ETYKA zajmuje się zasadami, normami wyboru działań. Jest teorią o postępowa-
niu. Ta relacja zachodzi między bytem i wolą. W ramach etyki wyróżnia się problema-
tykę zasad mądrości, kontemplacji i sumienia. Określając etykę można powiedzieć, że
jest to nauka filozoficzna o zasadach (normach) działań chroniących dobro osób, ko-
rzysta z wiedzy wypracowanej w antropologii. Etyka odsyła do teorii człowieka. Pewną
wiedzę musimy uzyskać w innej nauce- wiedza etyki pomaga natomiast w innych na-
ukach. DOBRO OSÓB Dobro jest jednym z własności transcendentalnych. To, że je-
steśmy bytem powoduje, że równocześnie jes-teśmy dobrem. Złą jako bytu nie ma w
porządku bytowym. Dobrem jest również pozostawanie we wspólnocie z innymi oso-
bami. Dobrem są też realne skutki, własności bytów. RELACJE OSOBOWE Kryteria:
1. mądrość jest najdoskonalszym sposobem poznania, jest usprawnieniem intelektu;
polega na poznaniu na poziomie prawdy. To co zostało poznane jako prawda jest
przedstawiane jako dobro dla mnie. Dzięki mądrości możemy rozpoznać dobro i zło w
kulturze. 2. kontemplacja jest to zasada, która podkreśla szczególnie relacje osobo-
we. Jest sposobem poznania, Sama kontemplacja polega na przerwaniu procesu abs-
trahowania i przeniknięciu poznania za-chwytem, w którym ujawniają się powiązania
relacji osobowych. W kontemplacji ukaże się pozycja, doskonałość relacji osobowych i
zarazem ukazuje,, że one istnieją. Tutaj wola świadczy, że istnieją przez akceptację.
3. sumienie jest sądem intelektu i jednocześnie wywołanym przez ten sąd działaniem
woli. Dla sumienia ważna jest wiedza i utworzony sąd wykonuje działanie woli.
ŚMIERĆ Problem śmierci dotyczy załamania się harmonii działań; polega na rozpa-
dzie tylko tej struktury, którą nazywamy ciałem.; polega na zniszczeniu po-wiązań z in-
nymi bytami - następuje wówczas koniec rozwoju duszy. Nie ma nowych informacji i
niema nowych podejmowanych decyzji. Można tylko mówić o trwaniu duszy. Śmierć
jest tylko dramatem ciała, ale i dramatem człowieka. W chorobie w medycynie od stro-
ny filozoficznej chodzi o spowodowanie chodzi o spowodowanie harmonii działań, za-
sadniczo organów ciała, ewentualnie o przywrócenie równowagi. Chodzi o przywróce-
nie zniszczenia spowodowanego innymi bytami (chorobami) lub przyczynami celowymi
w odpowiednim czasie rozwoju. Medycyna jest nauką o funkcjonowaniu ciała i duszy.
Pedagogika i prawo wspierają lub powinny wspierać się na etyce. AUTONOMICZ-
NOŚĆ NAUKI Pedagogika jest nauką i w niej określa się szczegółowe cele jako etapy
osiągania sprawności intelektu i woli (władz duszy i tych władz, które funkcjonują w
obszarze ciała). Tutaj chodzi o to, by te działania usprawnionymi władzami dochodziły
do harmonii. (Władze poznawcze i zmysłowe, które dzielą się na zewnętrzne: smak,
słuch, wzrok… i wewnętrzne: pamięć, wyobraźnia, zmysł wspólny, władza osądu zmy-
słowego). Wychowanie dąży do równowagi między władzami poznawczymi a dążenio-
wymi. pedagogika obejmuje głównie obszar działań duchowych i psychicznych. Korzy-
sta za-równo z medycyny jak i z etyki. W działaniach pedagogicznych oddziaływa się
na osobę wychowywaną perswazją - nie ma nagrody lub kary, co jest właściwe dla
prawa. Prawo jest nauką i również powinno respektować ustalenie dokonywane w
etyce: wyodrębnienie i uzasadnienie norm, przy których wybiera się ustalone działa-
nia, czyli umiejętność wybierania dobra od zła, co wskazuje na mądrość. Przy kontem-
placji- jest poznaniem, sumienie bezpośrednio wpływa na decyzję. Prawo charaktery-
zuje się niemal tym samym co pedagogika , bo chodzi o uzyskanie szczegółowych ce-
lów. W prawie chodzi by również chronić dobro osób, a tu się dokonuje to w oparciu o
sankcje. Dlatego podstawą do tych nauk powinna być etyka, która pokazuje że należy
chronić dobro osób. Usprawiedliwieniem stosowania prawa jest to, że między ludźmi

