plik

1. Kryteria klasyfikacji torfowisk.

Typy torfowisk (klasyfikacja)

Klasyfikacje torfowisk uwzględniają trofię siedliska oraz zawartość związku wapnia, które wpływają na skład
zbiorowisk roślin torfowiskowych. Dodatkowym kryterium są stosunki wodne, wynikające z rzeźby terenu. W
Europie Środkowej wyróżnia się:



torfowiska niskie

– powstające na skutek przepływu lub stagnowania wód eutroficznych, najczęstsze na

obszarze Polski

, wykształcają się w obrębie dolin rzecznych, żyzne i bogate florystycznie:

zbiorowiska szuwarowe (trzcina,

pałka) lub darniowe (mchy, turzyce),



torfowiska wysokie

– zasilane przez oligotroficzne wody opadowe, mszary powstające

bezodpływowych zagłębieniach terenu, silniekwaśne, ubogie w substancje odżywcze, a co za tym idzie –

ubogie florystycznie (torfowce

, turzyce, rośliny owadożerne); kształtują się tu warunki odpowiednie dla borów

bagiennych,



torfowiska przejściowe – spotykane w pośrednich warunkach siedliskowych. Na torfowiskach tych rosną

zbiorowiska mszarno-

turzycowe. W ich skład wchodzą turzyca nitkowata, turzyca bagienna, bagnica

torfowa,

wełnianka wąskolistna, mchy torfowce i mchy brunatne, trzcina pospolita. W wyniku sukcesji

naturalnej pojawiają się na torfowiskach sosna i brzoza. Osobliwość Mazur stanowią torfowiska

porośnięte świerczynami oraz duże nagromadzenie roślin borealnych i subarktycznych. Torfowiska

przejściowe występują głównie w północno-wschodniej Polsce, na Pojezierzu Pomorskim (rezerwaty "Bagno

Chłopiny" na północ od Gorzowa, "Smolne Błoto" na zachód od Gdańska) i na Polesiu Lubelskim.

W Sudetach

występują torfowiska przejściowe porośnięte kosodrzewiną ibrzozą karłowatą, znane

jako Mszary Izerskie.

Według kryteriów geomorfologicznych wyróżnia się:



torfowiska dolinowe



torfowiska kotłowe

W chłodniejszym klimacie:



torfowiska Aapa



torfowiska Palsa



torfowiska wierzchowinowe, nazywane po angielsku "blanket bog"

Ze względu na zasilanie torfowisk w wodę wyróżnia się:



torfowiska soligeniczne



torfowiska topogeniczne



torfowiska telmatyczne



torfowiska ombrogeniczne

2. Wymień procesy biochemiczne np. gnicie, torfienie.

Torfienie

– proces powstawanie torfu zachodzący na torfowiskach, pod stałym przykryciem wody. W trakcie

torfienia materia organiczna

jest częściowo rozkładana na H

O, CO

i metan

, a częściowo jest przeobrażana i co

za tym idzie, wzrasta w niej zawartość węgla. W górnych partiach torfowiska o wyższej
zawartości tlenu zachodzi butwienie tlenowe, a w warstwach dolnych, ubogich w tlen, butwienie beztlenowe.

Próchnienie

– suchy proces gnilny powodujący rozkład tkanek wywoływany głównie przez grzyby. Próchnienie

powoduje np. rozkładaniedrewna (pni drzew, starej stolarki drewnianej), rozkład liści w ściółce. W wyniku rozkładu
powstaje próchno

Butwienie

– proces rozkładu roślinnej materii organicznej. Zachodzi w środowisku wilgotnym o niskim

stężeniu tlenu, przy udziale mikroorganizmów należących do destruentów, zarówno bakterii, jak też grzybów
p

leśniowych. Butwienie zachodzi m.in. w glebach leśnych.

Rozpad gnilny (

łac. putrefactio) – zachodzący w warunkach beztlenowych proces rozkładu związków białkowych

odbywający się pod wpływem enzymów proteolitycznych wydzielanych głównie przez saprofityczne bakterie
gnilne

(obecne w dużych ilościach m.in. w przewodzie pokarmowym) oraz niektóre grzyby. Zmiany rozkładowe

nakładają się na autolizę pośmiertną organizmów. Jest ważnym ogniwem krążenia pierwiastków w przyrodzie.

Fermentacja

– proces enzymatycznych przemian związków organicznych (przede wszystkim

zawierających grupę hydroksylową), których efektem jest uzyskanie energii, najczęściej pod postacią ATP.
Proces umożliwia uzyskanie energii użytecznej metabolicznie organizmom stale lub okresowo żyjącym w
warunkach beztlenowych. Fermentacje przeprowadzane są przez liczne drobnoustroje lub wytworzone przez
nie enzymy.

