bliżej przedszkola  4.115 kwiecień 2011

60

Przedszkole otwarte na zmiany

aktywizacja ruchowa dzieci

Zgodnie z obietnicą złożoną w poprzednim numerze
BLIŻEJ PRZEDSZKOLA, również i w bieżącym miesiącu
kontynuujemy zagadnienie, jakim jest wychowanie
fizyczne w przedszkolu. Mam nadzieję, że treści zawarte
w artykule przygotowanym przez mgr Ewę Roszkę
staną się zachętą do aktywnego wykorzystywania metod
z pogranicza edukacji muzyczno-rytmicznej i ruchowej,
a propozycje, które pozwalam sobie zaprezentować,
urozmaicą codzienną pracę wychowawczo-edukacyjną.



Maria Broda-Bajak

Ewa Roszka

W

iek przedszkolny to okres

wzmożonego zapotrzebowa-

nia na ruch. Szczególnie waż-

ną rolą przedszkola jest zatem przeka-

zanie dziecku właściwych wzorców

ruchowych, czego efektem będzie nie

tylko prawidłowo ukształtowana syl-

wetka, ale także ogólna sprawność fi-

zyczna oraz estetyka i elegancja ruchu.

Aktualna pedagogika traktuje ruch

priorytetowo, przypisując mu ogrom-

ne znaczenie kształcące i kształtujące.

Dlatego tak istotny jest odpowiedni

dobór metod i form pracy, aby dziecko

było zaskakiwane, pobudzane i moty-

wowane do aktywności.
Współczesna literatura pedagogiczna

podkreśla również szczególną rolę mu-

zyki w kształtowaniu osobowości dzie-

cka, w jego wszechstronnym rozwoju,

w przygotowywaniu go do twórczego

uczestnictwa w dorobku kultury. Od

najwcześniejszych okresów dzieciń-

stwa muzyka jest elementem naturalnej

aktywności. Własne melodie towarzy-

szą niemal wszystkim zabawom dzie-

cięcym, między innymi swobodnym

wyliczankom (w formie śpiewanek

monotonicznych, jednostajnych lub

też przeciwnie – urozmaiconych pod

względem melodycznym i rytmicz-

nym). Z kolei każdej dziecięcej aktyw-

ności towarzyszy swobodny ruch ewo-

kowany wyobraźnią, muzyką, potrzebą

realizacji twórczych zamierzeń.

Problematyką aktywizacji ruchowej

dzieci i szeroko rozumianego kształce-

nia fizycznego zajmowało się wielu pe-

dagogów kreujących interesujące syste-

my edukacyjne, weryfikowane w prak-

tyce w przedszkolach i w szkołach. Do

najbardziej efektywnych i reprezenta-

tywnych metod aktywizacji ruchowej

dzieci w wieku przedszkolnym zaliczyć

należy metody stworzone przez Carla

Orffa, Rudolfa Labana, Alfreda i Marię

Kniessów oraz Józefa Gotfryda Thulina.

Są one najdoskonalsze pod względem

dostosowania do możliwości percep-

cyjnych i ruchowych dzieci w wieku

przedszkolnym.

Metoda Carla Orffa

Carl Orff założenia swojej metody

oparł na ideach pedagogicznych i te-

zach z dziedziny teorii rozwoju kultury

ludzkości. Przyjmując tendencje nowej

wówczas pedagogiki – mówiącej o ra-

dości ruchu, twórczego doświadczania,

ekspresji przeżyć – zaproponował za-

bawę muzyczną, na którą składają się:

