MONOPOL PEŁNY

MONOPOL PEŁNY

(absolutny, czysty, doskonały) to forma
rynku wykluczająca wszelką konkurencję –
produkcja zdominowana jest przez jedno
przedsiębiorstwo, a wytwarzany produkt nie
ma bliskich substytutów. Monopolista
kształtuje cenę produktu – jest cenodawcą.
Dążąc do maksymalizacji zysku manipuluje
rozmiarami produkcji i nagina zachowania
konsumentów do swoich interesów.

Założenia modelu

Założenia modelu

• Produkty jednorodne lub zróżnicowane

• Brak możliwości wejścia na rynek do

działalności opanowanej przez monopol
pełny

• Jeden sprzedający, wielu kupujących

• Doskonała informacja o rynku

Krzywa popytu i przychodu kra

ń

cowego w

monopolu

Krzywa popytu i przychodu kra

ń

cowego w

monopolu

D=AR=P

X

0

P

MR

MC

MR

MR = P

Produkcja w monopolu.

Produkcja w monopolu.

MR

D=AR

X

P,MR

0

Popyt
elastyczny

Monopol będzie produkował tylko na
odcinku popytu elastycznego

TR charakterystyczny dla monopolu

TR

TR

X

MR

D=AR=P

X

P,MR

0

Popyt
elastyczny

Monopol będzie produkował tylko na
odcinku popytu elastycznego

TR max

Edp = -1

Równowaga przedsi

ę

biorstwa w warunkach monopolu

Równowaga przedsi

ę

biorstwa w warunkach monopolu

MR

D=AR = P

X

P,MR

MC

0

X

E

E

MC

MC = MR

D=AR

Równowaga przedsi

ę

biorstwa w warunkach monopolu

Równowaga przedsi

ę

biorstwa w warunkach monopolu

X

P,MR

MC,ATC

MR

MC

0

X

E

E

R

P

m

ATC

AVC

Wynik ekonomiczny w monopolu

Wynik ekonomiczny w monopolu

• Regułą w funkcjonowaniu monopolu jest

osiąganie zysku ekonomicznego – tzw.
zysku monopolowego – w krótkim, jak i w
długim okresie.

• W krótkim okresie jednak monopolista

może tolerować także zerowy zysk
ekonomiczny, a nawet przejściową stratę,
którą wyrówna z nawiązką zyskami
osiąganymi w długim okresie.

MC

MR

D=AR=P

Pole przychodu całkowitego

Pole przychodu całkowitego

X

P,MR

MC

0

E

P

m

R

X

Cenę odczytujemy
z krzywej popytu

D=AR

Pole kosztów całkowitych w monopolu

Pole kosztów całkowitych w monopolu

X

P,MR

MC,AC

MR

MC

0

X

E

E

R

P

m

ATC

AVC

D=AR

Pole zysku

Pole zysku

X

P,MR

MC,AC

MR

MC

0

X

E

E

R

P

m

ATC

AVC

Optymalizacja wyniku ekonomicznego

Optymalizacja wyniku ekonomicznego

Jak każde przedsiębiorstwo maksymalizujące
zysk, monopolista wybiera taką wielkość
produkcji, przy której utarg krańcowy
zrównuje się z kosztem krańcowym.

• Monopolista sam ustala cenę, ale musi się

liczyć z tym, że po wyższej cenie sprzeda
mniejszą ilość.

• Miarą siły monopolu jest nadwyżka ceny

nad kosztem krańcowym.

TR

TC

X

X

D=P=AR

MR

TR
TC

MC
ATC

MC

ATC

Maksymalizacja

zysku

Monopol a konkurencja doskonała

Monopol a konkurencja doskonała

• Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji

doskonałej sprzedaje swój produkt po cenie
równej kosztowi krańcowemu

P = MR = MC

• Monopolista ustala taką cenę, która przewyższa

koszt krańcowy

P > MR = MC

ATC

MC

MR

D=AR = P

X

P,MR

MC,ATC

0

X

E

P

m

E

R

ATC

Porównanie produkcji i ceny w monopolu z konkurencją doskonałą

Punkt równowagi
dla konkurencji
doskonałej

ATC

MC

MR

D=AR = P

X

P,MR

MC,ATC

0

X

E

P

m

E

R

ATC

Porównanie produkcji i ceny w monopolu z konkurencją doskonałą

Monopol produkuje
mniej i drożej w
porównaniu do
konkurencji
doskonałej

Krzywa podaży w monopolu

• W warunkach monopolu nie istnieje

bezpośredni związek między wielkością
produkcji monopolu i jej ceną. W tym
wypadku MR ≠ P, P ≠ MC, zatem
producent nie może reagować zmianą
wielkości produkcji na zmieniającą się
cenę.

Nie istnieje więc w monopolu

krzywa podaży.

Siła monopolu

Siła monopolu

• Siłę monopolu mierzy się wykorzystując indeks Lernera.