Mineralizacja - zjawisko tworzenia

minerałów w skorupie ziemskiej w wyniku oddziaływań roztworów substancji

mineralnych z gazami różnego pochodzenia.

3. Przykłady zagospodarowania i walory torfowisk np. borowiny, ogrodnictwo.

Torf wydobywany z torfowiska był używany jako opał. Do tej pory w Bilansie zasobów kopalin torf figuruje
jako surowiec energetyczny

. Torf używany jest w ogrodnictwie i balneologii jako borowina.

Balneologia (z

łac.: balneum - łaźnia, z gr.: lógos - słowo, nauka) – jedna z najstarszych

dziedzin medycyny

uzdrowiskowej zajmująca się badaniem właściwości leczniczych wód

podziemnych i borowin oraz z

astosowaniem ich w lecznictwie, zwłaszcza terapii chorób przewlekłych.

Borowina

– peloid, rodzaj torfu o dużym stopniu przetworzenia przez bakterie humifikujące. Stosowana jest w

leczeniu chorób reumatycznych

, schorzeń ginekologicznych i niektórych chorób narządów wewnętrznych.

Borowina

– czarne złoto z

polskich ziem

Czym jest borowina? Prawie każdy o niej słyszał, wielu z nas ją widziało,
niektórzy z nas doznali jej działania i w tej grupie prawie wszyscy byli
zadowoleni z jej dobrodziejstw.

Borowina geologicznie to peloid. To słowo pochodzenia greckiego od pelos – błoto. Jest naturalnym
wytworem przyrodniczym złożonym z substancji mineralnych, organicznych. Powstaje w wyniku
naturalnych długotrwałych procesów biologicznych i geologicznych przy udziale mikroorganizmów i
wody. Czasem stosowane jest również określenie biolity czyli skały osadowe pochodzenia
organicznego. Takie jak wapienie, ropa naftowa, czy węgiel. Dodatkowo warto wspomnieć iż biolity
(torfy z

udziałem substancji organicznych i mineralnych) to również muły borowinowe – o większej od

borowiny zawartości wody, sapropele czyli muły jeziorne różne od torfów tym że powstały w
środowisku wodnym bez udziału tlenu o znaczącej zawartości siarczków żelaza, które zabarwiają go
na kolor ciemnoczerwony, powstają z udziałem saprobiontów czyli organizmów rozkładających
substancje organiczne. Dla porządku warto wymienić jeszcze gytie czyli szlamy torfiaste o barwie
szarej

powstające w toni wodnej poza osadem dennym. Wszystkie one charakteryzują się dużą

zawartością mniej lub bardziej przetworzonych substancji organicznych zmieszanych z substancjami

mineralnymi. Jako produkty naturalne różnią się między sobą składem i konsystencją, jednakże
wszystkie zawierają wiele niezwykle cennych składników biologicznie czynnych. Na pewno pamiętamy
doskonale postać profesora Stanisława Tołpy, który był w Polsce pionierem zaawansowanych badań
składu i właściwości biologicznie czynnych torfu.

Generalnie borowina jest rodzajem torfu o

dużym stopniu przetworzenia składników organicznych przez bakterie humifikujące. Borowina
cieszy się uznaną renomą i jest stosowana w prawie 70% polskich uzdrowisk.

Torf powstaje przez setki i tysiące lat, jego roczny przyrost sięga od 0,5 do 20 mm, a znane są
pokłady torfu /borowiny/ sięgające kilkunastu metrów. Powstały one po ustąpieniu lądolodu
skandynawskiego czyli najstarsze liczą sobie ponad 10000 lat. Już od dawna zauważono ich
przydatność w lecznictwie. Nie znano, co prawda szczegółów ich pochodzenia ani składu fizyko-
chemicznego ale jak to często w nauce bywa obserwacja skutków znacząco wyprzedzała badania
naukowe. Tak było i w przypadku borowiny, którą w odnotowany sposób zaczęto stosować w
lecznict

wie uzdrowiskowym po raz pierwszy w Krynicy w roku 1858. W roku 1882 kołobrzeski

balneolog dr Herman Hirszfeld wprowadził ją do codziennych zabiegów uzdrowiskowych w
Kołobrzegu. W pozostałych uzdrowiskach triumfalny pochód borowiny trwa do dziś, a te które
wyczerpały swoje naturalne złoża importują je z innych miejsc kopalnych, uznanych obecnie w Polsce
za przydatne w terapii jest 14 kopalni borowinowych, o różnej wydajności i o lekko różnym składzie.
Na wartość leczniczą borowin wpływa fakt, iż wśród składników stałych torfu występują części
organicznie i nieorganiczne, których wzajemny stosunek jest podstawą podziału torfu na borowiny z
torfowisk wysokich, przejściowych i niskich. Z reguły torfy typu wysokiego charakteryzują się wyższym
stopniem rozkładu, dlatego też są bardziej cenione w lecznictwie uzdrowiskowym. Polska ma duże
zasoby złóż borowinowych, które cechują się wysokimi wartościami leczniczymi.