ruch, gest, taniec, muzyka, śpiew, mu-

zykowanie oraz słowo. Słowo w rozu-

mieniu Orffa to zabawy spontaniczne

wykorzystujące „magiczne” zaklęcia,

wyliczanki, powiedzonka, rymowanki,

nazwy kwiatów, zwierząt, drzew, imio-

na własne, wiersze dla dzieci. Efektem

zabaw słownych jest rytm, artykulacja

oraz brzmienie. Różne sposoby arty-

kulacji tego samego tekstu, inne tempo

wypowiedzi nadają mu emocjonalny

wyraz, prowokują także do sponta-

nicznego ruchu. Ruch w systemie Orffa

ma charakter kreatywny. Powstaje

w sposób spontaniczny, ewokowany

wewnętrznym nastawieniem ćwiczące-

go, ideą, wyobrażeniem sobie różnych

sytuacji, zjawisk, wydarzeń. Może być

także inspirowany rysunkiem, opo-

wieścią, baśnią itp. Początkowo jest on

bardzo „skromny” (złożony z takich

elementów jak: chód, bieg, podskoki,

obroty, czworakowanie, ruchy wahad-

łowe), jednak systematycznie kształco-

ny, tworzy sekwencje tych elementar-

nych ruchów i staje się wówczas uroz-

maicony, bogaty, kreatywny, wręcz ar-

tystyczny. Również taniec (regionalny,

narodowy, towarzyski, współczesny)

w systemie Orffa może stwarzać możli-

wości improwizacyjne pod warunkiem,

że nauczyciel nie nastawia dzieci tylko

na bierny odbiór i odtwarzanie, lecz

daje im możliwość tworzenia własnych

interpretacji.
W systemie stworzonym przez Carla

Orffa ogromną wagę przykłada się do

rozwijania wszechstronnej aktywności

twórczej dziecka. Ma to być aktywność

wokalna, instrumentalna i ruchowa.

Początkowo twórcza ekspresja dziecka

jest całkiem swobodna, niczym nieogra-

bliżej przedszkola  4.115 kwiecień 2011

61

blizejprzedszkola.pl

niczona, a w następnym etapie naucza-

nia podporządkowana zostaje pewnym

założeniom dotyczącym współbrzmie-

nia, kształtowania linii melodycznej,

formy, rytmu, interpretacji muzycznej

i ruchowej. Rytm w zajęciach z dziećmi

jest punktem wyjścia – realizacja rucho-

wa muzyki jest zaś celem.

Przykłady zabaw:

o

„Uliczka przyjaźni”

– dzieci stoją

naprzeciwko siebie w dwóch rzę-

dach, tworząc uliczkę. Każdy kolejny

uczestnik zabawy przebiega przez

uliczkę, na końcu której rytmizuje

swoje imię, prezentuje dowolny ruch

bądź śpiewa, a pozostali uczestnicy

zabawy powtarzają po nim to samo

(jest to tzw. orffowskie echo ruchowo-

rytmiczne).

o

„Do czego ta rzecz może służyć?”

– każdy uczestnik otrzymuje przed-

miot, np. klocek. Zabawa polega na

wymyśleniu zastosowania przedmio-

tu do innego celu niż jego pierwotne

przeznaczenie, a następnie wydania

dźwięku z jego wykorzystaniem.

Pomysły mogą być różne: pocieranie

o podłogę, o szybę, stukanie w kartkę

papieru, rzucanie z wysokości itp.

o

„Rysowanie melodii ruchem ręki”

– dzieci rysują przed sobą w powie-

trzu obrazy, które powstają w ich

wyobraźni pod wpływem słyszanej

muzyki.

o

„Poszukiwanie różnorodnych źró-

deł dźwięku”

– ćwiczenia słuchowe,

podczas których dzieci poznają od-

głosy wydobywane za pomocą naj-

prostszych przedmiotów codzienne-

go użytku, a następnie przetwarzają

te dźwięki „na własne” poprzez

tupanie, pstrykanie palcami, kla-

skanie, uderzanie dłońmi o kolana,

podskoki itp.

o

„Zabawa w echo”

– może to być echo

rytmiczne, wówczas dzieci powtarza-

ją krótkie motywy rytmiczne podane

przez nauczyciela, bądź echo rucho-

we czy wokalne.

o

„Zabawa w śnieżki”

– dzieci stoją

lub siedzą w rzędzie jedno za dru-

gim. Uderzenie w gong, bębenek lub

inny umowny znak będzie oznaczało

rzut wyimaginowaną śniegową kulą

z jednej strony rzędu. Inny sygnał

oznaczać będzie rzut z drugiej stro-

ny. Zadaniem dzieci jest wychylenie

się w bok, tak aby uniknąć uderzenia

śnieżką.

o

„Nakręcanie zabawki”

– zabawa po-

lega na naśladowaniu ruchów zaba-

wek mechanicznych, przy czym ru-

chy mogą być dowolne lub ustalone,

zależnie od zamierzonego celu. W na-

pięciu pozostają mięśnie całego ciała

bądź określone partie (dzieci mogą

poruszać jedynie głową, tułowiem,

jedną ręką itp.).

