Życie seksualne osób niepełnosprawnych
Związki intymne to takie z silnymi więziami miłości, przyjaźni i przywiązania. Adler i inni twierdzą, że
intymność przybiera 3 formy:
Kontakt fizyczny (seks, kontakt matki z dzieckiem)
Emocje (miłość)
Współdziałanie
Związki intymne są najbardziej satysfakcjonujące, gdy te 3 czynniki wzajemnie się przenikają.
Aby podtrzymywać i pogłębiać związki intymne należy być dojrzałym emocjonalnie.
Przy opiece medycznej i rehabilitacji osób niepełnosprawnych często dochodzi do intymności
wymuszonej (koniecznego kontaktu fizycznego). Przez to niepełnosprawni mogą mieć kłopoty
z zaangażowaniem w związki intymne (kontakty seksualne itp) po zakończeniu rehabilitacji medycznej.
Powrót do domu osoby niepełnosprawnej wywołuje u niej kryzys egzystencjalny (często
w trakcie rehabilitacji uważa, że będzie sobie lepiej radzić, niż w rzeczywistości ma możliwości). Taka
osoba wchodzi w kryzys ograniczonej niezależności (poznawanie własnych ograniczeń wynikłych
z kalectwa, przekonanie, że jest się ciężarem dla innych). Negatywne przeżycia osoby, która traci
sprawność fizyczną przyczyniają się do jej alienacji (alienacja – pogorszenie się odczuwania związków
z własnym ciałem i innymi ludźmi; im bardziej ciało jest uszkodzone, tym bardziej jest dostrzegane, tj.
tym bardziej uznawane jest przez tą osobę jako złe, pozbawione kontroli; odkrycie, że funkcjonowanie
seksualne jest utrudnione lub niemożliwe umniejsza odczucie wartości własnego ciała). Tu często osoby
niepełnosprawne wycofują się z relacji intymnych, a nawet dokonują projekcji własnego wstrętu i odrazy
wobec swojego ciała wobec bliskiej im osoby.
Tylko niektóre rodzaje niepełnosprawności mogą bezpośrednio utrudniać zaspokojenie potrzeby
seksualnej (np. usunięcie genitaliów, uszkodzenie rdzenia kręgowego – prowadzi do utrudnienia
osiągnięcia orgazmu). Jednak osoby te nie muszą być pozbawione możliwości osiągnięcia satysfakcji
seksualnej (masturbacja na podłożu odruchowym, elektrostymulacja sfery erogennej u kobiet, fantazje
erotyczne). Szacuje się, że ok 20% mężczyzn z uszkodzeniem rdzenia kręgowego jest zdolnych do
satysfakcjonującego kontaktu seksualnego. Inni mają problem, więc łykają viagrę lub używają sztucznych
kutasów. Czasem wspomagają się „dodatkowymi sprzętami lub asystentami osobistymi”, by
odpowiednio ułożyć ciało względem partnera.
Osoby po udarze z dużym nadciśnieniem powinny sobie odpuścić.
Osoby chore psychicznie mogą mieć obniżoną potencję ze względu na przyjmowane leki
(pamiętacie jak temu z „Pięknego umysłu” nie stawał i nie chciał brać leków, bo żona była smutna?).
W przypadku chorych na serce (transplantacje i inne operacje na tym narządzie) często partner
bardziej się martwi, niż osoba chora, więc przejawia postawę nadopiekuńczą (więc może przestać chcieć
się ruchać -> konflikt). Nadopiekuńczość (z badań wynika) jest w większości negatywna dla związku. Te
problemy z seksem zazwyczaj mijają po ok roku od zawału/zabiegu itp. Poziom depresji, lęku czy napięcia
z troski o własne życie przekłada się na strach przed ruchaniem. Zaleca się tu wspólne ćwiczenia fizyczne
obojgu partnerów, które pomogą odzyskać pewność siebie osobie niepełnosprawnej.
Pośrednie utrudnienia związane z realizacją życia intymnego - jak zauważa Tepper większość
kłopotów ma podłoże kulturowe. Niepełnosprawnych traktuje się jako pozbawionych potrzeb
seksualnych, a próby ich aktywności na tym obszarze często są społecznie potępiane.
Dla jasności. Niepełnosprawność (taka, która utrudnia; tu na podstawie udaru mózgu) a kontakty
seksualne:
Pogorszenie wrażliwości dotykowej
Uszkodzenie motoryki
Niska samoocena
Lęk przed odkryciem własnej niepełnosprawności seksualnej
Niepokój związany z negatywną oceną kontaktu przez partnera
Trudności w komunikowaniu się
Wysoki poziom depresji
Osoby niepełnosprawne same się napędzają, samoograniczają i wycofują z kontaktów seksualnych przez
schematy krążące w społeczeństwie.
I oczywiście osoby niepełnosprawne (szczególnie te, u których niepełnosprawność jest widoczna) mają
problem ze znalezieniem nowego partnera, który mógłby z nimi wejść w związek. Jednak
niepełnosprawne kobiety są jeszcze mniej atrakcyjne niż niepełnosprawni mężczyźni (facet łatwiej
znajdzie partnera). Niepełnosprawne kobiety częściej poszukują partnera wśród niepełnosprawnych
mężczyzn, a u mężczyzn ta tendencja nie jest aż tak widoczna.
Związki dwóch osób niepełnosprawnych są bardziej trwałe niż związki „mieszane”.