Uzdrowiskami, w

których wykorzystuje się borowiny do kuracji są: Horyniec Zdrój, Inowrocław, Kamień
Po

morski, Kołobrzeg, Połczyn Zdrój, Świnoujście, Ustka, Ustroń, Wieniec Zdrój.

Jak sami Państwo czytacie borowina to nie tylko zwykłe czarne błoto (złoto), to zasób podlegający
ocenie i ochronie prawnej. To nie tylko domowy sposób kuracji, to uznana metoda terapii fizykalnych o
niekwestionowanych walorach zdrowotnych.

Borowina w naturalnej postaci jest gruboziarnista i jako taka nie nadaje się do bezpośredniego
użytkowania. Jedynym zabiegiem jakim jest poddawana to mielenie w młynach kulowych po którym to
zabiegu borowina przyjmuje postać pasty, która w odpowiedniej temperaturze podawana jest do
zabiegu. To jedyne manipulacje, które nie maja żadnego wpływu na skład i właściwości borowiny. To
przykład jak najbardziej ekologicznego sposobu wykorzystania i postępowania z kopaliną. W
przeciwieństwie do innych produktów naturalnych, ale poddawanych wielokrotnym przemianom
fizycznym i chemicznym, borowina pozostała w stanie jak najbardziej naturalnym.

Kilka słów należy się dla wyjaśnienia składu borowiny. Wyróżniamy w borowinach związki humusowe
– kwasy huminowe, fulwonowe i inne. Aminokwasy, enzymy, cukry, garbniki, pektyny, ligniny.
Warunkują one właściwości fizykochemiczne kopaliny. Związki rozpuszczalne w wodzie wykazują
właściwości aktywne biologicznie działające na skórę a przez nią działanie ogólne, zaś związki
nierozpuszczalne w wodzie

są dużym akumulatorem ciepła działając przegrzewająco miejscowo i

ogólnoustrojowo. Dodatkowo wyróżnia się w składzie borowiny związki bituminowe będące produktem
humifikacji

wosków tłuszczów i smół charakterystyczne dla szczególnie cennych torfów pochodzenia

wysokiego. Składnikami mineralnymi obecnymi w borowinie są: sole krzemu, wapnia, magnezu, glinu,
sodu, potasu, żelaza i inne. Znaczenie mają tyko te rozpuszczalne w wodzie.

Ostatnim elementem pobieżnej analizy borowiny jest zawartość wody, mieści się ona w przedziale
między 96% – torfy wysokie a 93% torfy niskie. Korzystne właściwości borowin zależą od ilości
możliwej do wchłonięcia wody (czym wyższa tym lepiej). Jak podaje profesor Kazimierz Pasternak,
kierownik katedry i zakładu chemii Akademii Medycznej w Lublinie, polskie borowiny dzielą się na
wysokie występujące w 6,5% torfowisk. Zawierają powyżej 95% substancji organicznych. Kwasy
huminowe nadają temu typowi borowiny odczyn kwaśny, który nie sprzyja rozwojowi bakterii, a więc
hamuje procesy rozkładu. borowina wysoka jest więc mniej rozłożona, ale zachowuje większe ilości
związków steroidowych, białek i garbników, co powoduje, że borowiny typu wysokiego są bardziej
prz

ydatne w leczeniu schorzeń ginekologicznych, a także niektórych reumatycznych. Borowina niska

jest najczęściej spotykana i występuje w 89% torfowisk w Polsce. Zawiera więcej składników

