19

REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2006

KINEZYTERAPIA

T

radycyjny opatrunek gipsowy może po-
wodować wiele komplikacji, a nawet

powikłań w leczeniu kolana, nie wspomi-
nając o wydłużeniu procesu rehabilitacji.
Mogą wystąpić powikłania w obrębie
skóry – np. wypryski, zmiany martwicze;
układu krążenia – zaburzenia krążenia
w obrębie stawu pod opatrunkiem; sys-
temu nerwowego – np. nieodwracalne
przykurcze spowodowane niedokrwie-
niem nerwów. Dominującym problemem
po stosowaniu gipsu jest zesztywnienie
stawu kolanowego. Opatrunek nie daje
także możliwości kontroli zmian pod nim
zachodzących. Kontrolowanie i zmiana
opatrunków pooperacyjnych wymaga
wycinania okienek w gipsie, co może
doprowadzić do powstania obrzęków
i uszkodzeń skóry.
Alternatywą skuteczną i pod wieloma
względami komfortową dla pacjenta są
ortozy (popularnie nazywane ortezami).
Wykonane są z lekkich materiałów, w du-
żej mierze z tekstyliów. Stosowanie ortoz
pozwala na uniknięcie opisywanych po-
wyżej powikłań oraz zdecydowanie skraca
czas rehabilitacji. W procesie leczenia
ważną rolę, często pomijaną, odgrywa
psychiczna kondycja pacjenta. Założenie
gipsu nie zapewnia pacjentowi komfortu.
Stosowanie ortoz natomiast umożliwia
funkcjonowanie bez obawy o dodatkowe
powikłania i pozwala na utrzymanie
właściwej higieny. Ortozy można łatwo
zdejmować. Zapewniają ponadto dostęp
powietrza do gojących się ran. Ich masa
jest nieporównywalnie niższa niż klasycz-
nego opatrunku gipsowego. Zakładanie
ortoz jest stosunkowo proste i nie wymaga
każdorazowej wizyty u specjalisty. Waż-
nym czynnikiem pozostaje także estetyka
wyglądu, która jest nieporównywalna
z tradycyjnym opatrunkiem gipsowym.
Z punktu widzenia zmniejszenia ryzyka
zaistnienia urazów stawu kolanowego
podczas wzmożonego wysiłku zalecane
jest stosowanie lekkich ortoz stabili-
zujących. Ortozy stabilizujące wzmac-
niają, łagodzą napięcia i przeciążenia
wywołane przez uderzenia i wstrząsy
oddziałujące na staw kolanowy. Zmniej-
szają ryzyko urazów, a w przypadku gdy

Alternatywne
rozwi

ązania

urazy już wystąpiły, pomagają szybciej
wrócić do zdrowia. Ponadto wspoma-
gają proces leczenia takich schorzeń
jak: skręcenia, zwichnięcia, zerwanie
więzadeł, uszkodzenie rzepki lub łękot-
ki, niestabilności stawu oraz wspierają
leczenie zwyrodnienia stawów, pomagają
w niwelowaniu bólów reumatycznych
i przyspieszają procesy rehabilitacji po
operacjach chirurgicznych. Obecnie na
rynku istnieje szerokie spektrum ortoz
stabilizujących z przeznaczeniem na
stawy kolanowe (fot. 2, 3, 4). Najczęściej
ich konstrukcja jest dwuwarstwowa.
Warstwę zewnętrzną stanowią głównie
materiały termoplastyczne oraz chemo-
utwardzalne, które łączą lekkość i dużą
wytrzymałość mechaniczną i zmęcze-
niową. W warstwie zewnętrznej często
stosowanym materiałem bywa neopren
łączony z miękkim wyrobem dzianym lub
tkanym, bawełniano-poliamidowym lub
bawełniano-poliestrowym, stanowiący
tzw. „wyściółkę” przylegającą do kolana.
Na rynku spotykane są także ortozy dwu-
warstwowe, których warstwa zewnętrzna
składa się z perforowanego polichlorku
winylu, zaś warstwa wewnętrzna jest
tkaniną z włókien naturalnych o pod-
wyższonych parametrach wytrzymało-
ściowych. W wielu przypadkach warstwa
z włókien naturalnych posiada dodatko-
wo właściwości przeciwbakteryjne i anty-
alergiczne, dzięki czemu jej długotrwałe
noszenie nie doprowadza do podrażnień
skóry użytkownika. Tego rodzaju ortozy
założone na kolano nie tylko dobrze sta-
bilizują i zapobiegają bocznym ruchom,
ale także chronią zranione lub uszko-
dzone więzadła. Dodatkowo polichlorek
winylu zmniejsza ból i napięcie z uwagi
na fakt, że jest to jedno z niewielu two-
rzyw sztucznych zdolne do generowania
ujemnych ładunków elektrostatycznych.
Na rynku polskim występują też ortozy
zawierające sproszkowany bursztyn.
W przeciwieństwie do wielu innych ma-
teriałów włókienniczych wykazują one
zdolność do elektryzacji ujemnej. Podczas
użytkowania tekstyliów modyfikowanych
bursztynem następuje uwalnianie ko-
rzystnych dla człowieka jonów ujemnych