Ten fragment ominę (jest o tym, co wspomniany „asystent osobisty” robi dla zaspokojenia osób
niepełnosprawnych) s. 224.
Kalectwo to także, dla niektórych, fetysz.
3 rodzaje rodzin (małżeństw), gdzie są osoby niepełnosprawne:
Z wyboru, gdzie jedno, albo oboje są niepełnosprawni
Takie, gdzie w trakcie jeden z małżonków staje się niepełnosprawny
Takie, w których rodzi się niepełnosprawne dziecko (a rodzice pełnosprawni)
W największym stopniu to rodzina określa skuteczność procesu rehabilitacji środowiskowej.
W przypadku, gdy jeden z małżonków staje się niepełnosprawny to małżeństwo jest wystawione na
próbę. Pierwszy najpoważniejszy problem -> kontakty seksualne (w badaniach wykazywano, że to
właśnie zadowolenie z kontaktów seksualnych jest najważniejszym wyznacznikiem satysfakcji z
małżeństwa.
Trzeba też pamiętać, że niepełnosprawność kogoś w rodzinie może być źródłem stresu dla innych
członków rodziny.
Nabycie niepełnosprawności powoduje zwiększanie ryzyka zapadalności na dodatkowe choroby.
(również skraca się długość życia)
Do tej pory były opisywane osoby niepełnosprawne o dość dużym stopniu samodzielności. Jednak, kiedy
niepełnosprawność oznacza przykucie do łóżka, niezdolność komunikowania własnych potrzeb (udar
mózgu, Alzcheimer) to opieka nad taką osobą podporządkowuje życie rodzinne (zero wakacji, wyjść i
inne). Partnerzy, którzy stają się opiekunami takich osób narażają się na pogorszenie jakości życia,
depresje, choroby układu krążenia. Jedyne co ich trzyma w związku to uczucie żywione do partnera.
Czasem więc wyrzucają takiego niepełnosprawnego z domu do ośrodka opieki, co jest emocjonalnie
niekorzystne dla niepełnosprawnego.
Osoby niepełnosprawne czują się ciężarem, co prowadzi do prób samobójczych czy przestawania dbania
o siebie. Tu rola współmałżonka, który wylewając swe uczucia...
Autor tekstu stwierdza, że rodziny osób niepełnosprawnych nie różnią się od rodzin osób
pełnosprawnych, bo nadal spełniają te same funkcje. Dzieciaki, radość z rodziny itd. (te małżeństwa,
które były z wyboru)
Autor zarzuca, że pomoc jest niesiona osobom niepełnosprawnym, ale ich rodziny już nie dostają
wystarczającego wsparcia.
Kiedy pojawia się niepełnosprawne dziecko w rodzinie następuje zmiana funkcjonowania rodziny – u
rodziców kryzys życiowy przekształcający się w kryzys organizacji ról społecznych (nadmiar obowiązków,
a rola psychologa tu taka, by te obowiązki nie zepchnęły członków rodziny do rezygnacji z
dotychczasowych ważnych ról społecznych np. rola znajomego, zawodowa).
O wielkości kryzysu życiowego członków rodziny decyduje rodzaj niepełnosprawności dziecka. Ponoć
niepełnosprawność umysłowa prowadzi do gorszego kryzysu niż niepełnosprawność fizyczna. Wielkość
kryzysów zależy też od sytuacji ekonomicznej, wieku i wykształcenia rodziców, wsparcia społecznego i
opieki specjalistów. Czasem dzieci upośledzone się oddaje, częściej staje się to, gdy dziecko upośledzone
jest pierwsze, niż któreś w kolejności i jeżeli stopień upośledzenia jest głęboki, etiologii upośledzenia
(dzieci z Downem rzadziej są oddawane), jeżeli upośledzeniu towarzyszą dodatkowe schorzenia.
Problem samotności.
Stare kontakty się kończą, więc osoby zostają samotne. Ciężko im odnaleść nowego partnera.
Niepełnosprawni przygarniają zwierzaki (szczególnie osoby starsze). Niektórzy nawiązują kontakty z
osobami o niższym statusie społecznym (tak jak w tym francuskim filmie „Niepokonani”), ale to dopiero
kontakty z innymi niepełnosprawnymi dają ulgę od samotności (wg autora tekstu). Dlatego tworzą się
tzw. grupy samopomocowe zrzeszające niepełnosprawnych o tym samym/podobnym rodzaju
niepełnosprawności (pamiętacie grupy wsparcia z „Fight Clubu”, na które uczęszczał główny bohater?”).
Te grupy ustalają czego chcą od społeczeństwa (np. więcej miejsc parkingowych dla niepełnosprawnych).
Grupy samopomocowe realizują dwa rodzaje zadań w stosunku do pojedynczych osób:
Zadania utylitarne (np wzajemne informowanie się o przebiegu i radzeniu sobie z
niepełnosprawnością, osoby dłużej „doświadczane” pomagają „nowym” poprzez dzielenie się
doświadczeniami, radami itd). Dzięki temu osoby czują się mniej wykluczone.
Zadania intymne odnoszą się do problemu przezwyciężenia samotności osób niepełnosprawnych
(pozbawienie bezradności życiowej, obracanie się w kręgu osób, które nie dyskryminują tej
niepełnosprawności, rozmawianie, często intymne, prowadzi do rozładowania napięć
emocjonalnych)
Do psychologów często należy zakładanie takich grup, pomoc w ich organizacji i dbanie o dobre klimaty
wewnątrz.