1

Humanizm i holizm w

piel

ęgniarstwie

Humanizm

1.

Kierunek ukszta

łtowany we Włoszech ok.

pocz. XIV w. przeciwstawiaj

ący się

średniowieczu, nawiązujący do antyku;

g

łówne hasło: „Jestem cz

ł

owiekiem i nic co

ludzkie nie jest mi obce” (Terencjusz);
podstawa epoki odrodzenia (renesansu)

Humanizm

2

.

Postawa intelektualna i moralna wyra

żająca się

zainteresowaniem sprawami cz

łowieka,

poszanowania jego godno

ści i wolności.

3. Kierunek my

śli filozoficznej koncentrujący się

wokó

ł problemów człowieka, jego natury,

wspó

łżycia z przyrodą; przeciwstawiający się

teocentryzmowi oraz czynienia z cz

łowieka

narz

ędzia ideologii, polityki, gospodarki i

tworzenia kapita

łu, propagujący jego rozwój

fizyczny i psychiczny, doskonalenie wi

ęzi ze sferą

innych bytów oraz z innymi lud

źmi na zasadach

zgody i harmonii; traktuj

ący życie ludzkie jako

drog

ę i cel.

Humanizm w piel

ęgniarstwie

W piel

ęgniarstwie nowożytnym –rozważania

teoretyków piel

ęgniarstwa na temat

filozoficznych podstaw pracy piel

ęgniarek

„Bez kierunku wskazanego przez ontologiczn

ą

wiedz

ę pielęgniarską, końcowym rezultatem

naszych wysi

łków badawczych byłby chaos”

(Kikuchi/Simmons, 1992, cyt. za Brykczy

ń

ska, 1997)

Humanizm w piel

ęgniarstwie

Teoretyczne podstawy klasycznych teorii

piel

ęgniarstwa współczesnego – próba

poszukiwania dla piel

ęgniarstwa miejsca w

spo

łeczeństwie, próba nadania mu statusu

akademickiego i naukowego w

śród innych

zawodów.

Wp

ływy koncepcji filozoficznych na

piel

ęgniarstwo

• tradycyjnie – teologia judeo-chrze

ścijańska

• egzystencjalizm (Sartre), fenomenologia

Heidegger)

2

Humanizm

świecki vs humanizm

religijny

Humanizm w piel

ęgniarstwie

teorie praktyka zarz

ądzanie kształcenie

Holizm

1. Stanowisko filozoficzne (równie

ż

metodologiczne) zak

ładające, że istotą

rzeczywisto

ści rozpatrywanej przez naukę jest

jej ca

łościowy charakter. Całość nie stanowi

sumy sumy cz

ęści składowych.

Termin przeciwstawny do podej

ścia

redukcjonistycznego

Holizm (gr. holos – ca

ł

y)

1.

Pogl

ąd filozoficzny według którego zjawiska należy

ujmowa

ć całościowo i organicznie.

2.

Teoria rozwoju zapocz

ątkowana przez Jana

Christiana Smutsa, g

łosząca, że całość nie da się

sprowadzi

ć do sumy części, a świat podlega ewolucji,

w której toku wy

łaniają się coraz to nowe całości.

3.

Filozoficzna koncepcja rozwoju rzeczywisto

ści według

której

świat stanowi hierarchiczną całość złożoną z

ca

łości niższego rzędu i podlega dynamicznej ,

twórczej ewolucji prowadz

ącej do powstania nowych,

jako

ściowo różnych całości, nie dających się już

sprowadzi

ć do sumy części

Holizm == podej

ście redukcjonistyczne,

mechanistyczne

Podej

ście redukcjonistyczne, mechanistyczne

• Wywodzi si

ę od Kartezjusza („Rozprawa o

metodzie”)

• W medycynie pokartezja

ńskiej – przekonanie, że

cz

łowiek jest maszyną, a poznanie szczegółów

budowy tkanek i narz

ądów umożliwi lepsze

poznanie funkcjonowania organizmów

żywych

Model biomedyczny

3

Podej

ście systemowe

System stanowi zbiór elementów i zachodz

ących

pomi

ędzy nimi wzajemnych relacji i sprzężeń,

tworz

ących zdolna do funkcjonowania całość. Relacje i

powi

ązania pomiędzy nimi są tego rodzaju, że

powstaje z nich wzgl

ędnie niezależna całość.