Edp

I

L

1

=

Siła monopolu

• Dla konkurenta doskonałego, czyli dla

producenta nie dysponującego żadną siłą
monopolową, indeks Lernera przyjąłby
wartość zerową.

• Im silniejsza pozycja rynkowa producenta

tym mniejsza elastyczność cenowa popytu
na wytwarzane przez niego dobro i tym
samym większa wartość indeksu Lernera.

Optymalizacja wyniku

ekonomicznego w monopolu

Optymalizacja wyniku

ekonomicznego w monopolu

• Optymalizacja wyniku ekonomicznego

monopolu następuje w punkcie równowagi
producenta, czyli zrównania kosztu krańcowego
z przychodem krańcowym.

MC = MR

• Monopol optymalizując wynik ekonomiczny

podejmuje dwie decyzje: o wielkości produkcji
i cenie.

D=AR=P

Maksymalizacja zysku na wielko

ś

ciach przeci

ę

tnych i kra

ń

cowych

X

P,
MR,
ATC
AVC,
MC

MR

MC

0

ATC

AVC

X

P

TR

TC

WE

Czy ten zysk jest
optymalny?

Jakie decyzje w
zakresie wielko

ś

ci

produkcji i ceny
powinien podj

ąć

monopolista by
zysk był
maksymalny?

D=AR=P

Minimalizacja straty na wielko

ś

ciach przeci

ę

tnych i kra

ń

cowych

X

P,
MR,
ATC
AVC,
MC

MR

MC

0

ATC

AVC

X

P

TR

TC

WE

Czy ta strata jest
minimalna?

Jakie decyzje w
zakresie wielko

ś

ci

produkcji i ceny
powinien podj

ąć

monopolista by
strata była
minimalna?

TR

TC

X

TR
TC

Maksymalizacja zysku na

wielkościach całkowitych

Maksymalizacja zysku na

wielkościach całkowitych

Najwi

ę

ksza

odległo

ść

mi

ę

dzy krzyw

ą

TR a TC
mierzona w
pionie

ś

wiadczy o

najwi

ę

kszym

zysku.

Minimalizacja straty na

wielkościach całkowitych

Minimalizacja straty na

wielkościach całkowitych

TR
TC

X

TC

TR

Najmniejsza
odległo

ść

mi

ę

dzy krzyw

ą

TR a TC
mierzona w
pionie

ś

wiadczy o

najmniejszej
stracie.

Decyzje produkcyjne monopolu w

krótkim okresie

Decyzje produkcyjne monopolu w

krótkim okresie

Przedsiębiorstwo zwiększa
produkcję i obniża cenę

MC<MR

Koszt krańcowy jest mniejszy od
przychodu krańcowego

Optymalna wielkość produkcji
(produkcja nie ulega zmianie),
cena też nie ulega zmianie

MC=MR

Koszt krańcowy równy jest
przychodowi krańcowemu

Przedsiębiorstwo zmniejsza
produkcję i podnosi cenę

MC>MR

Koszt krańcowy przekracza
przychód krańcowy

Decyzje przedsiębiorstwa

Kryterium decyzyjne

Decyzje produkcyjne monopolu w

krótkim okresie

Decyzje produkcyjne monopolu w

krótkim okresie

MC

MC

MR

MR

D=AR=P

D=AR=P

X

P

MC>MR

MC<MR

Monopol a wolna konkurencja:

społeczny koszt monopolu

• Społeczny koszt monopolu przejawia się w

tym, że monopolista zmniejsza produkcję, a
zwiększa cenę.

• Monopolista nie jest zmuszony do

wprowadzania innowacji – hamowanie
postępu technicznego.

• Narzucanie innym podmiotom

gospodarczym niekorzystnych warunków
zawierania transakcji.

• Monopolista wykorzystując swoje

możliwości finansowe może stosować
lobbing, np. w celu:

– zwiększenia barier wejścia

– ustawowego „wymuszenia” popytu

*lobbing (ang. od lobby ‘przekonywać posłów w

kuluarach’) polit. działanie wpływowej grupy
osób na rzecz danego regionu, grupy
społecznej, instytucji itp.

Przykłady monopolistów:

• Polskie Koleje Państwowe
• Poczta Polska
• Telekomunikacja Polska
• PKN Orlen
• Polskie Linie Lotnicze LOT (powoli tracący pozycję

monopolisty)

• Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej
• Polskich Sieci Elektroenergetycznych (hurtowy przesył

energii)

• Miejskie Przedsiębiorstwo Wodno-Kanalizacyjne
• Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo
• Giełda Papierów Wartościowych
• Microsoft

Przesunięcia popytu a równowaga monopolu

Przesunięcia popytu a równowaga monopolu

• Na rynku monopolowym może się zdarzyć, że

nastąpi zmiana popytu a wielkość produkcji nie
ulegnie zmianie, choć zmieni się cena.

MR

1

D

1

MC

P

1

X

P

2

MR

2

D

2

Wzrost popytu z D

1

do D

2

spowodował wzrost ceny
produktu z P

1

do P

2

, lecz

punkt równowagi nie
uległ zmianie.

