KLASYCZNA dąży do: 1) autonomiczności, czyli posiada swój własny przedmiot badań, gdzie przedmiot wyznacza metodę, 2) racjonalności, chodzi tu i trzy cechy - intersubiektywność poznawalności filozoficznej (więcej niż jeden człowiek może poznać tę wiedzę); - intersubiektywną komunikowalność, czyli ta wiedza tak musi być skonstruowana by mogli ją pojąć inni ludzie; - intersubiektywna sprawdzalność 3) osiąganie wiedzy w wyniku naturalnych czynności poznawczych (zmysłowe, pozazmysłowe - typowe dla filozofii), 4) bada to co jest istotne, konieczne, niezmienne w przedmiocie badania , 5) przedstawia to co realnie istnieje. F. POZYTY-WISTYCZNA nie jest autonomiczna, korzysta z wiedzy nauk realnych, o organizmach realnych, scala wiedzę biologii, psychologii… F. NEOPOZYTYW. lingwistyczna koncepcja języka, precyzowanie języka F. LINGWISTYCZNA zabiegami tej filozofii jest precyzowanie języka F.IRRACJO-NALISTYCZNA(nieracjonalistyczna) wyraża się przeżywaniem świata przez człowieka, oswajanie człowieka ze światem. Warunki racjonalności się nie liczą, nie musi tego nikt rozumieć, rozstrzygnięcie jest w człowieku, bo jest całkowicie wolny w swych doznaniach. REALIZM charakteryzuje się 4-oma cechami: 1)realne byty wyprzedzają myślenie, wyznaczają naszą wiedzę 2) byty realne nie są ogólne tylko jednostronne 3) ukazanie wyjątkowej struktury bytu jako osoby, dlatego osoby są na pierwszym miejscu w kulturze; jeżeli mówimy o osobach ludzkich to tworzymy humanizm, jeżeli wśród osób uwzględniamy boga lub osoby boskie tworzymy religię 4) wykrycie (poznanie) tej rzeczywistości, która jest bogiem IDEALIZM polega na odwrotności czterech cech realizmu: 1)po I-wsze jest myślenie, a rzeczywistość ma się zgadzać z tym myśleniem 2)najpierw wyznacza się założenia 3) uznanie tego co ogólne za pierwsze (człowiek jest nieważny najważniejsza instytucja, gospodarka np. dla ojczyzny) 4) uznanie absolutu jako idei. ANTROPOLOGIA jest to dział filozofii, koncepcja fil. człowieka Ma charakter ściśle przyrodniczy (fizyczny), filozoficzny, humanistyczny, filogenetyczny (filogeneza - zajmuje się po-chodzeniem człowieka - antropogeneza). Problematyka człowieka była wyrażana za pomocą różnych nazw np.: w ramach rozważań o człowieku - psychologia spekulatywna, metafizyczna, racjonalna; w ramach ciała ludzkiego: oddzielono obszar ciała od obszaru duszy, którą traktowano jako właściwy przedmiot badania człowieka. Antropologia filozoficzna w ramach filozofii klasycznej zajmuje się bytem, tym co stanowi człowieka (istota człowieka.), powodami jego realności (istnienie) i tymi wszystkimi uwarunkowaniami, bez których człowiek nie mógłby funkcjonować. Antropologia filozoficzna kojarzona jest z metafizyką (nauka o rzeczywistości, bycie realnym). Obejmuje pewne spory: między realizmem i idealizmem oraz monizmem i prualizmem (dotyczy kwestii czy człowiek jest jednorodny w strukturze, czy ustrukturowany z różnych względem siebie elementów). Istnieją przeciwstawne stanowiska dotyczące pozycji człowieka wśród bytów 1)człowiek jako kres, ostatnie stadium ewolucji, rzeczywistości, przypisuje się mu najwyższą wartość 2)człowiek nie jest najdoskonalszym bytem, ale raczej przypadkowym bytem w świecie lub wszechświecie, mało znaczący, nieporozumienie bytowe, element duchowy jest dezorganizujący. Istnieje spór o to czy byt jest racjonalny i człowiek bytem postępującym racjonalnie, czy byt ludzki jest przykładem irracjonalnej bytowości. Problem świadomości ludzkiej to problem, który angażuje we wcześniejsze spory: 1) czy świadomość to sposób specyficznego reagowania tkanki nerwowej na otoczenie? 