mineralnych, a mniej organicznych w porównaniu z borowiną wysoką. Powstała w miejscach po
jeziorach, w zarastających korytach rzek, z roślin wymagających dużej ilości soli mineralnych. Do
celów leczniczych nadaje się jednak borowina nie zawierająca więcej niż 25% części mineralnych. Ze
względu na dużą zawartość metali alkalicznych w połączeniu z kwasami humusowymi i występujący w
związku z tym odczyn alkaliczny, istnieją tu warunki sprzyjające rozwojowi mikroorganizmów. Sprzyja
to szybszemu rozkładowi roślin torfotwórczych oraz uwalnianiu z tych roślin białek, cukrów, pektyn,
alkaloidów, żywic i wosków. Duży stopień rozkładu borowiny niskiej zwiększa jej wartość leczniczą. Za
główne właściwości aktywne biologicznie borowiny odpowiadają wymienione już poprzednio w
artykule, kwasy huminowe. powodują hamowanie aktywności hialuronidazy i innych enzymów,
pobudzanie funkcji granulocytów, wiązanie oligosacharydów na powierzchni komórek, pobudzanie
mięśni gładkich, rozszerzenie naczyń krwionośnych, tworzenie połączeń kompleksowych z różnymi
związkami, hamowanie syntezy prostaglandyn, sorpcję i wymianę jonową z jonami innych metali.
Kolejnym składnikiem borowiny są substancje czynne biologicznie typu hormonalnego (tzw. działanie
hormonalne borowin, polega na pobudzaniu sekrecji [wydzielania] hormonów jajnikowych,
nadnerczowych i przysadko

wych oraz bezpośrednim działaniu ciał estrogennych występujących w

borowinie

– we frakcji bituminowej), kolejną grupę stanowią enzymy, antybiotyki oraz składniki

mikrobiologiczne: bakterie tlenowe i beztlenowe, grzyby.

Po tym długim opisie plasującym borowinę wśród pełnoprawnych substancji biologicznie aktywnych
warto opisać podstawowe działanie zabiegów borowinowych. Właściwościami licznych zabiegów
borowinowych jest przede wszystkim ich działanie termiczne, mechaniczne, fizykochemiczne,
hormonalne, enzy

matyczne, immunomodulacyjne, bodźcowe i bakteriobójcze. Działanie fizjologiczne

zabiegów borowinowych jest działaniem kompleksowym, w którym na pierwszy plan wysuwa się
działanie cieplne. Miejscowe przegrzanie tkanek powoduje zwiększenie metabolizmu komórkowego.
Składniki borowinowe przenikają przez skórę, gromadzą się w warstwie rogowej naskórka i głębiej
dzięki rozpulchniającemu działaniu saponin i kwasów humusowych.

Dzięki właściwościom sorbcyjno-wymiennikowym borowiny kwasy huminowe resorbują z powierzchni
skóry wydalane z tkanek głębiej położonych produkty uboczne przemiany materii. A potem zostają
wydalone sole,

tłuszcze, cholesterol czy kwas moczowy. W ten sposób wydaleniu może ulec wiele

odpadowych produktów przemiany materii.

Podczas zabiegów

borowinowych może również zachodzić wchłanianie niektórych składników

mineralnych i organicznych znajdujących się w borowinie.

Składniki borowiny wywierają również

wpływ na receptory układu nerwowego w tkance podskórnej oraz częściowo wchłaniają się do
kr

wioobiegu. Ma to duże znaczenie przede wszystkim w odniesieniu do miejscowych ognisk

zapalnych, ponieważ w ten sposób zostają pobudzone wszystkie procesy prowadzące do ich likwidacji.
Zwiększona przemiana materii tkanek, łącznie z miejscowym przekrwieniem, sprzyjają wchłanianiu do
krwi chłonki tych produktów, które utrzymują stan zapalny oraz usuwaniu ich z organizmu. Naczynia
krwionośne nerek zachowują się tak samo jak naczynia skóry, w związku z czym pod wpływem ciepła
zachodzi zwiększone wydzielanie moczu przez nerki. Równocześnie przegrzanie tkanek powoduje
zwiększenie pocenia się. Działanie mechaniczne zabiegów borowinowych polega na nacisku ciężkiej
masy borowinowej, powodującym odpływ krwi żylnej i chłonki przy zastojach obwodowych. Ponadto,
drażniący wpływ ocierającej się o skórę borowiny, zbliżony jest działaniem do masażu. Fakt ten jest
wykorzystywany do ułatwiania wchłaniania się różnych stanów wysiękowych. Czynniki mechaniczne
kąpieli borowinowej utrzymują ciało w bezruchu, praktycznie w stanie utraty masy kończyn, co
pozwala całkowicie odprężyć się i uśmierzyć ból. Właściwości lecznicze i profilaktyczne borowin mają
zastosowanie m. in. w reumatologii, dermatologii, okulistyce, ortopedii i stomatologii.

Działanie chemiczne zabiegów borowinowych następuje poprzez występujące w masie borowinowej
kwasy huminowe, garbniki, żywice, woski, białka cukry, aminokwasy i inne związki. Działają one
drażniąco, ściągająco i przeciwzapalnie na skórę i błony śluzowe. Mają także korzystny wpływ na korę
nadnerczy o

raz na czynności wydzielnicze jajników.

