Platon

:idealistyczna – filozofia jako wiedza o

prawdziwej rzeczywistości


wiedza prawdziwa, rozumowa, episteme (gr.), scientia (łac.)

dostępna rozumem


wiedza potoczna, empiryczna, doxa (gr.), opinio (łac.)

dostępna doświadczeniem


zadaniem filozofii jest poznawać rozumem istotę

rzeczywistości, świat idei


doświadczenie dostarcza wiedzy niepewnej i zmiennej o

świecie „cieni”


rozum sięga do prawdziwej rzeczywistości, do świata idei



koncepcja idealistyczna, racjonalistyczna, esencjalistyczna,

wizjonerska, maksymalistyczna, uniwersalna

Platon przedstawiciel koncepcji klasycznej(starożytna Grecja), piękna jako ideii oraz logiki formalnej.

Platoniczne spojrzenie na świat:
Świat w którym żyjemy to dość nieudolne i ograniczone odbicie świata idealnego.Wszystko na tym świecie to tylko cienie ideałów.Właściwy świat jest

idealny, pełen wzorców i odniesień dla nas wszystkich.W tym świecie ideałów była już nasza dusza, jednak kiedy się połączyła z naszym ciałem o
wszystkim zapomniała. Naszym zadaniem jest to sobie przypomnieć.

Platon (427-347 p.Chr.)


człowiek odzwierciedla w sobie

strukturęrzeczywistości:

świat cieni i świat idei


w człowieku sątakże dwa różneświaty: dusza nieśmiertelna

i ciało śmiertelne


człowiek to dusza złączona z ciałem



człowiek to „dusza władająca ciałem” albo „używająca ciała”



sternik i okręt



jeździec i koń

Konsekwencje dualizmu platońskiiego


związek duszy z ciałem jest zewnętrzny, przypadkowy i dla

natury człowieka nieistotny


dusza nie tylko jest różna od ciała, ale jest przez to ciało

ograniczana w poznaniu prawdy i świata idei


poznanie ludzkie to tylko „przypominanie” sobie tego, co

było w świecie idei (anamnesis)


ciało jest więzieniem duszy, a zmysły sąrozpatrywane nie

jako okna, ale jako krata (przeszkoda)


„jak długo będziemy mieli ciało i dusza nasza będzie

złączona z tak wielkim złem, nigdy wświecie nie potrafimy

sięzdobyći posiadaćw pełni prawdy, której poszukujemy”
(Platon, Fedon)


trzy warstwy duszy:



dusza rozumna – w głowie:: tylko człowiek,, analogia społeczna do

mędrców


zmysłowa (impulsywna) – w piersiach:: zwierzęta,, analogia społeczna do

żołnierzy


wegetatywna (pożądliwa) – w brzuchu: rośliny, analogia społeczna do

rzemieślników


istotną i wyróżniającą człowieka jest dusza rozumna



dusza spełnia dwie funkcje: poznawcząi religijną



poznawcza: wynika z rozumowych władz poznawczych,, umożliwiiających

osiągnięcie trwałej, pewnej i prawdziwej wiiedzy


religijna: wyniika z nieśmiiertelności duszy,, jej wieczna egzystencja jest

niieustanym zmiierzaniem do najwyższej Idei Dobra

Ci, którzy kochająnnaauukkę, poznają, że filozofia duszę
ich znajduje po prostu związanąi przyrosłądo ciałaa,, ii

pprrzzyymuusszzoonnąoogglląddaaćbbyyttyy pprrzzeezz cciiaałoo nniibbyy pprrzzeezz kkrraattyy
więzienia; dusza ich nie może patrzećsama przez sięii

w tej ciemnocie swojej wije sięi widzi, jak straszne
jest to więzienie, w którym jążądze trzymają, a sam

więzieńpomaga własne zacieśniaćkajdany (…).

Nasze uczenie sięniczym innym nie jest, jak tylko
pprrzzyyppoomiinnaanniieem ssoobbiiee;; weeddllee tteeggoo kkoonniieecczznniiee,, cchhyybbaa,,

musieliśmy sięw jakimśppoopprrzzeeddnniim cczzaassiiee wyyuucczzyyć
tego, co sobie teraz przypominamy. A to byłoby

niemożliwe, gdyby nie była istniała gdzieśnasza
dusza, zanim w tej ludzkiej postaci na świat przyszła.