z jednoczesnym wytwarzaniem potencja-
łu ujemnego na ich powierzchni, co może
się przyczynić dodatkowo do łagodzenia
bólów stawu kolanowego pochodzenia
reumatycznego. Na rynku dostępne są
także ortozy wykonane z dzianin polia-
midowo-elastomerowych, wykonane bez
szwu z nadaniem anatomicznego kształtu
stawu kolanowego. Tego rodzaju ortozy
bywają stosowane głównie w zaburze-
niach krążeniowych oraz związanych
z tym obrzękach i zastojach żylnych. Zale-
cane najczęściej jako kontynuacja terapii
po zastosowaniu ortoz z neoprenu.

W

ymagania użytkowe dotyczące
tekstyliów przeznaczonych na or-

tozy stabilizujące zdeterminowane są
specyficznymi warunkami użytkowania.
Należy dość silnie zaakcentować koniecz-
ność interdyscyplinarnego i holistycznego
podejścia do problemu projektowania
tekstylnych ortoz, podkreślając, że muszą
to być zintegrowane działania inżynierów,
ergonomistów, lekarzy oraz przede wszyst-
kim samych użytkowników.

Tekstylne ortezy stabilizuj

ące staw kolanowy

Fot. 1. Staw kolanowy – przekrój. 1 – ko

ść udowa,

2 – rzepka, 3 – ko

ść piszczelowa, 4 – guzowatość

piszczeli, 5 – wi

ęzadło rzepki, 6 – fałdy skrzydłowe,

7 – wynios

łość

Fot. 2. Przyk

ład ortozy stawu kolanowego wykonanej

z dzianiny poliamidowo-elastomerowej. Nowoczesne
modele tego typu ortoz tekstylnych s

ą bardzo wygodne

z uwagi na brak szwów oraz specjalnie profilowane zako

ń-

czenia zapobiegaj

ące marszczeniu oraz zsuwaniu się

20

REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2006

KINEZYTERAPIA

Przy projektowaniu należy zmierzać do
optymalizacji konstrukcyjno-materiałowej
w celu:
1. Redukcji ciężaru ortozy przy utrzy-
maniu ich niezbędnej wytrzymałości.
Tekstylia muszą być lekkie i wytrzymałe
tak, aby wzmacniały staw i zapewnia-
ły odpowiednią kompresję, pomagały
utrzymać naturalną ciepłotę ciała oraz
poprawiały krążenie krwi, co skutkuje
zmniejszeniem się bólu i obrzęków ko-
lana. W związku z tym istnieje potrzeba
stosowania odpowiedniego rodzaju włó-