2) czy świadomość konstytuuje człowieka, czy człowiek określa się przez to co wie, na co się decyduje, co wybiera? Wobec człowieka powstają pytania: 1) autodeterminizmu (człowiek nie posiada wolności, jego działania są skutkiem praw przyrody) 2) interdeterminizmu (brak determinacji, uznawana jest wolność człowieka, jest wolny co do decyzji) 3) jaka jest struktura bytu, który przejawia tyle różnorodnych całości, powiązań i potrafi zarazem pojmować różnorodność świata w jakimś uporządkowaniu. POZNANIE CZŁ. Podstawą identyfikacji człowieka, czyli wyróżnienia go jest ustalenie co stanowi człowieka, które informacje o nim są pierwsze - to początek filozofowania. Nie mamy na ten temat wiedzy ustalonej. Wiemy, że pierwsze w poznaniu oddziałują własności zmysłowe, wiedza o ludziach dociera do nas przez zmysły. Informacje, które uzyskujemy na temat np. cech fizycznych, to informacja uświadomienia. Po wyróżnieniu cech zmysłowych i cielesnych, gdy zestawimy te inf. to mimo wszystko ciężko będzie wyróżnić człowieka z innych bytów. Samo porównywanie jest za słabym sposobem identyfikowania bytów. Wersje antropologii filozof. to platońska - bezpośrednie poznanie. Arystotelesowska - to co poznajemy odnosi się do podmiotu tego co poznajemy, bo najpierw poznajemy własności zmysłowe i szukamy tego co te własności spaja. Św. Tomasz z Akwinu (XIII) mówił, że to co najważniejsze w człowieku jest w poznaniu elementów strukturalnych danego bytu (badanego). W poznaniu człowiek wykorzystuje się poznanie potoczne i naukowe. Można wyróżnić trzy etapy doświadczenia, w których ustala się wiedzę o u 1) opis tego co jest bezpośrednio dane 2) interpretuje się to co jest dane empirycznie 3) wyjaśnia się to co było dane w tym doświadczeniu. Względem tworzyw stanowiących człowieka wyróżnia się takie stanowiska: 1) materialistyczne człowiek jest wyłącznie odpowiednio zorganizowanym ciałem z materii, to co jest niecielesne jest najwyżej pochodną tego co materialne) 2) dualizm (człowiek złożony z dwóch różnych sobie elementów np. duszy i ciała, które oddziałują na siebie, dusza jest dominująca, bardziej aktywna) 3) arystotelesowski hylemorfizm (wyróżnia się materię pierwszą i formę substancjalną - ich wzajemne oddziaływanie na siebie komponuje człowieka) 4) traktowanie człowieka jako istotę śmiertelną lub nie-śmiertelną (I-sza koncepcja - kresem istnienia człowieka jest śmierć biologiczna /mortalizm/ II-ga koncepcja - kres człowieka nie jest tożsamy ze śmiercią biologiczną część jego struktury podlega śmierci, to co go stanowi w sposób istotny nie umiera /immoralizm/) PLATON twierdził, że człowieka powinno wyznaczać to co bezpośrednio poznajemy, człowiek to suma cech które poznajemy w nim lub jednym i jednolitym obszarem doznań i oddziaływań albo ten obszar jest realnością. PLOTYN uszeregował liniowo uwzględniając pozycję bytu rzeczywistość, stopnie bytu 1. wegetatywna 2. dusza 3. absolut - niepoznawalny bo doskonały. Cały świat jest hierarchicznie uporządkowany. Rzeczywistość jest ograniczona dwoma krańcami: nieskończonością i ilością, człowiek zajmuje środkową część tej rozpiętości i oddziela byt niematerialny od materialnego., żyje na granicy dwóch światów i zwiera w sobie ich doskonałości ŚW. AUGUSTYN Człowiek skupia w sobie trwanie i zmienność, skończoność i nieskończoność, bo jest na granicy dwóch światów. KANT powtórzył Platona, z tym że dodał że bytowa zawartość człowieka nie jest poznawalna ARYSTOTELES od-rzucił platoński sposób identyfikowania człowieka. Istoty człowieka nie tworzy nasze poznanie. Wyróżnił materię i formę. Materia nie może istnieć bez formy, bo nie jest w stanie sama określić doskonałości jakiejś cechy. Forma określa, że cecha jest pewną doskonałością, nadaje charakter bytowi. Asystoteles mówił że dusza pochodzi z możności materii, a dusza rozumna spada ze świata nadksiężycowego WERSJA AWERROISTYCZNA ciało i dusza pozostaje w kosmosie, w którym trwa istnienie - świadomość; połączono tu dwa wątki Platona z Asystotelesem Cecha człowieka uzyskała pozycję istoty , ale istnienie oddzielone, intelekt oddzielony. Po śmierci dusza staje się prawdziwym człowiekiem. Ciało związane z materią, po śmierci oddziela się od duszy i pozostaje w kosmosie. Pozostają rezultaty życia człowieka: myśli, decyzje i one tworzą kompozycję, która trwa po śmierci. Świadomość to konfliktowe uwikłanie w otaczający nas świat; podświadomość - instynkt, który jest tłumiony przez świadomość.