1

zachodzą niezamierzone nierówności, nie- zawinione. PRAWO NATURALNE jest
ujawnionym porządkiem rzeczywistości, jest wyrażaniem wiedzy w poznaniu tego
czym są byty. Prawo naturalne nie jest stronnicze, bo wyraża porządek rzeczywisto-
ści, który jest zapisany w strukturze bytu. Zaleca ono ochronę życia, zdrowia, miłości,
rozumności, wtedy jest także chronione dobro wspólne. Prawo oznacza to kim jest
człowiek. W prawie stanowionym określa się cele, uchwala się i stosuje po to by chro-
nić ludzi ze względu na zmieniającą się rzeczywistość. PRAWO ABSOLUTNE to pra-
wo, które ujawnia się gdy poznaje się prawo naturalne. Jest to wyrażenie przez Boga,
Absolut tych wszystkich celów, które ustanowił wraz z stworzeniem wszystkich stwo-
rzeń. ODPOWIEDZIALNOŚĆ - zakres zdania sprawy. Chodzi o odpowiedzialność
przed kimś, kto normę stanowi. Tutaj funkcjonuje wrażenie praktyczne. Wyrok może
być różnie interpretowany, Odpowiadamy za nasze czyny przed Bogiem (nie teraz, nie
aktualnie). Laicka wersja odpowiedzialności - nie tłumaczy się ten, kto chce raz odpo-
wiadać przez jedną osobą. Zagadnienie odpowiedzialności jest przedstawione w taki
sposób, że chodzi właściwie o wyrozumiałość. Odpowiedzialność przed instytucjami
jest wołająca o zrozumienie. Wskazanie na odpowiedzialność przed prawem w związ-
ku z istotą prawa i jego stosowanie. Odpowiedzialność stosowania nagrody lub kary:
stosowanie prawa jest gwarantem jakieś władzy (ktoś wymierza prawa i może to
robić); władza wymierza nagrody w zależności od stopnia posłuszeństwa wobec niej.
Aspekt stosowania prawa nie jest sposobem budowania humanizmu., doprowadze-
niem do harmonijnego rozwoju człowieka. Chodzi o to by uzyskać odpowiedni poziom
współdziałania władz (poznawczych, pożądawczych) - realizowanie odpowiedzialności
dla odpowiedzialności. Odpowiedzialność przed prawem jest wąska i nie buduje hu-
manizmu. Problem grzechu, problematyka winy - to wskazuje, że ludzie jednak skła-
niają się ku humanizmowi. Aspekt religijny. Nie stosowanie grzechu, zatrzymanie się
na doskonałości nie jest istotą człowieka jako osoby, dotyczy relacji z innymi osobami
- akceptacja drugiego człowieka, odnoszenie się życzliwe w relacji miłości. Odpowie-
dzialność jest wzięciem na siebie skutków moich działań. Skutki dobre jak i złe są na-
szymi zachowaniami i nie możemy się od nich uwolnić, nie brać ich pod uwagę. Odpo-
wiedzialność musi być zgodna z zasadami moralnymi. Mamy chronić relacje osobowe
oraz inne dobra. aspekt filoz. Odpowiedzialność jest mierzona działaniami, w których
przejawia się mądrość: złe działania to branie na siebie skutki tych działań. Tu chodzi
o działania. Warto zwrócić uwagę na poświęcenie i miłosierdzie jest braniem skutków
działań innych osób na siebie. Odpowiedzialność w postaci miłosierdzia to także soli-
darność międzyludzka. Największy poziom miłosierdzia to heroizm. Poziom heroizmu
wskazuje na bezinteresowną miłość. Poziom miłosierdzia został wyrażony w 8 błogo-
sławieństwach; możemy całym swoim życiem wyrażać miłość do Chrystusa. Ten po-
ziom odpowiedzialności jest podstawą wielu działań osób. Przy czym działania, które
człowiek podejmuje w tym zakresie mają być świadome. Treść spełnionego czynu sta-
je się cząstką władzy treści moralnej odpowiedzialności człowieka. Odpowiedzialność
powoduje, że treści które konstytuują naszą osobowość są konsekwencjami naszych
czynów. Musi być w tych aktach (działanie) świadomych odpowiedzialność przedmio-
tu i pewna poczytalność. Człowiek zawiera w sobie sprawność swoich czynów. Jeste-
śmy wypadkową oddziaływań nas samych - badana jest relacja między konsekwencją
czynu, od podmiotu ze względu na odpowiedzialność. Czy każdy czyn jest tak samo
oceniany, obarczony także samą odpowiedzialnością. Problem dotyczy zasady po-
dwójnego skutku - pojawiają się często inne skutki danego czynu - za co

