Zaburzenia nastroju (afektywne)
Dr Karina Steinbarth-Chmielewska
Zaburzenia afektywne
Rozpowszechnienie chorób z grupy zaburzeń afektywnych do 15% populacji
Rozpowszechnienie zaburzeń afektywnych depresja nawracająca i zab. dwubiegunowe od 1% do 4 %
Ryzyko samobójstwa do 20% chrych
70% leczonych uzyskuje poprawę
Patogeneza chorób afektywnych
Zab. afektywne są chorobą o wieloczynnikowej etiologii
Okresowo występujące zaburzenia w układzie limbicznym, podwzgórzu i układzie siatkowatym
Neurochemiczne hipotezy:
Monoaminergiczna - obniżenie poziomu neuroprzekaźników dopaminy, serotoniny, noradrenaliny
cd.
2. Zaburzenia funkcji receptorów neuroprzekaźników
3. Zaburzenia szlaków wewnątrzkomórkowego przekazu sygnałów
4. Zwiększona aktywność osi HPA podwzgórze, przysadka, nadnercza. Teoria która traktuje jako jeden system układ odpornościowy i immunologiczny
5. hipoteza immunologiczna oparta o cytokininy
6. Zmiana plastycznści neuronalnej (zmiany w komórkach glejowych, neurohormonalnych, zmniejszenie objętości niektórych struktór.
Przyczyny występowania ch. afektywnych
Występowanie rodzinne (dziedziczenie)
Choroba afektywna dwubiegunowa nie jest jednostką nozologiczną; są co najmniej dwa typy:
Dziedziczona autosomalnie
Dziedziczona w sprzężeniu z płcią chromosomem X
Podział zab. afektywnych ICD 10
Zab. afektywne dwubiegunowe
Zab. depresyjne nawracające
Zab. afektywne utrwalone jako zaburzenia cyklotymiczne i dystymiczne
Epizod maniakalny
Epizod depresyjny
Wg ICD 10 zaburzenia nastroju występujące w przebiegu:
chorób somatycznych
Schorzeń organicznych
Uzależnień są rozpatrywane
w innych działach a nie w zaburzeniach afektywnych mood disorders
Czynniki precypitujące zab. nastroju (do 60% chorych)
Somatogenne np.: poród, zab. hormonalne, zakażenia, urazy, leki antykoncepcyjne i inne.
Stresy psychiczne np.: zgony, rozwody, zawody emocjonalne, porażki materialne, sukces.
Zespoły depresyjne
Wykazują znaczne różnice w odniesieniu do objawów, nasilenia, przebiegu, rokowania
Melancholia - termin występujący w pracach Hipokratesa oraz w amerykańskiej klasyfikacji DSM IV
Podstawowe objawy depresji tzw. depresji typowej, endogennej
Obniżenie nastroju
Spowolnienie toku myślenia
Spowolnienie napędu psychoruchowego
Lęk
Objawy somatyczne i zaburzenia rytmów biologicznych
Nastrój i napęd
Przygnębienie, smutek, brak radości, satysfakcji, domunacja beznadziejności, niekiedy obojętność
Napęd: spowolnienie, zahamowanie aż do osłupienia, niekiedy niepokój, pobudzenie
Myśli jednostajnie spowolniałe, osłabienie pamięci, uwagi, uczucie niewydolności intelektalnej
Zaburzenia treści myślenia
Negatywna ocena przeszłości, przyszłości
Negatywna ocena siebie, postępowania, własnego zdrowia
Urojenia depresyjne: wtórne do treści mające charakter katastroficzno-absurdalny, urojenia winy, grzeszności, potępienia, kary
Lęk wolnopłynący
Praktycznie stale odczuwany
Ma swoje „umiejscowienie w ciele”
Może „falować” nawet do napadów paniki
Często wyraża się jako niepokój, w ruchach np.. niemożność usiedzenia, konieczność chodzenia
Zaburzenia rytmów biologicznych (podwzgórze, twór siatkowaty, ukł. wegetatywny)
Zab. rytmu snu: wczesne budzenie się, częste budzenie się, nadmierna senność
Wahania samopoczucia: lepiej wieczorem, znacznie gorzej rano
Zab. miesiączkowania
Bóle głowy typu kasku, obręczy, potylicy, nad karkiem
Brak apetytu, chudnięcie
Zaparcia, suchość w ustach
Zaburzenia funkcjonowania wtórne do objawów np.