Także i z tego punktu widzenia dusza wydaje się
czymśnieśmiertelnym.

Arystoteles:

realistyczno-racjonalna –

filozofia jako nauka o podstawowych
zasadach bytu


uporządkowanie metodologiczne filozofii:

struktura rzeczywistości koresponduje ze

strukturą filozofii


systematyzacja filozofii: filozofia teoretyczna i

praktyczna


wyjaśnienie rzeczywistości poprzez odwołanie

siędo struktury rzeczywistości: substancjalizm


dwie drogi poznania: rozum i doświadczenie



filozofia jako racjonalna nauka o podstawowych

zasadach i przyczynach bytu


przyczyna materialna: z jakiego tworzywa jest byt?



przyczyna formalna: jaki ma kształt, co tworzy istotębytu?



przyczyna sprawcza: skąd sięwziąłbyt?



przyczyna celowa: po co jest byt?



znajomośćpodstawowych przyczyn jest podstawową

wiedząo rzeczywistości, której zdobycie jest celem

filozofii


koncepcja realistyczna, racjonalistyczna, systemowa,

substancjalistyczna, teoretyczno-praktyczna

Koncepcja jedności: Arystoteles


stanowisko pośrednie pomiędzy monizmem a dualizmem



człowiek nie jest ani tylko materią, ani tylko duchem



człowiekiem jest jednością psychosomatyczną duszy i ciała



dusza jest substancją duchową różną od ciała w swojej

naturze


dusza jest związaną z ciałem jako substancjalna forma ciała



człowiek jest jednością duszy i ciała



człowiek jest istotą racjonalną



wyjaśnienie jedności strukturalnej człowieka



teoria substancjalizmu: substancja i przypadłość



człowiek jest substancją: cechy konstytutywne



człowiek ma przymioty: cechy przypadłościowe



teoria hylemorfizmu



materia pierwsza (hyle)



forma substancjalna (morphe)



człowiek jest jednościąsubstancjalną



ciało: materia pierwsza: element kształtowany



dusza: forma substancjalna, element kształtujący



człowiek jest całościązłożonąz duszy jako formy i ciała

jako materii ukształtowanej przez formę


ciało i dusza nie sąsobie ontologicznie równorzędne, lecz

wzajemnie siędopełniają


ciało i dusza jako element różne tworząrazem jedność



różność



jedność



ciało jako czynnik określany ze swej natury jest

przyporządkowany duszy jako czynnikowi określającemu

Św.Tomasz i św. Augustyn:



średniowiecze: metafizyczno-religijna – filozofia jako

służebnica teologii (ancilla theologiae)


filozofia w relacji do teologii: ancilla theologiae



zadaniem filozofii jest dostarczanie racjonalnych argumentów

wspierających prawdy wiary


rozróżnienie prawdy dostępnych rozumowi i prawdy wykraczającej

poza poznanie rozumem: sfera racjonalności i pozaracjonalności,

poznanie naturalne i poznanie przez wiarę


dowartościowanie logiki: rozumowanie, argumentacja, dysputy,

metoda scholastyczna (pro i contra)


autonomiczność filozofii i odrębnośćmetodologiczna względem

teologii


przedstawiciele: św. Tomasz z Akwinu, św. Augustyn, Duns Szkot

Dwaj przedstawiciele średniowiecznych koncepcji.

śrredniiowiiecczze::




prawdziwa sztuka odzwierciedla ducha i tworzy

piękno


racjąsztuki jest doskonalenie natury



sztuka jako sprawnośćwłaściwego, trafnego

wytwarzania czegoś


sztuka jako droga postępującego doskonalenia

człowieka i świata


sztuka jako aktualizowanie możności tkwiących

w człowieku: poznania, miłości, twórczości

zwrot średniowieczny – teologiczny


myśl chrześcijańska o człowieku



człowiek jest analizowany z perspektywy teologicznej



równośćludzi w naturze – jedna jest natura ludzka



godnośćczłowieka jako korony stworzenia



człowiek jako „mikrotheos” (mały Bóg)

