Korektor_i_stroiciel_instrumentow_muzycznych_311[01].Z2.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Arkadiusz Gromek

Regulacja mechanizmów instrumentów muzycznych
311[01].Z2.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Klasyfikacja mechanizmów instrumentów muzycznych

4.1.1 Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Dobór materiałów i narzędzi do regulacji mechanizmów instrumentów
muzycznych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Przeprowadzanie korekty i konserwacji mechanizmów instrumentów

muzycznych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wykonywaniu regulacji

mechanizmów instrumentów muzycznych. Wiedzę tą będziesz wykorzystywał w szkole i w
domu, a przede wszystkim w przyszłej pracy zawodowej.

W poradniku zamieszczono:

−−−−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−−−−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−−−−

materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,

−−−−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy juŜ opanowałeś materiał nauczania,

−−−−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−−−−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik
sprawdzianu potwierdzi, Ŝe dobrze pracowałeś podczas zajęć i opanowałeś wiedzę
i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

−−−−

literaturę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostki modułowej

311[01].Z2

Korekta i strojenie instrumentów

muzycznych

311[01].Z2.01

Ocenianie jakości instrumentów

muzycznych

311[01].Z2.03

Wykonywanie napraw, korekty

i konserwacji instrumentów muzycznych

311[01].Z2.05

Posługiwanie się językiem

obcym zawodowym

311[01].Z2.04

Strojenie instrumentów muzycznych

311[01].Z2.02

Regulacja mechanizmów

instrumentów muzycznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp,

−

stosować przyrządy pomiarowo – kontrolne zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

rozróŜniać instrumenty muzyczne, kwalifikować według grup instrumentów, a takŜe
rozróŜniać ich części,

−

wykonywać i odczytywać schematy, wykresy i szkice,

−

posługiwać się dokumentacja techniczną,

−

posługiwać się normami,

−

pracować w grupie i indywidualnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

sklasyfikować mechanizmy instrumentów muzycznych,

−

określić zasadę działania mechanizmów instrumentów muzycznych naleŜących do
róŜnych grup,

−

wykonać obliczenia parametrów dotyczących współdziałania mechanizmów instrumentu,

−

posłuŜyć się narzędziami korektorskimi,

−

skontrolować ustawienie mechanizmów,

−

naprawić lub wymienić uszkodzone elementy mechanizmu,

−

naprawić mechanizmy instrumentu muzycznego,

−

usunąć nadmierne luzy w mechanizmach instrumentów muzycznych,

−

usprawnić działanie mechanizmów,

−

zsynchronizować działanie mechanizmów instrumentu muzycznego,

−

wykonać regulację mechanizmów instrumentów muzycznych,

−

ocenić jakość działania mechanizmów w instrumencie muzycznym,

−

wykonać konserwację mechanizmów instrumentu muzycznego,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania regulacji
i konserwacji mechanizmów instrumentów muzycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Klasyfikacja mechanizmów instrumentów muzycznych

4.1.1.

Materiał nauczania

Rodzaje mechanizmów i ich przeznaczenie w instrumentach muzycznych z róŜnych
grup

Wiedza o klasyfikacji instrumentów będzie nam potrzebna do właściwego zrozumienia

zasad działania mechanizmów w instrumentach muzycznych.
Jak wiemy istnieją cztery zasadnicze grupy instrumentów , gdzie kryterium podziału jest
ź

ródło drgania. Dwie najmniejsze z nich idiofony i membranofony, przewaŜnie zawierają

instrumenty perkusyjne, (czyli uderzane). Te instrumenty oprócz kotłów, werbla i wibrafonu
nie  zawierają  mechanizmów  do  regulacji.  Czasami  są  tam  mechanizmy  regulowane  jedynie
fabrycznie  a  po  okresie  eksploatacji  wymieniane  na  inne.  W  porównaniu  jednak  do
instrumentów  takich  jak  organy  znajdujących  się  częściowo  w  grupie  idiofonów  i  w  grupie
aerofonów  są  to  mało  skomplikowane  mechanizmy  niewymagające  duŜej  wiedzy  oraz
umiejętności.

Dlatego dla potrzeb tego działu przyjmiemy podział na grupy instrumentów ze względu

na sposób wydobycia dźwięku. Pierwszą grupą będą instrumenty smyczkowe, drugą
klawiszowe, trzecią dęte zarówno idiofony jak i aerofony prócz organów, czwarta grupa
zawiera instrumenty perkusyjne.

