1

Harcerki

i harcerze starsi

Związek Harcerstwa Polskiego

Zarys metodyki

2

Publik

acja wydana na zlecenie Głównej Kw

at

er

y Związku Har

cerstw

a P

olskiego

pr

zez Har

cerskie Biuro W

yda
wnicze „Hor

yzonty”

Broszur

a pow

st

ała dzięki w

spar

ciu f

inanso

wemu Minis

te

rstw
a Eduk

acji N

arodowej

i Spor

tu

ISBN 83-8903

7-50-5

Au
to
rk

i:

hm. Ew

a Gąsiorowsk

a

hm Anna Gło

w

ack
a

hm Alek

sandr

a K

ar

nia

hm Anna P

o

ra

j

hm Ewa Prędk

a

hm Anit

a Reguck

a-Kw

aśnik

W

ydział Har

cerski GK ZHP

3

Druhno Drużynowa,

Druhu Drużynowy!

Granat

owy sznur na T

woim r

amieniu oznacza, że to w

łaśnie T

y jest
eś na

jw

ażniejszym i bezpo-

średnim har

cerskim wy

cho

w

aw

cą – dr

użynowym. Pr

zez osobis

ty pr

zykład, st

oso
w

anie me

tody har

-

cerskiej, wier

ność har

cerskim ideałom w codziennym ży

ciu k

szt
ałtujesz pos

ta

wy inny

ch – swoich

zuchó

w

, har
cerek i har

cer
zy

. W realizacji celó

w wy

chowa

w

czyc

h

har

cerskiej w

spólno

ty duże zna-

czenie ma zna

jomość i stosow

anie odpo

wiedniej dla wiek

u

T

woich podopieczny

ch me

todyki:

zucho

wej, har

cer
skiej, st

arszohar

cerskiej lub wędrowniczej.

R

ok 2003 pod wzg

lędem w

spar

cia dr

użynoweg

o w pr

ac

y wy

chow

aw

czej jest bardzo w

ażny

.

To

w
łaśnie w tym ro

ku zost

ał

y opisane w

szy
stkie metodyki, zatwier

dzone no

we inst

ru

k

cje

działania gromady i dr

użyn

y, uaktualnione lub opr

aco

w

ane i zatwierdzone pr

zez w

ładze ZHP

inst
rumenty met

ody

czne, m.in.: s

topnie har

cer
skie, pr

óba har

cer
za, spr

awności har

cerskie,

znaki służb, pr

ojekty

. Dec

yzj
ą R

ady N

aczelnej ZHP od 1 wr

ześnia 2003 ro

ku

w całej naszej

or

ganizacji zaczyna obowiązyw

ać nowy podział met

ody

czny

.

Ab
y Ci t

e

w
szy
stkie zmiany pr

zybliży

ć i pomóc w pełnym s

tosowaniu har

cerskiej metody

,

pr

zygo

to

waliśmy niniejszą publik

ację. W sposób prosty i zwięzł

y pr

zepro

w

adzi Cię ona pr

zez

w

szy
stkie t

ajniki met

odyki, któr

ą powinieneś s

tosować w pr

ac

y ze swoją g

romadą, swoją dr

użyną.

A kiedy będziesz czyt

ać t

ę

k
siążeczkę, m

y będziem

y pisać jeszcze obszer

niejsze

i bar

dziej dokładne rozdział

y por

adnik

ów dla dr

użyno

wy
ch, kt

óre w T

wojej bibliotece mają

szansę znaleźć się już wiosną 200

4 r
o

k

u

.

Czuw

aj!

hm. Anna P

o

ra

j

za

stępczyni naczelnik

a ZHP

4

Druhno Drużynowa,

Druhu Drużynowy!

R

ozpoczęliśmy nowy r

ok har

cerski. Bar

dzo w

ażn
y rok dla T

wojej dr

użyny

, niesie on bowiem wiele

zmian met

ody

czny

ch do

tycząc

yc

h w

łaśnie har

cerek i har

cer
zy st

arszy

ch. P

oczyna

jąc od zmian

y w na-

zewnictwie – dotyc

hczas w

szy
stkie dr

użyn

y sk

upia

jące członk

ów w wiek

u 1
1–1

6 lat nazyw

ane b

yły

dr

użynami har

cerskimi, zaś do s

tarszohar

cerskich należeli har

cer
ze i har

cer
ki, któr

zy uk

ończyli 1

6

lat.

Te

raz najst

ar

si harcer

ze w naszy

ch dr

użynach są wędr

ownik

ami, har

cer
ki i har

cer
ze w wieku 1

3–1

6 lat

(gimnazjaliści) „a

w

ansowali” na har

cer
ki i har

cer
zy s
tarszy

ch, a har

cer
ze i har

cer
ki ze szkoł

y pods

ta

wo-

wej działa

ją w dr

użynach har

cerskich.

P

ods
ta

w

ą w

szy
stkich zmian w me

tody
ce b

yły

badania młody

ch ludzi – har

cerek i har

cer
zy w wiek

u

13–1
6 lat. Z jednej stron

y młodzież 1

3–1

4-letnia t

o

na
jliczniejsze roczniki w naszej or

ganizacji, z dr

u-

giej zaś – t

o

w

łaśnie nasi członk

owie w tym wiek

u na

jczęściej z ZHP odchodzą. Prowadzone badania

wyk

azał

y również, że w t

ej gr

upie wiekowej do

tyc
hczas st

osowane inst

rumenty metody

czne nie speł-

niał

y swoich zadań. T

rudny do

ty

chczaso

wy s

topień samar

yt

anki-ć

wik
a częst

o

powodował zniec

hęce-

nie, mias

t zach

ęty do zdob

yw

ania, zaś tr

zy

st

opnio

wy sy

st

em spr

awności twor

zył luk

ę pomiędzy młodym

człowiekiem pozna

jąc
ym konkr

et

ną dziedzinę ży

cia a mist

rzem w t

ej dziedzinie.

W

yk

o

rz

ys

tując najno

w

sze badania z zakresu psy

chologii i pedagogiki, wyniki „Pr

ojektu gimnazjum”,

dorobek k

onferencji met

odyczny

ch, kt

ór

e odb

yły się w więk

szości chor

ągwi, zost

ała opr

aco
w

ana

i zatwierdzona nowa me

todyk

a – met

odyk

a st
arszohar

cersk

a.

Główna zmiana do

ty

cząca pionu me

tody
cznego, z kt

ór

ym pracujesz, nie polega jednak tylk

o na

zmianie nazwy

, ale pr

zede w

szy
stkim na opracow

aniu i wdr

ażaniu nowej met

odyki.

Właśnie met

odyk

a st
arszohar

cer
sk

a, opisana w niniejszej br

oszur

ce, wyposażona zost

ała w no

we lub

uaktualnione inst

rumenty metody

czne (próba har

cer
ki/har

cer
za, tr

zeci i czw

ar

ty st

opień har

cerski,

projekty

, spr

awności dwu- i tr

zy

gwiazdk

ow
e). Dla sk

ut

eczniejszego działania zespołu st

arszohar

cer
skie-

go i realizacji celów wy

chowa

w

czy
ch zos

tała zmieniona r

ó

wnież Inst

ru

k

cja działania dr

użyny

.

Opr

acowanie, kt

óre tr

zymasz w ręku, ma Ci pomóc w sk

ut

eczn

ym i pr

awidłowym stosow

aniu me-

todyki st

ar

szohar

cerskiej. W

iosną 200

4 rok

u

na podst

awie t

ej broszur

ki pow

st

anie poradnik dr

użyno-

we
go st

ar

szohar

cerskiego, w któr

ym dziś zasygnalizow

ane jedynie t

ematy będą opr

acow

ane szczegóło-

wo. Nie czek

aj jednak do wiosny

. Już dziś zabier

aj się do czyt

ania, wybier

z się na w

ar

szt
aty dla dr

uży
-

nowyc

h

st

ar

szohar

cerskic

h, p

yt

aj, szuk

aj, dociek

aj...

N

a pyt

ania i w

ątpliwości ch

ętnie odpowiedzą Ci ins

tr

ukt
or

zy W

ydziału St

arszohar

cer
skieg

o

GK

ZHP

, t

el. [phone]

1, wydzial.st

arszohar

[e-mail]

g.pl

5

Charakterystyczną formą aktywności harcerzy starszych jest

poszukiwanieposzukiwanieposzukiwanieposzukiwanieposzukiwanie

.

P

oszukiwanie polega na pr

zew

ar

tościowaniu dotyc

hczaso

w

e

go

sposobu patr

zenia na świat i aut

o

-

ry

te

ty

, co z k

olei po

woduje k

o

nieczność poszukiw

ania własnego uzasadnienia dla istniejącego por

ząd-

k

u

r

zeczy

.

P

oszukiwanie odb

yw

a się w dwóc

h sfer

ach:

–
do w

e

wnątr

z – pozna

w

anie siebie, indywidualizacja zaintereso

w

ań.

–
na ze

wnątr

z – poszukiw

anie autor

yt

et

ó

w

, prób

y w
łasnego uzasadnienia w

ar

tości określony

ch

w Pr

awie i Pr

zyr
zeczeniu Har

cerskim,

Har

cer
ki i har

cer
ze w tym wiek

u nadal zdob

yw

ają wiedzę har

cers

k

ą i dosk

onalą się w t

e

chnik

ach

har
cerskich, ale chętnie r

ó

wnież uczes

tniczą w za

jęciach specjalnościowy

ch i podejmują zadania,

w kt

ór

yc

h mogą wyk

azać się posiadan

ymi zaint

e

resowaniami i pasjami lub dowieść swej pr

zydatności

w społeczeńs

twie.

1. F
unkcjonowanie elementów metody harcerskiej

1.1. Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie

Zasady r

u

chu har

cerskiego wyr

aża
ją się w Pr

awie i Pr

zyr
zeczeniu Har

cerskim, kt

ór

e niosą ze sobą

treści etyczne i ideowe. Odzwier

ciedla

ją one zasady har

cer
skieg

o

wy

chowania: służbę, brat

ers
two,

pr

acę nad sobą. Składa

jąc Pr

awo i Pr

zyr
zeczenie młody czło

wiek z w

łasnej woli zobowiązuje się do

te

go, że będzie żył w zgodzie z tymi w

ar

tościami i w obecności inn

yc

h har

cer
zy i har

cerek bier

ze

odpowiedzialność za do

tr

zymanie danego słowa.

P

rawo harcerskie to fundament pracy wychowawczej z harcerk

ą i harcerzem.

Har

cer
ze s

tarsi zna

ją już tr

eść Pr

aw

a i Pr

zyr
zeczenia – poznali je działając w dr

użynie har

cerskiej.

jak
o har

cer
ze młodsi. Jeśli jednak dopiero w

stępują do ZHP

, poznają Pr

awo i Pr

zyr
zeczenie w czasie

prób

y har

cer
za.

W

ażne jest, aby har

cer
ze s
tarsi ciągle mieli do czynienia z Pr

aw

em i Pr

zyr
zeczeniem. St

ałe identyf

i-

k

o

w

anie się z w

ar

tościami e

ty

czn
ymi i wy

siłek w

łożony w dążenie do określony

ch w nich ideałó

w są

w

ażnym nar

zędziem oddziałując

ym na rozwój młodego człowiek

a, dlat

e

go w pr

ac

y dr

użyny należy

wr
acać do ty

ch k

anonów har

cerskich war

tości.

6

Har

cer
ze st

ar

si cenią swoją niezależność m

yślenia. Są dociekliwi i szuk

ają w

łasnego wytłumaczenia

ot

acza

jącej ich r

zeczywis

tości. Nie chcą, aby im cok

olwiek nar

zucano. Zast

ana
wia
ją się, co w ży

ciu jest

napr

awdę w

ażne. Mają w

ątpliwości. Inaczej niż młodsi har

cer
ze będą rozumieć t

akże Pr

awo i Pr

zyr
zecze-

nie Har

cerskie. Pr

awo i Pr

zyr
zeczenie ma

ją pomóc har

cer
zom s

tarszym w

spinać się na ich własne szczyty

,

szuk

ać w

łasny

ch ścieżek

. Har

cer
ze st

arsi zaczynają pos

tr

zegać har

cerskie w

ar

tości na swój w

łasny sposób,

może b

yć t
ak

, że nie zgadza

ją się z tym, jak ich dr

użynowy czy dr

użynow

a int
er

p

retują har

cerskie ideał

y,

wręcz mogą bunt

ować się. W

ar

to wyk

or

zy

st

ać t

ę szansę na pr

zewar

tościowanie dot

ychczasow

eg

o

sposo-

bu my

ślenia i pozwolić har

cer
kom i har

cer
zom na znalezienie ich w

łasnego uzasadnienia war

tości za

war-

tyc
h

w Pr

awie i Pr

zyr
zeczeniu. Jeśli t

ak się st

anie, har

cer
ze s
tarsi uk

szt
ałtują swoje pos

ta

wy świadomie,

zaczną samodzielnie st

aw

iać sobie zadania i zda

w

ać sobie spr

aw

ę z t

e

go, że ich działania powinny b

yć

celo

we. Har

cer
ze s
tarsi widzą nie ty

lk

o t
o, że w codzienn

yc

h spra

w

ach kier

ują się zasadami wyrażon

ymi w

Pr

awie i Pr

zyr
zeczeniu, ale rozumieją, ze sami k

szt
ałtują swoją pos

ta

wę – patr

zą szer

zej, szuk

ają własn

yc

h

uzasadnień, zadają sobie p

yt

ania i szuk

ają na nie własn

yc

h odpo

wiedzi. Pr

awo i Pr

zyr
zeczenie zaczyna b

yć

w

ar

tością rozumianą w pełni, pozw

alającą ich na coraz lepszy

, świadomy rozwój.

Dlat

e

go w
łaśnie w codziennej prac

y dr

użyny ciąg

le należy nawiązyw

ać do Pra

w

a i Pr

zyr
zeczenia

Har

cer
skieg

o – w czasie rozmó

w czy ga

w

ęd na zbiór

k

ach zast

ępó

w

, dr
użyny

, na letnim obozie, r

ajdac

h

lub biwak

ac

h.

Zachęć swoich har

cer
zy

, żeb

y na zbiór

ce dr

użyny spróbowali określić, jak r

ozumieją idee ZHP

, może

wywiąże się ciek

aw

a dy

skusja? W ciągu całego r

o

ku har

cerskiego spróbuj wplat

ać elementy Pr

aw

a

Har

cer
skieg

o w pr

acę dr

użyn

y – rozmawia

jcie o tyc

h

war

tościach, podejmujcie k

ontrow

ersyjne t

ema-

ty

, w
spólnie poszukujcie odpowiedzi, dy

skutujcie, analizujcie r

zeczywist

ość i własne pos

ta

wy
. T
akie

poszukiwania mogą b

yć bar

dzo twór

cze!

