Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 22.11.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba031122.html

1 z 5

2008-02-28 10:01

przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo

prowadzący: dr Luba data: 22.11.2003 aktualizacja: 10.06.2004

powrót

drukuj

kontakt

zapisz

4. Rzeźba klasycystyczna w XIX w.

4.1 Środowisko warszawskie
Tworzenie rzeźb wymaga bogatych mecenasów lub mecenatu państwowego, stąd po upadku
Rzeczpospolitej rzeźbiarze zagraniczni rozjechali się - wrócili do Włoch, przenieśli się na inne dwory
lub do innych ośrodków. Ze wszystkich artystów działających w Warszawie pozostał tylko Tommaso
Righi, jednak zmarł już w 1802 r - potem nie było już żadnego rzeźbiarza o wysokiej pozycji,
akademika (działali oczywiście pośledniejsi, tworzący np. nagrobki), arystokracja zamawiała rzeźby za
granicą. W 1809 r działał w Warszawie Aleksander Jan Norblin, miał zakład odlewniczy na Starówce -
nie wiadomo jednak czy wykonywał tylko odlewy, czy też tworzył rzeźby. W 1810 r powstaje mennica,
potrzeby był więc rzeźbiarz-medalier - musiał zostać sprowadzony Karol Baerend z Drezna. Sytuacja
taka była spowodowana brakiem dworu (brak mecenatu państwowego), zniszczeniem kraju na skutek
przemarszów wojsk itd. (brak zamówień prywatnych).
Zmiana następuje po utworzeniu Księstwa Warszawskiego, boom przychodzi z Królestwem Polskim
(królem Aleksander I) - następuje ożywienie handlu z Rosją, rozwój przemysłu, który koncentruje się w
Warszawie. W efekcie potrzebni są specjaliści (sprowadzani głównie z Niemiec) oraz rozwija się
bankowość - w siłę rośnie grupa społeczna dotąd prawie nieobecna, czyli mieszczaństwo. Zasila je
również zubożała szlachta, z której wyłania się zupełnie nowa grupa - inteligencja (wcześniej była to
domena szlachty w ramach rozrywki), wraz z tym wzrasta status artystów. Wzrost siły mieszczaństwa
następuje również dzięki prawom nadanym przez konstytucje - napoleońską, Królestwa. Miasto
zwiększa swoją liczebność, przed wybuchem powstania listopadowego liczy 140 tys. Choć Polska jest
królestwem, to brak dworu, nowe centrum polityczno-gospodarcze miasta wykształca się na Pl.
Bankowym. W 1817 r powstaje giełda, od 1848 r odbywają się wystawy płodów przemysłu krajowego,
w ramach których urządzane są wystawy sztuki.
Wraz ze zmianami polityczno-gospodarczo-społecznymi zmieniają się relacje artystów ze
społeczeństwem - sami szukają odbiorców, głównym źródłem dochodów jest rzeźba portretowa i
nagrobna (zamówienia państwowe nadal są najbardziej intratne, ale jest ich zbyt mało). Artyści w prasie
ogłaszają prenumeraty na gipsowe popiersia słynnych Polaków - jest to produkcja masowa, ale przy
okazji reklama realizacji indywidualnych. Artyści zyskują niezależność, z drugiej strony muszą działać
na rynku komercyjnym, reklamie służą też urządzane wystawy. Ich sytuacja jest jednak dobra -
koniunktura służy dużej ilości zamówień. Pojawiają się pierwsze instytucje zajmujące się handlem
sztuką, opieką nad sztuką, a także szkolnictwem - Ministerstwo Oświecenia Publicznego.