Mechanizmy instrumentów smyczkowych

Do mechanizmów instrumentów muzycznych w grupie instrumentów smyczkowych

naleŜą kołki, mikrostroiki i klucze. Wszystkie te mechanizmy naleŜą do mechanizmów
naciągowych strun.

Działanie kołków strojeniowych w skrzypcach polega na ich stoŜkowym osadzeniu

w materiale komory lub deski kołkowej. Odpowiedni kąt zapewnia siłę tarcia odpowiedniego
stopnia  pozwalającą  przekręcać  kołek  w  miarę,  gdy  struna  nie  jest  dostrojona  natomiast
występujący opór miedzy ściankami komory lub deski, a kołkiem i pastą cierną znajdującą się
między  tymi  powierzchniami  pozwala  utrzymać  kołek  w  pozycji,  której  zakończyliśmy
strojenie.

Nieprawidłowe działanie kołka moŜe być powodowane złym kątem stoŜka, nierównością

lub niedostosowaniem kąta stoŜka do stoŜka otworu.

Mikrostroiki są mechanizmem wykonanym z metalu (najczęściej stalowo-mosięŜne)

składającym się z trzech części: zaczepu struny, korpusu i śrubki. Korpus w kształcie litery l
jest sztywno zamocowany do strunociągu nakrętką kontrującą. Zaczep struny równieŜ
w kształcie litery l złączony jest z korpusem mikrostroika. Śrubka wychyla dłuŜsze ramię
zaczepu regulując wysokość naciągniętej na ten zaczep struny (rys. 1).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mechanizmy instrumentów klawiszowych strunowych

Jak pokazuje doświadczenie spotykany w tradycyjnych instrumentach mechanizm

angielski z podwójnym wymykiem jest niezastąpionym zespołem elementów dobrego
instrumentu i on głównie decyduje o ergonomii gry. Wyzwolenie młoteczka mechanizmu jest
najistotniejszą cechą decydującą o ergonomii fortepianu.

W roku 1822 francuski konstruktor, opracował ulepszoną mechanikę angielską, stosując

mechanizm podwójnego wymyku.

Ten typ mechaniki przetrwał w zasadzie do dnia dzisiejszego pod nazwą angielskiej

mechaniki repetycyjnej, udoskonalonej w fabrykach fortepianów.

Jest to w zasadzie system pięciodźwigniowy. Występ, znajdujący się na dźwigni

klawiszowej  podrzuca  jednoramienną  dźwignię  poziomą  a  ta  dopiero  podrzuca  przekaźnik.
Przekaźnik ten podrzuca młoteczek uderzając jego dźwignię blisko osi, w tak zwaną bródkę.
W momencie, gdy młoteczek uderza w strunę, przekaźnik wyślizguje się spod bródki. Wtedy
młoteczek  opada  na  poduszeczkę,  a  bródka  opiera  się  juŜ  nie  o  przekaźnik,  lecz  o  specjalną
dźwignie  recepcyjną.  W  tej  sytuacji  wystarczy  nawet  najmniejsze  zwolnienie  klawisza,  aby
przekaźnik  wrócił  pod  bródkę  i  przy  ponownym  uderzeniu  klawisza  popchnął  znów
młoteczek ku strunie. Z chwilą całkowitego zwolnienia klawisza opada dźwignia recepcyjna,
a młoteczek znów opiera się o przekaźnik (rys. 3).

Rys. 3. Mechanika i naciąg strun w pianinie

Inne elementy budowy fortepianu nie są tak istotne, dla jakości dźwięku i ergonomii jak

właśnie zastosowana mechanika. Przy wykonaniu mechaniki stosuje się prefabrykaty
o standardowych wymiarach i wadze (rys. 4.).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mechanizm organów