Koncepcja jednościi: św. Tomasz


odrzucenie skrajnych ujęć: somatyzmu u

spirytualizmu


ontologiczna dwupłaszczyznowość: człowiek jest

jednościąducha i ciała


człowiek nie jest zlepkiem zwierzęcia i anioła



przyczynąjjeeddnnoości w bycie ludzkim jest dusza jako

forma substancjalna, czyli jako zasada kształtująca

i konstytuująca


związek duszy z ciałem nie jest związkiem

przygodnym i przypadkowym, ale jest to związek

istotny, substancjalny, worzący monolit ludzki


ciało i dusza tworzą jedną osobę(personalizm)



dusza ludzka trwa po śmierci, jest niezniszczalna,

czyli nieśmiertelna

Św.Tomasz:Zaiste, wielka różnica zachodzi pomiędzy dusząi ciałem, gdy odrębnie

rozpatrywalibyśmy ich właściwości. Gdyby więc obojgu oddzielnie
przysługiwało odrębne istnienie, wówczas między dusząi ciałem powinno by

występowaćwiele pośredników. Lecz dusza jako forma ciała nie ma istnienia
odrębnego od istnienia przysługującego ciału, lecz za pośrednictwem swego

istnienia łączy siębezpośrednio z ciałem. Gdybyśmy zresztąjakąkolwiek
formęrozpatrywali jako akt, ujrzelibyśmy, jak wielce różni sięona od materii,

która jest bytem tylko w możności.
Ponieważjednak dusza zespala sięz ciałem jako jego forma, z

konieczności musi byćzarówno w całym ciele, jak i w każdej jego części.
Dusza nie jest bowiem przypadłościowąformąciała, lecz jest jego formą

substancjalną, która nadaje odpowiedni stopieńdoskonałości nie tylko
całości, ale i każdej części danej całości. Całośćskłada sięz części – forma

zaścałości, która by nie udzielała istnienia poszczególnym częściom ciała,

byłaby tylko formąnadającączęściom pewien układ i porządek, jak np.
forma domu; ale tego rodzaju forma jest formąprzypadłościową. Dusza

natomiast jest formąsubstancjalnąi jako taka winna byćformąi aktem nie
tylko całości, ale i każdej części.

Wollność: św. Tomasz
Czzłowiek posiada wolność decyzji, bo gdyby było inaczej, próżne byłyby rady,

napomnienia, nakazy, zakazy, nagrody i kary. Aby to zaś było zupełnie jasne,
zważyć wypada, że niektóre byty działająnie opierając siię na sądzie; w ten sposób

kamień porusza się przy spadaniu i tak zachowują się wszystkie jestestwa
pozbawione poznania. Niiektóre znów jestestwa działająna podstawie sądu, ale sąd

ten nie jest wolny; tak postępujązwierzęta bezrozumne.. Owca bowiem widząc
wilka osądza przy pomocy sądu naturalnego, a nie wolnego, iż należy uciekać, gdyż

do tego sądu dochodzi nie na podstawie zestawiania, lecz naturalnym instynktem..
To samo odnosi siędo wszelkiego sądu tworzonego przez bezrozumne zwierzęta..

Człowiek natomiast działa przy pomocy sądu, gdyż dzięki władzy poznawczej

osądza, że należy czegośunikać lub o coś się ubiegać. Ponieważ jednak sąd ten nie
płynie z naturalnego instynktu skierowanego ku czemuś szczegółowemu, co się

odnosi do działania, lecz jest wyniikiem pewnego zestawiania dokonywanego przez
rozum, dlatego człowiek działa na podstawie wolnego sądu, gdyżma możność

kierowania się ku rozmaitym przedmiotom.(...) Dlatego to człowiek musi posiadać
wolnądecyzjęz racji tego samego, że jest rozumny. Poruszenie wolnej decyzji ma

przyzynę w niej samej, gdyżczłowiek za pośrednitwem wolnej decyzii pobudza
sam siebie do działania.

Św.Augustyn:Poglądy

Źródłem filozofii św. Augusta stała się filozofia Platona. W metafizyce Augustyn odwoływał się do platońskiego idealizmu, w teorii poznania przejawiał
absolutyzm, za greckim filozofem uznawał odrębność ducha, dualizm ciała i ducha, życia ziemskiego i idealnego życia wiecznego.

