Zasady etyczne

Zasada

→

jest najcz

ęś

ciej kojarzona z prawidłowo

ś

ci

ą

maj

ą

c

ą

miejsce w okre

ś

lonej

sytuacji. Wyst

ę

puje jako sposób osi

ą

gania czego

ś

i stanowi o tym sposobie.

Od zasad odró

ż

nialne s

ą

reguły, które nakazuj

ą

okre

ś

lone działanie. Mo

ż

na wi

ę

c

stwierdzi

ć

,

ż

e ZASADY ORZEKAJ

Ą

, a REGUŁY NAKAZUJ

Ą

okre

ś

lone

post

ę

powanie i zachowanie.

W literaturze wyst

ę

puj

ą

ró

ż

ne klasyfikacje zasad etycznych. Przykład

→

tzw.

generalia etyki sformułowane przez Feliksa Koniecznego. Wyró

ż

nił 7 podstawowych

zasad:

●

sumienno

ść

●

sprawiedliwo

ść

●

odpowiedzialno

ść

●

bezinteresowno

ść

●

obowi

ą

zkowo

ść

●

punktualno

ść

(stosunek do czasu) i pracowito

ść

(stosunek do pracy).

Z kolei Tadeusz Kotarbi

ń

ski wyró

ż

nił 4 grupy zasad prakseologicznych (prakseologia

to nauka o sprawnym działaniu):

●

zasady konstrukcji

●

zasady dekonstrukcji

●

zasady konserwacji

●

zasady profilaktyki (zapobiegawcze)

Podstawowe zasady etyczne:

●

etyczna zasada sprawiedliwo

ś

ci

●

etyczna zasada umiaru (proporcjonalno

ś

ci)

●

etyczna zasada słuszno

ś

ci

●

etyczna zasada praworz

ą

dno

ś

ci (autonomii).

Etyczna zasada sprawiedliwo

ś

ci

→

działanie ludzi jest oceniane w ten sposób,

ż

e za

dobre czyny otrzymuje si

ę

nagrody, za złe za

ś

kary. Zasada ta obejmuje reguł

ę

równo

ś

ci, proporcjonalno

ś

ci i wzajemno

ś

ci, które tworz

ą

tzw. złot

ą

reguł

ę

.

Sprawiedliwo

ść

przyjmowana jest jako podstawowa zasada funkcjonowania

ś

wiata

relacji mi

ę

dzy lud

ź

mi, aby silny nie krzywdził słabszego, co oznacza dawanie

ka

ż

demu, co si

ę

jemu nale

ż

y.

Honor, odwaga i siła fizyczna były wiod

ą

cymi warto

ś

ciami buduj

ą

cymi

sprawiedliwo

ść

w epoce staro

ż

ytnej, a zaprzeczenie tych zalet uwa

ż

ano za wady. Z

kolei tradycja demokracji ate

ń

skiej okre

ś

liła nast

ę

puj

ą

ce cnoty: odwaga, przyja

źń

,

sprawiedliwo

ść

(zast

ę

puje sił

ę

fizyczn

ą

), umiarkowanie (zast

ę

puje chytro

ść

i honor),

m

ą

dro

ść

(zast

ę

puje spryt).

Etyczna zasada umiaru (proporcjonalno

ś

ci)

→

działanie jest etyczne, je

ż

eli

zachowuje złoty

ś

rodek mi

ę

dzy jednostronno

ś

ci

ą

nadmiaru czego

ś

i niedostatku

czego

ś

innego, jest działaniem optymalnym i powoduje równowag

ę

. Zasada ta

obejmuje reguł

ę

optymalno

ś

ci, rozwagi i dwoisto

ś

ci, co mo

ż

na wyrazi

ć

np. jako ani

mało ani du

ż

o, a w sam raz. Z zasady tej wynika reguła optymalno

ś

ci, czyli ani

maksimum, ani minimum, ale tzw. złoty

ś

rodek. W umiarkowanym post

ę

powaniu

nale

ż

y upatrywa

ć

cnót i zalet, a wszelki nadmiar, jak i niedostatek s

ą

wadami.