Właściwie powinniśmy mówić o czterech typach traktur (mechanizmów organowych

łączących kontuar z piszczałkami). Jest to: traktura mechaniczna, pneumatyczna i elektryczna.
Do  kaŜdej  klawiatury  i  pedałów  organów  jest  przypisany  dany  rząd  lub  rzędy  piszczałek
zwanych głosem. Do kaŜdej piszczałki u wlotu powietrza jest przymocowana klapa sterująca
zmykaniem  i  otwieraniem  piszczałki.  Te  klapy  mogą  być  otwierane  za  pomocą  cięgieł  jak
w przypadku  traktury  mechanicznej,  za  pomocą  spręŜonego  powietrza  w  przypadku  traktury
pneumatycznej  lub  za  pomocą  elektromagnesu  uruchamianego  za  pomocą  impulsu
przekazanego  bezpośrednio  przewodem  elektrycznym  z  kontuaru.  Zanim  do  tego  dojdzie
w kontuarze  musi  zadziałać  klawisz  lub  pedał  razem  z  włączonym  głosem.  Najbardziej
ceniona  jest  traktura  mechaniczna,  z  powodu  swojej  niezawodności.  Traktura  pneumatyczna
stosowana  w  epoce  romantyzmu  ma  cechę  latencji  (opóŜnienie  miedzy  momentem
nacisnięcia  klawisza  a  odezwaniem  się  dzwięku)  utrudniającą  granie.  Natomiast  traktura
elektryczna bardzo często okazuje się zawodna.
Mechanizm instrumentów dętych drewnianych

Podstawowym mechanizmem instrumentów dętych drewnianych są klapy. Zakrywają

one otwory i działają na zasadzie dźwigni jedno lub dwuramiennej. Zamocowane są do nich
specjalne spręŜynki odciągające dźwignie w początkowe połoŜenie po upływie działania siły
palców grającego.
Mechanizm instrumentów dętych blaszanych

W instrumentach dętych blaszanych spotykamy wentyle. Są dwa rodzaje wentyli:

wentyle  obrotowe  i  wentyle  tłokowe.  Wentyle  tłokowe  zwane  teŜ  tłokami,  pistonami  lub
perinetami  uruchamiają  dodatkową  długość  kanału  powietrznego  wewnątrz  instrumentu,
powodując  obniŜenie  wszystkich  alikwotów  o  pół  względnie  cały  ton  lub  inny  interwał.
Wentyle  obrotowe  tak  samo  otwierają  dodatkowy  kanał  tylko  nie  za  pomocą  wciskanego
tłoka lecz za pomocą części obrotowej w wentylu.
Mechanizm instrumentów perkusyjnych

W instrumentach perkusyjnych istnieje kilka typów mechanizmów.
Wśród instrumentów perkusyjnych jedynym instrumentem membranowym o określonej

wysokości dźwięku są kotły.

Naciąg kotła jest to mechanizm pedałowy, słuŜący do regulacji napięcia i wysokości

brzmienia membrany kotła. Membrana jest napięta na specjalną obręcz, której wysokość
zaleŜy od wysokości połoŜenia pedału. Pedał jest połączony z obręczą strojeniową
specjalnym cięgnem.

W werblu istnieje specjalny mimośrodowy zacisk do napinania spręŜyn. Jego naciąg

powoduje, Ŝe napięte spręŜyny przylegają do werbla, a rozluźnione wiszą swobodnie pod
werblem.

Jeszcze inny typ mechanizmu spotykamy w wibrafonie. Wibrafon ma umieszczone pod

metalowymi  płytkami  rury  rezonansowe.  U  ich  wlotu  mieszą  się  klapy  przytykające  lub
otwierające.  W  kaŜdą  rurę  rezonansową  wmontowany  jest  mały  tremulant  w  postaci
obracającego  się  wiatraczka.  Wszystkie  tremulanty  znajdują  się  na  wspólnej  osi,  poruszanej
przez silniczek elektryczny umieszczony z boku instrumentu.
Współdziałanie mechanizmów w instrumentach muzycznych

Współdziałanie mechanizmów w instrumentach występuje wtedy, gdy funkcje

mechanizmów

pokrywają

się.

Takie

współdziałanie

mechanizmów

spotykamy

w instrumentach strunowych. Przede wszystkim są to pary mechanizmów kołek – mikrostroik
w instrumentach smyczkowych, klawisz – pedał w fortepianach i klawesynach oraz klawisz –
głos w organach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pierwszy nie wymaga szczególnego omówienia, gdyŜ kołek i mikrostroik są zaczepione

w instrumencie na przeciwległych końcach struny i ich współdziałanie sprowadza się do
kontrowania naciągu powstałego na drugim końcu.

Współdziałanie w fortepianie mechaniki klawisza z mechanizmem pedału polega

w przypadku pedału piano na przesunięciu całej mechaniki w jedną stronę, wówczas młotki
mechaniki nie uderzają w trzy struny, ale w dwie. W przypadku pedału crescendo naciśnięcie
pedału powoduje podniesienie tłumików strun, natomiast po podniesieniu pedału naciśnięcie
klawisza powoduje automatyczne podniesienie tłumika struny, do którego ten klawisz jest
przyporządkowany.