Borowiny stosuje się przede wszystkim w leczeniu chorób reumatycznych w chorobach
zwyrodnieniowych stawów, w przewlekłych i podostrych stanach bólowych kręgosłupa, w
procesach sanacji pourazowej i pooperacyjnej.

rowiny stosuje się również w leczeniu

dolegliwości ginekologicznych wykorzystując substancje hormonalnie czynne. Oczywiście jak każdy
środek biologicznie czynny borowina ma również określone przeciwwskazania, do głównych należą
ostre stany zapalne, choroby

serca, niewydolność krążenia i wiele innych. Ponieważ mówimy o środku

biologicznie czynnym dobór metody zastosowania borowiny, jej zakres, czas trwania i
przeciwwskazania wymagają zawsze konsultacji lekarskiej.

Do tradycyjnych zabiegów borowinowych zali

czyć możemy:



kąpiele borowinowe



kąpiele zawiesinowe



okłady, zawijania



zabiegi ginekologiczne



zabiegi laryngologiczne



jonoforeza borowinowa



fonoforeza borowinowa



wyciąg wodny z borowiny

Borowina stanowi składnik wielu preparatów kosmetycznych gdzie na plan pierwszy wysuwa się jej
działanie antycellulitowe, stosowana jest w zabiegach odmładzających skórę poprzez dostarczanie jej
preparatów biologicznie czynnych, wywołujących lepsze ukrwienie miejscowe oraz lepsze natlenienie
komórek poprzez

działanie okładów cieplnych. Borowina w kosmetologii uznana jest z racji swoich

doskonałych właściwości rozpulchniających, detoksykujących, przyśpieszających redukcję tkanki
tłuszczowej i poprawiających napięcie skóry. Neutralizuje działanie wolnych rodników przeciwdziałając
przedwczesnemu starzeniu się skóry. W trakcie zabiegów borowinowych zachodzą procesy
oczyszczenia skóry, rozpulchnienia naskórka i głębokiej penetracji substancji aktywnych.

Tak wiele dobra kryje się w tym niepozornym peloidzie, który matka natura tak bogato przekazała
polskiej ziemi. Pamiętajmy, że nie tylko marketingowo sprawne „kosmetyki z Morza Martwego” ale i
nasza własna, polska borowina służyć mogą naszemu zdrowiu, jeśli stosowane sa mądrze, zgodnie
ze wskazaniami i sztuką medyczną, a w kosmetologii w codziennym, normalnym stosowaniu. W
numerze Czasu

na Zdrowie odnajdą Państwo linie kosmetyków oparte o borowinę o pełnym,

bezpiecznym działaniu i niekwestionowanych właściwościach prozdrowotnych.

4. Trzy pytania o torfy, trzy o węgle brunatne.

5. Skład chemiczny lignitu.

Lignit, ksylit

– składnik węgla brunatnego o stosunkowo dobrze zachowanej strukturze drewna. Powstaje pod

niewielkim ciśnieniem z torfu i jest pierwszym produktem zamiany w węgiel bitumiczny. Zawiera od 60 do
75%

węgla. Stanowi blisko 45% złóż węgla brunatnego na świecie, jest jednak rzadko eksploatowany, a jeśli już

to poddawany jest następnie brykietowaniu, ponieważ jest nietrwały w składowaniu i transporcie, niskokaloryczny
oraz wymaga specjalnych palenisk. Używa się go w kilku
regionach Kanady, USA, Australii, Rumunii,

Słowenii, Grecji orazBułgarii.

Przykładowo można podać, że 1 kg lignitu zawiera następujące ilości pierwiastków chemicznych:
fosforu (P).....................10-20 mg

potasu (K)................... 20-100 mg
magnezu (Mg).............300-500 mg

wapnia (Ca).............1500-2500 mg
siarczanu (SO4)..............10-20 mg

żelaza (Fe)....................10-30 mg
cynku (Zn).......................2-5 mg

miedzi (Cu).......................2-4 mg
molibdenu (Mo)...............0,1-1 mg

boru (B)...........................2-5 mg

6. Diageneza i wielkość kompakcji od torfu do węgla brunatnego.

W wyniku kolejnych procesów, związanych z przykryciem młodszymi osadami – ciśnienia nadległych warstw
osadów, wzrostu temperatury oraz pozbycia się resztek tlenu, po upływie milionów lat, torf zamienia się w węgiel
brunatny

i następnie w węgiel kamienny.