W cybernetyce (gr.kybernikos –steruj

ący) – za system

uwa

ża się organizmy żywe, organizacje socjologiczne,

ekonomiczne etc.

Implikacje dla piel

ęgniarstwa

• zdrowie jako dobrostan, a nie tylko brak choroby,
• praca nad potencja

łem, ludzkimi możliwościami,

• indywidualno

ść wyjątkowość każdego człowieka,

• traktowanie cz

łowieka w kontekście jego kultury, w relacji

z rodzin

ą,

• nacisk na zapobieganie chorobom, promocj

ę zdrowia,

jako

ść życia, odpowiedzialność za zdrowie,

• dopuszczanie innych poza tradycyjn

ą medycyną metod

post

ępowania

• leczenie niefarmakologiczne (styl

życia),

• dostrzeganie zwi

ązku pomiędzy chorobą lub innymi

problemami zdrowotnymi a psychik

ą

Teoria Jean Watson

,,

W wyniku historycznego ruchu piel

ęgniarstwo

znalaz

ło się w takim punkcie, w którym ono także

mo

że podjąć rozważanie swoich ideałów

metafizycznych i moralnych, jako przewodników w
podejmowaniu w

łasnych wysiłków. Pielęgniarstwo

jako nauka mo

że bardzo wiele skorzystać z

metafizyki przywracaj

ącej wysoki sens duchowości

cz

łowieka, łączenia jej z ludzką troskliwością, w

swoim d

ążeniu do rozwoju pielęgniarstwa jako

nauki dla XXI wieku”.

(Watson, 1988, cyt za Pozna

ń

ska, 2001)

Za

łożenia modelu J. Watson

1.

Troszczenie si

ę może być w sposób efektywny

przejawiane i praktykowane jedynie w relacjach
mi

ędzyludzkich.

2.

Na troszczenie si

ę składają się „czynniki

karatowe”, których efektem jest satysfakcjonuj

ące

zaspokojenie potrzeb cz

łowieka.

3.

Efektywne troszczenie si

ę promuje zdrowie oraz

rozwój cz

łowieka i rodziny.

4.

Troszczenie si

ę uwzględnia człowieka nie tylko

takim jaki jest obecnie, ale jakim mo

że się stać w

przysz

łości.

Za

łożenia modelu J. Watson

1.

Troskliwe

środowisko jest tym, które zapewnia rozwój

potencja

łu człowieka poprzez stwarzanie możliwości

dokonywania wyboru najlepszych dzia

łań w

okre

ślonym momencie.

2.

Troszczenie si

ę bardziej sprzyja zdrowiu niż leczenie.

Praktyki zwi

ązane z troszczeniem się integrują wiedzę

biofizyczn

ą z wiedzą o zachowaniach człowieka w celu

przywrócenia lub promowania zdrowia i pomagania
tym, którzy s

ą chorzy. Nauka o pielęgnowaniu jest

wi

ęc komplementarna w stosunku do nauki o leczeniu.

3.

Praktyki zwi

ązane z troszczeniem się są istotą

piel

ęgniarstwa.

4

Czynniki istotne dla profesjonalnego

opiekowania si

ę

1.

Ukszta

łtowanie własnego humanistyczno-altruistycznego

systemu warto

ści

2.

Wiara i nadzieja

3.

Wra

żliwość w stosunku do siebie i innych

4.

Kszta

łtowanie relacji opartej na pomaganiu i zaufaniu

5.

Promowanie i akceptowanie wyra

żania uczuć zarówno

pozytywnych jak i negatywnych

6.

Systematyczne pos

ługiwanie się naukową metodą

rozwi

ązywania problemów w podejmowaniu decyzji

Czynniki istotne dla profesjonalnego

opiekowania si

ę

1.

Promowanie interpersonalnego nauczania/uczenia si

ę

2.

Promowanie

środowiska człowieka jako: wspierającego,

chroni

ącego i/lub korygującego pod względem

umys

łowym, fizycznym, socjo-kulturowym i duchowym.

3.

Asystowanie w zaspokajaniu ludzkich potrzeb.

4.