W wypadku organów współdziałanie mechanizmu klawisza z mechanizmem głosu

polega na tym, Ŝe klawisz, który jest dźwignią otwiera piszczałki głosów, które są
uruchomione.

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie typy traktur stosowane są w organach?

Jak działa mechanizm napinający struny w rodzinie instrumentów smyczkowych?

Jakie są mechanizmy membranofonów?

Co to jest traktura?

Jakie znasz rodzaje wentyli?

Jakie elementy składają się na mechanizmy w instrumentach dętych drewnianych?

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj i sklasyfikuj mechanizmy instrumentów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

określić rodzaj występujących mechanizmów,

określić funkcje i zasady działania mechanizmów,

zdefiniować zasady działania mechanizmów,

określić rozmieszczenie i połoŜenie mechanizmu,

zanotować nazwy i sklasyfikować mechanizmy,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

katalogi instrumentów muzycznych,

−

mechanizmy lub modele mechanizmów instrumentów muzycznych,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ zasady działania mechanizmów wentylowych w grupie instrumentów dętych

blaszanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wymienić rodzaje wentyli,

scharakteryzować zasady działania poszczególnych typów mechanizmów,

określić zasadę działania wskazanego mechanizmu wentylowego,

sporządzić notatkę wraz ze szkicem działania mechanizmów wszystkich typów w fazie
otwarcia i zamknięcia wentyla,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

trąbka,

−

waltornia,

−

tuba,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

WskaŜ mechanizmy organów i zrób zestawienie wszystkich typów mechanizmów oraz

analizę szybkości reakcji źródła dźwięku, niezawodności i moŜliwości ergonomicznych
kaŜdego typu mechanizmów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

wymienić typy mechaniki organów,

scharakteryzować zasady działanie mechaniki kaŜdego typu,

wykonać tabelkę porównawczą cech wymienionych w zadaniu dla mechaniki kaŜdego
typu,

wykonać notatkę o kaŜdym typie mechanizmów organów,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

plansze budowy organów,

−

przekroje instrumentów,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić rodzaje mechanizmów instrumentów smyczkowych?

zdefiniować pojęcia traktura i wentyl?

określić rodzaj wentyli?

określić rodzaj traktur?

określić zasady współdziałania mechanizmów w instrumentach?

określić rolę spręŜyn werbla?

określić zasadę działania mechanizmu naciągającego membranę
w kotłach?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Dobór materiałów i narzędzi do regulacji mechanizmów
instrumentów muzycznych

4.2.1

Materiał nauczania

Narzędzia do regulacji mechanizmów

Podstawowymi narzędziami regulacji mechanizmów instrumentów muzycznych są

rubokręty. Rozmiar ich wynosi od 1 do 10mm, poniewaŜ większość mechanizmów ma

zastosowane śruby do ich regulacji o srednicy kilku milimetrów.
Innym  spotykanym  narzędziem  jest  maszynka  do  kluczy.  Zazwyczaj  jest  to  korbka  do
kręcenia ręcznego kluczem. Klucz jak wiemy ma w swojej konstrukcji przekładnię ślimakową
więc  naciągnięcie  struny  wymaga  stosunkowej  duŜej  ilości  obrotów.  Korbka  pozwala
operować  mięśniami  przedramienia,  co  powoduje  mniejsze  zmęczenie  mięśni  ręki.  Inną
postacią  maszynki  jest  przystawka  do  wkrętarki.  Po  zainstalowaniu  przystawki  w  uchwycie
wkrętarki moŜemy szybko podstroić strunę przez uchwyt klucza (rys. 6).

Rys. 6. Maszynka do kluczy

Jeszcze innym narzędziem do regulacji są klucze. Klucz zwykły do śrub i nakrętek

sześciokątnych uŜywany jest w regulacji mechanizmów instrumentów muzycznych bardzo
rzadko (rys. 7).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 7. Kołki strojeniowe o przekroju kwadratowym

Częściej uŜywane są klucze specjalne, przeznaczone do konkretnego instrumentu.

Najczęściej klucze te są kluczami strojeniowymi w instrumentach strunowych: fortepianie,
klawesynie, klawikordzie, harfie, psałterium, cymbałach, cytrze. Zwykle mają one część
roboczą zaopatrzona w otwór o przekroju kwadratowym.