Fot. 4. Przyk

ład ortozy tekstylnej wykonanej techniką

tkack

ą (splot przestrzenny) z przędzy elastomerowej

oraz prz

ędzy z włókien „oddychających” chroniących

kolano przed przegrzaniem i przepoceniem

kien syntetycznych o wysokiej trwałości
mechanicznej oraz odpowiedniej sztyw-
ności w celu uzyskania ergonomicznego
efektu dopasowywania ortozy do kształ-
tów anatomicznych kolana.
W tekstyliach przeznaczonych na ortozy
najczęściej stosuje się włókna poliamido-
we. Posiadają one bardzo dobre właści-
wości mechaniczne. Charakteryzują się
szczególnie wysoką odpornością na ściera-
nie, dziesięciokrotnie wyższą od bawełny,
wełny i włókien wiskozowych. Wadą włó-
kien poliamidowych jest niska odporność
na działanie temperatury i wrażliwość na
działanie promieni słonecznych. Z punktu
widzenia użytkowania ortozy są to jednak
cechy mniej istotne.
W ortozach stosowane są także włókna
poliestrowe, które zalicza się pod wzglę-
dem właściwości mechanicznych do grupy
włókien o najkorzystniejszych cechach.
Wykazują one wysoką odkształcalność,
dzięki której tekstylia z nich wykonane są
odporne na gniecenie oraz ergonomicznie
dopasowują się do kształtów ciała. Pod
względem odporności na ścieranie zajmują
drugie miejsce, za włóknami poliamido-
wymi. Są odporne na działanie światła
i wykazują dobrą odporność termiczną,
chemiczną oraz biologiczną. Ich wadą jest
niska higroskopijność, ale cechę hydrofo-
bowości można wykorzystać w wyrobach
warstwowych.
Na ubiegłorocznych targach REHACARE
w Düsseldorfie prezentowane były ortozy
na staw kolanowy zawierające włókna
z poliamidów aromatycznych. Włókna
te dla odróżnienia od standardowych
nazywane są włóknami poliaramidowymi.
Odznaczają się wysoką wytrzymałością
na rozciąganie i wysoką wartością mo-
dułu odkształcalności początkowej oraz
stosunkowo niską wartością wydłużenia
zrywającego.
2. Poprawy właściwości higienicznych.
Ze względu na konieczność ścisłego
przylegania ortozy do kolana konieczne
jest zabezpieczenie właściwego poziomu
cech higieniczno-fizjologicznych teksty-
liów. Zależą one od wielu czynników
i kształtowane są na różnych etapach
wytwarzania, od rodzaju włókna po-
cząwszy, poprzez strukturę przędzy,
konstrukcję tkaniny, na jej wykończeniu
kończąc. W przypadku ortozy na staw
kolanowy istotne są przede wszystkim
parametry dotyczące zróżnicowanej
chłonności wilgoci (włókna hydrofilowe
oraz hydrofobowe) oraz zabezpieczenia
właściwego komfortu cieplnego (włókna
o właściwościach ocieplających). Prefero-
wane jest zatem projektowanie wyrobów
dwu- i wielowarstwowych. Wykorzystując
takie zróżnicowanie właściwości włókien,
można skonstruować wyrób, który szybko
będzie odprowadzał wilgoć w kierunku od
kolana na zewnątrz.

Włóknem naturalnym najczęściej wystę-
pującym w ortozach jest włókno bawełny.
Do najistotniejszych jego zalet można
zaliczyć: zapewnienie wysokiego kom-
fortu higienicznego (wysoka zdolność
sorpcji potu i szybkość zwilżania), dobrą
ciepłochronność, przyjemny dotyk itp.
Higroskopijność bawełny w normalnych
warunkach klimatycznych (temperatura
20°C i wilgotność względna powyżej 65%)
wynosi 8,5%. Natomiast podstawowymi
wadami bawełny są: gniotliwość tekstyliów
z niej wykonanych, duża odkształcalność
po praniu, łatwość brudzenia się i trudność
usuwania brudu, niska odporność che-
miczna i biologiczna oraz niska odporność
na ścieranie.
Włóknami sztucznymi najczęściej stoso-
wanymi w ortozach są: włókna wisko-
zowe oraz celulozowe trzeciej generacji.
Włókna z regenerowanej celulozy są
najstarszymi włóknami wytwarzanymi
przez człowieka. Wiskozowe włókna
odcinkowe są traktowane jako substytut
bawełny, charakteryzują się wysoką hi-
groskopijnością (od 8 do 20%), zależnie
od wilgotności otoczenia.