POZNANIE Porządek powstawania bytu w rzeczywistości pojawia się to co będzie człowieka warunkowało, potem pojawiają się cechy (pryncypia człowieka) Potem sam człowiek dostarcza informacji przy poznawaniu - poznajemy jego poszczególne własności, które w sumie składają się na ciało. Różne cechy będą miały różne stopnie ważności. Człowiek nie może być bezpośrednio poznawany. Dla skutków poszukujemy przyczyn. Poznanie polega na tym, że byt informuje tego, który poznaje (na tym poziomie poprzestają zwierzęta). W tych informacjach każda własność również posiada pewne informacje. Takie własności nie są identyczne w każdym z nas, poza tym cały czas się zmieniamy. Poznanie własności kieruje nas do podmiotu, który jest materią. Podmiot niematerialny też się rysuje - możność, jako materią bądź jako podłoże niematerialne. Sama materia nie wystarczy do wytłumaczenia własności. Jest pewien układ stanowiący istotę człowieka, dla niego najważniejszym pryncypium jest istnienie, jako tworzywo, element, który konstytuuje człowieka.
AKT może wystąpić bez możności, zaś możność występuje zawsze z aktem. My wszyscy jesteśmy zmożnościowani, stąd bierze się nasza chęć do doskonalenia, by więcej wiedzieć. Sam akt jest doskonały, a my do tego dążymy by się nim stać. Poznawczo: wychwytujemy dzięki temu różnice drobiazgi-ten brzydki, piegowaty. To jest typowe dla całego kosmosu, dla wszystkich bytów. Ujmujemy czyjeś własności, ale zarazem w tych własnościach możemy wydobyć inne powody, które tę własność ukształtowały. Mamy niedoskonałości bo jest w nas struktura aktowa możnościowa (forma - materia). Dlatego nigdy nie możemy być absolutni. MOŻNOŚĆ MAT. powoduje zindywidualizowanie całego bytu. To ona powoduje szczególność bytu., podmiotowanie własności człowieka. Sam akt nie podmiotuje żadnych własności, dlatego w Bogu nie ma żadnych własności Możność mat. powoduje wielość tych własności, umożliwia powstanie wielości. Każda własność względem drugiej jest inna: ciało nie jest jednym, to struktura podobna do gąbki, którą można nasycić różnymi kolorami. MATERIA jako pryncypium sprawia wielość, a więc pewną indywidualizację przez tę wielość w odniesieniu do formy, uszczegóławiające skutki względem formy (wszystkie działania formy przy współudziale materii) Materia jest podmiotem cech fizycznych. Możność mat. nie może bytować bez związku z aktem - formą. Forma (to co sprawia określone skutki) powoduje tożsamość bytu np: to jest człowiek, nadaje mu charakter: że jest rozumny, posiada ciało. O tym stanowi także indywiduum - wyklucza ogólność. Forma odpowiada na pyt. kim jest człowiek? a w innych bytach: co to jest? dlaczego jest? UJĘCIE STRU-KTURALNE W porządku genetycznym ustala się porządek zależności. Kolejność jest ściśle uporządkowana, bo człowiek nie składa się z wcześniej istniejących elementów. W rodzeniu się człowieka elementy kolejno powstają. Najpierw w człowieku powstaje jego akt istnienia. To istnienie nie może powstać samo z siebie, musiało być spowodowane przez inny byt, który ma taką moc. Może to być tylko byt, który jest samym istnieniem, jest czystym aktem istnienia, nie ma możności jest w pełni doskonały. Nasze istnienie powstaje dzięki bytowi, który ma to co sprawia , czyli istnienie. To Istnienie nie może wydzielić kawałka z siebie (emanacja), bo jest nad-pełnią, mając od niego samo istnienie, akt, znaczyłoby że mamy w sobie to co samo w sobie jest boski- my bylibyśmy wówczas bogami. Danie nam istnienia w takim razie jest stwarzaniem. To Istnienie po-woduje nasze istnienie z niczego. Twierdzenie o stwarzaniu jest uniesprzecznieniem. Istnienie ma w sobie cechę pochodności i nie może istnieć samo, jest zależne, co wskazuje na to że musi być związane ze swoją istotą. Jest zależne od możności. Jego oddziaływanie na obszar możności powoduje zróżnicowanie się tego obszaru na formę i możność mat. Dla istnienia ten obszar jest tak ważny, że istotny. Jeżeli możność mat. jest tylko w bycie, to przedmiot nie posiada wolności, rozumności (wola, wolność). Jeśli ma dwie możności - człowiek.