Przesunięcia popytu a równowaga monopolu

Przesunięcia popytu a równowaga monopolu

• Może się także zdarzyć, że zmieni się wielkość

produkcji, a cena nie ulegnie zmianie.

D

1

MR

1

MC

D

2

MR

2

X

1

X

2

P

1

Mimo spadku popytu z
D

1

do D

2

cena P

1

nie

uległa obni

ż

eniu,

chocia

ż

spadła

produkcja tego dobra z
X

1

do X

2

.

Różnicowanie cen – dyskryminacja cen

Różnicowanie cen – dyskryminacja cen

• Do tej pory zakładaliśmy, że monopolista

wyznacza jednakową cenę dla każdego
konsumenta.

• Jeśli elastyczności popytu nabywców

towaru są różne, to monopolista może
zwiększyć zyski różnicując ceny dla
poszczególnych nabywców (rynków).

• Różnicowanie cen przez monopolistę nie

jest uzasadnione kosztami sprzedaży.

• Istnieją trzy stopnie różnicowania cen.

Różnicowanie cen pierwszego

stopnia – różnicowanie doskonałe

Różnicowanie cen pierwszego

stopnia – różnicowanie doskonałe

• Cena równa się przychodowi krańcowemu

P = MR, w związku z tym krzywa popytu

D i krzywa MR pokrywają się.

• Przychód przeciętny spada wolniej niż cena, w

związku z tym krzywa AR ponad krzywą D.

• Z doskonałym różnicowaniem cen możemy się

spotkać, przykładowo na rynku usług, w sytuacji
gdy producent ma na tyle bliski kontakt z klientem,
ż

e może rozpoznać maksymalną cenę, jaką byłby

on skłonny za oferowaną usługę zapłacić i taką
właśnie cenę ustala.

• Przy doskonałym różnicowaniu cen wielkość

produkcji monopolu w punkcie równowagi ustala
się na poziomie identycznym z poziomem
produkcji jaki istniałby w konkurencji doskonałej.

• Istotna różnica polega jednak na tym, że w sytuacji

monopolu stosującego doskonałe różnicowanie cen
nie występuje nadwyżka konsumenta. Monopolista
przechwytuje całą nadwyżkę konsumenta.

Monopol i monopol doskonale

różnicujący ceny

D=P= AR

MR

j.p.

MC

X

P

D=P=MR

AR

MONOPOL DOSKONALE RÓ

ś

NICUJ

Ą

CY CENY

MONOPOL DOSKONALE RÓ

ś

NICUJ

Ą

CY CENY

x

Równowaga na
poziomie identycznym
z poziomem produkcji
jaki istniałby w
konkurencji
doskonałej.

PRZYCHÓD CAŁKOWITY MONOPOLU
DOSKONALE RÓ

ś

NICUJ

Ą

CEGO CENY

PRZYCHÓD CAŁKOWITY MONOPOLU
DOSKONALE RÓ

ś

NICUJ

Ą

CEGO CENY

AR

P=MR

MC

W monopolu doskonale
ró

ż

nicuj

ą

cym ceny

inaczej liczymy TR!

TR powstaje z sumy pól
wszystkich cen.

TR= 550+500+450+400+350= 2250

Różnicowanie cen trzeciego stopnia

Różnicowanie cen trzeciego stopnia

• O różnicowaniu cen trzeciego stopnia mówimy

wówczas, gdy monopolista działając w kilku
segmentach rynkowych stosuje w każdym z
nich inną cenę tego samego produktu.

• W tym celu monopolista musi znać wskaźniki

elastyczności cenowej popytu na swój produkt
w każdym z tych segmentów.

• Segmenty rynkowe są to grupy konsumentów

charakteryzujące się odmienną elastycznością
cenową popytu na dany produkt.

Przykład: Klub sportowy eksploatujący stadion piłkarski.

Przykład: Klub sportowy eksploatujący stadion piłkarski.

• Rynek na którym funkcjonuje ten klub można

podzielić na dwa segmenty: mężczyzn i kobiet.

• Mężczyźni zgłaszają większe zapotrzebowanie na

bilety na mecze ligowe niż kobiety. Dlatego też dla
każdego poziomu ceny biletów popyt mężczyzn
będzie mniej elastyczny niż popyt kobiet.

• Właściciel stadionu dąży do maksymalizacji zysku

w obu segmentach.

• W segmencie o niższym wskaźniku elastyczności

cenowej popytu zastosuje cenę wyższą niż w
segmencie o wyższej elastyczności cenowej
popytu.

Różnicowanie cen trzeciego stopnia

Różnicowanie cen trzeciego stopnia

j.p

Segment
kobiet

Segment
m

ęż

czyzn

X

X

0

D

m

D

k

MR

m

MR

k

P

m

P

k

Ró

ż

ne ceny w

ró

ż

nych

segmentach.

Im popyt
bardziej
elastyczny tym
cena ni

ż

sza.

MC = ATC

zysk

Dziękuję za uwagę