P

owszechnie dzisiaj stosowanym włók-
nem celulozowym trzeciej generacji

jest włókno Lyocell (skrót CLY) o zaakcep-
towanej przez BISFA nazwie rodzajowej
(nazwa handlowa włókna Lyocell produ-
kowanego przez firmę Acordis to Tencel

®

).

Firma Lenzing Fibers wprowadziła na
rynek włókna Lyocell pod nazwą Lenzing
Lyocell. Lyocell jest włóknem sztucznym
produkowanym z roślinnego surowca – ce-
lulozy, posiadającym wiele właściwości
innych włókien celulozowych, takich jak:
bawełna, len, ramia i włókien sztucznych.
Jest włóknem „oddychającym”, bardziej
chłonnym niż bawełna i jedwab, ale mniej
niż wełna, len czy sztuczny jedwab. Pod
względem wytrzymałości na rozciąganie
włókno Lyocell przewyższa bawełnę
wysokich gatunków, zarówno w stanie
suchym, jak i mokrym. Wytrzymałość na
mokro sięga 85% wytrzymałości w stanie
suchym, włókno cechuje również wysoki
moduł sprężystości w stanie mokrym.
Z innych właściwości zwraca uwagę
znaczna absorpcja wilgoci. Ze względu
na tą właściwość, wynikającą z hydrofilo-
wości celulozy, tekstylia z włókien Lyocell
cechuje dobry komfort fizjologiczny.
Obecność mikroorganizmów w środowi-
sku naturalnym człowieka bywa kłopotli-
wa, a czasem niebezpieczna. Jest to zagad-
nienie, które również należy uwzględniać
przy projektowaniu ortoz. Pomocne są
tutaj włókna bioaktywne. Są to włókna
chemiczne, wykazujące w stosunku do
ustroju fizjologicznego żywego organizmu
dużą i trwałą aktywność biologiczną.
Trwałość oddziaływania biologicznego jest
określana trwałością związania za pomocą