2

odpowiadam?, za to co chciałam zrobić? czy za to, że w wyniku tego samego dzia-
łania pojawiły się inne skutki? Można odróżnić akt zamierzony bezpośrednio i zamie-
rzony pośrednio. Powstają skutki uboczne i dotyczą tych skutków ubocznych. Skutki
te powstają wskutek wewnętrznego działania, skutki pośrednie powstają w wyniku ce-
lowości, który dzieje się w obrębie pewnych działań. Bywa, że wiemy ze pewne skutki
uboczne powstają i decydujemy się na nie. Czynniki wewnętrzne nie są objęte we-
wnętrzną zasadą obejmującą daną czynność. Możemy wskazać zasady umiejętności
pisania. Pomimo usprawnienia wewnętrznej zasady, to działanie zostaje wykonane
przez tego samego sprawcę. Rodzi się problem odpowiedzialności za te uboczne
skutki. Związek który polega na zasadzie. Przyczyny zbieżne (ten sam czas, przed-
miot). X spieszy z pomocą Y zagrożonemu przez Z. X pada ofiarą napastnika. Skutek
uboczny - śmierć tego co spieszy z pomocą też może być (Z). Problem dotyczy skutku
ubocznego i tego czy jest on spowodowany przez określony przedmiot. Skutki ubocz-
ne i branie odpowiedzialności zależy od woli działającego. Skutek naturalny jest wyłą-
czony i dlatego jest nieodrywany od całości i jest częścią tej całości. Od woli człowieka
zależy jak się ustosunkuje do tego. Akt zamierzenia bezpośredniego oznacza wszelki
akt świadomy, który człowiek zawiera, określony przedmiot sam w sobie. Czynność,
która będzie posiadał skutek uboczny, nie musi być oceniona w taki sposób aby być
uzależniona od tego skutku. Akt zamierzenia pośredniego - człowiek wie, że z określo-
nym skutkiem wiąże się współdziałanie z przyczynami. CNOTY Problematyka cnót
właściwie należy do pedagogiki. Cnoty dotyczą władz duchowych. intelekt teoretyczny
chce poznawać prawdę i dlatego zawiera wiedzę, mądrość, sprawność poznawania
Sprawność wiedzy dotyczy bytu w szerokim znaczeniu rzeczywistości, pozwala i uła-
twia odnosić czy wiązać z przedmiotem badanym (bytem) te informacje, które go na-
prawdę dotyczą (które dotyczą tylko tego bytu) Danemu przedmiotowi po-trafimy przy-
pisać tą wiedzę, która go wyraża. Intelekt w funkcji praktycznej wspomaga nasze dzia-
łania. Sprawność roztropności - sprawność kierowania się właściwym celem praktycz-
nym. bez roztropności intelekt praktyczny popełnia błędy, gubi się. Sprawność sztuki -
zdolność do wytwarzania, umiejętność wytwarzania, służy wytwarzaniu innych przed-
miotów, rzeczy, które nie mogą powstawać jakkolwiek. Sprawność ujmowania pierw-
szych zasad praktycznego działania jest warunkiem rozwoju innych doskonałości. In-
telekt powinien chcieć tego co dobre a unikać tego co złe - po to służy Sprawność Uj-
mowania I-szych zasad praktycznego działania. Człowiek w ramach tej sprawności
chce dobra najlepszego za względy na pragnienie szczęścia (realizacje poprzez od-
niesienie do właściwego dobra). Szczęście jest wywoływane dobami, do których czło-
wiek jest w relacji; jest to stan, który nie wyraża się w przeżyciach emocjonalnych.
Przyjemność nie jest tożsama ze szczęściem. Dla uzyskania pełni szczęścia człowiek
musi używać wszystkich swoich władz. Wola może nabywać męstwa, umiarkowania i
sprawiedliwości. Męstwa - by móc pokonać trudności w osiąganiu dobra. Umiarkowa-
nie - właściwe dobieranie środków do celu. Sprawiedliwość - wymaga by w działaniach
respektować inne byty i nie niszczyć ich. Wychowane uczucia nie pójdą za każdą in-
formacją władz zmysłowych. Wł. zmysł. i uczucia są w dużym stopniu autonomiczne,
Nie są zdeterminowane przez władze duchowe, lecz wszystkie są zapodmiotowane w
duszy. Cele i wartości Wartości funkcjonują tylko na poziomie myślenia. My warto-
ściujemy rzeczywistość. Cele + wartości = wybór. Scheler podał propozycję: potrakto-
wał wartości jako obiektywne. Skoro one są obiektywne, to trzeba pominąć sprawę
rozpoznania ich. Mówił, że niepotrzebny jest intelekt, mądrość, bo wartość bezpo-