Węgiel kamienny powstał ze szczątków bujnej roślinności karbońskiej. Najpierw następował rozkład obumarłej
roślinności pod wpływem bakterii gnilnych, a następnie, po zasypaniu jej osadami mineralnymi, stopniowe,
nieodwracalne przeobrażanie, najpierw w torh, później w węgiel brunatny, ostatecznie w węgiel kamienny.

Torf powstaje w wyniku torfienia polegającego na gromadzeniu i humifikacji szczątków roślinnych w warunkach
nadmiernego uwilgotnienia. W zależności od długotrwałości warunków beztlenowych mogą powstać utwory
całkowicie zhumifikowane – muły, lub częściowo zhumifikowane – torfy.

7. Litotypy węgla brunatnego i kamiennego.

WĘGLE BRUNATNE I ICH PODZIAŁ MAKROSKOPOWY: Barwa od brunatnej, żółto
brunatnej, po czarną. Rysa brunatna, połysk matowy, jedwabisty i błyszczący. Zawartość C
60-71%. Refleksyjność poniżej 0,5%.

Węgle brunatne:
a) miękkie,
b) twarde.

Miękkie: Słabiej uwęglone węgle brunatne i w nich zawartość C 60-66%. Wyróżnia się 4
główne litotypy oraz poboczne.

Litotypy:
1. Węgiel ksylitowy (ksylit) - trochę bardziej uwęglone węgle, barwa: jasnobrunatna lub
ciemnobrunatna. Zwięzły - zależny od gatunku węgla i warunków na torfowiskach. Połysk:
matowy. Do 10% węgla ziemistego.
Węgiel żeloksylitowy (odmiana) - powstał, że część tkanek. w których wchodziła lignina,
celuloza uległa rozłożeniu, powstały żele humusowe, które wmigrowały w tkankę węgla i
uległy zestaleniu.
2. Węgiel ziemisty - różni się od ksylitowego, jest bardziej jednorodny, w którym nie ma
praktycznie fragmentów drewna. Do 10% węgla ksylitowego. Połysk matowy.
3. Węgiel ksylitowo-ziemisty - 50-90% węgla ziemistego, reszta ksylitowy.
4. Węgiel ziemisto-ksylitowy - 50-90% ksylitowego, reszta to ziemisty.

Odmiany akcesoryczne w miękkich węglach brunatnych:
a) węgiel żelowy (doppleryt) - utworzony z żeli humusowych.
b) węgiel nabłonkowy (kutikulowy) - powstał on z nagromadzenia liści. Bardzo kruchy.
c) węgiel fuzynowy (włóknisty) - o wyraźnej strukturze węgla, barwa brunatno-czarna do
czarnej, połysk jedwabisty. Bardzo kruchy i bardzo brudzi ręce. Tworzy soczewki o długości
kilkunastu, parudziesięciu cm, a grubości kilku, kilkunasto cm. Występuje z ksylitami.

Twarde węgle brunatne: C-66-71%, wyżej uwęglone niż miękkie. Barwa ciemnobrunatna
do czarnej. Połysk matowy, włóknisty, błyszczący.
a) węgle brunatne twarde matowe - połysk matowy, przełam nierówny, zadziorowaty. Jeśli
widzimy strukturę drewna to jest to węgiel ortoksylitowy, jeśli nie widzimy (jednorodny)
ortodetrytowy,

b) węgle brunatne twarde błyszczące - barwa czarna, połysk błyszczący, rysa w dalszym
ciągu brunatna.

WĘGIEL KAMIENNY I ANTRACYTY I ICH ROZPOZNAWANIE
MAKROSKOPOWE:

Węgiel kamienny - zawartość wilgoci poniżej 8-10%, zawartość części lotnych poniżej 42%,
pierwiastek C w granicach 71,89%, cecha to refleksyjność.

Cechy makroskopowe węgli kamiennych:
a) barwa: czarna, szaroczarna, smolistoczarna, zależna od składu petrograficznego węgla,
b) połysk: matowy, lśniący, jedwabisty,
c) ze wzrostem stopnia uwęglenia następuje wyrównywanie połysku, następuje zwiększanie
jego intensywności w czasie, od błyszczącego do metalicznego i diamentowego,
d) przełam: kostkowy, romboedryczny, nierówny, ziarnisty, włóknisty, obecność
pasemkowatości.

Ze względu na grubość pasemek i smug węgiel podzielono na 4-ry grupy:
a) smugowy - grubość smug poniżej 1mm
b) drobnopasemkowy - pasemka od 1-3 mm
c) średniopasemkowy - pasemka od 3-7mm
d) węgiel grubopasemkowy - pasemka powyżej 7mm.

Odmiany makroskopowe węgli kamiennych (litotypy):
a) błyszczący - witryn,
b) półbłyszczący - klaryn,
c) matowy - duryn,
d) włóknisty - fuzyn.