Fot. 3. Przyk

ład ortozy tekstylnej wykonanej techniką

dziewiarsk

ą posiadającej strefy o różnych właściwo-

ściach konstrukcyjnych i surowcowych. W zależności
od anatomicznej cz

ęści kolana zastosowany jest inny

splot oraz rodzaj prz

ędzy

21

REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2006

KINEZYTERAPIA

głównych wiązań chemicznych substancji biologicznie czynnych
z polimerem, z którego włókno jest utworzone. Jedną z głównych
odmian włókien bioaktywnych (ze względu na rodzaj aktywności
biologicznej) są włókna o właściwościach antyseptycznych (anty-
bakteryjne, przeciwgrzybicze). Włókna te charakteryzują się zdol-
nością do przeciwdziałania rozwojowi i do niszczenia patogennej
flory bakteryjnej (właściwości bakteriostatyczne i bakteriocydne)
oraz z reguły równocześnie do przeciwdziałania rozwojowi i nisz-
czenia kolonii grzybów (właściwości fungistatyczne i fungicydne).
Wymienione właściwości przeciwdziałają powstawaniu infekcji
i zakażeń organizmów. Właściwości antyseptyczne nadawane
są włóknom chemicznym różnych rodzajów, charakteryzującym
się hydrofilowością i podatnością na chemiczną lub fizykoche-
miczną modyfikację. W ortozach nowego typu pojawiają się:
modalne włókna wiskozowe firmy Lenzing o nazwie Modal Fresh
(włókna te posiadają trwałą preparację antygrzybiczą uzyskaną
dzięki wprowadzeniu środka antybakteryjnego do roztworu
przędzalniczego), jedwab wiskozowy Fibra K japońskiej firmy
Asachi Chemical Ind. Co. (włókna te zawierają zdyspergowaną
siarkę koloidalną działającą przeciwbakteryjnie i sterylizująco),
poliestrowe włókna o nazwie handlowej Trevira Bioactive (an-
tybakteryjne działanie tego włókna polega na działaniu jonów
srebra trwale osadzonych bezpośrednio na powierzchni włókien
nie powodujących migracji jonów srebra do skóry, tak więc ry-
zyko alergii jest ograniczone do minimum) oraz antybakteryjne
poliamidowe włókno R-static produkowane przez Noble Fiber
Technologies (włókno to jest pokryte cienką warstewką srebra,
posiada właściwości elektroprzewodzące).
W wyrobach tego typu pojawiają się także włókna firmy Acordis
Services Ltd. (Wielka Brytania). Firma ta, wykorzystując technikę
mikrokapsulacji (wprowadzania oleistych preparatów medycz-
nych do masy włókien), wyprodukowała włókna poliakryloni-
trylowe znane pod nazwą handlową Amicor. Włókna odcinkowe
Amicor Standard™ (antybakteryjne) zawierają preparat Irgasan
zabijający szerokie spektrum bakterii. Amicor Plus™ jest włóknem
przeciwgrzybicznym, nasączonym preparatem przeciwdziałają-
cym rozwojowi grzybów powodujących między innymi grzybice
stóp, z kolei Amicor Pure łączy w sobie cechy poprzednich włókien
i wykazuje cechy przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Zawiera
mieszankę preparatów unieszkodliwiających mikroorganizmy,
które służą roztoczom za pożywienie.
Włóknem przeznaczonym do zastosowań rehabilitacyjnych,
w tym ortoz na staw kolanowy, może być także włókno celulozo-
we firmy Zimmer AG z wbudowanymi cząstkami alg morskich,
tzw. SeaCell oraz typu SeaCell Active, do których dodatkowo
inkorporowano jony srebra. Są one rozłożone w całym prze-
kroju poprzecznym włókna, a nie tylko na zewnętrznej jego
powierzchni. Algi posiadają własności, jakie nabyły podczas
wzrostu w wodzie morskiej, a zatem zawierają minerały, hydraty
węgla, aminokwasy, tłuszcze i witaminy. Włókna celulozowo-
-alginowe charakteryzują się dużą absorpcją, szczególnie jonów
metali. W związku z tym wykorzystano działanie antybakteryjne
metali, takich jak: srebro, cynk, miedź, wprowadzając je do już
uformowanego włókna celulozowo-alginowego, które stanowią
trwałe połączenie.
Należy także wspomnieć o włóknach bakteriostatycznych
Rhovyl’AS firmy Rhovyl. Włókna te, w kontakcie ze skórą użyt-
kownika elektryzują się ujemnie. Ujemna jonizacja powoduje
poszerzenie naczyń krwionośnych, poprawia tym samym krążenie
krwi i wpływa pozytywnie na zachowanie temperatury ciała, co
jest bardzo istotne podczas rehabilitacji stawu, a także w choro-
bach reumatycznych. Dodatkową zaletą są właściwości włókna
zapobiegające tworzeniu się i rozwojowi bakterii na skórze, np.
pod ortozą podczas jej długotrwałego użytkowania.
Stosowane są także włókna polipropylenowe, które posiadają do-
skonałe właściwości wytrzymałościowe przewyższające znacz-
nie wartości uzyskiwane w przypadku włókien poliamidowych

22

REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2006

KINEZYTERAPIA

i poliestrowych. Zaliczane są one do włókien wysoko wytrzy-
małych. Dobre właściwości sprężyste szczególnie korzystnie
przedstawiają się przy wyższych wydłużeniach, przy których
uzyskane wartości przekraczają osiągane dla większości innych
włókien. Cenną zaletą włókien polipropylenowych jest ich
wysoka odporność biologiczna oraz niska masa właściwa (0,91-
-0,92 g/cm