o

„Cyrk”

– to zabawa, do której potrze-

bować będziemy różnego rodzaju

przyborów: pałeczek, klocków, ma-

łych piłek. Nauczyciel wprowadza

dzieci w tematykę związaną z cyr-

kiem, występami artystów, między

innymi żonglera. Podczas trwania

akompaniamentu wykonywanego na

dowolnym instrumencie dzieci po-

ruszają się po sali zgodnie z granym

rytmem: biegiem, marszem, podsko-

kami. Na umówiony sygnał (głośny

akord, tremolo na tamburynie, ude-

rzenie w gong) ustawiają pałeczkę

na otwartej dłoni, starając się ją jak

najdłużej utrzymać w tej pozycji.

W tej zabawie utrudniamy po jakimś

czasie zadanie poprzez dodanie no-

wego elementu bądź przyboru – za-

danie może polegać np. na położeniu

woreczka czy piłeczki na wyciągniętej

dłoni i jednoczesnym wykonywaniu

podskoków na jednej nodze.

o

„Wiosenny spacer”

– na hasło „słońce

świeci” dzieci spacerują po sali w ryt-

mie ćwierćnut wygrywanym przez

nauczyciela na tamburynie. Gdy na-

stępuje zmiana akompaniamentu na

ósemki, co oznacza zmianę pogody

(„deszcz”) – dzieci biegają z otwartym

parasolem (dłońmi złączonymi nad

głową). Na umówiony głośny dźwięk

(„burza”) dzieci uciekają ze środka

sali pod ściany i przykucają, a następ-

nie – na kolejny sygnał – skaczą przez

kałuże powstałe po deszczu.

Gimnastyka twórcza
Rudolfa Labana

Metoda gimnastyki twórczej (ekspre-

syjnej), zwana również metodą impro-

wizacji ruchowej, wprowadzona zosta-

ła przez Rudolfa Labana. U podstaw tej

metody leży naturalna potrzeba ruchu

i naturalny styl motoryki dziecka. Jest

to najbardziej popularna i lubiana przez

dzieci i nauczycieli metoda. Pozwala

ona na posługiwanie się różnymi form-

ami ruchu: zabawami muzyczno-ru-

chowymi, tańcem, naśladownictwem,

opowieścią ruchową, inscenizacją, im-

prowizacją, groteską, pantomimą, scen-

kami dramatycznymi itp. Na zajęciach

nauczyciel operuje zadaniami otwar-

tymi i zamkniętymi. Należy dzieciom

wyjaśnić, co powinny robić, zaś sposób

wykonania zadania będzie zależał od

ich pomysłowości, fantazji, inwencji

twórczej oraz zdobytych wcześniej

doświadczeń ruchowych. Pokaz na-

uczyciela nie jest potrzebny, gdyż każ-

de dziecko wykonuje zadanie na swój

własny sposób, zgodnie ze swoimi moż-

liwościami. Konstrukcja zajęć bazuje na

następujących zasadach: wszechstron-

ności, przemienności wysiłku i relaksu

oraz stopniowaniu trudności.
Metoda Rudolfa Labana opiera się

na szesnastu tematach. Każdy z nich

wiąże się z innym charakterem ruchu

bądź różnorodnymi kombinacjami

czynności. Do wykorzystania w pracy

z dziećmi w wieku przedszkolnym za-

lecanych jest pięć pierwszych tematów,

które obejmują zagadnienia z zakresu

wyczucia własnego ciała, wyczucia

przestrzeni, ciężaru ciała, doskonale-

nia płynności ruchu oraz kształtowania

umiejętności współdziałania z partne-

rem. Istotne jest to, że ruch twórczy,

według Labana, powinien być wyko-

nywany przez dziecko w sposób spon-

taniczny w dowolnej pozycji wyjścio-

wej (od leżenia, klęku, do stania) bez

sprecyzowanych ustawień (najlepiej

w gromadce) z wykorzystaniem odpo-

wiednio dobranej muzyki.