Uwzgl

ędnianie sił egzystencjalno-fenomenologicznych

Hierarchia potrzeb cz

łowieka wg J. Watson

Potrzeba

d

ążenia do

rozwoju

Potrzeby wy

ższe (intrapersonalne i interpersonalne)

•samorealizacji

Potrzeby

integracyjne

Potrzeby wy

ższe (psychospołeczne)

•osi

ągnięć

•przynale

żności

Potrzeby

funkcjonalne

Potrzeby ni

ższe (psychofizyczne)

•aktywno

ści i wypoczynku

•seksualne

Potrzeby

prze

życia

Potrzeby ni

ższe (biofizyczne)

•jedzenia i p

łynów

•wydalania

•wentylacji

Osoba

Siedlisko ludzkiej egzystencji, ca

łościowy byt

psychiczny, fizyczny i duchowy, którego esencj

ą

jest dusza/duch. Cz

łowiek jest czymś więcej niż

tylko sum

ą części. Jest on „sobą” – w pełni

zintegrowan

ą i funkcjonalną całością

Zdrowie

• Brak choroby, podejmowanie wysi

łków w

kierunku zapobiegania chorobie

• Wysoki poziom funkcjonowania cz

łowieka jako

zintegrowanej ca

łości fizycznej, psychicznej i

spo

łecznej; utrzymywanie w życiu codziennym

pe

łnej adaptacji funkcjonalnej

• Pe

łna harmonia psychiki, ciała i duszy

cz

łowieka, harmonia z innymi ludźmi i z

natur

ą

Środowisko

• Brak definicji

środowiska

•

Środowisko wspierające rozwój człowieka –
istotny czynnik troszczenia si

ę

5

Piel

ęgniarstwo

• w sensie semantycznym - koncepcja filozoficzna

sugeruj

ąca troskliwość, delikatność

• obejmuje wiedz

ę, myślenie, wartości, filozofię,

zaufanie i dzia

łania podejmowane z pasją

• nauka i sztuka

Ró

żnicowanie medycyny i pielęgniarstwa

Piel

ęgniarstwo

Medycyna

Etyka/moralno

ść

humanistyczno-spo

łeczna

Etyka „nauki”

Orientacja na osobie, jej
do

świadczeniach, reakcjach na

chorob

ę jej osobistym znaczeniu

Orientacja na patologii, fizjologii,
organi

źmie biologicznym

Metody jako

ściowe

Metody ilo

ściowe

Orientacja na zjawisku

Orientacja na metodzie

Podej

ście metafizyczne,

humanistyczne

Podej

ście mechanistyczne

Ró

żnicowanie medycyny i pielęgniarstwa

Do

świadczenie, znaczenie

Fakty

Piel

ęgniarstwo

Medycyna

„Realne” – to co abstrakcyjne,
subiektywne, ale te

ż obiektywne;

niekoniecznie musi by

ć w pełni

poznane, obserwowalne i mierzalne;
jest warte poznania

„Realne” – to co podlega
obserwacji, pomiarom, poznaniu

Nauka, jako kreatywny proces
odkrywania

Nauka – jako produkt

Wymiar abstrakcyjny, co

ś co może

ale nie musi by

ć obserwowalne

Konkrety, to co mo

żliwe do

zaobserwowania

Subiektywizm cz

łowieka,

intersubiektywizm

Cz

łowiek w postrzegany w sposób

obiektywny

Cz

łowiek jako podmiot

Cz

łowiek jako przedmiot

Opis przypadku

NN – 14 letnia dziewczynka, przyj

ęta na oddział

psychiatryczny. Jest znacznie wychudzona, waga <10
centyla przy wzro

ście ok. 50 centyla. Rodzice są bardzo

zaniepokojeni stanem dziewczynki, zm

ęczeni i

sfrustrowani codziennymi „bataliami’ o jedzenie.
Dziewczyna nie ma poczucie,

że jest chuda, a rodzice

nie maj

ą prawa ingerować w jej styl życia. Uważa, że

rodzice jej nie rozumiej

ą i prawdopodobnie nie

kochaj

ą. Pytana o posiłek, odpowiada, że nie jest

g

łodna i że zjadła już wystarczająco dużo. Twierdzi,

że jest zbyt gruba i dlatego jej koleżanki jej nie lubią i

nie zapraszaj

ą do siebie, a chłopcy nie interesują się

ni

ą.