3

). Odporne są również na grzyby i mikroorganizmy,

a także stanowią najlepszy izolator cieplny spośród wszystkich
znanych surowców włókienniczych. Wskaźnik przewodnictwa
cieplnego dla tego typu włókien wynosi 1,0, natomiast dla baweł-
ny – 17,5. Włókna polipropylenowe nie drażnią skóry ludzkiej
i nie wywołują zmian alergicznych na tle dermatologicznym.
Jedną z najbardziej istotnych ich cech pozostaje właściwość
szybkiego transportu wilgoci i możliwość nadania im roli włó-
kien hydrofobowych w tkaninie. Znakomite właściwości włókien
polipropylenowych: odporność na wilgoć, chemikalia, degrada-
cję biologiczną w połączeniu z niską ceną sprawiły, że włókna
te szeroko wkraczają do wyrobów nazywanych medtekstyliami,
w tym także ortoz stabilizujących.
3. Poprawy właściwości elastycznych. Z punktu widzenia medycz-
nego istotne jest zmniejszenie nacisków na wystające elementy
kostne kolana, których okolice pokryte są cienką warstwą tkanek
miękkich. Pod sztywnymi materiałami łatwo może dojść do po-
wstania otarć i uszkodzeń naskórka. Zagwarantowanie właściwej
swobody ruchu związane jest z zastosowaniem tekstyliów mięk-
kich w chwycie i w wysokim stopniu elastycznych. Pod uwagę
należy wziąć tekstylia z udziałem przędz elastomerowych. Należy
rozważyć, czy tekstylia powinny być elastyczne w obu układach
jednocześnie, czy tylko w jednym. Elastyczność dwukierunkowa
w ortozie daje użytkownikowi możliwość bardziej swobodnych
ruchów zginania w stawie kolanowym.
W tym aspekcie preferowane są włókna poliuretanowe. W za-
leżności od producenta włókna poliuretanowe (zwane elasto-
merami) różnią się od siebie strukturą oraz właściwościami
fizycznymi i chemicznymi (Lycra, Dorlastan, Spandex, Texlon,
Acelon, Linel itp.). Różnice te wynikają zarówno z budowy
chemicznej, jak i technologii ich wytwarzania. Najbardziej cha-
rakterystyczną właściwością włókien poliuretanowych jest ich
znaczna tendencja do wydłużania się, z jednoczesną zdolnością
do sprężystego powrotu (wydłużenie zrywające – 600-700%,
średni stopień sprężystości – 0,95). Dzięki cennym właściwo-
ściom, takim jak: elastyczność, wytrzymałość i odporność na
działanie wody i potu, elastomery znalazły szerokie zastosowanie
w tekstyliach medycznych.
Zdolność do szybkiego i całkowitego powrotu do warunków po-
czątkowych po usunięciu obciążenia wywołującego odkształcenia
zapewnia ortozom wykonanym z przędz elastomerowych wysoki
komfort użytkowania.
4. Ułatwień w konserwacji. Ograniczenie sprawności, zmniejszo-
ny stopień samoobsługi związany z urazem stawu kolanowego
narzuca konieczność stosowania wyrobów o zmniejszonej podat-
ności na brudzenie i łatwych w konserwacji. Ułatwienie w kon-
serwacji powinno polegać na łatwej wypieralności zabrudzeń
i szybkim wysychaniu tekstyliów przeznaczonych na ortozy.
5. Estetyki. Należy zadbać również o odpowiedni kolor, np.
„naturalnej skóry”, w celu wyrównania kontrastu pomiędzy
kolorem ortozy a kolorem skóry.

‰

DR

IN

Ż

. J

OLANTA

R

UDNIK

,

MGR

IN

Ż

. E

MILIA

I

RZMA

ŃSKA

Instytut Architektury Tekstyliów,

Łódź

DR

MED

. R

OBERT

I

RZMA

ŃSKI

Klinika Chorób Wewn

ętrznych

i Rehabilitacji Kardiologicznej, UM w

Łodzi

Piśmiennictwo u autorów i w „RwP+”
(www.elamed.com.pl/rehabilitacja)

BONUS

Tylko prenumeratorzy maj

ą nieograniczony

dost

ęp do internetowego serwisu „OPM+”,

w którym zamieszczamy pe

łne wersje tekstów

i materia

łów opublikowanych w archiwalnych

numerach „OPM” oraz materia

ły uzupełniające

publikacje z numerów bie

żących.