Poznanie duszy
Augustyn nauczał, iż celem człowieka ma być szczęście, zaś zadaniem filozofii jest odnalezienie tego szczęścia. Szczęście jest możliwe jedynie dzięki

Bogu. Augustyn twierdził, że do szczęścia niezbędnie potrzebne staje się poznanie. Wbrew sceptykom uważał, że jest ono możliwe, należy tylko znaleźć

odpowiednią metodę, nie podlegającą błędom i będącej przez to niezawodnym początkiem dla wiedzy. Augustyn doszedł do wniosku, że własna myśl
stanowi pewnik istnienia, wszystko może nieść wątpliwość prócz tego, iż jestem oraz myślę. "Wejdź we wnętrze siebie, we wnętrzu człowieka mieszka

prawda"- ta zasada, która jest znana jako myśl Kartezjusza został już przed nim wypowiedziana przez Augustyna. Oznaczało to przekreślenie
obiektywizmu, poza który nie była w stanie wyjść starożytność.

Poznanie idei oraz oświecenie od Boga
Augustyn stwierdził, że umysł lepiej od własnych przeżyć poznaje prawdy absolutne. Umysł, zgodnie

z platońskim poglądem, dzięki rozumowaniu uświadamia sobie wieczne, niezmienne prawy. Nie jest on wytwórcą prawd, ale ich odbiorcą. Nie może

stworzyć prawd wiecznych, a jedynie przejmować wiedzę daną wprost, bez pośrednictwa ciała, bez udziały zmysłów.

Świat idealny filozof utożsamiał z Bogiem. Tylko On jest wieczny, toteż prawdy wieczne mają swoje istnienie jedynie w Bogu. Dusza poznaje prawdy
wieczne wyłącznie dzięki temu, iż Bóg istnieje. Człowiek posiada świadomość istnienia wiecznych, absolutnych prawd; wszystko co jest wieczne może

istnie jedynie
w Bogu. Z tych rozważań wynikało, iż jest oczywistością, że Bóg istnieje.

Bóg udziela człowiekowi wiedzy wyłącznie przez oświecenie, czyli iluminacje. Nie każdy ma możliwość dostąpienia iluminacji, stanowi ona łaskę, dar od
Boga.

Bóg to byt najwyższy, tylko Jego istnienie płynie ze swej własnej natury. Wszystko inne ma istnienie wyłącznie dzięki bożej łasce. Bóg to najwyższe
dobro, z równocześnie przyczyna wszelkiego dobra. Kiedy człowiek zespoli się z Bogiem, osiągnie szczęście.

Dualizm duszy i ciała
Augustyn widział w duszy samoistną substancję, która nie może być ani specyficzną własnością ciała, czy też rodzajem ciała. Wbrew nauce starożytnych

dusza nie może mieć nic wspólnego ani z ciałem, ani
z funkcjami biologicznymi. Cechą duszy jest nieśmiertelność, niezniszczalność. Dusza jest bliższa Stwórcy, może poznawać prawdy wieczne. Człowiek

posiada więcej wiedzy o duszy niż o ciele, dlatego powinien o nią dbać bardziej niż o ciało.
Człowiek posiada rozum, jednak to nie on stanowi jego istotę. Jest nią czynna wola. Boga poznaje się poprzez wiarę, która nie jest rzeczą rozumu, ale

woli.

Nadprzyrodzone czynniki
Augustyn dostrzegał w przyrodzie działalność sił nadprzyrodzonych. Wykładał, iż Bóg jest stworzycielem i kierownikiem świata, działającym według

konkretnego planu. Jest to koncepcja egzemplaryzmu, mówiąca o tym, iż w Bogu zawiera się idealny wzorzec realnego świata.