Teoria J. Watson a proces piel

ęgnowania

GROMADZENIE DANYCH

Potrzeby ni

ższe biofizyczne:

Jak NN postrzega swoje cia

ło? Czy jej waga, wzrost są

adekwatne do wieku? Czy spo

życie kalorii i substancji

od

żywczych jest odpowiednie do zapotrzebowania?

Czy w badaniu fizykalnym stwierdza si

ę prawidłowe

funkcjonowanie poszczególnych uk

ładów i narządów?

Czy w badaniach laboratoryjnych stwierdza si

ę

odchylenia od normy?

Potrzeby ni

ższe psychofizyczne:

Czy postrzeganie cia

ła jest realistyczne? Czy NN bierze

udzia

ł w zwykłych aktywnościach stosownie do wieku?

Teoria J. Watson a proces piel

ęgnowania

GROMADZENIE DANYCH
Potrzeby wy

ższe psychospołeczne:

Czy relacje z rówie

śnikami są zadowalające? Jak NN

postrzega swoj

ą seksualność? Czy głodzenie się ma

wp

ływ na przebieg dojrzewania? Czy środowisko

wspiera rozwój dziewczyny? Czy czuje si

ę ona kochana

i warta kochania? Czy otrzyma

ła od rodziców poczucie

autonomii?

Potrzeby wy

ższe intrapersonalne:

Co NN czuje odno

śnie siebie samej? Czy lubi swój świat?

Czy ma poczucie,

że osiąga swoje cele?

6

Teoria J. Watson a proces piel

ęgnowania

DIAGNOZA PIEL

ĘGNIARSKA

Zaburzenia koncepcji siebie zwi

ązane z: zaburzonym

obrazem swojego cia

ła, poczuciem bezsilności,

pogorszeniem interakcji spo

łecznych, poczuciem

zale

żności od rodziców

Teoria J. Watson a proces piel

ęgnowania

PLANOWANIE OPIEKI I REALIZACJA PLANU
Zastosowanie czynników „karatowych”:
• stworzenie nacechowanego troskliwo

ścią środowiska przez

okazanie empatii, zrozumienia

• rozwijanie relacji opartej na zaufaniu poprzez zach

ęcanie

do wyra

żania emocji - lęku, gniewu

• promowanie procesu nauczania-uczenia si

ę przez włączenie

w opracowanie jad

łospisu, nauczenie radzenia sobie w

sytuacjach konfliktowych, zachowania autonomii

• wzmacnianie dobrych relacji z rodzin

ą

• zach

ęcanie do identyfikowania czynników stresogennych

• pomaganie w osi

ąganiu identyfikacji seksualnej

• zach

ęcanie do samodzielnej oceny swoich relacji z innymi,

pomaganie w rozwijaniu zadowalaj

ących kontaktów z

rówie

śnikami

Teoria J. Watson a proces piel

ęgnowania

OCENA
Czy zosta

ła rozwinięta relacja oparta na zaufaniu?Czy

NN rozwija si

ę prawidłowo w ocenianych aspektach

(biofizycznym, psychofizycznym, psychospo

łecznym i

intrapersonalnym)? Czy NN nauczy

ła się umiejętności

niezb

ędnych do prawidłowego rozwoju?

Problemy do przygotowania

z przedmiotu

Teorie piel

ę

gniarstwa

• Wyja

śnienie pojęcia teoria pielęgniarstwa

• Kategoryzacja teorii
• Znajomo

ść poznanych teorii pielęgniarstwa

• Poj

ęcia osoba, zdrowie, środowisko, pielęgniarstwo

w poznanych teoriach piel

ęgniarstwa

• Poj

ęcie potrzeba w teoriach pielęgniarstwa i innych

teoriach

• Porównanie uj

ęcia potrzeb w różnych teoriach

(podobie

ństwa i różnice)

• Teorie systemów – podobie

ństwa i różnice

• Adaptacja w uj

ęciu biologicznym,

psychologicznym i spo

łecznym

• Adaptacja jako proces i stan w teorii C.Roy
• Przyk

łady zachowań zdrowotnych

uwarunkowanych kulturowo

• Rozumienie troski, troszczenia si

ę w teoriach

piel

ęgniarstwa

• Znaczenie teorii dla rozwoju piel

ęgniarstwa