Prenumeratorzy „OPM” maj

ą także pełny

dost

ęp do internetowej bazy firm i wyrobów

medycznych zamieszczonej w naszym
serwisie www.elamed.com.pl/medyczny

Aby zaprenumerowa

ć „OPM”

1. zatelefonuj do dzia

łu prenumeraty

[phone]

2. wype

łnij i wyślij odpowiedni formularz

umieszczony w serwisie
internetowym

„OPM”:

www.elamed.com.pl/medyczny

3. dokonaj wp

łaty odpowiedniej kwoty

na konto PKO BP S.A. I o/Katowice
29 1020 2313 0000 3502 0021 3009

W prenumeracie ciągłej

– 10% rabatu

Warto

ść prenumeraty

„ rocznej – 80 z

ł

„ dwuletniej – 140 z

ł

„ zagranicznej = prenumerata polska x 2

Nie zwlekaj, zamów „OPM” już dziś!

„OPM” dost

ępny jest tak

że w sieciach kolporterskich:

•

Garmond Press S.A

. •

Inmedio Sp. z o.o.

•

Kolporter S.A.

Piśmiennictwo:

1. Magazyn Medyczny „Żyjmy dłużej". 7 lipiec 2000.
2. Milanowska K., Dega W.: (red.) Rehabilitacja Medyczna. Wydanie III. PZL, Warszawa,

1997.

3. Burzan J., Burzan E.: „Biomechaniczne aspekty rehabilitacji i profilaktyki”. I

Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna MKEN'95, 01-02 czerwca, Łódź,
1995.

4. http://www.sanus.pl
5. http://www. awf.krakow.pl
6. http://www.poradnikmedyczny.pl
7. Przeździak B.: Zaopatrzenie rehabilitacyjne, Wydawnictwo Via Media, Gdańsk, 2003.
8. Materiały, foldery, broszury informacyjne firm farmaceutycznych i ortopedycznych.
9. Materiały, foldery, broszury informacyjne z Targów RehaCare International w Dusseldorfie

2003, 2004.

10.Pryczyńska E.: „Tekstylia w rehabilitacji i profilaktyce zdrowotnej”. Przegląd Włókienniczy

Nr 10, 2004.

11.Alvarez J.: „Wyroby włókiennicze na XI Międzynarodowych Targach REHABILITACJA”,

Przegląd Włókienniczy Nr 3, 2004.

12.Nowak E.: „Projektowanie środowiska pracy i życia człowieka z uwzględnieniem potrzeb

osób niepełnosprawnych”, V Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna
MKEN'99, 16-17 listopada, Łódź, 1999.

13.Kiperski J., Mill W.: Zagadnienia ortoptyki i protetyki w dysfunkcjach ruchowych kończyn

dolnych. Nowa Medycyna - Ortopedia 5/1999.

14.Jackowski T., Chylewska B.: Przędzalnictwo - budowa i technologia przędz, WPŁ, Łódź,

1999.

15.Urbańczyk G.: Nauka o włóknie, WNT, Warszawa, 1985.
16.Czekalski J., Cyniak D., Mielicka E.: „Wykorzystanie włókien Amicor do produkcji przędz

i tekstyliów antymikrobowych”. Przegląd Włókienniczy Nr 8, 2001.

17.Niekraszewski A.: „Włókna bioaktywne”, Przegląd Włókienniczy Nr 11, 1995.
18.Bendkowska W.: „Międzynarodowe Sympozjum Avantex 2002”, Przegląd Włókienniczy

Nr 10, 2002.

19.Bendkowska W.: „Włókna celulozowe trzeciej generacji”, Przegląd Włókienniczy Nr 1,

1997.

20.Butcher E., Masłowski E.: „Inteligentne włókna dla medycyny”, Przegląd Włókienniczy Nr

1, 1999.

21.Jabłoński W., Jackowski T.: Nowoczesne systemy przędzenia, Beskidzki Instytut Tekstylny,

Bielsko-Biała 2001.