcze - będąc specyficzną zdolnością umysłową, stanowi, podobnie jak poziom inteligencji, ogólny warunek rozwoju talentu.
5. Środowisko społeczne (rodzina, szkoła, instytucje, obowiązujący w społeczeństwie system wartości i norm itp.) sprzyjające aktualizacji i rozwojowi zdolności ogólnych i specjalnych.
6. Aktywność własna zapewniająca optymalną interakcję między warunkami wewnętrznymi jednostki a zewnętrznymi czynnikami środowiska społecznego.
7. Czynnik losowy. Talent ma największe szanse rozwoju, kiedy człowiek o wybitnych możliwościach w określonej dziedzinie znajduje się we właściwym miejscu i w odpowiednim czasie. Czynnik losowy, polegający na interakcji przypadkowo sprzyjającego środowiska ze zdolnościami człowieka, przejawia się w różnych postaciach, np. nieprzewidziane doświadczenia, specyficzna sytuacja społeczna.

25. Cechy charakterystyczne uczniów zdolnych:
    1. Ponadprzeciętny poziom rozwoju intelektu.
    2. Szybkie zapamiętywanie, prawidłowe kojarzenie i rozumowanie.
    3. Ciekawość świata i ludzi, dar bystrej obserwacji otoczenia.
    4. Dociekliwość, zadawanie dużej liczby pytań.
    5. Szeroki wachlarz zainteresowań, dużo wiadomości pozaszkolnych, niekiedy ukierunkowane uzdolnienia i pasje.
    6. Wykonywanie zadań umysłowych z przyjemnością, umiejętność skupienia uwagi przez dłuższy czas na tym, co ich interesuje.
    7. Bogata wyobraźnia, ciekawe, oryginalne pomysły. Potrzeba wyrażania swoich wrażeń myśli i emocji w różnej formie,
    np. w muzyce, tańcu, plastyce, w słowie lub piśmie (pisanie wierszy, opowiadań).
    8. Niezależna postawa, bronienie swoich poglądów i pomysłów.
    9. Poczucie humoru. Warto podkreślić, że nie zawsze uczniowie zdolni otrzymują dobre oceny w szkole.
    

26. Kategorie uczniów zdolnych:
    *mający wysokie osiągnięcia
    *mający osiągnięcia poniżej
    możliwości.
    - Uczniowie: będący pod presją
    grupy
    - przyjmujący postawę konformistyczną
    - nudzący się w szkole; płatający figle
    - świadomie ukrywający swoje zdolności
    

27. Metody rozpoznawania uczniów zdolnych:
    * Nominacja przez nauczycieli
    * Wyniki sprawdzianów wiadomości
    * IQ
    * Konkursy
    * Nominacja przez eksperta
    * Nominacja przez rodziców
    * Nominacja przez rówieśników
    

28. Pomoc uczniowi zdolnemu = jego sukces

6

---