3

średnio oddziałuje na wolę. Jest tu wyklu- czona rola intelektu teoretycznego, prak-
tycznego a wraz z nim wszystkie sprawności. Zamiast celu i wartości jest byt jako
dobro, to co powoduje że człowiek chroni swoją osobę. Buduje się etykę tak, że pod-
stawą jest teoria liniowego konstytuowania się rzeczywistości. Z jednego tworzywa w
długim czasie powstają konsekwencje aż do rzeczywistego świata, a w nim człowiek.
Wersja Hegleowska: dotyczy ducha - duch rozwija się w różne przejawy (kultura, na-
uka - ogólniej, roślina, człowiek) Całość jest ostatecznie kompozycją pojęć. Etyka ide-
alistyczna jest fragmentem opisu rzeczywistości. Prawo rozwoju ducha jest akcepto-
wane przez państwo, które jest fragmentem ducha obiektywnego- staje się wyższą
formą społeczeństwa. Platon akcentował dominację państwa. Rosseau twierdził, że
trzeba uwolnić się od popędów, co przejął Freud. W takich koncepcjach religia jest
zbyt szczegółowa, wątek ogólnego odniesienia natury jest byt absolutny. Inna koncep-
cja etyki to: człowiek jako suma działań, utożsamiany ze swymi cechami. Nie odróżnia
się co jest przejawem, podmiotem, cechą. Etyka jest tu zredukowana do antropologii
fil. Skutkami takiej etyki są: etyka sytuacyjna, personalistyczna (okoliczności ostatecz-
nie rozstrzygają co każdy z nas powinien robić).

4