Benedykt Spinoza:

filozofia nowożytna(racjonalityczny monizm)

nowożytność: pragmatyczno-empiryczna –
filozofia jako wiedza służąca praktyce


filozofia w relacji do nauk empirycznych



filozofia jako wiedza praktyczna, która jest narzędziem

w opanowaniu przyrody i kształtowaniu życia

społecznego


filozofia nie opisuje i interpretuje rzeczywistości, ale

zmienia rzeczywistość


filozofia traci swojąautonomicznośćw relacji do nauk

empirycznych i społecznych


przedstawiciele: Francis Bacon, Karol Marks,

pozytywizm, scjentyzm

nowożytność::


odróżnianie sztuki od rzemiosła



wprowadzenie pojęcia sztuk pięknych (XVIII w.)



sztuka jako bezinteresowny przekaz piękna



sztuka jako forma wyrażania piękna



podkreślanie indywidualnych uwarunkowańtwórczości

artystycznej: talentu, inwencji, uczucia, ekspresji


pozaestetyczne funkcje sztuki (symboliczne,

alegoryczne)


sztuka nie tylko naśladuje rzeczywistość, ale jątakże

przekracza i w poszukiwaniu czystego piękna tworzy
fikcje

zwrot nowożytny – racjonalistyczno-empiryczny


nowożytna filozofia racjonalizmu i empiryzmu



racjonalizm: ujęcie człowieka od strony rozumności



racjonalizm: kult rozumu ludzkiego i jego możliwości



empiryzm: ujęcie materialistyczno-naturalistyczne



empiryzm: człowiek jako istota materialna i społeczna

Wollność: Benedykt Spinoza

Wolnąnazywa sięrzecz, która istnieje jedynie z konieczności swojej
natury i sama siebie tylko determinuje do działania; koniecznązaślub

raczej przymuszonątaka, którą inna determinuje do istnienia i
oddziaływania w sposóbściśle określony.(...) Bóg działa wyłącznie wedle

praw swojej natury, przez nikogo nie przymuszany.
Woli nie można nazwaćprzyczyna wolna, lecz tylko konieczną. (...) W

jakikolwiek tedy sposób pojęłoby sięwolę, czy jako skończoną, czy jako
nieskończoną, wymaga ona przyczyny, która by jązdeterminowała do

istnienia i do działania; a więc nie można jej nazwaćprzyczynąwolną, lecz
tylko koniecznąalbo przymuszoną.(...)

Otóżludzie myląsię, poczytując sięza wolnych, a mniemanie to polega

na tym, że będąc świadomymi swych czynów, nie znająprzyczyn, które ich
[do tych czynów] determinują. Taka jest tedy idea wolności,że nie znają

przyczyn swych czynów. W duszy nie ma żadnej woli bezwzględnej czy
wolnej; ale do tego, by chciećtego lub owego, determinuje duszę

przyczyna, którąrównie; determinuje inna, a tęz kolei inna, i tak w
nieskończonoś

Spinoza był filozofem w pewnym sensie wewnętrznie rozdartym. Z jednej strony był zafascynowany mistycyzmem i panteizmem w duchu Majmonidesa,

a z drugiej najnowszymi w jego czasach prądami filozoficznymi, czyli racjonalizmem Kartezjusza i naturalizmem Hobbesa.

Jego programem filozoficznym było pogodzenie tych wszystkich prądów w jednolity i spójny system. Od Majmonidesa przejął on głęboką wiarę w
jedność całego bytu (monizm), od Kartezjusza - fascynację matematyką i koncepcję znalezienia racjonalnego i nie do obalenia punktu początkowego

wszelkich rozumowań, zaś od Hobbesa przejął wiarę, że dobry system filozoficzny nie może stać w sprzeczności z namacalnymi faktami z codziennego
życia.

Jego podejście do problemów filozoficznych polegało na formułowaniu tzw. założeń pisanych w formie matematycznych pewników, generowaniu z nich
twierdzeń, dowodzeniu ich na sposób matematyczny i wreszcie konfrontowaniu wniosków z tych twierdzeń ze znanymi sobie faktami. Tę metodę

filozofowania nazwał more geometrico, gdyż przypominała ona konstrukcję geometrii Euklidesa, w której z kilku pewników tworzy się całą rozbudowaną
naukę.

W ciągu swojego życia Spinoza stale zmieniał i modyfikował swój zbiór założeń i nie będąc ich pewnym do samego końca, nazywał je wszystkie tylko
propozycjami.