Praw

o

i Pr

zyr
zeczenie Harcer

skie

są fundament

aln
ymi element

ami me

tody har

cerskiej, więc

będą aktualne pr

zez cał

y okres har

co
w

ania (i później t

akże, jeżeli ktoś z twoich har

cer
zy zost

anie

instr

ukt
orem). T

o, w jaki sposób har

cer
ze st

ar

si uk

szt
ałtują i utr

walą w sobie w

ar

tości pł

ynące z Pr

aw

a

Har

cer
skieg

o, na pe

wno będzie miało wpł

yw na ich pr

zy

szłe dec

yzje – na t

o, czy zost

aną w

ędr
ownik

a-

mi, inst

rukt
or

ami, czy podejmą t

eż służbę na r

zecz inn

yc

h.

N

a co dzień na

jlepiej realizo

wać na

jlepiej spr

awdzone dla t

e

go

wieku for

m

y pr
ac

y, pamię

ta

jąc

o tym, żeb

y je urozmaicać czymś no

wym. Niech t

o

będzie wy

cieczk

a lub zwiad, w czasie kt

óre
go

har
cer
ki lub har

cer
ze do

wiedzą się, jak ludzie dzisiaj rozumieją honor

, brat

erstwo, ofiar

ność. Możecie

zor
ganizo

wać zbiór

k

ę

z inną dr

użyną lub zas

tępem st

arszohar

cer
skim, na której w

spólnie pody

sk

utuje-

cie kt

ór

y punkt Pr

aw

a „spr

awia” w

am na

jwięcej kłopo

tó

w czy tr

udności. Ciek

aw

a będzie na pe

wno

zbiór

k

a z gościem – rozmo

w

a na t

emat da

wnyc

h ideałó

w

, tr

ady
cji har

cerskich i ich aktualności. Pr

zy

-

czynkiem do dy

skusji może by

ć obejr

zenie f

ilmu (np. „Br

av

ehear

t” – a po nim dy

skusja o honor

ze lub

„A

k

cji pod arsenałem” – r

ozmo

w

a na t

emat poświęcenia i służb

y).

7

N

ależy t

eż pamięt

ać, że w

ar

unkiem skut

eczności metody har

cer
skiej jest pr

zykład osobis

ty ins

tru

k-

to

ra. Dr

użyno

w

y t
akże sam odnosi się nieust

annie do Pr

aw

a i Pr

zyr
zeczenia, def

iniuje i pr

zyjmuje je na

nowo dla siebie.

PRZYRZECZENIE HARCERSKIE

Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i P

olsce, nieść chętną po-

moc bliźnim i być posłuszną/posłusznym P

rawu Harcerskiemu.

PRA

WO HARCERSKIE

1.

Harcerz sumiennie spełnia swoje obowiązki wynik

ające z P

rzyrzeczenia

Harcerskiego.

2.

Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy

.

3.

Harcerz jest pożyteczny i niesie pomoc bliźnim.

4

.

Harcerz w k

a

żdym widzi bliźniego, a za brata uważa k

ażdego innego

harcerza.

5.

Harcerz postępuje po rycersku.

6

.

Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać.

7.

Harcerz jest k

arny i posłuszny rodzicom i wszystkim swoim przełożonym.

8

.

Harcerz jest zawsze pogodny

.

9.

Harcerz jest oszczędny i ofiarny

.

10

.
Harcerz jest czysty w myśli, w mowie i uczynk

ach; nie pali tytoniu i nie

pije napojów alkoholowych.

1.2. System małych grup

P

odst

awo
we relacje z inn

ymi ludźmi na

wiązyw

ane są w g

rupie rówieśnik

ów
. Niewielk

a liczba osób,

tr

w

ałe relacje, w

spólne cele, dobra zna

jomość inny

ch osób, należąc

yc

h do gr

up
y, wza
jemne ak

ceptowa-

nie się, poczucie wolności, samodzielności, t

ożsamości gr

up
y s
tw

ar

zają idealne w

ar

unki do t

eg

o, ab

y

młodzi ludzie dor

ast
ali w jak na

jlepszej atmosfer

ze. Sy

stem mał

yc

h gr

up t

o

pods

ta

w

a met

ody harcer

skiej.

8

W drużynie system małych grup jest realizowany przez pracę w zastępach.

Dziewczęta i chłopcy są zorganizowani w odrębnych zastępach.

ZastępowyZastępowyZastępowyZastępowyZastępowy

ma zdolności przywódcze i większe doświadczenie harcerskie od pozostałych

członków zastępu, on

planuje i inicjuje pracę zastępuplanuje i inicjuje pracę zastępuplanuje i inicjuje pracę zastępuplanuje i inicjuje pracę zastępuplanuje i inicjuje pracę zastępu

. Zastępowego wybiera

drużynowy w porozumieniu z radę drużyny

. Stopniowo zwiększa się stopień

zaangażowania członków zastępu w podejmowanie odpowiedzialności za re-

alizowane zadania. Zbiórki zastępu odbywają się w regularnie, np. w rytmie

tygodniowym.

Dr

użyna st

ar

szohar

cersk

a pracuje zas

tępami. Zast

ęp t

o

nie tylk

o mała gr

upa, ale coś więcej – dlat

e-

go w

ażne jest odpo

wiednie pr

zy

go

tow

anie zast

ę

pu do by

cia zas

tępem!

Zas
tęp har

cer
zy s
tarszy

ch jest już często zgr

aną gr

upą młodych ludzi, kt

ór

zy zdążyli się poznać, pr

zeży

ć

razem kilk

a obozó

w

, biw

ak

ów
, pr
zyg
ód. T

aki zast

ęp ma swoje tr

ady
cje, zwy

cza
je, obr

zędowość, po

wie-

dzenia, his

tor
ię, jego członk

owie zna

ją się i pr

zyjaźnią. W t

ej g

rupie wiek

o

w

ej gr

upa rówieśnicza ma

szczeg

ólne znaczenie w kreowaniu pos

ta

w

. Har

cer
zy s
tar

szy
ch

cechuje zdolność do samodzielnego dzia-

łania w t

akiej g

rupie, po

tr

afią oni rozwijać samy

ch siebie pr

zez działanie w zespole i umiejętnie łączy

ć cele

gr

u

p

y ze swoimi własn

ymi. Środowisko, a w szczególności rówieśnicy

, ma
ją t
er

az pr

ior
yt

etow

ą pozy

cję we

wpł
yw

aniu na pos

ta

wy młodego czło

wiek

a, b

yw

a, że dużo więk

szą od rodziców

, szk
o

ły czy k

ościoła.

System zastępowy jest podstawową formą pracy harcerskiej (...)

Co składa się na zastęp harcerek?

Zespół od sześciu do dziesięciu dziewcząt (wraz z zastępową i podzastępową)

dobrany w sposób naturalny

.

Zastępowa – harcerk

a (po P

rzyrzeczeniu), która odpowiednie wyrobienie zdo-

była w zastępie próbnym lub w drużynie.

P

odzastępowa – harcerk

a będąca współpracownicą i zastępczynią zastępowej.

Zastęp istotnie harcerski powinien spełniać następujące warunki:

Być żywym organizmem, zdolnym do życia i współżycia harcerskiego

Mieć własny program, oparty na P

rawie Harcerskim i wytycznych organiza-

cyjnych.

R

ealizować ten program metodą harcersk

ą.

Ewa Grodeck

a, „O metodzie harcerskiej i jej stosowaniu”

9

Har

cer
ze st

ar

si są za swój zast

ęp odpowiedzialni. Wspólnie ust

alają plan prac

y zast

ępu na rok har

-

cer
ski, pr

zy

go

towują i pr

zepro

w

adza

ją zbiór

ki, a zast

ępowy – s

tarszy br

at – czuwa nad tym, ab

y zbiór

ki

miał

y w
łaściwy pr

zebieg i charakt

er har

cerski. Zast

ępowy musi za

w

sze mieć na w

szelki wypadek pr

zygo-

to

w

an

y plan a

w

ar

yjny – może się ok

azać, że har

cer
z pr

zy

go
towujący zbiór

k

ę

nie poradził sobie

z zadaniem – zas

tępowy umiejętnie wów

czas po

winien pr

zeprowadzić zbiór

k

ę

do k

o

ńca.

Pr

aca zas

tępu har

cer
zy st

arszy

ch

wiąże się z rozwojem samor

ządności, kt

óra będzie spr

awniej pr

ze-

biegała w dr

użynie wędrowniczej. Szczególn

y nacisk kładziony jes

t tut
aj na wymianę własn

yc

h do-

świadczeń, wiedzy i umiejętności. T

o

, co scala zas

tęp w t

ej gr

upie wiek

o

w

ej, t

o

pr
zede w

szy
stkim

w

spólne zaint

er

esowania i podobny sy

st

em w

ar

tości.

Tr

eści, jakie zas

tęp realizuje na zbiór

k

ach, nie k

oncentr

ują się już g

łównie na kwes

tiach związany

ch

z t
e

chnik

ami har

cerskimi, ale zakładają cor

az bar

dziej skonkretyzowane zaint

e

resowania poszczeg

ól-

n

yc

h

har

cer
zy st

arszy

ch, kt

ór

zy szuk

ają – i częs

to zna

jdują – swoje pasje, zaint

er

esowania, pole służb

y.

P

odejmo

wane zadania s

ta

ją się zalążk

ami s

tałej służb

y. R

adość i pr

zyjaźnie za

w

ar

te w zast

ępie st

arszo-

har
cer
skim b

yw

ają najcenniejszą nagrodą dla har

cer
zy

. T

o

utwier

dza ic

h w pr

zekonaniu, że r

azem mog

ą

więcej zdziałać, że pr

aca w

łaśnie w t

akim zespole pr

zynosi duże efekty

.

Zadania dla zas

tępó
w po

winny znaleźć się w planie pr

ac

y dr

użyny

. K

ażda zbiór

k

a, na k

ażdy t

emat,

może za

wier

ać element wymag

ając
y udziału zas

tępu. Har

cer
ze st

arsi mogą się angażo

w

ać w pr

zygotowa-

nie zbiórek

, jak r

ó

wnież w zadania międzyzbiór

ko

w

e, do wyk

onania tuż pr

zed zbiór

k

ą, w ciągu ty

godnia

albo podczas samodzielnej zbiór

ki zas

tępu. Żeb

y miało to sens, musi t

o

b

yć pr
zem

yślane – powinieneś

za

w

czasu t

ak dobr

ać for

mę zbiór

ki, żeb

y zadanie realizowane pr

zez zas

tęp
y miało wpł

yw na jej pr

zebieg,

żeb
y har

cer
ze b

yli zmo

tywowani do dobre

go pr
zy

go

tow

ania się. N

ależy dobr

ać t
akie działania, b

y zast
ęp

b

ył w st

anie je zrealizow

ać i żeb

y b
yły

one dla har

cer
zy st

ar

szy
ch ciek

aw

e. N

a t

o, czy zbiór

k

a będzie

udana, wpł

ynie niewątpliwie zaangażowanie har

cer
zy w jej pr

zygo

to

wanie i pr

zepro

w

adzenie, niezwykłe

miejsce pr

zepr

ow
adzenia zbiór

ki, ciek

aw

e for
my prac

y. K

ażda zbiór

k

a po prostu musi b

yć pr
zygodą.

N

a zbiór

k

ach tr

zeba wykor

zy

styw

ać t

akże t

akie ins

tr

umenty metody

czne, jak stopnie, spr

awności

i projekt.

Dzięki tym ins

tr

ument

om łatwiej będzie har

cer
zom s

tarszym ukier

unkow

ać swój rozwój i zaint

e

reso-

w

ania, zaplanować i dos

tr

zec zmiany

, kt
ór

e w nich zachodzą.

Bez względu na t

o

, jak samodzielne będą twoje zas

tę

p

y, musisz pamię

tać, że cał

y czas odpo

wiadasz

za ich bezpieczeństwo. Musisz zaw

sze wiedzieć, gdzie i kiedy odb

yw

ają się ich zbiór

ki or

az kt

o pełnole

t-

ni im t

o

w

ar

zy

szy
. Gdy zast

ę

p

y będą miał

y w
łasne regularne zbiór

ki, zas

tanó
w się nad tym, jak częst

o

powinny odb

yw

ać się zbiór

ki całej dr

użyny

. Czy twoi har

cer
ze będą mieć tyle czasu poza szkołą i innymi

za

jęciami, żeb

y spotyk

ać się co na

jmniej raz w ty

godniu, na zbiór

ce zas

tepu? W t

akim r

azie zbiór

ki

dr

użyny powinny odb

ywać r

zadziej, na pr

zykład raz na miesiąc?

10

Nie ma sy

st

emu zast

ępo

we
go

bez zastępowy

ch. W pr

zypadku dr

użyn st

ar

szohar

cerskich zast

ępowy

powinien by

ć st
arszy od pozos

ta

ły

ch członk

ó

w zas

tępu, bardziej doświadczony

, pr
zy

go

tow

an

y do b

ycia

badenpowello

w

skim st

ar

szym bra

tem. P

o

winien mieć więcej spr

awności, wyższy stopień. Sk

ąd brać

takie osob

y?

Gdy twoja dr

użyna działa już jakiś czas, po

winieneś pr

zy

glądać się swoim har

cer
zom i wy

szukiw

ać

w

śród nich k

andydat

ó

w

na nowyc

h

zast

ępowyc

h, kt

ór

zy będą mog

li zaopiek

ować się osobami, kt

óre

pr

zybędą lub w

łaśnie pr

zyby

ły do dr

użyny

. Gdy w

szy
sc

y w dr

użynie są nowi, musisz zar

yzyk

ować. T

ak jak

pr

zy podziale nowyc

h

osób na zast

ę

py

, t

ak i pr

zy wybor

ze zas

tępowe

go możesz popełnić błąd, dlat

e

go

powinieneś obser

wo
w

ać swoich har

cer
zy

, żeby zdąży

ć zareagow

ać, zanim będzie za późno, zanim har

-

cer
ze os

ta

tecznie się pokłócą, zanim zor

ganizują bunt pr

zeciw nielubianemu zas

tępo
wemu.

W wybor

ze zas

tępo
wy
ch uczes

tniczy r

ada dr

użyny

, tym sam

ym zapr

asza

jąc ich do swojego grona.

R

ada dr

użyn

y jest ciałem podejmując

ym dec

yzje, ale nie jes

t t

o

for
um do pr

zy

go

towyw

ania zast

ępo-

wyc

h

do pełnienia funk

cji. Do t

e

go najlepiej nada

je się zas

tęp zast

ępowy

ch. Dzięki t

emu zas

tępo
wi

mogą uczyć się pr

zez działanie, pr

zez doświadczanie na własnej sk

ór

ze działania w zas

tępie. Zas

tę

p

zast
ępowy

ch spotyk

a się na swoich zbiór

k

ach, wy

cieczk

ach, wyjazdac

h. Możesz t

eż pomagać zast

ępo-

wym indywidualnie lub pr

zek
azać niekt

ór

yc

h pod opiek

ę pr

zybocznym (np. macie 3 zast

ę

py

, ty i twoi

dwa

j pr
zyboczni bier

zecie po jednym pod opiek

ę).

N

a koniec jeszcze jedno pr

zypomnienie – plan

y prac

y zast

ępów są częścią planu pr

ac

y dr

użyn

y.