Cnot

ą

wa

ż

n

ą

u Arystotelesa jest m

ę

stwo, która nale

ż

y si

ę

ludziom dzielnym etycznie.

Definiuje on m

ę

stwo jako złoty

ś

rodek pomi

ę

dzy zuchwało

ś

ci

ą

(zarozumiało

ś

ci

ą

i

pych

ą

) a l

ę

kliwo

ś

ci

ą

(strachem, boja

ź

ni

ą

i słu

ż

alczo

ś

ci

ą

).

Etyczna zasada słuszno

ś

ci

→

działanie jest etyczne, je

ż

eli jest racjonalne, zgodne z

prawami (bo

ż

ymi, natury i naturalnymi), powoduje dawanie ka

ż

demu, co si

ę

jemu

według jego (dobrej lub złej) aktywno

ś

ci nale

ż

y. Zasada ta obejmuje reguł

ę

aktywno

ś

ci, zgodno

ś

ci i racjonalno

ś

ci, co mo

ż

na wyrazi

ć

np. jako praca miernikiem

warto

ś

ci człowieka, czy

ń

sobie ziemi

ę

poddan

ą

, módl si

ę

i pracuj.

Według Cycerona słuszno

ść

jest tym, co wybiera i postanawia rozum zgodnie z

prawem natury, co pozwala odró

ż

nia

ć

dobro od zła. Słuszno

ść

nakazuje, co nale

ż

y

czyni

ć

i zakazuje tego, czego czyni

ć

nie nale

ż

y, pozwala d

ąż

y

ć

do dobra i osi

ą

ga

ć

dobro, pozwala post

ę

powa

ć

etycznie i moralnie w działaniu.

W pojmowaniu słuszno

ś

ci wa

ż

ne jest rozró

ż

nienie 3 rodzajów nakazów i zakazów

zwi

ą

zanych z takimi prawami jak:

- prawo natury opieraj

ą

ce si

ę

na sprawiedliwo

ś

ci

- prawo naturalne opieraj

ą

ce si

ę

na słuszno

ś

ci

- prawo stanowione wyra

ż

aj

ą

ce wszystkie nakazy i zakazy zatwierdzone na pi

ś

mie.

Etyczna zasada praworz

ą

dno

ś

ci (autonomii)

→

działanie jest etyczne, je

ż

eli jest

zgodne z tak

ą

wol

ą

człowieka i prawem powszechnym, z którym identyfikuje si

ę

ka

ż

dy, a powoduje dawanie ka

ż

demu, co by

ś

my chcieli, aby si

ę

nale

ż

ało, było

dawaniem uczciwym i powszechnie aprobowanym. Z zasady tej wynika nakaz

moralny indywidualnej wolno

ś

ci, ograniczonej wolno

ś

ci

ą

innych i wolno

ś

ci

ą

powszechn

ą

, czyli nakaz godno

ś

ci ludzkiej. Nakaz ten słu

ż

y współ

ż

yciu ludzi i

doskonaleniu

ż

ycia indywidualnego, uznaniu ich równo

ś

ci, optymalizowaniu i

racjonalizowaniu decyzji i działa

ń

, szanuje wolno

ść

i pozwala poszerza

ć

jej zakres.

Zasada ta obejmuje reguł

ę

uczciwo

ś

ci, prawo

ś

ci i tolerancji, co mo

ż

na wyrazi

ć

np.

jako czy

ń

to, co chciałby

ś

, aby i tobie czyniono i było to ogólnie obowi

ą

zuj

ą

cym

prawem, aby tak jak ty, wszyscy czynili, post

ę

puj tylko według takiej maksymy, dzi

ę

ki

której mo

ż

esz zarazem chcie

ć

,

ż

eby stała si

ę

powszechnym prawem. Podejmuj

ą

cy

wybór i działanie wolny i szanuj

ą

cy wolno

ść

człowiek, powinien kierowa

ć

si

ę

3

podstawowymi warto

ś

ciami:

- wolno

ść

(przynale

ż

na wszystkim ludziom),

- praworz

ą

dno

ść

(zale

ż

no

ś

ci wszystkich od wspólnie ustanowionego prawa)

- równo

ść

(wszystkich wobec prawa).