Jego największe dzieło Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona wydane już po jego śmierci, liczące ok. 200 stron, zawiera najpełniejszy wariant
jego systemu. Etyka jest w istocie zbiorem owych "propozycji". Są one ułożone i ponumerowane w kolejności od najbardziej podstawowych i ogólnych

do najbardziej szczegółowych i praktycznych.
Każda propozycja to krótkie zdanie, w którym dwa (lub więcej) pojęcia są połączone jedną relacją logiczną i są całkowicie pozbawione jakiegokolwiek

komentarza. Powoduje to, że dzieło to może być rozumiane i interpretowane na wiele różnych sposobów i dlatego każde streszczenie poglądów Spinozy

zawsze może być posądzone o nadużycie i nieścisłość.
Panteizm racjonalistyczny[edytuj]

Podstawowym założeniem Spinozy (propozycje od nr 1 do 5) było, że istnieje tylko jedna substancja, która stanowi podstawowy budulec wszechświata.
Substancja ta musi istnieć sama przez się i musi być pierwotna w stosunku do wszelkich swoich atrybutów. Musi być nieskończona, istnieć samoistnie

(nie być stworzona) i być przyczyną istnienia wszystkich innych bytów – czyli musi być wszechmocna. Nie może to być zatem nic poza Bogiem.
Jeśli jednak jest to Bóg i Bóg jest jedyną substancją, to wobec tego wszystko, co istnieje, jest Bogiem w dosłownym znaczeniu. Jak głosi słynna

propozycja nr 14: "Nie istnieje żadna substancja, która by nie była Bogiem" – a zatem, substancja tworząca cały istniejący wszechświat i Bóg są
całkowicie tożsame. Nie istnieje nic poza Bogiem, a wszystko, co istnieje, jest częścią Boga, istnieje jakby w nim samym. Bóg jest tożsamy z przyrodą,

naturą, materią i są to tylko różne nazwy dla tej samej podstawowej substancji.
Skrajny determinizm[edytuj]

W dalszych propozycjach, wychodząc z tych wstępnych założeń, Spinoza dowodził, że substancja ta musi mieć charakter logiczny i racjonalny, a zatem
wszystko, co się dzieje we wszechświecie, który jest tożsamy z substancją, musi również podlegać ściśle logicznym i racjonalnym prawom – jest więc też

ściśle zdeterminowane.
Substancja ta, czy nazwać ją Bogiem, czy też naturą, była w systemie Spinozy siłą całkowicie bezosobową, aczkolwiek racjonalną, a dokładniej źródłem

wszelkiej racjonalności. "Dowód" na racjonalność tak rozumianej substancji był przeprowadzony w duchu Kartezjusza. Skoro istnieje możliwość

uporządkowania własnych myśli w spójny system, to znaczy, że natura też jest racjonalna, gdyż gdyby nie była, myśli również nie mogłyby nigdy
utworzyć racjonalnego zbioru, skoro są one stworzone z tej samej substancji, co wszystkie inne przejawy istnienia.

W świecie Spinozy nic się nie może dziać przez przypadek, wolnością jest w nim zrozumienie konieczności (koncepcję tę rozwinął potem m.in. Hegel).
Wolny człowiek to taki, który nie podlega żadnym innym ograniczeniom, poza tymi, które sam na siebie nałożył. Prawa przyrody zaś należy

zaakceptować. Ich zrozumienie jest istotą wolności.
Bóg, i stworzenia są zdeterminowane, jednak Bóg zdeterminowany jest sam przez siebie, natomiast stworzenia podlegają determinacji Boga.

Kartezjusz:

zwrot kartezjański – epistemologiczno-podmiotowy


Kartezjusz (XVII w.)



człowiek jako podmiot poznający



analiza ludzkiej świadomości jako punkt wyjścia filozofii



priorytet filozofii podmiotu i filozofii świadomości wobec filozofii

bytu


antropocentryzm epistemologiczny: przewrót kopernikański



dualizm ontologiczny



podziałbytów na byty świadome i nieświadome



substancja myśląca: res cogitans – myślenie



substancja rozciągła: rex extensa – rozciągłość



człowiek jest złożony z substancji myślącej (dusza) i

substancji rozciągłej (ciało)


ciało podlega całkowicie prawom mechanicystycznym



podstawowym atrybutem duszy jest myślenie



człowiek jest dusząposiadającąciało: cogito, ergo sum

(myślę, więc jestem)