Oczywiście spont

aniczne inicjatywy har

cer
zy cieszą dr

użynowe

go, ale zadba

j o t

o, żeb

y zas

tęp
y plano-

wał
y swoją pracę. Na początku twój udział w tym plano

waniu będzie bardzo duży

, ale od czegoś tr

zeba

zacząć. T

o

twoja inw

e

sty

cja na pr

zy

szłość, gdy będziesz móg

ł już czer

pać k

o

rz

yści opisane na początk

u

tyc
h

rozw

ażań.

K

ORZY

ŚCI WYNIKAJĄCE Z PRACY ZASTĘP

AMI

–

P

omagają one indywidualnie traktować k

ażdego harcerza, są to na tyle małe

grupy

, że można dostrzec potrzeby

, problemy i mocne strony k

ażdej osoby

.

–

P

omaga rozwijać w harcerzach samodzielność, k

ażdy ma szansę się wy-

k

azać, nie można schować się w tłumie podczas rozdzielania zadań,

a możliwość realizacji własnych pomysłów zachęca nawet nieśmiałych

harcerzy do wyk

azywania inicjatywy

.

–

Ułatwia pracę drużynowemu, który może powierzyć zastępom przygoto-

wanie dużej części zbiórki drużyny

, a także może skuteczniej oddziaływać

na drużynę przez intensywne kontakty z kilkoma zastępowymi, opiekują-

cymi się resztą harcerzy

.

11

P

oza zast

ępami, har

cer
ze s

tarsi mogą twor

zy

ć doraźnie działa

jące g

rup
y w dr

użynie s

tar

szohar

cer
-

skiej – są gr

up
y zadaniow

e. Są one twor

zone po to, ab

y har

cer
ze st

arsi wyk

onali konkr

etne zadanie.

Gr
upa t

ak

a nie posiada specjalnej obr

zędowości, twor

zą ją jednak har

cer
ze s

tarsi, chcąc

y mocno

zaangażo

w

ać się w podejmo

w

ane działanie.

1.3. Uczenie w działaniu

Człowiek na

jlepiej uczy się, zapamię

tuje, jeśli coś robi, ćwiczy

, doświadcza, kiedy może ek

sper

y-

ment

o

w

ać, samodzielnie wyciągać wnioski, dok

ony

w

ać wyborów

. P
odobnie jest w g

romadzie czy dr

u-

żynie – zuc

h, har

cer
z czy har

cer
k

a szybciej zrozumie, co to jest azymut, jeśli wyznaczy go i uda się we

w

sk

azanym kier

unku, nauczy się gotować pr

zygo

to

wując obiad dla zast

ępu, nauczy się w

spółpracować,

gdy r

azem z zas

tępem wyk

ona zadanie wymag

ające w

spólnej prac

y. Oczywiście, w har

cer
skim działaniu

nie może również zabraknąć r

ozmó

w

, będą one służy

ć określeniu celów

, podsumow

aniu zadań, szuk

a-

niu odpowiedzi na nur

tujące zuchy i har

cer
zy p

yt

ania. N

ajwięcej jednak będzie działania, pr

zem

yśla-

nego i dobr

ze zor

ganizow

anego.

1

„Pr
zy tym pr

aca w gr

upac

h wiek

owy

ch r
óżni się metody

czn
ymi zadaniami, gdyż podpor

ządkow

ana

jes
t poziomo

wi rozwoju psy

chof

izy
cznego i mor

alnego or

az for

mom aktywności preferow

an

yc

h

pr
zez

jednos

tk

ę w różny

ch e
tapac

h jego rozwoju. Har

cerskie wy

chowanie pr

zec
hodzi stopniowo od zucho-

wej zabawy

, popr

zez wzor

y pr

zejściow

e

nasy

cone element

ami pr

zygody

, aż do działań społeczny

ch

u har

cer
zy st

arszy

ch”.

2

Charakterystyczną formą aktywności harcerzy starszych jest

poszukiwanieposzukiwanieposzukiwanieposzukiwanieposzukiwanie

.

Harcerze odkrywają różne pola działania, nowe pasje i zainteresowania w po-

szukiwaniu własnej drogi. W

szystkie działania oparte są na sprawdzaniu się

w realnych, życiowych sytuacjach.

Har

cer
ze s
tarsi szuk

ają swoich pasji. Har

cerstwo t

o

styl ży

cia. W har

cer
stwie har

cer
ze st

ar

si po

winni

mieć s

twor

zone w

ar

unki do poszukiw

ania – pr

awdy o sobie, poszukiw

ania własn

yc

h zaint

e

reso
wań,

poglądów

, w

ar

tości, t

e

go, co lubią i t

e

go, co jest dla nich w

ażne. Zaczyna

ją podkr

eślać swoją wolność

i niezależność my

ślenia.

1.
P

rze

wodnik dla pr

zewodnik

a. P

o

radnik dr

użynowego har

cerskiego, red. E. Prędk

a, s. 1

47

2

.

Z. N

arski, Har

cersk

a met

oda wy

ch

owawcza, Har

cerstwo 1

988, nr 3, s. 1

5

12

W

ar

to, aby dr

użynowy pamięt

ał o tym, że należy uszanować zaint

er

esowania i pasje har

cer
zy

. Jed-

nocześnie byw

a t

ak

, że ow

e zaint

ereso

w

ania b

ywa
ją kró

tk

o

tr

w

ałe i po

wier

zchowne – dlat

e

go dr
uży
-

now

y, zna

jąc dobre swoich har

cer
zy

, może umiejętnie w

sk

azyw

ać har

cer
zom s

tarszym kier

unek ich

poszukiwań, ściśle z nimi w

spółpracując w tym zakr

esie. P

amię

tać t
e

ż należy o tym, iż b

ywa t

ak

, że

dr

użynowy ma nieco inne zaint

er

esowania niż har

cer
ze st

ar

si z jeg

o dr

użyn

y. Mądr

y dr

użyno

wy będzie

umiał uszano

w

ać t

e

różnice, stwor

zy w

ar

unki do rozwoju pasji har

cer
zy i nie będzie nar

zucał swoich

własny

ch zaintereso

w

ań – c

hoć b

ywa i t

ak

, że pasjonat – dr

użyno

wy własnym zaang

ażowaniem

i aut

entyzmem potr

af

i zar

azić sw

ą pasją har

cer
zy

.

Dr

użyno

wy pozna

je zaint

e

resowania, oczekiw

ania wobec har

cer
stw
a k

ażdeg

o ze swoich podopiecz-

ny

ch. T
e

go w

szy
stkiego dr

użynowy może dowiedzieć się dzięki pr

zeprowadzeniu ankiety

, wywiadu,

a t
akże na pods

ta

wie własn

yc

h obser

wacji, spostr

zeżeń i zapisk

ów
.

Jeśli dr

użynowy wie, co int

er

esuje jego har

cer
zy

, co robią w woln

yc

h chwilach, w

ar

to, ab

y uwzg

lęd-

nił w planie pr

ac

y i wyk

or

zy

st

ał t
e

zaint

e

reso
w

ania. Może t

o

b

yć drog

a umożliwiająca pog

łębianie

wiedzy i umiejętności har

cer
zy s
tarszy

ch w dziedzinie r

at

o

wnictw

a medyczneg

o, opieki nad dziećmi,

ek
ologii, kultur

y, t

e

chnologii infor

macyjnej, łączności, lo

tnictw

a, jeździectw

a itd.

Zaprezent

owanie po

wyższy

ch

obszarów poszukiw

ań jest bar

dzo w

ażne. Chęci, kt

óre już są w har

ce-

rzu, należy odpowiednio pogłębiać i rozwijać. Można t

o

zrobić na pr

zykład w for

mie c

yklu zbiór

ek
,

prezentując

yc

h po

wyższe obszar

y zaint

ereso

w

ań. Uwieńczeniem zbiórek będzie powołanie gr

up zada-

nio
w

ych z opr

acowanymi planami działania, w kt

ór

yc

h umieszczone zos

taną k

onkretne zadania. Gr

u-

p

y po pewnym czasie mogą wymieniać się obszarami zaint

e

reso
wań, próbując swoich sił. P

o

zrealizo-

waniu planu pr

zez zas

tęp lub gr

upę zadanio

w

ą na zbiór

ce nast

ępują pr

ezent

acje spra

wozdań z wyk

o-

nania planu.

Duże zbliżenie do r

ealneg

o życia zadań, jakie o

tr

zymują harcer

ze st

ar

si, po

woduje, że są oni

w st

anie określić drogę, kt

ór

ą podążać będą już jak

o ludzie dorośli... Łącząc wiedzę z pr

aktyk

ą, gdzie

praktyk

a s

tano
wi sedno działań w har

cerstwie, po

wodujem

y, że har

cer
ze s
tarsi pozna

ją świąt w

szy
stkimi

zm

ysłami, namacalnie. Okres ciąg

łeg
o poszukiw

ania i pr

óbowania powinien b

yć zwieńczony suk

cesem,

czy
li odkr

yciem ty

ch pasji, kt

óre har

cer
z st
arszy w sobie rozwinie. Jak próbow

ać i jak poszukiw

ać? Jest

na t

o

wiele sposobów

.

Niech dochodzą do założonego pr

zez siebie celu, a zasmak

ują wt

edy t

e

go, czym t

ak napr

awdę jes

t

poczucie zadowolenia wynik

ające z dok

onania czegoś w

ażnego i w

ar

tościowe

go.

W t
en sposób har

cer
ze mogą odkr

yć

, czym jes

t pr
aw

dziwa pr

zygoda. T

ą pr
zygodą będzie działanie,

poszukiwanie. Har

cerstwo!

W

ar

to, ab

y dr

użyno

wy w codziennej pr

ac

y dbał o t

o, aby har

cer
ze st

ar

si mieli jak na

jwięcej dr

óg

poszukiwania i ab

y nie b

yło ono oder

wane od pr

aktyki. T

ylk

o w t

en sposób har

cer
ze zdobędą no

wą

13

wiedzę popar

tą

w

łasnymi doświadczeniami. A

u

tentyczność, pr

awdziwość pr

zeżyć powodują, że har

ce-

rze st

arsi napr

awdę chcą poszukiw

ać i zna

jdo
w

ać.

Jeśli szuk

ają aut

or

yt

et

ó

w

– zaar

anżuj spo

tk

anie z kimś, kto t

akim autor

yt

et

em jes

t napr

awdę –

Może t

o

będzie matk

a kt

óre
goś z har

cer
zy? Może t

o

będzie lek

ar

z? A może autor t

e

k

stów piosenek

,

kt

ór

y napr

awdę ma coś do po

wiedzenia? Jeśli poszuk

ują pr

awd ży

ciowyc

h

– wybier

zcie się na wędr

ów
-

k

ę, po lasach, w gór

y... Niec

h har

cer
ze pr

zeżyją poszukiw

anie zagubion

yc

h miejsc, a t

akże wiadomości

o sobie sam

yc

h – ile w nich pozytywności, wytr

zymałości, ile ży

czliwości dla inny

ch, ile g

o

to

wości do

pełnienia służb

y, ile zar

adności... Jeśli szuk

ają pasji – zor

ganizujcie pr

awdziwy plener malar

ski ze szt

alu-

gami, pięknymi f

arbami, idźcie na k

o

ncer

t, poczujcie muzyk

ę, wybier

zcie się pod opiek

ą osob

y upr

aw

-

nionej na żag

le, napiszcie pra

wdziwy progr

am k

o

mput

erowy

, pr
zetłumaczcie k

siążk

ę, zbudujcie na

obozie pr

awdziwy piec g

liniany

... Można uczy

ć się – działa

jąc. Dzięki har

cerstwu – jest t

o

możliwe!

1.4. Stale doskonalony i pobudzający do rozwoju program

Pr

ogram pr

ac

y dr

użyny jes

t całością, nie zaś serią niepowiązany

ch ze sobą działań. P

o

winien b

yć t
ak

planow

an

y i układany

, ab
y odpowiadał na pot

rzeby har

cer
zy s
tarszy

ch, ab

y mog

li się dzięki niemu

rozwijać w sposób har

monijny i naturalny

. Program powinien b

yć jednocześnie ciek

awy – po t

o, ab

y

pociągał i angażo

w

ał har

cer
zy s
tarszy

ch – powinien zat

em w wyważony sposób łączy

ć t
o, co odpo

wia-

da ich zaint

e

reso
w

aniom.

P

rogram pracy drużyny powinien uwzględniać specyficzną dla tego wieku

po-po-po-po-po-

trzebę poznawania i poszukiwańtrzebę poznawania i poszukiwańtrzebę poznawania i poszukiwańtrzebę poznawania i poszukiwańtrzebę poznawania i poszukiwań

. Dobrze zbudowany program z jednej stro-

ny pozwala na nieskrępowany rozwój własnych

zainteresowańzainteresowańzainteresowańzainteresowańzainteresowań

, z

drugiej za-

kłada z góry ich

zmiennośćzmiennośćzmiennośćzmiennośćzmienność

. P

rzez taki programowi pok

azujemy harcerce star-

szej i harcerzowi starszemu różnorodne możliwości oraz przygotowujemy ich

do wyboru specjalizacji i własnej drogi rozwoju.

P

rogram pracy drużyny ukierunkowany jest:

–

zadaniami prób na stopnie harcerskie,

–

zainteresowaniami harcerek i harcerzy

,

–

poszukiwaniem pól działania i sfer aktywności.

P

rogram drużyny jest tworzony przez radę drużyny

. P
rogram zastępów przez

zastępy

.

14

Progr

am prac

y dr

użyny s

tarszohar

cerskiej nie jes

t ust

alony r

az na za

w

sze. Nie jest t

eż t

ak

, że istnieje

jakiś jeden, uniwersalny progr

am pr

ac

y dr

użyny czy zast

ępu. K

ażde har

cerskie środo

wisk

o ma swoje

po
tr

zeb
y – k

ażdy har

cer
z s
tar

szy jest inn

y. S

tar

szohar

cerskie dr

użyn

y działają w różn

yc

h w

ar

unk

ach,

więc i ich progr

amy będą różne.

Progr

am dr

użyn

y s

tarszohar

cerskiej i pr

og
ram zas

tępu st

arszohar

cerskiego nie jest nar

zucon

y z g

ó

ry

.

Twor
zą go same dr

użyny i zast

ę

py

.

Progr

am pr

ac

y dr

użyny uwzg

lędnia programy pr

ac

y wypr

acowane w zast

ępach.

Pr

zy jego opr

acowyw

aniu należy zast

ano

wić się, na jaki okres pr

aca jes

t pr
zewidyw

ana – dobr

ze jest

mieć kilkuletnią wizję t

e

go, co c

hcem

y osiągnąć, nat

omias

t pr
acę plano

w

ać w perspektywie na pr

zy

-

kład rok

u

har

cerskiego. Program powinien uwzg

lędniać w

łasne po

tr

zeb
y har

cer
zy st

ar

szy
ch

– ich zain-

te

resow

ania, po

tr

zeb
y, w

ar

unki, w jakic

h działa

ją na co dzień, jak również to, jakie wymagania okr

eślo-

ne są w próbach na st

opnie st

arszohar

cer
skie. W

ar

to zas

tanowić się t

akże, jakie założenia progr

amowe

z popr

zednieg

o rok

u

har

cerskiego spr

awił
y har

cer
zom st

ar

szym r

adość i saty

sf

ak

cję i powinny b

yć

rozwijane w tym rok

u

t

akże, a co ok

azało się nie

wypałem i nie spełniło oczekiw

ań har

cer
zy

.