Gdy ma tylko możność niematerialną to jest to wówczas anioł.
Dokonywanie się istnienia na formę i możności odbywają się pod wpływem aktu i przyczyn celowych. Gdy forma oddziaływuje na możność mat., powoduje powstanie ilości. Dzięki ilości możność mat. ukształtuje się w materię. Kiedy mamy tak ukształtowany byt zaczynają oddziaływać inne byty (życie płodowe - kody genetyczne, odżywianie, tlen). Jeśli zabraknie jakiejś przyczyny celowej, to może dojść do skończenia bytu, zniszczenia lub uszkodzenia np. porażenie mózgowe. Oddziaływanie możności niematerialnej powoduje potem racjonalność, intelekt, możność. Naturą nazywamy istotę bytu z wpływami przyczyn celowych.
DUSZA I CIAŁO W UJ. FIL. Nie ma tu równości tych struktur. Możność podporządkowana jest aktowi, dlatego nie jest to ujęcie dualistyczne, ponieważ występuje tu podporządkowanie pryncypiów a nie ich równoważność. Możemy mówić o podmiotach ze względu na skutki, które wytwarzają. Dusza to określony zespół pryncypiów. Specyfiką formy ludzkiej (rozumnej) jest to, że jest ona aktem dla możności niematerialnej i dla możności mat. Dopiero gdy forma spowoduje w wyniku swego oddziaływania (które się dzieje na początku powstawania bytu) rozciągłość możności mat., wtedy ta możność dopiero staje się materią, bo zacznie przejawiać ilość, wymiarowość. Nawet dla materii dusza - forma jest pryncypium, pewną zasadą, czyli powoduje określone w niej skutki. CIAŁO to struktura złożona, uzależniona od wewnętrznej przyczyny i od zewnętrznych różnych bytów. /leczenie to wprowadzanie harmonii w to co uległo zepsuciu/ DUSZA składa się z innych pryncypiów. Jest aktem wobec możności mat., podmiotuje również inne własności. To nie forma dokonuje poznania, powoduje jedynie powstanie takich doskonałości jak intelekt i wola i one dokonują poznania, w nich coś się zmienia, poprzez poznanie, dusza się nie zmienia. Poprzez śmierć ulega zniszczeniu struktura nazywana ciałem. pozostaje istnienie, forma, która stanowi o odmienności bytu oraz struktura w postaci możności niematerialnej. Po śmierci nie mamy do czynienia z samym aktem, bo zostaje jeszcze możność niematerialna, władze intelektu i woli, usprawnienia woli (brakuje środka komunikacji, które pozwalały widzieć, dotykać). Śmierć utrwala to wszystko, co umiemy, czego się nauczyliśmy do tej chwili, w której umarliśmy. Później żadne zmiany nie dzieją się. Zespoły pryncypiów nazywamy duszą lub ciałem. Do duszy wchodzą w skład jeszcze władze. Forma i możność niematerialna jest duszą, ale i podmiotem dla intelektu i woli. Uczucia można wywoływać np.: zastrzykiem a jest to byt, który wchodzi w relację z możnością materialną. Władze poznawcze na dwóch poziomach: 1) władze poznania zmysłowego: organy, wyobraźnia 2) władze umysłowe: intelekt możnościowy. Władze pożądawcze: -uczucia: poziom zmysłowy. -wola: poziom umysłowy.