Przykłady zabaw i ćwiczeń:

o

„Motyl”

– dzieci siadają na piętach

w dowolnym miejscu sali, wyobra-

żają sobie motyla, który usiadł przed

każdym z nich na podłodze, i próbu-

ją delikatnie go podnieść, tak aby nie

zrobić mu krzywdy.

o

„Krople wody”

– dzieci stoją w roz-

sypce, mają wyobrazić sobie, że przed

nimi co jakiś czas spada kropla wody.

Kapaniu towarzyszy dźwięk trójkąta,

ksylofonu, dzwonków. Na ten dźwięk

dzieci wystawiają raz jedną, raz drugą

rękę (zgodnie z tempem akompania-

mentu), łapiąc krople deszczu.

o

Zabawy naśladujące czynności lu-

dzi różnych zawodów

, np. wbijanie

gwoździa, malowanie obrazu (ręką,

palcem, całą dłonią, głową), dyrygo-

wanie orkiestrą itp.; naśladowanie

ruchów zwierząt, spadających z drze-

bliżej przedszkola  4.115 kwiecień 2011

62

Przedszkole otwarte na zmiany

wa liści, śnieżynek na wietrze itp.;

wszystkie te czynności można wyko-

nywać z użyciem przyborów lub bez.

Gimnastyka rytmiczna Kniessów

Metoda gimnastyki rytmicznej Alfreda

i Marii Kniessów to jedna z ciekawszych

metod rozwijania sprawności fizycznej.

Jest rodzajem gimnastyki rytmicznej, po-

legającej na poszukiwaniu i dobieraniu

dla dzieci form i rodzajów ruchów. To

metoda eksperymentowania środkami

ruchowymi, słuchowymi i wzrokowy-

mi. Oprócz ruchu, rytmu i odpowiednio

dobranej muzyki ważne w tej metodzie

są przybory, które – stosowane dwu-

stronnie (w obydwu rękach) – uspraw-

niają, kształtują lateralizację, uaktyw-

niają obydwie półkule mózgowe.
Najważniejsze cechy metody to płyn-

ność i ciągłość ruchu, który nie powi-

nien być hamowany, przyśpieszany lub

przerywany. Oznacza to, że ćwiczenia

i zabawy prowadzone przez nauczycie-

la nie mają na celu wyrobienia u dzieci

szybkiej reakcji ruchowej na niektóre

rytmiczne cechy muzyki (zmianę tem-

pa, zmiany rytmiczne, przerwę w mu-

zyce), lecz przede wszystkim powinny

dawać radość z manipulowania przy-

borem, radość ruchu.
Inna cecha charakteryzująca metodę

Kniessów to wszechstronność ruchu

obejmująca cały układ ruchowy, przez

co usprawniana jest duża motoryka

dziecka. Następna cecha – zmienność

ruchu – to przechodzenie od relaksu

i odprężenia do pełnej koncentracji na

ćwiczeniu. Oznacza to, że niektóre,

znane już ćwiczenia dziecko wykonuje

swobodnie, niejako spontanicznie, a na

nowych, nieco trudniejszych zadaniach

musi skoncentrować całą swoją uwagę.
W metodzie tej nauczyciel powinien

być uczestnikiem ćwiczeń, a nie tylko

prowadzącym. Grupa dziecięca odwzo-

rowuje ruchy nauczyciela, ale też do

zajęć wprowadzane są ciekawe elemen-

ty kreatywnych zabaw, utrzymujące

wszystkie ruchy w rytmicznym tempie.

Dlatego tak ważny jest odpowiedni do-

bór motywów muzycznych – muszą być

one łatwe do ruchowej interpretacji.
Metoda Kniessów daje możliwość opa-

nowania pewnych technik ruchu. Pro-

wadzi także do rozwoju indywidual-

nych uzdolnień z zakresu ruchu, świa-

domości ciała i możliwości ruchowych,

co z kolei sprzyja rozwojowi estetyki,

elegancji i płynności ruchów. Nauczyciel

powinien minimalizować werbalizm,

a to, co chce przekazać i wdrożyć, musi

wzmacniać odpowiednią demonstracją,

rytmiczną muzyką, przyborami i zaska-

kującymi pomysłami.