Błyszczący (Witryn) - węgiel o barwie intensywnie czarnej, smolistoczarnej, połysku
błyszczącym do diamentowego, metalicznego. Jest dosyć kruchy. Krusząc się tworzy
sześciany, romboedry. Wchodzi w skład drobniejszych mas ziarnowych. Będzie on jednym z
głównych składników pyłu węglowego. Często tworzy pasemka w węglach o grubości 1mm -
paru cm. Zawartość tego litotypu w litotypach wzrasta w czasie uwęglenia. Występowanie
związane z facją leśną.

Półbłyszczący (Klaryn) - charakteryzuje się z naprzemianległych występujących smug i
pasemek węgla matowego i błyszczącego. Grubość pasemek od 1-3mm. Własności pośrednie
pomiędzy węglem błyszczącym a matowym i to jest najczęściej występujący litotyp w
węglach górnośląskich.

Matowy (Duryn) - barwa może być szaroczarna, bądź smolistoczarna. Połysk matowy.
Intensywność połysku wzrasta stopniowo w czasie uwęglenia. Są tu laminy węgla
błyszczącego. Jest to węgiel twardy, zwięzły, trudnourabialny. Koncentruje się w
największych klasach ziarnowych.

Włóknisty (Fuzyn) - powstaje na skutek pożarów. Tworzy soczewki o długości kilkunastu
cm, grubości paru mm. Barwa czarna, połysk jedwabisty. Bardzo kruchy. Koncentruje się w
najdrobniejszych klasach ziarnowych. Będzie on składnikiem pyłów kopalnianych. Dwie
odmiany ze względu na zawartość substancji mineralnej:

a) Fuzyn niezmineralizowany - 2-4% zawartości substancji mineralnych,
b) Fuzyn zmineralizowany - o zawartości substancji mineralnych do 32%, komórki
wypełnione jakimiś minerałami: siarczki, minerały ilaste, węglany.

ANTRACYTY: zawartość części lotnych poniżej 14%. Refleksyjność powyżej 2%.
Pierwiastek C powyżej 8,9%. Barwa szaro-czarna. Połysk diamentowy do metalicznego. Stają
się coraz bardziej zwięzłe, zanika w nich pasemkowatość.

GAGATY: Sołtyków, z siarką, biżuteria żałobna, okres Wiktoriański.

8. Miejsca występowania węgla brunatnego wieku liasowego.

https://gq.pgi.gov.pl/article/viewFile/8983/pdf_1012

(Poręba koło Zawiercia)

9. Podział na serie litostratygraficzne silezu GZW (Arkoza Kaczawska, Stefan).

http://winntbg.bg.agh.edu.pl/rozprawy2/10113/full10113.pdf

10. Miejscowy podział torfu.

(patrz pkt. 1)

11. Główne struktury tektoniczne GZW (Bytom, Kazimierz, Jejkowickie, niecki, fałdowa
tektonika na E.

http://skladowanie.pgi.gov.pl/twiki/pub/CO2/WynikiGWZSegI/1.1.4_-Strefy_tektoniczne.pdf

12. Podział geologiczno-górniczy karbonu GZW (numery i nazwy pokładów węgla,
następstwo warstw - od góry do dołu.

http://skladowanie.pgi.gov.pl/twiki/pub/CO2/WynikiGWZSegI/1.1.1_-
_Charakterystyka_formacji_i_struktur.pdf

13. Pozaenergetyczne zastosowania węgla kamiennego.

http://journals.bg.agh.edu.pl/GORNICTWO/2006-03-1/GG_2006_3-1_20.pdf

14. Postaw pytanie z zakresu geologii zagłębi węglowych:

- przykłady nazw zagłębi węgla brunatnego w Polsce pod względem tektoniki (np. Turoszów,
Zielonogórskie),

Miejsca wydobycia w Polsce:



Zagłębie Konińskie (Kopalnia Węgla Brunatnego Konin, Kopalnia Węgla Brunatnego Adamów)



Zagłębie Turoszowskie (Kopalnia Węgla Brunatnego Turów)



Zagłębie Bełchatowskie (Kopalnia Węgla Brunatnego Bełchatów)



Kopalnia Węgla Brunatnego Sieniawa

Złoża perspektywiczne węgla brunatnego w Polsce:



Legnica-Prochowice-

Ścinawa – największe złoże węgla brunatnego w Europie, przypuszczalnie również

na świecie. Decyzją Radnych sejmiku dolnośląskiego, podjęta w zgodzie z oczekiwaniami okolicznych

mieszkańców; w najbliższych latach złoża nie będą wydobywane

[4]



Gubin-Mosty-Brody.