Progr

am należy twor

zy

ć t
ak

, ab
y b
ył, jak mó

wi Ew

a Gr

odec

k

a „zg
odn

y z Pr

aw

em Har

cerskim,

z metodą har

cersk

ą i opar

te

na sy

st

emie zas

tępowym”. Wtedy na pe

wno będzie dobr

y.

Od początku istnienia r

u

chu har

cer
skieg

o uzna

je się olbr

zymią r

olę pr

zyrody i pr

zeb
ywania na

wolnym powietr

zu w procesie wyc

howania har

cer
zy

. Pr
zyroda s

ta

w

ia pr

zed młodzieżą liczne wyzw

ania,

stw
ar

za war

unki do rozwoju um

ysło
we
go, pobudza zar

adność. Dzielenie pewnego r

yzyk

a, pr

zeżyw

anie

te

go, co nie może się zdar

zyć w har

có
w

ce w pomieszczeniu czy w ogóle – w mieście czy miast

eczk

u

,

w

spólne dbanie o zaspok

ajanie potr

zeb ży

ciow

ych w tr

udn

yc

h w

ar

unk

ach powodują, że har

cer
ze

st

ar

si w swoim zast

ępie czy dr

użynie czują się bar

dziej zży

ci, po

wst
aje między nimi t

ak

a więź, kt

óra może

st

ać się pr

zyjaźnią na całe ży

cie.

Działaniu blisk

o pr

zyr
ody pomaga znajomość tec

hnik har

cerskich. T

e

chniki t

e

w t

ej g

rupie wiek

o-

wej pewnym „nar

zędziem”. Żeb

y zrealizować ciek

aw

y, atr
ak
cyjn
y pr

ojekt, har

cer
ze muszą swobodnie

posługiw

ać się mapą, ap

teczk

ą, spr

zęt
e

m pionierskim itd. Har

cer
z chce b

yć czło

wiekiem zar

adnym i

samodzielnym, wiec dbać należy o t

o, ab

y nie w

szy
stkie projekty b

yły

związane z pr

aca w pomieszcze-

niach (n

p. na

jpier

w g

aze
ta

dr
użyny

, pot

em witr

yna int

er

netow

a, po

tem własny f

ilm na video), ale

żeby pr

zeprowadzać wiele za

jęć w t

e

re

nie.

15

2. Instrumenty metodyczne

2.1. Próba harcerki/harcerza

Pr
óba harcer

za – wit

amy w dr

użynie!

Masz w dr

użynie now

e osob

y, któr

e jeszcze nie są har

cer
zami? T

o

r

adość i tr

osk
a. R

adość, bo będzie

nas więcej. T

rosk
a, bo tr

zeba bez zatr

zymywania w miejscu pozos

ta

ły

ch, umiejętnie wytłumaczyć pr

zy

-

b

yszom, o co w har

cers

twie chodzi. A może w

szy
sc

y są no

wi, bo w

łaśnie założy

łeś całkiem no

w

ą dr
użynę

i na twoje zaproszenie pr

zy

szło kilk

anaście osób?

Wszy

sc

y oni są twoimi gośćmi, kt

ór

yc

h chcesz zachęcić do działania w har

cerstwie. Zanim jednak

zaczną zdob

ywać s

topnie, zanim zaczniesz ich uczy

ć t
e

go

w
szy
stkiego, co por

ządny har

cer
z umieć

powinien, musisz ich powit

ać, pr

zeds

ta

wić się im i zap

yt

ać, czy zost

aną z t

obą na dłużej. Inaczej

pr

zyjmuje się g

ości, któr

zy pr

zyc
hodzą na herbat

ę, a inaczej t

akic

h, kt

ór

zy zos

ta

ją na całe wak

acje.

Sk

ąd twoi goście ma

ją wiedzieć, czy c

hcą zost

ać na dłużej? Muszą spra

wdzić, czy pr

aca w dr

użynie im

się podoba, czy c

hcą b

yć har

cer
zami. T

en czas nazyw

amy pr

óbą har

cer
za.

Ty

lk

o osob

y, kt
óre spełnia

ją wymag

ania, kt

ór

yc

h post

aw

a jest zgodna z ideą prób

y, mogą zost

ać

har
cer
zami i złoży

ć Pr

zyr
zeczenie Har

cerskie.

PRÓBA HARCERKI – PRÓBA HARCERZAPRÓBA HARCERKI – PRÓBA HARCERZAPRÓBA HARCERKI – PRÓBA HARCERZAPRÓBA HARCERKI – PRÓBA HARCERZAPRÓBA HARCERKI – PRÓBA HARCERZA

Staram się zasłużyć na miano harcerki/harcerza. Chcę poznać harcerstwo i do-

stosować się do jego wymagań, określonych w prawie i P

rzyrzeczeniu Harcer-

skim. Chcę przebywać w zastępie (patrolu) i drużynie.

Zalecany czas trwania próby: Zalecany czas trwania próby: Zalecany czas trwania próby: Zalecany czas trwania próby: Zalecany czas trwania próby:

3–6 miesięcy

WYMAGANIA PRÓBWYMAGANIA PRÓBWYMAGANIA PRÓBWYMAGANIA PRÓBWYMAGANIA PRÓB

YYYYY

1.

Znam i rozumiem treść P

rzyrzeczenia Harcerskiego.

2.

Znam i rozumiem P

rawo Harcerskie.

3.

Znam i rozumiem symbolikę krzyża harcerskiego, lilijki i koniczynki. P

o

-

trafię wyjaśnić, do czego zobowiązuje harcerskie pozdrowienie „Czuwaj”.

4

.

Znam hymn harcerski i umiem go zaśpiewać.

5.

K

ompletuję swój mundur harcerski.

6

.

Systematycznie uczestniczę w zbiórk

ach zastępu i drużyny

.

7.

W
ykonałam/em z zastępem (patrolem) przynajmniej jeden projekt.

16

8

.

Znam nazwę drużyny

, imię i nazwisko zastępowego i drużynowego i wiem,

jak się z nimi skontaktować.

Uwaga: próbę można poszerzyć o dodatkowe wymagania przyjęteUwaga: próbę można poszerzyć o dodatkowe wymagania przyjęteUwaga: próbę można poszerzyć o dodatkowe wymagania przyjęteUwaga: próbę można poszerzyć o dodatkowe wymagania przyjęteUwaga: próbę można poszerzyć o dodatkowe wymagania przyjęte

w drużynie.w drużynie.w drużynie.w drużynie.w drużynie.

Jak widać, na próbę składa

ją się dw

a elementy

:

–
Spr
awdzenie, na czym w pr

akty

ce polega har

cerskie działanie (uczes

tniczenie w zbiór

k

ach, pr

aca

w zespole).

–
P

oznanie, zr

ozumienie i zaak

ceptow

anie w

ar

tości, za

war

ty

ch w Pra

wie i Pr

zyr
zeczeniu, pr

zeds

ta

-

wiany

ch pr

zez har

cerskie symbole.

Szczeg

ólnie t

en dr

ugi element prób

y, a t
akże sposób jej rozpoczęcia i zak

ończenia (złożenie Pr

zy

-

rzeczenia) zależy od tr

ady
cji, obr

zędo

wości dr

użyny

.

Próbę należy rozpocząć jak na

jszybciej. Jeśli ty

lk

o kt

oś zdec

yduje, że chce regularnie chodzić na

zbiór

ki, powinieneś go poinfor

mo
w

ać, że wiąże się t

o

z rozpoczęciem prób

y har

cer
za i wyjaśnić, na

czym ona poleg

a. P

o

winieneś podkreślić, że dopier

o po złożeniu Pr

zyr
zeczenia pr

zest

aje się b

yć go-

ściem w dr

użynie i że okres niezobo

wiązującego odwiedzania dr

użyny nie może tr

wać wiecznie.

R

ozpoczęcie prób

y możesz ogłosić rozk

azem, możesz t

eż nadać mu obr

zędowy char

akt
er – dodać

do symbolicznej w

atr
y drewienk

a z imionami osób rozpoczyna

jąc
yc

h pr

óbę (dołożą je do pr

awdziwe-

go ognisk

a podczas Pr

zyr
zeczenia), wpisać ich imiona do kroniki, paso

wać ich na gier

m

k

ów
, jeśli macie

obr
zędowość r

ycersk

ą.

Twoje zadania związane z próbami har

cer
za w dr

użynie będą zależał

y od liczby nowyc

h

osób i od

w

yszkolenia twoich har

cer
zy

.

Zacznijmy od sytuacji, kiedy w

szy
sc

y lub pr

awie w

szy
sc

y są no

wi. P

o

k

aż im, na czym poleg

a har

cer-

stwo.

–
P

ok
aż im znany świat z niecodziennej per

spektywy

, da

j r

adość poszukiw

ania, odkr

ywania. Da

j im

spr
awdzić, czy innym spodobają się te r

zeczy

, kt
ór

ymi sami się int

eresują, da

j spróbować, czy dają

sobie r

adę w no

wo poznany

ch dziedzinach ży

cia. T

o

zachęci członk

ów dr

użyny do regular

neg

o

pr

zy

chodzenia na zbiór

ki.

–
P

ok
aż im pr

acę w zespole – t

o

no
wopow

st

ałe zast

ę

p

y podejmują zadania, spr

awdza

jące pr

zy

-

datność właśnie zdob

yt

ej wiedzy i umieję

tności, poszukują now

yc

h

ścieżek

. Mniejsza gr

upa może

sk

oncentrować się na wybr

any
ch t
emat

ach, bez oglądania się na inny

ch, zmienić się w zespół

ek
sper

tó

w służąc

y r
adą pozos

ta

łym lub podejmując

y tr
udniejsze zadania. W t

en sposób człon-

k

o

wie dr

użyny będą pr

zy

go

tow

ani do spełnienia nast

ępnego wymagania – pr

ojektu.

17

–
P

ok
aż im nasz kodek

s post

ępowania – Pr

awo i Pr

zyr
zeczenie Har

cerskie, har

cerskie symbole.

W swoich ga

w

ędach nawiązuj do punktów Pr

aw

a, do symboliki lilijki, kr

zyża, k

oniczynki, st

awia
j

pyt
ania do

ty

czące nor

m, zasad, kt

ór

ymi kier

ują się różni ludzie, s

tw

ar

za

j sytuacje, w kt

ór

yc

h

pomimo wątpliwości tr

zeba podejmow

ać dec

yzje. Dzięki t

emu członk

owie twojej dr

użyny będą

mogli poznać, zr

ozumieć i – jeśli zec

hcą – zaak

ceptować har

cerskie w

ar

tości.

Jeśli nowyc

h

osób jest tylk

o kilk

a, twoje zadania częściowo pr

zejmą zast

ępowi. Możesz rozdzielić

nowe osob

y do działa

jąc
yc

h zast

ępów

, albo s

twor

zyć z nic

h oddzielny zast

ęp, na kt

órego czele s

tanie

doświadczony har

cer
z, kt

ór

y pr

zek
aże im pods

ta

wową wiedzę, nauczy pr

ac

y w gr

upie, wytłumaczy

symbolik

ę. T
y jako dr

użynowy musisz oczywiście zadbać o atr

ak
cyjność zbiór

ek dr

użyny

, podpowiadać

k

olejne kier

unki poszukiw

ań, umiejętnie s

ta

wiać pyt

ania, ale pr

zecież t

o

twój chleb po

w

szedni.

N

ajtr

udniej jest wt

edy
, gdy nowyc

h

osób jes

t więcej niż do

ty

chczasowyc

h

har

cer
zy i kiedy nie masz

do pomoc

y dobr

yc

h zast

ępowyc

h, kt

ór

zy za

jmą się uczeniem pods

ta

w

. Musisz wt

edy zwr

acać szczegól-

ną uw

agę na to, żeb

y t
e

pier

w

sze zbior

ki b

yły

atr
ak
cyjne dla obu gr

up. Żeby ci nowi rozumieli, o co

chodzi, a ci st

ar

si się nie nudzili. Znaleźć coś, czeg

o jeszcze nie b

yło, zupełnie no

wy dla nich t

emat, coś,

co będzie odkr

yciem dla w

szy
stkich członk

ów dr

użyny

.

Us
tal r
azem z dr

użyną, jak podejmowane będą dec

yzje o zakończeniu prób

y. Dr
użynowy nie po

wi-

nien podejmow

ać t

akiej dec

yzji sam. Może rada dr

użyny po ocenieniu wyk

onania projektu będzie

zapr

aszać na rozmow

ę osobę z zespołu realizująceg

o projekt, kt

ór

a jest w tr

ak
cie prób

y? Wt

edy k

andy

-

dat na har

cer
za będzie móg

ł się określić, czy ak

ceptuje har

cerskie w

ar

tości i c

hce się na st

ałe zobo

wią-

zać do ich pr

zes
tr

zeg
ania, czy nie. Ust

alcie, kt

o w t

ej rozmowie bier

ze udział – dr

użynowy

, może t

e

ż

zas
tępowy lub wybr

an
y har

cer
z, do kt

órego dana osoba ma zauf

anie. Efekt

em k

ońco

wym t

akiej roz-

mowy powinno b

yć pożegnanie z dr

użyną (jeśli ktoś nie c

hce składać Pr

zyr
zeczenia) lub zaproszenie na

cer
emonię złożenia Pr

zyr
zeczenia Har

cerskiego.

Nie us

tala
j sztywn

yc

h t
e

rminów – na pr

zykład że tylk

o na obozie można składać Pr

zyr
zeczenie. Jeśli

chcesz t

o

połączy

ć z w

ażn
ymi dla w

as dat

ami, związan

ymi z bohat

er

em dr

użyny

, obr

zędowością, wy

-

bier

z kilk

a ok

azji w rok

u, żeb

y sztucznie nie pr

zedłużać czasu tr

wania prób. N

awet na

jmilsze powit

anie

tr

zeba kiedy

ś skończy

ć. W wielu dr

użynach ważna jes

t t
eż odrobina t

ajemnic

y, zaskoczenia – jeśli

Pr

zyr
zeczenia będą dw

a r
azy do rok

u, łatwo pr

zewidzieć, kt

o i kiedy „może się spodziew

ać”.

Pr

óba har

cer
za nie powinna tr

w

ać zbyt długo – kilk

a, nie dłużej niż 6 miesięc

y. W k

ońcu nie masz

do czynienia z mał

ymi dziećmi, ale z nas

to

latk

ami, które wiele r

ozumieją i chcą by

ć tr
akt
ow
ane po-

w

ażnie. P

oza tym pr

zy

szł

ym har

cer
zom i t

obie zależy pr

zecież, żeb

y jak na

jszybciej zacząć właściwe

har
ce – zdobyw

anie st

opni, spr

awności, pr

zygo

to

wania do pier

w

szego w

spólneg

o obozu.