Izolacja
Abulia
Zmęczenie
Próby samobójcze (szczególnie przy ruminacjch)
Zmiana dotychczasowego funkcjonowania
Choroba afektywna jednobiegunowa, zaburzenia depresyjne nawracające
Liczba faz 3-4
Okres trwania fazy długi nawet do roku
Cechy kliniczne depresji: wysoki poziom lęku, niepokój, pobudzenie ruchowe, bezsenność, urojenia depresyjne, stopniowe narastanie i ustępowanie objawów
W zapobieganiu mała skuteczność leków normotymicznych, skuteczne leki przeciwdepresyjne
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe (psychoza maniakalno-depresyjna, cyklofrenia)
Depresja - mania (typ I) lub depresja - hipomania (typ II)
Rodzinnie występuje: zab. afektywne dwubiegunowe lub depresyjne nawracające
Osobowość przechorobowa: cyklotymiczna, syntoniczna, ekstrawertywna
Występowanie bez różnic na płeć
Początek choroby 20-30 lat
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe c.d.
Liczba faz średnio 6-10
Długość fazy do 3 miesięcy
Cechy kliniczne depresji: zahamowanie psychoruchwe, wolnopłynący umiarkowany lęk, hipersomnia, nagły początek i koniec fazy
Skuteczne normotymiki w zapobieganiu fazom
Zespół maniakalny
Przeciwległy biegun do depresji
Podstawowe objawy:
Zaburzenia nastroju (maniakalne)
Zaburzenia napędu psychoruchowego
Zaburzenia rytmów biologicznych, układu autonomicznego
Zaburzenia emocji
Nastrój maniakalny
Wzmożone samopoczucie, zadowolenie, radość, uczucie szczęścia, żartowania
Zatarcie granic dystansu do innych spraw, ludzi
Nieadekwatne traktowanie spraw przykrych, często zachowania nieadekwatne
Nastrój gniewliwy - u podstaw leży dysforia - zachowania agresywne, konflikty
Myślenie w stanach maniakalnych
Tok myślenia przyspieszony, znacznie przyspieszony, gonitwa myśli
Upośledzona precyzja myśli
Przerzutność uwagi, tracenie wątków, kojarzenie na zasadzie podobieństwa dziwęków
Jako konsekwencja - wielomównść - „sałata słowna”
Jako wtórne do nastroju zaburzenia treści myślenia: wzmożona samoocena, bezkrytycyzm do własnej osoby, omnipotencja
Myślenie w stanach maniakalnych cd.
Bezkrytycyzm do własnych możliwości
Urojenia wielkościowe
Przemijające urojenia ksobne
Przerzutność uwagi
Pamięć - przy umiarkowanym przyśpieszonym toku myślenia zazwyczaj niezaburzona, w pełnej manii - deficyt
Aktywność ruchowa i rytmy biologiczne
Wzmożenie energii
Wzrost ruchliwości, podniecenie, bezład ruchowy
Brak uczucia zmęczenia
Zaburzenia snu, głównie skrócenie, bezsenność
Brak czasu na jedzenie, chudnięcie
Aktywność ruchowa i rytmy biologiczne
Wzrost nasilenia objawów w godzinach wieczornych
Podejmowanie wielu aktywności, zazwyczaj ich niekończenie
Pomaganie innym „na siłę”, realizowanie utopijnych projektów”, zachowania irracjonalne np.. podróż taxi do Krakowa
Nawiązywanie niekontrolowanych znajomości
Aktywność ruchowa i rytmy biologiczne
Wzmożenie życia seksualnego
Używanie substancji psychoaktywnych
Rozrzutność, nie liczenie się z konsekwencjami postępowania
Hipomania - stan zazwyczaj lubiany przez chorych
Mania ostra, szał maniakalny - krańcowo nasilone objawy psychopatologiczne zespołu maniakalnego
Depresje atypowe, poronne, maskowane
(w zależności od głębokości objawów)
Z zahamowaniem - dominuje spowolnienie
Z pobudzeniem - dominuje pobudzenie
D. anankastyczna - dominują myśli natrętne, ruminacje depresyjne, zachowania impulsywne np. próby S
D. hipochondryczna - urojenia, obawy dotyczące własnego zdrowia
Dominacja objawów
D. anestetyczna - depersonalizacyjno-derealizacyjne, zanik odczuwania (anestezja depresyjna), urojenia nihilistyczne
D. psychotyczna - urojenia depresyjne, omamy, niekiedy osłupienie
Poronna- słabo nasilone podstawowe objawy, nasilone inne
Odmianne obrazy depresji cd.