Wydobycie w Polsce na 1999 r. to 63 mln ton, a na 2001 to 59,5 mln. W roku 20

12 wydobycie wyniosło 64,3 mln

ton.

- wysad solny to też tektonika

Wysad, egzemat

– forma występowania złoża. Jest to złoże powstałe pod wpływem ruchów tektonicznych przez

wciśnięcie skał starszych w leżące nad nimi młodsze utwory.

Wysady tworzą wyłącznie skały, które pod wpływem wysokich ciśnień stają się plastyczne, przeważnie jest
to sól lub

ił. Wysady noszą nazwę słupów, diapirów. Często górna partia wysadów przykryta jest czapą, powstałą

w wyniku

wyługowania rozpuszczalnych związków.

- litostratygrafia Gógrośląskiego Zagłębia Węglowego, Lubelskiego Zagłębia Węglowego,
Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego,

Budowa geologiczna GZW

Budowę geologiczną GZW tworzą utwory powstałe w różnych okresach dziejów Ziemi,
w erze paleozoicznej, mezozoicznej i kenozoicznej. Na powierzchni terenu oprócz utworów czwartorzędowych występują
utwory karbonu, triasu i trzeciorzędu, a we wschodniej części Zagłębia także permu oraz jury. Pośród nich podstawowe
znaczenie i szczególną wartość mają formacje węglonośne karbonu górnego. Zarówno utwory karbońskie, jak i młodszych
okresów geologicznych, znane są z licznych odsłonięć powierzchniowych. Utwory węglonośne karbonu są odsłonięte także
w podziemnych kopalniach węgla kamiennego, a na obrzeżach Zagłębia, w podziemnych kopalniach cynku i ołowiu,
odsłonięte są utwory triasowe.

Górnośląskie Zagłębie Węglowe jest zagłębiem typu paraliczno–limnicznego, czyli pokłady węgla zaczęły się tworzyć
początkowo w zatokach płytkiego morza, a następnie, po odcięciu tych zatok od morza, w jeziorach.

Strefa węglonośna występuje na różnej głębokości: we wschodniej części o głębokości do 2 400 m, a w zachodniej - do 4 600
m. Wiercenia wykazują, że sięga ona może jeszcze głębiej, nawet do głębokości 6 000 m.

https://www.min-pan.krakow.pl/Wydawnictwa/ZN83/sermet-gorecki.pdf

LZW

http://www.biedaszyby.republika.pl/historia/topografia.html

Topografia Wałbrzyskiego Zagłębia Węglowego

Dolnośląskie Zagłębie Węglowe (Zagłębie Dolnośląskie, Zagłębie Wałbrzyskie) –

zagłębie

węgla

kamiennego w rejonie

Wałbrzycha

Nowej Rudy

[1]

, o kształcie przypominającym prostokąt, długości około 60 km i

szerokości od 25 do 33 km.

Obszar zagłębia obejmuje Sudety w Polsce i Czechach. Część należąca do Polski zajmuje powierzchnię około
530 km². Z uwagi na bardzo trudne warun

ki eksploatacji, skomplikowaną budowę tektoniczną, zagrożenia

wyrzutami gazów i skał oraz związane z tym wysokie koszty pozyskania węgla w Polsce wydobycia zaniechano.

- parametry technologiczne, jakościowe węgla brunatnego i węgla kamiennego,

http://polymer-carbon.ch.pwr.wroc.pl/instrukcje/SNE_techniczna.pdf

- nazwy serii i warstw węglonośnych (główne pokłady np. Łużycki, Bełchatowski)

http://www.history-of-mining.pwr.wroc.pl/attachments/article/20/26Wojcik-
Projekt_nazewnictwa_pokladow_wegla.pdf

GZW

- grupa macerałów mikroskopowych węgla brunatnego i węgla kamiennego

Macerały

Macerał – podstawowy wyróżnialny mikroskopowo składnik węgla, analogiczny do minerału w
skałach nieorganicznych, lecz niemający formy krystalicznej i stałego składu chemicznego.

Podział macerałów

Ze względu na pochodzenie:

macerały pochodzące z tkanki drzewnej i korkowej - witrynit, fuzynit, semifuzynit

macerały z materiału roślinnego, innego niż tkanka drzewna - egzynit, rezynit, sklerotynit

macerały z niezidentyfikowanych tkanek roślinnych - mikrynit

Macerały węgla brunatnego

[edytuj | edytuj kod]

(według PN-79/G-04529)

Grupa macerałów Podgrupa macerałów Macerał

Huminit

humotelinit

tekstynit