4.2 Artyści działający w Warszawie
W 1816 r zostaje otwarty Uniwersytet, w tym samym roku Stanisław Zamojski sprowadza dobrego
rzeźbiarza - wykształconego w Pradze i Dreźnie adiunkta uniwersytetu praskiego Pawła Malińskiego.
Celem było wykonanie dekoracji, ale ponieważ pojawił się dobry artysta w 1817 r zaproponowano mu
stanowisko profesora rzeźby. Równocześnie Maliński realizował różne inne zamówienia.
W 1817 r pojawia się myśl o wzniesieniu pomnika księcia Józefa Poniatowskiego - w Warszawie nie
było nikogo kompetentnego, Canova był zbyt stary, a jego rzeźby zbyt "miękkie" jak na heroiczny
charakter pomnika, wybrano więc Thorvaldsena. Przyjechał do Polski w 1820 r - by doprecyzować
warunki oraz obejrzeć lokalizację. Zbiegło się to z otwarciem TPN - został jego honorowym członkiem,
dostał od Towarzystwa zlecenie na pomnik Kopernika (wydźwięk polityczny - okres
polsko-niemieckiego sporu o pochodzenie Kopernika). Była to nowość - pierwsze zamówienie
publiczne ze składek narodowych ustawione w przestrzeniu publicznej. Jest to kres popularności bardzo
surowego klasycyzmu (obok którego zaczyna funkcjonować nurt romantyczny).
W 1823 r pojawia się kolejny ważny artysta - Ludwik Kaufmann sprowadzony przez Ludwika Paca,
który potrzebował rzeźbiarza do dekoracji swoich pałaców: Paca oraz w Dowspudzie (często
funkcjonował mechanizm: magnat sprowadzał dobrego rzeźbiarza, który potem dostawał kolejne
zlecenia i zostawał). Również Kaufmann tworzył w stylu późnego klasycyzmu.
Pod koniec lat 20. XIX w (gdy powstał Teatr Wielki) trwał świetny okres, zakończony powstaniem w
1831 r - wyjechało wtedy wielu artystów zagranicznych, ale istniało już wtedy młode pokolenie
polskich rzeźbiarzy. Nastąpił spadek zamówień, jednak niektórzy artyści zostali, część wyjechała, ale
wróciła (np. Maliński - uznał Kraków za byt prowincjonalny). W okresie tym powstawała głównie
rzeźba mniejsza, nagrobna. W ramach represji został zlikwidowany Oddział Sztuk Plastycznych i

Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 22.11.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba031122.html

2 z 5

2008-02-28 10:01

szkolnictwo artystyczne - rolę tę przejęły inne instytucje, np. Instytut Głuchoniemych, w którym uczyli
świetni wykładowcy oraz młode pokolenie: Jakub Tatarkiewicz, Konstanty Hegel. Inni dobrzy
artyści tego okresu to: Władysław Oleszczyński, Karol Ceptowski, Tomasz Oskar Sosnowski.

Paweł Maliński
Wykonał dekoracje architektoniczne dla ważnych budynków warszawskich:
Pałac Błękitny - fryz rzeźbiarski na fasadzie przedstawiający Triumf Bachusa (bawiące się dzieci).
Pałac Kazimierzowski - tympanon o tematyce alegorycznej: Apollo z Poezją i Astronomią (do 1821 r.,
dla mieszącego się w Pałacu Uniwersytetu).
Pałac Staszica - po 1823 r fryz do sali posiedzeń TPN przedstawiający alegorie Nauk (Kopernik z
uczniami), Sztuk Pięknych (Apollo z muzami), Handlu, Przemysłu, Żeglugi oraz zawierający popiersia
i posągi ważnych postaci historycznych, np. marmurowe popiersie Staszica (1822-26 r).
Pałac Namiestnikowski - 1853 r rzeźby do attyki, zamówienie rządowe.
Pałac Mostowskich - 1823 r razem z A.J. Norblinem płaskorzeźba z alegoriami przemysłu, rolnictwa i
nauki.
Fryz w Rotundzie - 1824 r dla Banku Polskiego
Teatr Wielki - fryz nad wejściem przedstawiający powrót Edypa z Igrzysk Olimpijskich. Ówczesna
rzeźba surowa, korzystająca z wzorców greckich, brak wcześniejszej lekkości, postaci bardzo zbliżone
do oryginalnych rzeźb greckich.
Wykonał także rzeźby:
Pomnik Pracy (Pomnik Szosy Brzeskiej) - 1825-26 r (po zakończeniu budowy trasy) przy ul.
Grochowskiej, drugi egzemplarz w Terespolu. Forma: surowy obelisk, dopiero z bliska widoczne
umieszczone na nim płaskorzeźby - płyciny przedstawiające Zamek Królewski w Warszawie z portem,
robotników (realistyczne, brak antykizacji, ukazany etos pracy - związane z popularnymi ówcześnie
ideami masońskimi).
Obelisk Unii Lubelskiej - 1826 r., w Lublinie. Surowy, gładki obelisk ze złoconymi personifikacjami
Polski i Litwy.
Po otrzymaniu złotego medalu na I wystawie płodów przemysłu otrzymał stypendium rządowe
Królestwa Polskiego na wyjazd do Rzymu, gdzie spędził lata 1820-22 (do wyjazdu zachęcał go
Thorvaldsen).
Tworzył również rzeźbę nagrobkową (wzorce antyczne były w niej popularne aż do secesji), np.:
nagrobek F. Bernarda - 1823 r., Powązki. Złamany pień drzewa, obok siedząca postać.
Być może wykonał również maskę pośmiertną Włodzimierza Potockiego - przechowywana w
muzeum Thorvaldsena, który na jej podstawie wykonał rzeźbę zmarłego do kaplicy Potockich na
Wawelu.