18

2.2. Stopnie harcerskie

Stopnie harcer

skie – tw

oje nar

zędzia pracy

Opis har

cerskieg

o sy

st

emu wy

chow

aw

czego zawier

a wiele pojęć i określeń, kt

ór

e związane są

z codzienną pr

acą dr

użyno

wy
ch. Gdyb

yś

miał ciąg

le o nic

h w

szy
stkic

h m

yśleć, tr

udno b

yłob
y ci skupić

się na k

onkr

etnej zbiór

ce. N

a szczęście do pomoc

y masz inst

rumenty me

tody
czne, kt

óre pomaga

ją t
e

idee i zasady w

cielić w życie.

Gdy wyk

or

zy

stujesz w swojej pr

ac

y s
topnie har

cerskie, zapewniasz swoim har

cer
zom stymulując

y

program i uczenie pr

zez działanie, s

tale odnosząc się do w

ar

tości za

war

ty

ch w Pr

awie i Pr

zyr
zeczeniu

Har

cer
skim. T

akże dzięki s

topniom zape

wniasz har

cer
zom indywidualność (próba na st

opień t

o

indy

-

widualny plan r

ozwoju har

cer
za), pozytywność (osiągnięcia k

ażdej osoby są dost

rzegane i nag

radzane),

pośredniość i natur

alność (har

cer
ze rozwijają się, wyk

onując k

onkretne zadania, związane z ich co-

dziennym życiem, robiąc t

o, co lubią, co jes

t dla nich atr

ak
cyjne).

Stopnie harcerskieStopnie harcerskieStopnie harcerskieStopnie harcerskieStopnie harcerskie

WWWWW
ymagania realizowane są zarówno na zbiórkymagania realizowane są zarówno na zbiórkymagania realizowane są zarówno na zbiórkymagania realizowane są zarówno na zbiórkymagania realizowane są zarówno na zbiórk

ach, jak i indywidualnieach, jak i indywidualnieach, jak i indywidualnieach, jak i indywidualnieach, jak i indywidualnie

. Re
-

alizacja zadań odbywa się pod opiek

ą drużynowego, przybocznych lub zastępo-

wych starszych stopniem.

Pr

zy ty

lu zalet

ach nic dziwnego, że w me

tody

ce st

arszohar

cerskiej zadania prób na s

topnie har

cer-

skie są jednym z tr

zech f

ilarów progr

amu pr

ac

y dr

użyny

, obok zaint

ereso

w

ań członk

ów dr

użyny i po-

szukiw

ania no

wy
ch pól działania. Oznacza t

o, że pr

aca dr

użyny polega na pozna

waniu cor

az to no-

w

ych sfer aktywności, z uwzględnieniem wymagań na st

opnie odkr

yw

cy

–pionier

ki i ćwik

a–samar

yt

anki

or

az na rozwijaniu zaint

e

reso
wań jej członk

ów
. N
at

omias

t pojedyncze osob

y spr

awdza

ją się w real-

ny

ch, ży

ciowy

ch sytuacjach, wyk

onując zadania swoic

h pr

ób na stopień.

W

ymag

ania na s

topnie dla har

cer
zy s
tarszy

ch

realizowane są na zbiór

k

ach, ale t

eż indywidualnie.

Dla ciebie oznacza to, że musisz zaplanować w ciągu rok

u

t

akie zbiór

ki, pr

zedsięwzięcia, żeb

y twoi

har
cer
ze mog

li spełnić t

e

wymag

ania, kt

ór

yc

h nie realizują popr

zez indywidualne zadania. A t

akże

musisz uzgodnić z k

ażdą osobą zdob

ywa

jącą s

topień (czyli z k

ażdym członkiem dr

użyny po Pr

zyr
zecze-

niu Har

cer
skim), jakie zadania indywidualne podejmie. Kolejność działań zależy od ciebie, ale na

początku łatwiej ci będzie, gdy spośr

ód wymag

ań wybier

zesz t

e, kt

ór

ymi chcesz za

jąć się podczas

zbiórek dr

użyn

y i zaplanujesz, w jaki sposób połączy

sz je z ideą w

spólnego poszukiw

ania, żeb

y b
yły

atr
ak
cyjne i wiązał

y się z pozost

ał

ymi filar

ami pr

ac

y dr

użyny

. Udział w tyc

h

pr
zedsięwzięciach dr

użyny

oznacza zaliczenie danego wymag

ania.

19

N

at

omias

t pozost

ałe wymagania, kt

ór

yc

h nie uwzględnisz w działaniac

h całej dr

użyny

, har

cer
ze

będą mogli zrealizow

ać podczas pr

ac

y w zast

ępach, gr

upach zadanio

wyc

h

lub indywidualnie. Dlat

e

go

z k
ażdą osobą planującą zdoby

w

anie s

topnia należy porozma

wiać, żeb

y us

talić, jak będzie wyg

lądała

realizacja ty

ch

wymagań. Jakie spra

wności har

cer
z zamier

za zdob

yć? Co go szczególnie int

eresuje,

z czym ma kłopo

ty? Jakie pr

ojekty chciałb

y realizow

ać i za co b

yć w nich odpowiedzialny? Może chce

pr

zy

go

tow

ać zbiór

k

ę

zast

ępu? A może c

hce wyk

onać zadanie podczas zbiór

ki dr

użyny

, n

p. w czasie

biw
aku? Efekt

em t

akiej rozmowy powinien b

yć plan pr

ób
y, zawier

ając
y zadania do wyk

onania i czas

ich realizacji. Spisan

y plan prób

y nazywany t

eż b

ywa k

ar

tą pr
ób
y. Spor

ządźcie g

o

w dwóch egzempla-

rzach – jeden dla ciebie, dr

ugi dla har

cer
za.

W

ażne jest, żeb

y har

cer
z i jego dr

użynowy wiedział, jakie wymagania już zost

ał

y zr

ealizo

wane. Kiedy

jak
aś zbiór

k

a, wyjazd, pr

zedsięwzięcie związane b

yły

z kt

ór

ymś wymag

aniem na s

topień, podczas pod-

sumow

ania rada dr

użyny po

winna zdec

ydować, kt

o t
o

wymag

anie zaliczy

ł, a kt

o nie. Czy tylk

o t
e

n

zas
tęp, kt

ór

y wy

gr

ał gr

ę, czy w

szy
sc

y, któr

zy ją uk

ończy

li? Co zrobić w tymi, kt

ór

zy nie wyk

onali zadania

międzyzbiór

k

o

w

e

go, kiedy będą mieć nast

ępną szansę wyk

azania się? P

odobnie należy uwzględnić

zdob

yw
anie spr

awności i realizację projekt

ów
. Wszy

stkie t

e

dec

yzje ogłaszasz rozk

azem dr

użynow

e

go.

Dobr

ze jest odnotowyw

ać t

eż realizację zaplanowanyc

h

zadań w k

ar

cie próby

.

Jeśli twoja dr

użyna działa już od kilk

u lat, na

jlepszym sposobem na wyjaśnienie idei zdob

ywania

st

opni jest pr

zykład ze st

ro

ny har

cer
zy już posiada

jąc
yc

h odkr

ywcę-pionier

k

ę

lub ć

wik
a-samar

yt

ankę,

a t
akże ze st

ro

ny dr

użyno

w

e

go – może właśnie zdobyw

asz st

opień har

cer
za or

lego lub har

cer
za Rze-

czypospolit

ej, a może jesteś w tr

ak
cie prób

y inst

rukt
orskiej.

PPPPP

ionierkionierkionierkionierkionierk

a-odkrywcaa-odkrywcaa-odkrywcaa-odkrywcaa-odkrywca

Ocenia siebie i swoje postępowanie odwołując się do P

rawa Harcerskiego. P

o

-

trafi radzić sobie w różnych sytuacjach. Można na niej/nim polegać. Jest uczyn-

na/uczynny

, odważna/odważny

, samodzielna/samodzielny

. W

ywiązuje się

z obowiązków

, wynik

ających z miejsca w drużynie.

SamarytankSamarytankSamarytankSamarytankSamarytank

a-ćwika-ćwika-ćwika-ćwika-ćwik

P

oszukuje wzorów do naśladowania zgodnych z harcerskimi wartościami. Szu-

k

a

sytuacji, w których może pomóc zgodnie z wyrażoną w P

rzyrzeczeniu szcze-

rą wolą. P

racuje nad swoim charakterem. P

oszukuje swoich zainteresowań

i pasji. R

ozwija je zdobywając wiedzę i umiejętności w wybranych dziedzi-

nach. W

spółtworzy życie drużyny

.

20

Jak zacząć zdob

ywanie s

topni w now

ej dr

użynie, gdy nie ma w niej osób, kt

óre mog

ą b
yć t
akim

pr

zykładem? Zast

anów się, kt

o może ci pomóc znaleźć na

jlepszą me

todę – może w

ar

to poprosić

o r
adę progr

amow

ca w hufcu, namiestnik

a lub k

omendant

a kursu dr

użyno

w

ych?

Ot
o jeden z pomy

słów na dobr

y począt

ek
. Gdy już kilk

a osób złoży Pr

zyr
zeczenie Har

cer
skie,

poprowadź zbiór

k

ę, na której porozmawiacie o idealnym har

cer
zu – co powinien wiedzieć, umieć.

Oczywiście har

cer
zu, któr

y ma lat 1

3–1

6,. Niech członk

owie dr

użyny zas

tano
wią się, czeg

o im br

akuje,

żeby b

yć t
akimi idealnymi har

cer
zami, spr

aw

dźcie, czy wasze wyobr

ażenia zg

adzają się z wymaganiami

na st

opnie. Zas

tanó
w

cie się, jak t

o

łączy się z w

aszymi zaint

er

esowaniami. Opowiedz har

cer
zom, kiedy

mniej więcej będą mogli nauczy

ć się t

e

go, co znajduje się w wymag

aniach, co będą musieli zrobić sami,

poza zbiór

k

ami i sp

yt

aj, kto chce otwor

zy

ć próbę, umów się na rozmow

ę o planie prób

y.

Otw

ar

cie prób

y może by

ć związane z obr

zędowością dr

użyny

. T

akże zamknięcie próby i pr

zyznanie

stopnia powinno mieć godną opr

aw

ę. Może t

o

b

yć uroczy

sty apel dr

użyny

, może t

o

b

yć ognisk

o na

biw
aku lub obozie. Możecie ust

alić, że zawsze będzie wy

glądać t

o

t

ak samo albo wyk

or

zy

styw

ać różne

ok
azje. W

ażne, żeb

y nie pr

zesadzić – nie nar

zucić sobie og

raniczeń, pr

zez kt

óre kt

oś będzie czek

ał

kilk

a miesięc

y na zamknięcie próby

, mimo że w

szy
stkie wymag

ania już spełnił.

P

amięt

aj, wiele zależy od twojej k

onsekwencji i sy

stematy

czności – powinieneś na bieżąco śledzić

post

ę

p

y swoich har

cer
zy

. Będziesz wt

edy mógł zauw

aży
ć, kto zbliża się do k

ońca pr

ób
y, a kt

o ma

kłopo

ty

, nie nadąża za pozost

ał

ymi. W t

ej dr

ugiej sytuacji jest t

o

dla ciebie sy

gnał alar

mowy – t

e

j

osobie tr

zeba się pr

zyjr
zeć, por

ozmawiać z zas

tępo
wym, poszuk

ać pr

zy

czyn kłopotów

, udzielić po-

tr

zebnej pomoc

y.

Oczywiście nie musisz w

szy
stkiego r

obić sam – do pomoc

y masz pr

zyboczn

yc

h, zas

tępowy

ch, r

adę

dr

użyny

. Możesz po

wier

zy

ć jednemu z pr

zyboczn

yc

h zadanie rejest

rowania post

ępów har

cer
zy

, zas

tę

-

powi mogą za

jąć się spra

wą spr

aw

ności i projekt

ów – sugerować zdob

ywanie t

akich spr

awności, kt

óre

wiążą się z zaint

e

resowaniami lub słab

ymi s

tronami poszczególn

yc

h osób, podczas r

ealizacji projekt

ó

w

uw
ażnie pr

zydzielać zadania. Oczywiście pr

zyboczn

y i zas

tępo
wi powinni by

ć w s

topniu co na

jmniej

odkr

yw

cy–pionier

ki i zdob

yw

ać nast

ępne s

topnie, w

łaściwe dla ich wieku

.

Może się ok

azać, że niekt

óre osob

y w twojej dr

użynie nie zdob

ył

y jeszcze st

opnia wywiado

w

cy

-

tropicielki, może nawet dopier

o t
e

raz składał

y Pr

zyr
zeczenie Har

cerskie. One t

eż zdob

ywa

ją st

opnie

dla har

cer
zy st

arszy

ch, z t

ą r

óżnicą, że ich próby po

winny zost

ać poszer

zone o t

e

wiadomości i umiejęt-

ności za

war

te w wymag

aniac

h popr

zednich st

opni, któr

yc

h im br

ak

uje. P

odczas twor

zenia t

akiej pr

ób
y

należy pamięt

ać, że g

łówną aktywnością har

cer
zy st

arszy

ch

jest poszukiw

anie i pozna

wanie nowyc

h

obszarów i dlat

e

go tr
zeba zwracać uw

agę, żeb

y nie żądać od osob

y zdob

yw
ającej s

topień wykon

ywa-

nia zadań, kt

óre nie są dla niej czymś atr

ak

cyjn
ym, w

ar

tym poznania, kt

óre jej nie rozwijają. Nie

doda

w

aj do prób

y wielu drobnyc

h

zadań z wymag

ań na młodzik

a i wywiado

w

cę, ty

lk

o zwr

óć uw

ag

ę,

21

żeb
y r

ealizacja zadań z zakr

esu dosk

onalenia har

cerskiego wymag

ała zas

tosowania t

e

go, co jest zawar

te

w wymaganiac

h z zakresu wiedzy har

cerskiej i t

e

chnik har

cer
skic
h. Zauw

aż, że zwykle nie tr

zeba uzu-

pełniać umieję

tności z zakresu zar

adności ży

ciow

ej, pr

ac

y nad sobą czy pos

ta

wy ob

ywat

elskiej, bo

har
cer
z-gimnazjalis

ta

więcej wie o życiu i świecie niż piąt

oklasis

ta. Co nie oznacza, że har

cer
z s

tarszy nie

może zaint

ereso

w

ać się kt

ór

ymś z ty

ch

t

ematów

, np. badaniem his

tor
ii swojej r

o

dziny

. Zast

anó

w się

wt
edy
, czy należy za

wr
zeć to w próbie na s

topień, czy lepiej zachęcić har

cer
za do zdoby

cia s

tosownej

spr
awności. N

a k

oniec jeszcze jedna podpowiedź – jeśli masz pr

oblemy z mo

tywo

w

aniem swoich

har
cer
zy do zdob

yw

ania s

topni, pomimo sy

stematy

cznego, k

onsekwentnego zape

wniania war

unk

ó

w

do r

ealizacji kolejny

ch wymagań, spróbuj podnieść pres

tiż st

opni, wiążąc z nimi pe

wne pr

zywileje.

Może na r

ajd hufca zabier

zesz tylk

o odkr

ywców? Może zor

ganizujesz wyjazd tylk

o dla samar

yt

anek?