Przykładowe ćwiczenia:

o

w staniu w miejscu:

szerokie, wahad-

łowe ruchy ramion (w przód, w tył,

w górę, w dół);

o

w rozkroku:

rytmiczne skrętoskłony

w lewą i prawą stronę z lekkim ude-

rzaniem grzechotkami oburącz w lewą

i prawą stopę;

o

w rozkroku:

grzechotki położone na

podłodze przed ćwiczącymi, skłon

z podniesieniem grzechotek, wyprost

z uniesieniem ramion w górę, skłon

z położeniem grzechotek na podłodze;

o

w chodzie:

energiczne ruchy ramion,

bieg, rytmiczne ruchy ramion z rów-

noczesną rytmiczną (na każdy krok)

grą na grzechotkach, następnie obroty

wokół własnej osi z grzechotkami unie-

sionymi w górę i równoczesną grą, im-

prowizacja ruchowa z grzechotkami.

Przykładowe ćwiczenia z szarfami:

swobodna improwizacja ruchowa (w

celu oswojenia z przyborem), wyma-

chy szarfami z jednoczesnym tupaniem

jedną i drugą nogą, bieg z krążeniem ra-

mion, przekładanie szarf pod uniesioną

nogą; szarfy mogą również imitować

np. strumyk, ogień, wijącego się węża

itp. Przypominam raz jeszcze, iż w me-

todzie tej konieczne jest, by wszystkie

ćwiczenia odbywały się przy akom-

paniamencie rytmicznej muzyki lub

instrumentów perkusyjnych.

Metoda opowieści ruchowej
J.G. Thulina

Metoda opowieści ruchowej, której

twórcą jest Józef Gotfryd Thulin, opiera

się na aktywizowaniu wyobraźni dzie-

cka. Poprzez odpowiedni dobór tematu

skłania się dziecko do odtwarzania ru-

chem treści opowiadania, bajki, legendy.

W trakcie opowieści nauczyciela, której

w tle towarzyszyć może muzyka, dziecko

„przeżywa” i koncentruje uwagę, wyra-

żając własne przeżycia i emocje za po-

mocą ruchu ciała. Do tego typu zajęć nie

potrzeba – zdaniem Thulina – żadnych

przyborów. Najważniejszy jest przekaz,

atmosfera i dziecięca wyobraźnia.
Tekst historii snutej przez nauczyciela

powinien tworzyć skończoną opowieść.

Obrazy, które powstają w wyobraźni

dziecka, mają prowokować do wykony-

wania ruchów. Są to jednak ruchy indy-

widualne, wykonywane przez dziecko

we właściwym sobie tempie i intensyw-

ności. Opowiadanie powinno być do-

brane pod kątem możliwości percepcyj-

nych dziecka, zawierać element tajem-

niczości, posiadać bohaterów, z którymi

dziecko łatwo się utożsamia i „wchodzi”

w ich rolę. Fabuła uzależniona od tema-

tyki pomaga osiągnąć cel zajęć. Muzyka,

odpowiednio dostosowana do nastroju

i charakteru opowieści, potęguje pracę

wyobraźni dziecięcej i mobilizuje do ak-

tywności.
Układ zajęć prowadzonych tą metodą

musi opierać się na podstawowych za-

sadach, jakimi są zasada wszechstron-

ności ruchu, stopniowania trudności,

zmienności pracy mięśniowej oraz

aktywizowaniu całego układu rucho-

wego.

Bibliografia:

Lipska E., Przychodzińska M., Muzyka w naucza-

niu początkowym, Warszawa 1991.
Moliere S., Metodyka wychowania fizycznego

w przedszkolu, Warszawa 1997.
Owczarek S., Gimnastyka przedszkolaka, War-

szawa 2001.
Wolniewicz-Grzelak B., Zdrowiej i świadomiej żyć,

Warszawa 1992.

Ewa Roszka – absolwentka WSP w Rzeszowie oraz studiów

podyplomowych z zakresu zarządzania szkołą; nauczyciel dyplo-

mowany w Przedszkolu Publicznym nr 13 w Rzeszowie.
Autorka jest także edukatorem wychowania przedszkolnego i edu-

kacji wczesnoszkolnej. Pasjonuje się muzyką, śpiewem i tańcem.

książki z ćwiczeniami omówionymi w artykule kupisz

w sklepie BlizejEdukacji.pl



Gimnastyka przedszkolaka: 31 zł



ćwiczenia z przygodą: 28 zł



Wielorakie podróże: 41 zł

www.BlizejEdukacji.pl – tel. [phone]

R

E

K

L

A

M

A