D. maskowana - brak obniżonego nastroju + inne objawy mało typowe np.. Bóle brzucha
D. subkliniczna (subdepresja) - niepełne kryteria ilościowe
D. mała, duża - podział DSM IV podstawą nasilenie objawów psychopatologicznych
Odmianne obrazy depresji cd.
D. reaktywna - objawy związane i zależne od zaistniałej sytuacji
D. nerwicowa - dystymiczna, przewlekły subkliniczny przebieg, z obecnym lękiem
D. sezonowa - z. subdepresyjne jesienią, zimą. U części osób z. hipomanii występujące wiosną (przeważnie kobiety, w rejonach geograficznych z niedoborem światła słonecznego.
Zaburzenia dystymiczne
Dystymia (wg ICD 10 włączono: nerwicę depresyjną, depresyjne zaburzenia osobowości, depresję nerwicową)
Jest to grupa zaburzeń a nie jednostka nozologiczna
Rzadko rozpoznawana mimo dość częstego występwania
Występuje częściej u kobiet, rozpowszechnienie 3%-5%
Zaburzenia dystymiczne cd.
Współwystępowanie: 1. zaburzeniami psychicznymi :choroby afektywne, zaburzenia osobowości, zaburzenia lękowe, używanie szkodliwe/uzależnienie sub. psychoaktywnych 2. chorobami somatycznymi: migreny, niewoiste bóle głowy, zespół przewlekłego zmęczenia (?)
Obraz kliniczny dystymii
Objawy nie osiągają głębokiego nasilenia
Przewlekłe zmęczenie, złe samopoczucie, obwinianie się, niska samoocena, apatia, anhedonia
Zachowane wykonywanie codziennych obowiązków
Brak satysfakcji
Mogą występować inne objawy zespołu depresyjnego
Zaburzenia cyklotymiczne
Utrzymujące się zaburzenia niekiedy przez całe życie
Dominują wahania nastroju oraz aktywności jako zespóły subdepresyjny z naprzemiennie występującymi st. hipomaniakalnymi
Brak zależności od aktualnych wydarzeń
Stany hipomanii bywają połączone z używaniem substancji psychoaktywnych
Zaburzenia cyklotymiczne cd.
Mogą zaburzenia cyklotymiczne poprzedzać wystąpienie CHAD
Występowanie cyklotymii 3%-5%
Brak ostrej granicy pomiędzu cyklotymią a osobowością cykloidalną
Pozycja cyklotymii jako jednostki nozologicznej (???) jest nadal kontrowersyjna
Czynniki zwiększające ryzyko samobójstwa
Przebieg depresji:
wysoki poziom lęku
poczucie beznadziejności, niemożności wyjścia z sytuacji
przekonanie o nieuleczalności
urojenia nihilistyczne
poczucie winy, grzeszności
Czynniki zwiększające ryzyko samobójstwa dążenie do odbycia kary
cd. Czynniki zwiększające ryzyko samobójstwa
nastrój dysforyczny
uporczywe zaburzenia snu
dolegliwości bólowe
przewlekłość cierpienia psychicznego
myśli samobójcze
Dane demograficzne: mężczyźni, powyżej 45 r.ż. Samotni (wdowiec, rozwodnik).
Czynniki zwiększające ryzyko samobójstwa cd.
Zła sytuacja materialna, bezrobocie.
Dane z wywiadu: próby „S”, samobójstwa krewnych, osób znaczących, okres żałoby
Inne czynniki ryzyka: osobowość cyklotymiczna, antysocjalna. Nadużywanie substancji psychoaktywnych (szczególnie alkoholu, kokainy). Złe przystosowanie społeczne.
Leczenie zaburzeń afektywnych
Leki przeciwdepresyjne
Leki normotymiczne
Leki neuroleptyczne o działaniu przeciwdepresyjnym
Psychoterapia z preferencją: poznawczej i interpersonelnej
fototerapia
c.d.
Faza aktywnej farmakoterapii (w ostrej fazie przebiegu choroby)
Leczenie podtrzymujące, utrwalające poprawę
Leczenie profilaktyczne zapobiegajace fazom choroby