ciało ubogaca możliwości poznawcze człowieka, ale nie

stanowi cechy konstytutywnej człowieka


dusza i ciało nie tylko współistniejąw człowieku, ale na

siebie oddziałują


podkreślenie odmienności i wzajemnej nieredukowalności

duszy i ciała


świat jest wyjaśniany przez pryzmat ludzkiej świadomości



brak wystarczającego wyjaśnienia połączenia duszy

z ciałem


dowartościowanie duchowego wymiaru człowieka



nieokreślona rola ciała



przepaść między ciałem-materią a duszą świadomością



kontynuacja platońsko-augustyńskiej tradycji

antropologicznej

A spostrzegłszy, że ta prrawda: myślę, więc jestem była tak niezachwiana i
pewna,,że wszelkie najbardziej dziwaczne przypuszczenia sceptyków nie zdołały jej

zachwiać, uznałem bez obawy błędu, że mogę ją przyjąć jako pierwszą zasadę

filozofii, której poszukiwałem..

Następnie, skoro uważnie zbadałem to, czym byłem, dostrzegłem,iż mogłem
przypuścić, że nie miiałem wcale ciała, że nie było wcale świiata ani żadnego miejsca,

gdzie bym sięznajdował; lecz nie mogłem dla tych względów przypuścić, bym wcale
nie istniał, a przeciwnie, z tego właśnie, że zamierzałem wątpićo prawdziwości innych

rzeczy, wyniikało w sposób zupełniie oczywisty i zupełnie pewny,że istniałem;
natomiast, skoro bym tylko przestałmyśleć, chociażby wszstko pozostałe, com

kiedykolwiek wyobrażał sobie, było prawdą, nie miiałbym żadnej racii mniemać, że
wówczas istniałem.. Poznałem dzięki temu, że byłem substancją, której całą istotę czy

naturęstanowi wyłącznie myślenie i która dla swego istnienia nie wymaga żadnego
miejsca i nie zależy od żadnego przedmiotu materialnego..

Tak,że oto Ja, czyli dusza, dzięki której jestem tym, czym jestem, jest całkowicie
odrrębna od ciała i jest nawetłatwiejsza do poznania niżono, a nadto, gdyby nie było

wcale ciała, dusza nie przestałaby być tym wszystkim, czym jest..
Wolność:: Kartezjusz

Nie mogę się też uskarżać, że otrzymałem od Boga wolę, czyli wolność

decyzji o niedostatecznym zasięgu i doskonałości, bo wiem z
doświadczenia, że rzeczywiście nie posiada ona żadnych granic. I wydaje

mi sięrzecząze wszech miar godnąuwagi,że wszystko inne, co jest we
mnie, nie jest ani tak wielkie, ani tak doskonałe, bym nie mógłpomyśleć,

że mogłoby byćjeszcze większe czy doskonalsze. (...)
Jedynie tylko wolę, czyli wolnośćdecyzji stwierdzam u siebie w tak

wielkim stopniu, że nie znajdujęidei niczego większego od niej. (...) Polega
ona bowiem tylko na tym, że możemy to samo uczynićalbo tego nie

uczynić(tzn. potwierdzićlub zaprzeczyć, pójśćza czymśalbo unikaćtego),
albo raczej na tym tylko, że przystępujemy do potwierdzania lub

zaprzeczania tego, czyli podążania za tym lub unikania tego, co nam
intelekt przedkłada, w ten sposób, że czujemy przy tym, iżżadna siła

zewnętrzna nas do tego nie zmusza. Nie trzeba bowiem na to, bym był
wolnym, żebym mógłsięprzechylićku jednej lub drugiej stronie; lecz

przeciwnie, im bardziej przechylęsięku jednej, czy to dlatego, że tu

pojmujęjasno racjędobra i prawdy, czy też, że Bóg tak kieruje najgłębszą
treściąmojej myśli, tym bardziej wolny jest mój wybór.