Czy można wyobr

azić sobie pracę dr

użyny bez zdobyw

ania st

opni? Oczywiście, ale ile więcej pr

ac

y

dr

użynowy musi w

łoży

ć w indywidualne, pozytywne, pośrednie i natur

alne wyc

howyw

anie har

cer
zy

. T

o

ta

k

, jakb

yś

c

hciał zbudo

w

ać szałas g

o

łymi ręk

ami – t

eż można, ale o ile prościej ci będzie, jeśli będziesz

mieć do dy

spozycji piłę do drewna, saper

k

ę

i troc

hę sznur

k

a.

2.3. Sprawności

Spra

wności

W

ięk
szości har

cer
zy spr

awności k

ojar

zą się z k

olorowymi kr

ążk
ami wy

szytymi lub pr

zy

szytymi do

pr

aw

e

go

ręk

awa mundur

u. Im więcej spra

wności na r

ę

k

awie – tym bardziej pr

awdopodobne, że mamy

do czynienia z har

cer
zem z dłuższym st

ażem i z har

cer
zem, kt

ór

y cał

y czas zdobyw

a no

we umieję

tności.

Trochę t

o

i pr

awda – w dr

użynie, w kt

órej zaszczepimy „modę” na zdob

ywanie spr

awności, po kilku

lat
ach r

ę

k

awy naszyc

h

har

cer
zy nie mogą już pomieścić no

wy
ch kr

ążk
ó

w

i co za tym idzie – har

cer
ze

wiele pot

ra

fią. Spr

awności bowiem t

o

świadectwo t

e

go, że coś po

trafim
y zr
obić, że posiadamy pewną

umiejętność, że jes

teśmy specjalis

ta

mi w jakiejś dziedzinie.

Zgodnie z regulaminem zdob

yw
ania spr

awności „spr

awność t

o

zdobyt

a i udowodniona umieję

t-

ność, kt

ór

ą har

cer
k

a lub har

cer
z po

traf

i posłuży

ć się w r

azie po

tr

zeby”. T

o, że po

trafi wyk

or

zy

st

ać

zdob

yt

ą umieję

tność jest w

ażnym czynnikiem wyc

h

o

w

aw

czym. W

ar

to zaszczepić w har

cer
k

ach i har

cer
-

zac
h pr

zek
onanie, że spr

awności zdob

yw
ają po t

o, b

y umieć coś zr

obić, b

y móc posłużyć się pe

wną

umiejętnością – a nie po t

o, b

y pr
zy

szy
ć sobie k

olejny kr

ążek na ręk

awie. I nieważne jes

t, kiedy zdob

yli

daną spr

awność, umiejętność powinna im zost

ać do k

ońca ży

cia.

Spr
awności ć

wiczą zar

adność – umieję

tność r

adzenia sobie w różny

ch war

unk

ach, rozwiązywania

pojawia

jąc
yc

h się problemów i tr

udności. Spr

awność po

winna t

eż ć

w

iczy
ć r
zet

elność – i tu s

toi pr

zed

tobą, dr

uhu dr

użynowy

, odpowiedzialne zadanie. Od r

zet

elności w wyk

onaniu mał

yc

h zadań rodzi się

rz

et

elność w ży

ciu.

22

Zdob

yw

ając spr

awności har

cer
ki i har

cer
ze:

–
zdob

yw
ają k
onkretną wiedzę i umieję

tności,

–
rozwija

ją swoje zdolności,

–
odkr

yw
ają now

e zaint

ereso

w

ania,

–
uczą się zar

adności, pr

zedsiębior

czości i r

zet

elności,

–
uczą się szacunk

u dla ludzkiej pr

ac

y,

–
spr
awdza

ją swoje możliwości.

Zasady i tr

yb zdobywania spra

wności

Har

cer
z czy t

eż har

cer
k

a zdoby

w

a spr

awność indywidualnie. Część wymagań może zrealizować

w zas

tępie czy dr

użynie, może je również zrealizow

ać w domu, w szkole czy na podwór

k

u. Zdob

ywa

jąc

spr
awność har

cer
z czy har

cer
k

a po
winni k

o

rz

ys

tać z pomoc

y specjalistów

, k

siążek

, wyda

wnictw fac

ho-

wyc

h. W dr

użynie st

ar

szohar

cerskiej t

akiej pomoc

y może udzielić dr

użynowy

, pr
zyboczn

y, nauczy

ciel.

Et
apy zdob

ywania spra

wności

Har

cer
z, har

cer
k

a:

1.

W

ybier

a spr
awność, kt

ór

ą c
hce zdob

yć

– początk

owo kt

oś musi zachęcić go do zdob

ycia spr

aw

-

ności. Może t

o

b

yć dr
użynowy

, pr

zyboczn

y, zas
tępowy

, kt
ór

y podpo

wie spr

awność, powie, co

i jak należy zrobić, b

y ją zdoby

ć, wespr

ze w pr

zypadku tr

udności.

2

.

Zgłasza chęć zdob

ywania spr

awności dr

użynowemu (zas

tępow

emu, pr

zybocznemu). R

obi to

z kilku powodów – b

y w r
azie możliwości w

łączy

ć wyk

onyw

ane zadania do pr

ac

y zas

tępu czy

dr

użyny

, b

y spr
aw

a nie uległa zapomnieniu i b

y pomóc har

cer
zowi w razie po

tr

zeb
y.

3

.

Układa indywidualny plan zdob

ycia spra

wności, pr

zygo

to

wuje k

ar

tę prób

y (słow

em pisze, co

zrobi, jakie zadania wyk

ona, b

y zdoby

ć t

ę

spr

awność, najlepiej też określi, kiedy zamier

za t

o

zrobić).

4

.

W

yk

onuje zadania.

5

.

Infor

muje zast

ępowego, dr

użyno

wego, pr

zybocznego, że zadania zrealizo

wał.

Spr
awności, na wniosek r

ady dr

użyny

, pr
zyzna

je dr

użynowy

. Pr
zy ocenie wykonania zadania pa-

mięt

aj o tym, że nieuzasadnione obniżanie wymagań podważa wy

chowa

w

czy sens spr

awności.

Zdob

ycie spr

awności dr

użyno

wy ogłasza r

ozk
azem i wpisuje po

twier

dzenie zdob

ycia spra

wności

do k

siążeczki har

cerskiej.

23

6

.
W

yszyw

a lub pr

zy

szyw

a znaczek spr

awności.

7.
W

yk

o

rz

ys

tuje zdobyt

e umiejętności.

Dobór sprawności

Oczywiście t

o

har

cer
z dec

yduje o tym, któr

ą spr

awność c

hce zdob

yw
ać. Możesz mu jednak pomóc,

zwłaszcza gdy jego st

aż w dr

użynie jest kró

tki. P

odpo

wiedz spr

awność, pomóż ułoży

ć zadania, zbudo-

w

ać k

ar

tę prób

y, k

ontroluj realizację zadań.

Dla har

cer
zy st

ar

szy
ch

odpo

wiednie są spr

awności oznaczone dwoma i tr

zema gwiazdk

ami. Nie

wy
st

ar

czą do nic

h pods

ta

wo
we har

cerskie umieję

tności lub element

ar

ny poziom wiedzy o jakiejś dzie-

dzinie, ale har

cer
ze st

arsi nie za

jmują się pods

ta

wami, ale pogłębia

ją wiedzę i dosk

onalą umieję

tności,

rozwijają zaint

e

reso
w

ania.

Spr
awności mis

tr

zo

w

skie odpowiednie są dla w

ędrownik

ów
.

Spr
awności nie tr

zeba zdob

ywać k

olejno (o ile regulamin wyr

aźnie t

e

go nie żąda), można od r

azu

zdob

yć

spr
awność tr

zygwiadk

ow
ą, jeśli jest się na odpo

wiednim poziomie.

Spr
awności jedno-, dwu, i tr

zygwiazdk

o

w

e twor

zące jeden ciąg t

ematyczny (np. higienis

ta*, sanit

a-

riusz**, r

at

o

wnik***) ma

ją t
aki sam znak g

raf

iczny

. S

topień spr

awności pozna

jemy po k

olor

ze obwód-

ki znaczk

a:

–
spr
awności jednogwiazdk

owe – kolor gr

anat

o

w

y,

–
spr
awności dwugwiazdk

o

we – k

olor zielon

y,

–
spr
awności tr

zygwiazdk

ow
e – k

olor czer

wony

,

–
spr
awności mis

tr

zow

skie – k

olor czar

ny

.

St

ar

aj się, b

y twoi har

cer
ze zdob

yw

ali spr

awności na miarę swoich możliwości, b

y b

yły

dla nich

wyzw

aniem, b

y musieli post

ar

ać się, ab

y ją zdob

yć. Jeśli har

cer
z ma już pewne umieję

tności z danej

dziedzin

y i t

ak napr

awdę nic już nie musi robić, b

y zdob

yć

spr

awność, zaproponuj mu, b

y zaczął

zdob

yw
ać spr

awność wyższego poziomu. Niedobr

ze t

akże jest, gdy har

cer
z wybier

ze spr

awność zbyt

tr

udną jak na jego możliwości – zapr

oponuj mu zdob

ycie spr

awności niższego poziomu. S

tar

aj się

obiektywnie patr

zeć na członk

ów swojej dr

użyn

y, właściwie oceniać ich możliwości i umiejętności.

Org

anizacja zdobywania spra

wności

To

, czy har

cer
ze będą zdob

ywać spr

awności, zależy od ciebie. Niezbędną pomocą może ok

azać się

pr

zyboczny

, kt
ór

y będzie k

oor
dynow

ał zdob

ywanie spr

awności, służył pomocą. Jeśli masz wyrobiony

ch

zas
tępowyc

h, możesz powier

zyć im t

o

zadanie.

24

St

ar

aj się, b

y pr
zez cał

y rok twoi har

cer
ze zdob

yw
ali spra

wności (a nie tylk

o na obozie).

Stwór

z dos

tęp do regulaminu spra

wności (może powiesisz progr

amy spr

aw

ności w har

cówce). Inną

for
mą zac

hęcania har

cer
zy do zdobyw

ania spr

awności jest prezent

acja kilku spr

awności na k

ażdej

zbiór

ce (na

jsenso

wniej, b

y by
ły

one związane z tym, co obecnie dzieje się w dr

użynie czy zast

ępie).

Now

e

sprawności

P

ods
ta

wowy zes

ta

w spr

awności zatwierdzany jest pr

zez Głó

wną Kw

at

erę ZHP

. Zna

jdują się w nim

spr
awności do

ty

czące tr

ady
cyjn
yc

h obszarów har

cerskiego działania, rozwijając

yc

h na

jpopularniejsze

dziedziny zaint

e

resow

ania harcer

zy

. Dr
użyny

, szczep

y, namiestnictwa mogą opraco

wyw

ać własne spr

aw

-

ności (również dr

użyn

y specjalnościow

e

i Niepr

zet
ar

te

go Szlak

u mog

ą twor

zy

ć no

we spr

awności). Jeśli

widzisz, że coś bardzo pasjonuje twoich har

cer
zy i nie ma spr

awności, kt

ór

a pozwoliłab

y na doskonale-

nie związanej z niej umiejętności – wymy

śl spra

wność. P

odobnie możesz pos

tąpić, gdy widzisz, że twoi

har
cer
ze ma

ją problem z jak

ąś umiejętnością (n

p. punktualnością). Możesz t

eż wymy

ślić spr

awność

związaną z regionem, w kt

ór

ym żyjesz, z bohat

erem twojej dr

użyny

.

Twor
ząc spra

wność, nie zapomnij o:

–
b

y wymagania spra

wności b

yły

zgodne z zasadami określonymi w regulaminie spra

wności,

–
znaku gr

af

icznym,

–
zatwier

dzeniu pr

ogr
amu spra

wności w macier

zy

st

ej k

omendzie huf

ca.

Zatwierdzone pr

og
ra

my spr

awności należy pr

zesłać do Głównej Kwat

er

y ZHP w celu upow

szech-

nienia.

2.4. Projekt

Do pełnego rozwoju harcer

ek i har

cer
zy s
tar

szy
ch, zwłaszcza w zakresie rozwoju społecznego, obok

spr
awności i st

opni har

cerskic

h służy pr

ojekt.

Projekt jes

t sposobem uczenia har

cer
zy działania w zespole, podejmowania dec

yzji i odpo

wiedzial-

ności. St

w

ar

za ok

azję na wy

ćwiczenie dobr

e

go planowania, realizacji i podsumow

ania zadania.

W pr

awidłow

ej realizacji k

olejny

ch pr
ojekt

ów powinno wzr

ast
ać s
topnio

wo t

e

ry

tor
ium działania, zna-

czenie wytwor

u k

ońcow

e

go, samodzielność gr

upy

, czas tr

wania, r

ola indywidualneg

o wyk

onaw

cy

i jego świadomość.

Projekt jes

t t
ak sk

onst

ru

owany

, że łączy zadanie indywidualne z zadaniem zespołowym, stw

ar

za

war
unki do działania w gr

upie popr

zez aktywność indywidualną. P

ozw

ala wyk

or

zy

st

ać r

óżnorodne

indywidualne zaint

er

esowania i t

alenty dla w

spólneg

o celu.

25

Takie budo

w

anie pr

ojektu pozwala na pr

awidłowy pr

zebieg r

ozwoju har

cer
ki czy har

cer
za s
tarszego,

char
akt
er

yzując

y się szczególnym poszukiwaniem – w

ar

tości, zaintereso

w

ań, pr

zyjaciół, siebie. Dobr

ze

zrealizow

an

y projekt pozw

ala na budowanie w

łasnej odrębnej tożsamości, s

tw

ar

za

jąc w

ar

unki do peł-

nej ak

cept

acji siebie w relacjach z rówieśnik

ami i dorosł

ymi, rozwija zaint

e

resowania har

cer
zy s
tarszy

ch,

k

szt
ałci ich odpowiedzialność i umieję

tność pr

ac

y w zespole.

Charakt

e

rys

tyk

a pr

ojektu

N

ajw

ażniejszym wyr

óżnikiem projektu jes

t t

o, ze jest t

o

zadanie zespoło

we dobrowolnie zainicjo-

w

ane pr

zez sam zespół. Samodzielność w planowaniu, realizacji i podsumo

w

aniu pr

ojektu jes

t bar

dzo

wyr
aźna. Dr

ugim wyr

óżnikiem jes

t to, że bar

dzo liczy się zarówno efekt, jak i t

ok realizacji, zaang

ażow

a-

nie poszczególny

ch osób w pr

zebieg zadania.

W pr

ojek

cie w

ażniejsze jest, a pr

zyna

jmniej t

ak samo w

ażne, nie t

o, jakie zadanie jest wyk

onywane,

lecz jak jes

t wyk

ony

w

ane: czy har

cer
ki i har

cer
ze w

łaściwie podc

hodzą do r

ealizacji obranego pr

ojektu,

czy pot

raf

ią ust

alić samodzielnie pr

awidło

wy har

monogr

am pr

ac

y i produktywnie wykor

zy

st

ać pozo-

st

ając
y do ich dy

spozycji czas, czy umieją podzielić między siebie zadania, czy ok

azują zaint

e

resowanie

w

spółpr

acą, jak w

ciela

ją w ży

cie w

spólnie podejmo

w

ane dec

yzje, czy r

adzą sobie z poja

wia
jąc
ymi się

problemami i k

onf
likt
ami.