OSOBA Człowiek. jest osobą, nie staje się nią, bo posiada w sobie istnienie bytu osobowego. Godność osoby nie wypływa z tego, że w bycie jest coś co stanowi godność - nie ma tego. Temat godności osoby, to temat aksjologiczny, jawi się w wyniku porównywania bytów ze sobą. W osobie ważne są constitutiva: 1. istnienie (różne typy istnienia: ist. bytu osobowego, nieosobowego, ist. przypadłościowe, ist. samoistne) 2. intelektualność 3. istota Boecjusz nazwał osobę jednostkową substancją natury rozumnej, co znaczyło dla osoby być podmiotem działań. Natura to istota wraz ze skutkami wniesionymi przez przyczyny celowe, zewn. byty. Intelektualność w człowieku jest na sposób skutku wywołanego odpowiednimi pryncypiami. W Bogu intelektualność jest na sposób pryncypium. Osobę stanowi to, czym jest byt posiadający odpowiednią strukturę: istnienie, intelektualność, dlatego nie można odmówić bycia osobą otępiałemu starcowi, dziecku, które nie umie mówić czy choremu. Powstaje tu problem godności osoby, którą charakteryzuje kontemplacja i mądrość.
CZŁOWIEK jest aktem i możnością. Możność powoduje, że nie jesteśmy doskonali, człowiek jest przygodny, niesamodzielny, zróżnicowany w swojej strukturze i musi działać. Władze są potrzebne by byt, podmiot mógł działać. Władza jest zdolnością do działania podmiotowana przez określoną możność. Tym podmiotem albo jest dusza (władze umysłowe) albo materia (władze zmysłowe, które mogą być zewnętrzne lub wewnętrzne) Byt oddziaływuje własnościami na zmysły zewn., zostaje pobudzony zmysł wspólny. Nie zawsze skutek poznania jest tożsamy z wiedzą. POZNANIE jest relacją typu istotowego- określony, samodzielny byt. Podmiotem jest człowiek a kresem coś, wedle którego to działanie podejmuje. WYOBRAŻENIE to dokładne przedstawienie zmysłowego przedmiotu, które ma zmysłowe własności. Główna postać takiego przedmiotu jest w zmyśle wspólnym. Oba intelekty są ostatecznymi władzami poznawczymi: ostateczny i kompetentny podmiot poznania. Władze umysłowe są powiązane z władzami poznawczymi intelektualnie, dlatego każda z tych władz działają zgodnie ze swoją naturą. Nie ma tu przejścia jednego w drugie. Proces poznawania jest jednolity. Poznanie zmysłowe nie jest samodzielne, nie jest ostatecznym etapem ludzkiego poznania. W ostatnim etapie poznajemy istotę poznawanego przedmiotu. Poznajemy ją intelektualnie. Wśród władz poznawczych szczególnie charakteryzuje człowieka władza intelektu i w związku z tym można mówić o intelektualiźmie (bo wyraża dominację wśród władz) Wyrażała się ona będzie w tym, że w poznaniu są istoty, które może poznać sam intelekt. Intelekt wywiera wpływ na władze pożądawcze. Te oddziaływanie władz między sobą podlega ćwiczeniom. Poznawanie ludzkie zawsze ma wymiar praktyczny. Intelekt musi nauczyć się kierowania innymi władzami np. poznawczymi a zwłaszcza pożądawczymi, by mogły działać zgodnie ze swoimi kompetencjami. Intelekt nie powinien tworzyć wiedzy niezgodnej z rzeczywistością . Intelekt możnościowy nie jest sam w stanie poznać rzeczywistość, musi korzystać z innych władz poznawczych, jest to zależność funkcjonalna: korzystanie z władz, które ułatwiają mu kontakt z poznawanymi przedmiotami. Ostatecznym odbiorcą wyników jest dusza , nie sam intelekt, bo on jest tylko władzą względem duszy. Dusza jest powiązana z ciałem, dlatego ostatecznym odbiorcą wyników poznania jest cały człowiek. Władze potrafią przekazywać swoje kompetencje.
11
5