Kant:

Wollność: Immanuel Kantt

Pojęcie wolności jest kluczem do wyjaśnienia autonomii woli. Wola jest

rodzajem przyczynowości istot żyjących, o ile sąrozumne, a wolność
byłaby tąwłasnościątej przyczynowości, dzięki której może ona działać

niezależnie od obcych skłaniających jąprzyczyn.
Bo czymże innym może byćwolnośćwoli, jak autonomią, tj. własnością

woli polegającąna tym, że ona sama jest dla siebie prawem? Zdanie zaś:
wola jest we wszystkich czynach sama sobie prawem, oznacza tylko

zasadę,żeby nie postępowaćwedług żadnej innej maksymy.
Twierdzęwięc: każda istota, która nie może działaćinaczej, jak w imię

idei wolności, jest dlatego właśnie w praktyce rzeczywiście wolna, tj. mają
dla niej ważnośćwszystkie prawa złączone nierozdzielnie z wolnością, tak

jak gdyby wola jej także sama w sobie była wolna i z punktu widzenia
teoretycznej filozofii trafnie była za wolnąuznana. A zatem twierdzę, że

każdej istocie rozumnej mającej wolęmusimy przyznaćkoniecznie także

ideęwolności, w imięktórej jedynie działa.

Przyjął za podstawę brak jakichkolwiek wstępnych założeń z wyjątkiem uznania zasad elementarnej logiki. Badania takie nazywał transcendentalnymi,
ponieważ dokonuje się w nich wykroczenie poza zastaną wiedzę. Poszukując sądów, które byłyby bezwyjątkowo prawdziwe, a zarazem niosły wiedzę o

świecie, stworzył teorię bazującą na tak zwanych sądach syntetycznych a priori. Zdaniem Kanta występują one w arytmetyce oraz geometrii i traktują o
dwóch nieredukowalnych składnikach naszych wrażeń: czasie oraz przestrzeni. Istotą jego koncepcji było jednak to, iż uznał, że sądy takie pojawiają się

też w metafizyce.
Czas i przestrzeń są formami, w które zostają wtłoczone nasze wrażenia zmysłowe. Innym rodzajem form są kategorie, pozwalające na pojęciowe

ujmowanie przedmiotów. Dwie główne to przyczyna i substancja. Tym, co możemy poznawać, czyli fenomenami, są zjawiska zapośredniczone przez
zmysły i ujęte w czasowe, przestrzenne, przyczynowe oraz substancjalne formy. O tym, co się za nimi kryje – rzeczach samych w sobie, czyli

noumenach – nie wiemy nic.
Nasz rozum spekulatywny tworzy idee Boga, duszy i kosmosu. Naturalną ludzką potrzebą jest zgłębianie tych idei, ale prowadzi ono na manowce. Nie

sposób przejść od codziennego doświadczenia do tych konstruktów. One również należą do noumenów. Nic o nich nie wiemy. Takie stanowisko nazywa
się agnostycyzmem poznawczym.

Obok rozumu spekulatywnego istnieje rozum praktyczny. Jego domeną są prawdy o charakterze regulatywnym, czyli – innymi słowy – normatywnym.

Mają one charakter aprioryczny, są więc równie niepodważalne, jak sądy matematyki, lecz dotyczą sfer moralności oraz estetyki. Najogólniejsza spośród
tych zasad – imperatyw kategoryczny – mówi, że należy postępować zawsze wedle takich reguł, co do których chcielibyśmy, aby były one stosowane

przez każdego i zawsze.
Rozum praktyczny tworzy postulaty. Należą do nich tezy o istnieniu wolnej woli, nieśmiertelnej duszy oraz Boga. Wolna wola jest konieczna, żeby zasady

moralne miały sens. Nieśmiertelna dusza, aby możliwe było nieskończone dążenie do doskonałości moralnej. Bóg, by doskonałość moralna i szczęście
mogły współistnieć. Doskonałość moralna i jej jedność ze szczęściem nie przejawiają się w świecie naszych doświadczeń. Są one właściwe

wspomnianym bytom wyższym. Rozum praktyczny radzi sobie z problemami, które nie leżą w mocy idei rozumu spekulatywnego, za pomocą
postulatów.

zwrot sofistyczny – epistemologiczny


sofiści (VI w. p.Chr.), Protagoras (V w. p.Chr.)



człowiek jest miarąwszystkich rzeczy



poznanie jest uzależnione od człowieka



antropocentryzm poznawczy – człowiek jest kryterium

poznania