Rola dr

użynowego w r

ealizacji pr

ojektu

Główną r

olą dr

użynowego pr

zy r
ealizacji projekt

ów jest udzielenie pomoc

y har

cer
k

om i har

cer
zom

st

ar

szym w umiejętnym łączeniu zadań spr

aw

ności, st

opni i projekt

ó

w

, t

ak aby s

tano
wił
y w dany

m

momencie jedną ścieżk

ę poszukiw

ań or

az czuwanie nad tym, ab

y planowanie i realizacja projekt

ó

w

b

yły

zgodne z har

cer
sk

ą metodą i ideałami.

Dr
użyno

wy powinien umiejętnie wplat

ać podejmo

w

ane projekty w plan pr

ac

y dr

użyny

, umożliwia-

jąc prezent

ację osiągnięć k

ażdego zrealizowanego projektu na zbiór

ce dr

użyny or

az wykor

zy

stując ich

elementy do dalszej pr

ac

y całej dr

użyny

.

Głó

wne obszar

y r
ealizacji pr

ojektu:

–
Działania w sfer

ze kultur

alnej (szerok

o

pojęt

a działalność k

ulturalna – t

eatr

, kino, f

ilm, muzyk

a,

malar

stwo …),

–
„Samopomoc” k

oleżeńsk

a (nauk

a–k

orepe

ty

cje, rozwijanie w

spólny

ch zaint

e

resowań, or

ganizo-

wanie czasu wolnego),

26

–
Śr

odki maso

we
go pr

zek
azu (dziennik

arstwo, no

woczesne t

e

chnologie k

omunik

acji – int

er

net),

w tym audy

cje r

adiowe, małe „produk

cje f

ilmo

we”, ar

tykuł

y do g

aze
t, wyda

wanie gazetki,

–
Zdrowy styl ży

cia (sposob

y odżywiania się, dbanie o k

ondy

cję f

izy
czną, prof

ilaktyk

a uzależnień),

–
Zar
obk

owanie jak

o śr
odek do k

szt
ałt
owania nawyków pr

awidło

we
go g

ospodarow

ania i realiza-

cji własn

yc

h po

tr

zeb.

Et
apy r

ealizacji pr

ojektu:

–
Zainicjowanie projektu pr

zez samy

ch r
ealizując

yc

h (na

jczęściej zas

tęp),

–
D

ys

kusja i wybór konkretnej propozy

cji,

–
W

spólne opr

acow

anie planu realizacji pr

ojektu (indywidualizacja zadań),

–
W

yk

on
ywanie projektu,

–
U

k

ończenie pr

ojektu,

–
P

odsumowanie – publiczna prezent

acja, pok

az itp.,

–
Dok

onana pr

zez zespół ocena zrealizow

anego projektu.

Zasady i tr

yb r

ealizacji pr

ojektu

1.

Projekt jes

t realizow

any pr

zez zas

tęp s

tarszohar

cerski (lub inny zespół skupiając

y har

cer
ki i har

ce-

rzy s
tarszy

ch powołan

y specjalnie do realizacji projektu).

2

.

Dec

yzja o realizacji projektu pr

zez zast

ęp jes

t dobr

o

wolna i samodzielna. Zadanie zos

ta

je pod-

jęt
e

z w

łasnej inicjatywy wyk

onawców

, w
spólnie zaplano

wane, realizow

ane i oceniane pr

zez

gr

upę. Punkt

em wyjścia jest jakieś zamier

zenie, podjęcie jakiejś inicjatywy

, wyty

czenie jakiegoś

celu w gr

upie. W czasie realizacji projektu k

ażdy uczes

tnik wykonuje wynik

ające z planu zadania

indywidualne zgodne ze swoimi możliwościami i zaint

ereso

w

aniami.

3

.

Realizacja pr

ojektu poleg

a na wyk

onaniu zaplanowany

ch zadań w okresie nie dłuższym niż

6 miesięc

y.

4

.

Realizacje zadań zespół odno

to

wuje w „K

ar

cie projektu”. K

ar

ta powinna za

wier

ać:

–
nazwę realizow

anego projektu,

–
wyk

az członk

ów zast

ępu realizującego projekt,

–
plan realizacji projektu (z uwzg

lędnieniem osób odpowiedzialny

ch za poszczeg

ólne zadania),

–
p

lanowany czas tr

wania realizacji projektu.

27

5

.

Pr

awo do podjęcia dec

yzji o rozpoczęciu realizacji oraz zaliczaniu pr

ojektu, po w

spólnej jego

ocenie r

azem z realizując

ymi mają r

ady
:

–
d

rużyn

y s

tarszohar

cerskiej,

–
d

rużyn

y wielopoziomow

ej.

6

.

Zast

ęp (zespół) podejmuje dec

yzję o rozpoczęciu realizacji projektu pr

ezentuje plan r

ealizacji

radzie dr

użyny

. P

o

uzy

sk

aniu zgody r

ady dr

użyny na realizację projektu zespól pr

zy

st

ępuje do

realizacji a dec

yzja t

a jest ogłaszana w rozk

azie dr

użyno

we
go. R

ada dr

użyny może zaproponować

zespoło

wi zmianę niekt

ór

yc

h zadań lub uzupełnienie progr

amu r

ealizacji o inne w

ażne zadania.

7.

Zespół realizując

y projekt w dowolnej for

mie dokumentuje jego pr

zebieg.

8

.

P

o

zrealizowaniu zadań lub po upł

ywie czasu prób

y zespół podsumo

wuje swoją pr

acę, dok

onuje

samooceny i wy

st

ępuje do pr

ow
adzącego próbę z wnioskiem o zaliczenie projektu całemu ze-

społowi lub pojedynczym jeg

o członk

om – jeżeli t

aki by

ł wynik samooceny zespołu. Zespół

realizując

y projekt pr

zeds

ta

wia w tym celu dok

ument

ację r

ealizacji projektu or

az dok

onuje

pr

ezent

acji, pok

azu – publiczneg

o zobr

azo
w

ania efekt

ów
, wynik

ów projektu.

9

.

N

a podst

awie pr

zedłożonej dok

ument

acji i po zapr

ezentowaniu pr

zez zespół pr

zebiegu realiza-

cji pr

ojektu or

az podsumo

waniu zadania pr

zez zespół r

ada dr

użyny podejmuje dec

yzję o zalicze-

niu projektu. Dec

yzja ogłaszana jest w rozk

azie i wpisana do k

siążeczki har

cerskiej.

Uwaga!

P

onieważ projekt jes

t całkiem no

wym ins

trument

em metody

czn
ym, Główna Kw

at

er

a będzie moni-

torować realizację projekt

ów or

az zbier

ać uw

agi i propozycje modyf

ik

acji, ab

yś

my za półt

or

a r
o

ku

mog

li pr

zeds

ta

wić R

adzie N

aczelnej wnioski, propozy

cje e

w

entualny

ch

zmian i uzupełnień opisu.

Będziem

y pr

zecież o półt

or

a rok

u

mądr

zejsi!

Zapr

aszamy w

szy
stkich dr

użynowyc

h

dr
użyn s

tarszohar

cerskich (wg nowe

go podziału metody

czne-

go) i wielopoziomowyc

h, w kt

ór

yc

h działa

ją zast

ę

py s

tar

szohar

cerskie o pomoc w „t

es

to

waniu” pro-

jektu i zbier

aniu doświadczeń w jego realizacji. Pr

aca będzie poleg

ała na obser

wacji i opisyw

aniu

realizow

an

yc

h

w dr

użynie projekt

ó

w or

az wzięciu udziału w badaniu ankie

to

wym na t

en t

emat.

Wszy

stkich dr

użyno

wy
ch chętnyc

h

do pomoc

y prosimy o wypisanie infor

macji t

akic

h jak na znajdu-

jąc
ym się obok for

mular

zu i pr

zesłanie ich poczt

ą elektroniczną lub tr

adyc

yjną pod adr

esem:

28

Zast

ępczyni naczelnik

a ZHP hm. Anna P

o

ra

j

Główna Kw

at

e

ra ZHP

ul. K

onopnickiej 6

00-49

1 W

arsza
w

a

pro
gr

[e-mail]

g.pl.

ANKIET

A DLA DRUŻYNOWY

CH

ZAINTERESOW

ANY

CH UDZIAŁEM W TESTOW

ANIU

PROJEKTU – NOWEGO INSTRUMENTU METODY

CZNEGO

imię

i

nazwisk

o

dr

użyno

w

e

go

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

stopień

ins
tr

ukt
orski/har

cer
ski
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

nazw

a

i

numer

dr

użyny

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

liczba

członk

ów

dr

użyny

w

wiek

u

st

arszohar

cerskim

(1

3–1

6

lat)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

huf
iec,

chorągiew

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. .

adres

do
k

orespondencji (na

jlepiej

elektr

oniczny)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

numer t

elefonu k

ont
akt
owe

go

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

29

3. Działanie drużyny

3.1. Zorganizowanie do działania

Zorg

anizo

wanie dr

użyny do działania

Śr

ódroczna działalność dr

użyny prowadzona jes

t na zbiór

k

ach dr

użyny

, zbiór

k

ach zas

tępó
w i pod-

czas pr

ac

y gr

up zadanio

wy
ch. Jednak

, żeby móc pomówić więcej o zbiór

k

ach, należy wyjaśnić sobie

pojęcia: czym jes

t dr

użyna i zas

tęp or

az jakie są r

óżnice między nimi.

DR
UŻYN

A S
T

ARSZOHAR

CER

SKA

– t
o

jedna z podst

awo
w

ych jednos

tek or

ganizac

yjn
yc

h ZHP

.

To

g

rupa dzie

w

cząt i chłopców w wiek

u od 1

3

do 1

6

lat, kt

ór

zy realizują w

spólny plan, stw

ar

za

jąc tym

samym poszczególn

ym członk

om w

ar

unki do w

szechs

tronnego r

ozwoju – intelektualnego, społeczne-

go, f

izy
czneg

o, int

elektualnego i duc

howe

go. K

ażda dr

użyna st

ar

szohar

cersk

a liczy

ć po

winna, co naj

-

mniej 1

6

członk

ów
, tylk

o w szczególny

ch wypadk

ac

h komenda huf

ca może obniży

ć t
ę

liczbę do 1

2

.

Dr
użyna st

arszohar

cersk

a pr

acuje zgodnie z met

odyk

ą s

tarszohar

cersk

ą, a w dr

użynie wielopoziomowej

dr

użynowy st

osuje metodyki odpo

wiednie do wiek

u członk

ów dr

użyny

.

Dr
użyna to zespół kilk

u zas

tępów

. Dr
użyna pr

acuje sy

stemem zas

tępo
wym, posiada swoją w

łasną

obr
zędo

wość. N

a czele dr

użyny s

toi dr

użynowy

, któr

y pr

zy pomoc

y r
ady dr

użyny kier

uje jej pr

acą.

R

ada dr

użyny planuje zadanie i ocenia ich wyk

onanie, w jej skład w

chodzą:

–
d

ru

żynowy

,

–
p

rzyboczny

,

–
zast
ępowi,

–
inni funk

cyjni, har

cer
ze zgodnie z ust

aleniami pr

zyję

tymi w dr

użynie, np. sk

arbnik

, kronik

ar

z,

gospodar

z har

có
wki.

Dr
użyna s

tarszohar

cersk

a pr

acuje zas

tępami, kt

ór

e działa

ją w śr

odowisku swojego zamieszk

ania

i spotyk

ają się regular

nie (pr

zyna

jmniej raz w miesiącu) na zbiór

k

ach dr

użyn

y. Har

cer
ki i har

cer
ze

włącza

ją się w or

ga

nizację, pr

zygo

to

wanie progr

amu jak i prowadzenie zbiórek dr

użyny

. W miarę po-

tr

zeb pojawia

ją się w dr

użynie gr

upy zadanio

we.

W

yróżniamy kilk

a podziałó

w dr

użyn funk

cjonując

yc

h ze względu na ic

h specy

fikę pr

ac

y. I t
ak wy

-

różniamy podział

y dr

użyn:

Ze względu na ich

skład

:

–
K

oeduk

ac

yjne – składa

jące się i dzie

w

cząt i chłopców

.

–
Żeńskie – w skład, kt

ór

yc

h w

chodzą ty

lk

o dzie

w

częt

a.

–
Męskie – w skład, kt

ór

yc

h w

chodzą ty

lk

o chłopc

y.

30

Ze względu na

środo

wisko działania

:

–
Śr

odo

wiskowe – działa

jące na t

e

renie np. dzielnic

y miast

a, sk

upia

jące w swoich szer

e

gach dzieci

z różn

yc

h szk

ół.

–
Miejskie – działa

jące w mieście.

–
W

iejskie – działające na w

si.

Ze wzg

lędu na ich

specjalność

:

–
Tur

ys

tyczne

–
P

ożar

nicze

–
W

odne i żeglarskie

–
R

at

ownicze itd.

K

ażda dr

użyna po

winna posiadać nazwę, numer

, obr

zędowość (na kt

ór

ą może się złoży

ć piosenk

a

dr

użyny

, sposób pow

itania i pożegnania or

az inne), plan działania, propor

zec, kr

onik

ę oraz inną dok

u-

ment

ację or

ganizac

yjną.

ZAS

TĘP

– t
o

gr
upa dziew

cząt lub chłopców

. W skład zas

tępu w

chodzi ok

oło 6 osób (między

5 a 1

2,). Zas

tę

p samodzielnie planuje swoją pr

acę i realizuje zadania. Zbiór

ki zast

ępu pr

zygotowyw

ane

są zarówno pr

zez zast

ępowe

go, jak i poszczególny

ch członk

ów zast

ępu. Członk

owie zast

ępu maja

podobne zaint

er

esowania i są w podobnym wieku. Zas

tęp posiada: nazwę – związaną z nazw

ą dr

użyn

y,

propor

zec, kronik

ę zas

tępu, obr

zędowość. Może posiadać również sk

arbiec zas

tępu czy swój szyfr

.

GRU

P

A ZAD

ANIO

W

A

– t
o

mniejsza gr

upa powołana do wyk

onania jedneg

o zadania, składa

jąca

się z członk

ów różny

ch zas

tępów lub części członk

ów jednego zast

ępu. Gr

upę t

ak

ą twor

zy się, gdy do

wykonania jes

t szczeg

ólne zadanie, które

go nie jes

t w s

tanie podjąć jeden zas

tęp lub nie musi wyk

o-

nywać cał

y zas

tęp.

Dr

użyna st

arszohar

cer
sk

a spotyk

a się sy

stematy

cznie na zbiór

k

ach. N

a zbiór

k

ach realizuje się i pod-

sumowuje zadania wynik

ające z progr

amu prac

y dr

użyny

. Dr
użyna r

ozpoczyna swoją pracę we wr

ześniu

i k
ończy rok har

cerski w sier

pniu. K

ażdy r

ok r

ozpoczyna się jego inaugur

acją. W planie pr

ac

y dr

użyny

oprócz har

cerskiego prog

ramu wy

ch

o

w

aw

czego, kt

ór

y stw

ar

za możliwość st

ałej aktywności i spr

awdza-

nia się, za

w

ar

te są r

ó

wnież zbiór

ki, wynik

ające z pr

zyję

tyc
h

tr

adycji i zwy

czajó

w dr

użynie. Odb

ywa

ją się

także zbiór

ki uroczy

st

e, tj. np. pr

zyjęcie do dr

użyn

y, nadanie s

topnia, uroczy

st

e wręczeni chust.