Maliński: Pałac Kazimierzowski, Staszic, Teatr Wielki x2

Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 22.11.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba031122.html

3 z 5

2008-02-28 10:01

Maliński: Pomnik Pracy, Pomnik Unii Lubelskiej, nagrobek Bernarda, maska Potockiego

Thorvaldsen
Do kaplicy Potockich na Wawelu wykonał rzeźbę Władysława Potockiego oraz pomniki innych
Potockich. Dłuższy czas trwało skończenie pomnika ks. J Poniatowskiego - Polacy zgłaszali dużo
sugestii, chcieli by był przedstawiony w rogatywce, podczas skoku przez rzekę, na dodatek
Thorvaldsen sympatyzował z Aleksandrem I, Poniatowski był niewygodny politycznie. Skończona
rzeźba mimo idealizacji uzyskała w końcu widoczny rys portretowy. W pomniku Kopernika
Thorvaldsen zastosował skrót perspektywiczny - najlepiej oglądać go ze środka jezdni na Krakowskim
(nie zalecane). Autorem kubika (zatwierdzonego przez Thorvaldsena) o surowych formach jest
Cichowski(?) (działał w katedrze św. Jana w Wilnie). Te dwie realizacje bardzo wpłynęły na sztukę
polską, np. na Tatarkiewicza (w 1821 r wykonał popiersie Aleksandra I wg Thorvaldsena).

Thorvaldsen: Potocki (x2), Poniatowski, Kopernik, Chrystus; Tatarkiewicz: Aleksander I

Ludwik Kaufmann
Pałac Paca - ul Miodowa. Medaliony alegoryczne, wielki wspaniały fryz przedstawiający sceny
alegoryczne i historyczne, np. Tytus Flaminius ogłaszający wolność miast greckich (idee wolnościowe)
- wpisuje się we fryzy ateńskie: archaizacja, surowość.
Też wiele innych zamówień państwowych i prywatnych: projekt dekoracji pałacu w Dowspudzie,
dekoracja Teatru Wielkiego, w 1830 r dla kapucynów popiersie Jana III Sobieskiego (w wieńcu
laurowym, antykizacja), liczne nagrobki, w 1820 r dwie alegorie: Wisły (postać ze snopkami zboża) i
Bugu (postać z rogiem obfitości), w 1836 r pomnik Natalii z Potockich Sanguszkowej w Natolinie.

Kaufmann: Pałac Paca, Natalia

Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 22.11.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba031122.html

4 z 5

2008-02-28 10:01

Kaufmann: Wisła, Bug

Jakub Tatarkiewicz
Uczeń Thorvaldsena i Malińskiego, najwybitniejszy polski rzeźbiarz tego okresu, jeden z
najwybitniejszych uczniów Thorvaldsena w dziedzinie portretu.
Popiersie Marii Szymanowskiej - 1825-28 r., surowość, idealizacja, brak ozdobników.
Portret Kościuszki - 1849 r i portret hrabiego Stanisława Krasińskiego - 1850 r - nawiązania do
portretów antycznych.
Psyche - 1829 r., Muzeum Narodowe w Krakowie. Marmur, charakter antyczny, oddanie delikatnych,
cienkich szat i delikatnego ciała skontrastowanego z surowym marmurem podłoża - w rzeźbie
akademickiej wzorcem była rzeźba grecka, antyczna, co ograniczało pole manewru twórcy, stąd nacisk
na sprawność warsztatową, perfekcję, efekty fakturalne itd.
Nagrobki:
Stanisława Węgrzeckiego - lata 60., Powązki. Surowość, charakterystyczny brak stroju, biżuterii. Przy
tym z czasem nasila się u artystów psychologizm, portretowość, dążenie do oddania charakteru
portretowanego.
Potockich - Wilanów. Akademicy w pewnym momencie wchodzą w konwencję historyzmu -
stosowanie wzorów gotyckich, barokowych itd. Wykonał postaci i portrety o charakterze klasycznym,
do tego gotycka obudowa Marconiego i Hegla oprawa architektoniczna przedstawień.

Tatarkiewicz: Szymanowska, Kościuszko (x2), Psyche

Tatarkiewicz: nagrobek Węgrzeckiego, Potockich (x2)

Konstanty Hegel
Tworzył klasycystyczne nagrobki (motywy, symbole - zgaszone pochodnie, geniusze śmierci itd.),
nawiązywał do wzorców Thorvaldsena. Powązki: nagrobek Bącewiczówny, 1837 r., nagrobek
Kisielnickich, lata 60. Inne prace: Autoportret - marmur, połowa lat 50., MN Kraków, warszawska
Syrenka - 1855 r.

Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 22.11.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba031122.html

5 z 5

2008-02-28 10:01

Hegel: nagrobek Bącewiczówny, Kisielnickich, Autoportret (x2), Syrenka

powrót

kontakt

drukuj

zapisz