Czym jest zbiór

k

a

dr
użyny?

Zbiór

k

a har
cersk

a, t
o

spo

tk

anie członk

ów dr

użyny lub zas

tępu ma

jące pewien z gór

y określony cel.

Mówiąc prościej – zbiór

k

a ma czemuś służyć, ma pomóc coś osiągnąć, rozwiązać. Celem może b

yć np.

31

pr

zygotowanie zbiór

ki wigilijnej, zaplano

wanie obozu, r

ozdanie zadań, podsumo

w

anie czegoś bądź t

e

ż

w

spólna zabawa.

Rodzaje zbiór

ek:

–
Zbiór

k

a

wpr

owadza

jąca

– są t

o

zbiór

ki dr

użyny

, kt
ór

yc

h celem jest zaznajomienie z dany

m

temat

em.

–
Zbiór

k

a

uzupełniająca

– są t

o

zbiór

ki, kt

óre zazwy

cza
j pr
zepr

ow
adzam

y na zbiór

k

ac

h

zast

ę

-

pu. Służą one poszer

zeniu i uzupełnieniu do

tyc
hczas zdobyt

ej wiedzy

.

–
Zbiór

k

a

podsumowująca

– zbiór

k

a zazwy

cza
j or
ganizowana w dr

użynie, w czasie której zast

ę

-

py wymienia

ją się wiadomościami czy umiejętnościami.

–
Zbiór

k

a

spra

wdzian

– jest t

o

zbiór

k

a dr
użyn

y, w czasie której spr

aw

dzamy wiedzę i umiejętno-

ści ze zdob

yt

ej wiedzy

. Zazwy

cza
j jes

t or

ganizow

ana w for

mie biegu har

cerskiego.

–
Zbiór

k

a

uroczys

ta

– jak sama nazw

a w

sk

azuje, jest to zbiór

k

a uroczy

st

a, na kt

órej jest cała

dr

użyna. Or

ganizuje się ją z ok

azji np. nadania imienia dr

użyn

y, zakończenia k

ampanii bohat

er

,

pr

zyznania st

opnia, złożenia Pr

zyr
zeczenia Har

cer
skieg

o

.

3.2. Rola drużynowego

Dr
użyno

wy dr

użyny st

ar

szohar

cerskiej jest pr

zewodnikiem w poszukiw

aniach. Dr

użynowy w ist

o

tny

sposób wpł

ywa na progr

am dr

użyny i jej or

ganizację. Świadomie część dec

yzji po

wier

za r
adzie dr

użyny

.

Pr

zed dr

użynowym st

oi szereg zadań, o kt

ór

yc

h musi pamię

tać w swojej codziennej har

cerskiej

p

racy
.

Zadania dr

użynowego

–
w

sfer

ze rozwoju społecznego:

–
p

rz

ygo
towanie do aktywnego i odpo

wiedzialnego udziału w ży

ciu społeczn

ym,

–
rozwijanie umiejętności społeczny

ch har

cer
ki/har

cer
za pr

zez zdob

ywanie pr

awidło

wyc

h

do-

świadczeń we w

spółży

ciu i w

spółdziałaniu w g

rupie rówieśniczej,

–
pog

łębianie i umacnianie pos

ta

wy patr

io

tyzmu,

–
pog

łębianie poczucia pr

zynależności do w

spólnoty har

cerskiej, sk

aut
ow
ej, pańs

two

w

ej,

–
k

szt
ałt
owanie poczucia odpowiedzialności za siebie i inny

ch,

–
w

spier

anie samor

ządności har

cerskiej,

32

–
umożliwienie rozwijania umiejętności prezent

acji w

łasnego st

anowisk

a w dialogu z innymi i

demokr

aty
cznego w

spółdec

ydowania;

–
w

sfer

ze rozwoju int

elektualnego:

–
wdr

ażanie do samodzielności w poszukiwaniu infor

macji w różnyc

h źródłach, rozwijanie umie-

jętności poszukiw

ania, por

ządk

owania, wyk

or

zy

styw

ania i pr

zechowyw

ania różn

yc

h r
odza

jó

w

infor

macji,

–
rozbudzanie i rozwijanie indywidualny

ch zaint

ereso

w

ań,

–
rozbudzanie wyobr

aźni, pomy

słowości na t

emat pr

zy

szłej aktywności za

wodow

ej i g

ospodar-

czej;

–
w

sfer

ze rozwoju emocjonalnego

–
pomoc we właściwym pr

zeżyw

aniu okresu dojr

zew

ania;

–
w

sfer

ze rozwoju f

izy
cznego

–
u

k

azanie powodów i sensu s

tar

ań o własne ciało, spr

awność, zdr

owie i urodę,

–
dosk

onalenie spra

wności k

ondy

cyjnej i k

oor
dynac

yjnej,

–
stymulowanie r

ó

żnorodn

yc

h for

m aktywności f

izy
cznej, w

spiera

jącej ich rozwój,

–
k

szt
ałt
ow
anie mo

tyw
acji do podejmo

w

ania samodzielny

ch działań na r

zecz har

monijnego

rozwoju f

izy
cznego,

–
wdr

ażanie do aktywnego i bezpiecznego spędzania wolneg

o czasu i wypoczynku

;

–
w

sfer

ze rozwoju duc

howe

go

–
w

spieranie r

ozwoju moralneg

o i k

szt
ałt
owania hier

ar

chii w

ar

tości,

–
k

szt
ałt
ow
anie ref

lek
syjnej post

awy wobec czło

wiek

a, jeg

o natur

y, powinności mor

alny

ch or
az

wobec różn

yc

h sytuacji ży

ciowyc

h

,

–
rozpozna

w

anie podst

awo
wy
ch w

ar

tości i dokon

ywanie właściwej ich hier

ar

chizacji,

–
umiejętności dok

onyw

ania samooceny

,

–
k

szt
ałcenie zachowań ukier

unk

o

w

anyc

h na ochronę środowisk

a pr

zyrodniczego.

33

4. Charakterystyczne formy pracy

P

ods
ta

wową for

mą działalności dr

użyn

y st
ar

szohar

cerskiej są zbiór

ki, czy

li spotk

ania jej członk

ów

w celu w

spólnego pr

zeży

cie har

cerskiej pr

zy

gody
. T

o

nic inneg

o, jak wy

chowyw

anie har

cerek i har

cer
zy

star

szyc
h, czyli rozbudzanie ic

h wrażliwości i r

ozwijanie uczuć, k

szt

ałt
ow
anie sił

y woli, rozwijanie pog

ody

duc

ha i nadziei, k

szt
ałt
owanie r

zet

elności, rozwijanie twór

czości. Zbiór

k

a t

o

czas, kiedy uczes

tnic

y zdoby

-

w

ają wiedzę, nab

yw
ają umiejętności, rozwijają zaint

eresowania i w

łasne niepowt

ar

zalne zdolności.

Dr
użyno

wy twor

zy atmosferę, pr

zek
azuje wiedzę i umiejętności, pobudza do działania i mo

tywuje

gr

upę, stw

ar

za w

ar

unki do r

ozwoju. On g

łównie dec

yduje,

co
r

obić na zbiór

k

ach i

jak
t

o

robić. Z tym,

co
robić na zbiór

k

ach, nie powinno b

yć problemu, bo wynik

a t
o

z planu pr

ac

y dr

użyny

, jednak częst

o

tr

udność spra

wia odpo

wiedź na p

yt

anie:

Jak to r

obić?

Sposób działania skierowany na osiągnięcie celu t

o

for
ma pr

ac

y. St
oso
w

anie

fo

rm

prac

y jes
t zależne

od wiek

u

har

cer
zy i ich char

akt
er

ysty

czny

ch w
łaściwości or

az celów i zadań, jakie chcesz zr

ealizo

w

ać.

Różne mog

ą b
yć cele s

tosow

an

yc

h

for

m pr

ac

y – jedne pr

zek
azują wiedzę, inne spra

wdzają lub

pozw

alają opano

w

ać now

e

umiejętności, są t

eż t

akie, kt

óre pobudza

ją do twór

czości.

W dobor

ze for

m należy kierować się podst

awowymi kr

yt

e

riami:

–
S

kuteczności

– for

ma ma wydobyw

ać treści i podkreślać je.

Zanim wybier

zesz for

mę odpowiedz sobie na nast

ępujące p

yt

ania:

Czy for

ma pozwoli osiągnąć cel zbiór

ki?

Czy jest odpo

wiednia do tr

eści, kt

óre ma pr

zek
azyw

ać?

–
A

trak

cyjności

– o atr

ak
cyjności for

m pr

ac

y świadczy

ć będą odpo

wiedzi na niżej wymienione

py

ta

nia:

Czy for

ma będzie niezapomnianym pr

zeży

ciem?

Czy zaspok

oi po

tr

zeb
y har

cerek i har

cer
zy?

Czy jest na miarę ich wiek

u, czy rozwija ich wiedzę, umieję

tności, post

awy?

–
R

óżnor

odności

– pr

zemienność for

m po

winna zapewnić pr

zeplat

anie się różny

ch element

ó

w

aktywności, np. słuchanie – mó

wienie, og

lądanie – pok

azyw

anie. N

a zmianę po

winno się s

toso-

wać for

my st

aty
czne i dynamiczne. R

az or

ganizujesz zbiór

k

ę

w budynku: w har

có
w

ce, w sali

gimnastycznej, w sali k

o

ncer

towej, kiedy indziej na ze

wnątr

z: w par

ku, ogr

odzie, lesie, nad wodą,

w gór

ach itp. K

ażda for

ma musi mieć swoje t

e

m

po, należy unik

ać dłużyzn.

34

Pyt
ania pomocnicze:

Czy for

ma jes

t inna od już st

oso
w

an

yc

h

?

Czy dost

ar

cza no

wy
ch doświadczeń, czy pr

zek
azuje treści pod różnymi pos

taciami, w różn

yc

h

sytuacjac

h i utr

wala je?

–
R

ealności

– planując działania musisz wziąć pod uw

agę wielk

ość pomieszczenia lub t

e

renu,

liczbę har

cer
zy

, czas tr

wania, w

ar

unki atmosfer

yczne, po

tr

zeb
y i możliwości har

cer
zy

, a więc

wiedzieć, jakie są możliwości zast

oso
w

ania wybr

any
ch for

m na zbiór

ce.

Reper

tuar har

cerskic

h for

m pr

ac

y jes

t szer

oki i bardzo tr

udno podać ich jednoznaczną klasyf

ik

ację.

Są for

m

y, kt
óre wypełnia

ją całą zbiór

k

ę, jak i t

akie, kt

óre są jej fr

agment

em. Są for

m

y, w kt

ór

yc

h

har
cer
z jest odbior

cą i t

akie, w kt

ór

yc

h jest twór

cą.

Szczeg

ólnie zalecane w dr

użynie s

tarszohar

cerskiej są t

akie for

m

y pr
ac

y, które stw

ar

za

ją możliwość

aktywnego poszukiw

ania autor

yt

et

ó

w

i pola służb

y, w

łasneg

o uzasadnienia dla sy

st

emu w

ar

tości okr

e-

ślony

ch w Pr

awie i Pr

zyr
zeczeniu, poszukiw

anie do wewnątr

z – pozna

wanie siebie i ukier

unkow

ania

zaint

e

resow

ań.

Pr
zykłado

w

e

f

o

rmy prac

y:

–
wycieczk

a,

–
zwiad,

–
różnorodne for

m

y dy
skusyjne,

–
zbiór

k

a t

ematyczna,

–
za

jęcia specjalnościo

we.

Szczególne f

o

rmy pracy to:

–
Zbiór

k

a dr

użyny

.

Zbiór

ki dr

użyny odbyw

ają się regular

nie. Har

cer
ki i har

cer
ze włącza

ją się w or

ganizację, pr

zy

go

-

to

wanie progr

amu jak i prow

adzenie zbiórek dr

użyn

y.

–
Zbiór

k

a zas

tępu

Zbiór

ki zas

tępu odb

yw
ają się regularnie. Pr

zygo

to

wyw

ane są zarówno pr

zez zast

ępow

e

go, jak

i poszczególny

ch członk

ów zast

ępu.

35

Le
tnie f

o

rmy pracy to pr

zykładow

o

:

–
Obóz

Obóz dr

użyny t

o

możliwość spr

awdzenia i podsumo

w

ania całorocznej prac

y dr

użyny i zas

tępów

.

P

ełniąc na obozie różne funk

cje har

cer
ki i har

cer
ze mają możliwość zdob

ywania nowy

ch do-

świadczeń i pr

zygo

to

wują się do podejmo

w

ania odpowiedzialności za dr

użynę i jej rozwój.

–
Obóz wędro

w

ny

Ta

for

ma obozu stw

ar

za możliwość poszukiw

ania i poznania int

eresując

yc

h ludzi, nieznany

ch

kultur

, zaspok

ojenia po

tr

zeby odkr

ywania nowości a t

akże możliwości rozwoju f

izy
cznego.

–
Obóz specjalnościo

wy

Har

cer
ki i har

cer
ze dzięki t

ej for

mie letniego wypoczynku ma

ją możliwość poznania no

wy
ch

dziedzin aktywności, sprec

yzowania swoich zaint

e

resowań, opanowania now

yc

h

umieję

tności.

–
Obóz zagraniczny

Da
je możliwość poznania świat

a, no

wy
ch ludzi i nowyc

h

kultur

. Stw

ar

za w

ar

unki do spr

awdzenia

się w niecodzienny

ch sytuacjac

h, prakty

cznego st

osowania obcego język

a or

az zdob

yty
ch wia-

domości z zakresu hist

o

rii, geogr

af

ii.

36

Spis tr

eści

1.
Funk

cjonow

anie element

ó

w

met

ody har

cerskiej

.................................................

5

1.1

.
Pr

awo i Pr

zyr
zeczenie Har

cerskie

....................................................................................

5

1.2.

Sy

st

em mał

ych g

rup
........................................................................................................

7

1.3.

Uczenie w

działaniu

.......................................................................................................

11

1.4.

St

ale dosk

onalon

y i pobudza

jąc
y do rozwoju program

.................................................

13

2

.

Ins
tr

umenty met

odyczne

.....................................................................................

15

2.

1.
Pr

óba har

cer
ki/har

cer
za
.................................................................................................

15

2.2.

St

opnie har

cerskie

.........................................................................................................

.1

8

2.3.

Spr
awności

.................................................................................................................

....
21

2.4.

Projekt

....................................................................................................................

.......

24

3

.

Działanie dr

użyny

................................................................................................

29

3.

1.
Zor
ganizow

anie do działania

........................................................................................

29

3.2.

Rola dr

u

żynow

e

go
.........................................................................................................

31

4

.

Char

akt
er

ys

ty

czne for

my pr

ac

y

...........................................................................

33