Materiały pomocnicze do regulacji

mechanizmów

Do materiałów pomocniczych słuŜących do regulacji instrumentów muzycznych zalicza

się: olejek wazelinowy, pasty cierne, mydło szare suche, parafinę, grafit, kredę, kalafonię.

Olejek wazelinowy lub innego typu olejki specjalnie przeznaczone do instrumentów

muzycznych stosuje się do smarowania wentyli w instrumentach dętych blaszanych. Pomaga
to w ich lepszej pracy, usuwa zanieczyszczenia, smaruje styk powierzchi elementów
mechanizmu wentylu, powoduje ich lepszą szczelność. Nie naleŜy stosować ich w nadmiarze,
poniewaŜ ich ewentualny wyciek powoduje brak dobrego kontaktu grającego z instrumentem.

Oleju wazelinowego uŜywa się takŜe do smarowania przekładni ślimakowej

w mechanizmie klucza (w gitarze, banjo, kontrabasie).

Pasty cierne uŜywane są do smarowania wszelkiego rodzaju kołków, guzików i nóŜek

w instrumentach smyczkowych. Stosujemy je tylko na styku akcesorii i reszty instrumentu.

W handlu są dostępne trzy rodzaje pasty: szara, czarna i brązowa. Czarną stosujemy do

kołków hebanowych zwłaszcza, jeśli są smarowane pierwszy raz. Brązową pastę jest najlepiej
stosować, jeŜeli kołek juŜ był smarowany lub jest to kołek z bukszpanu. Szarą pastę
stosujemy, gdy kołek nie chce się obracać lub jego zbieŜność jest wysoka (tzn. powyŜej 1/30).

Mydło szare stosujemy we wszystkich elementach wymagających poślizgu, gdzie luzy

nie pozwalają uŜyć olejku wazelinowego. Nie mogą być to jednak mechanizmy, których
mydło mogłoby powodować przyśpieszone czernienie, lub rdzewienie.

W podobnych przypadkach stosujemy teŜ parafinę, która jest materiałem nieco gorszym

w działaniu, ale jej zastosowanie nie niesie ze sobą Ŝadnych zagroŜeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Grafit stosujemy przede wszystkim tam gdzie chcemy uzyskać złagodzenie tarcia

w przypadku, gdy nacisk jest bardzo duŜy. To przede wszystkim miejsca nacisku strun, styku
karafułki i pręta.

Kredę stosujemy wtedy, gdy mechanizm pod wpływem sił działających w instrumencie

rozregulowuje się. UŜycie jej powoduje zwiększenie tarcia. Kredę stosuje się głównie do
blokowania kołków strojeniowych w instrumentach strunowych.

Kalafonię stosujemy tam, gdzie kołek, pomimo wielokrotnego uŜycia kredy, nie trzyma

stroju. Stosowanie kalafonii moŜe jednak rodzić problemy z przestrojeniem instrumentu po
dłuŜszym okresie (kilka miesięcy).

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest olej wazelinowy i do czego go stosujemy?

Co to jest klucz i jak działa?

Co to jest grafit i w jakiej sytuacji go stosujemy?

W jaki sposób następuje złagodzenie tarcia między akcesoriami a instrumentem?

Jakie stosowane są rodzaje past ciernych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz materiały do zmniejszenia tarcia w nowym kołku strojeniowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wymienić materiały słuŜące do zmniejszenia tarcia,
2)  scharakteryzować zastosowanie materiałów ciernych,
3)  wymienić narzędzia słuŜące do zmniejszenia tarcia w kołku,
4)  zanotować, jakie materiały i narzędzia dobrałeś do tego typu prac,
5)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

wykaz materiałów ciernych,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Dokonaj podziału instrumentów na: strojone za pomocą klucza strojeniowego, strojone za

pomocą maszynki do kluczy oraz strojone ręcznie bez pomocy narzędzi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś

rozpoznać technikę strojenia danego instrumentu,

opisać metody i narzędzia uŜyte do kaŜdego typu strojenia,

wykonać szkic podziału na grupy instrumentów strojonych za pomocą kluczy, maszynek
i strojonych ręcznie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

wykaz instrumentów do strojenia,

−

notatnik,

−

wykaz narzędzi do strojenia,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić co to są pasty cierne?

wyliczyć rodzaje materiałów do zmniejszenia tarcia?

określić w jaki sposób moŜna zwiększyć tarcie w kołkach
strojeniowych?

scharakteryzować sposób działania maszynki do kluczy?

określić kolejność stosowania past ciernych?

określić materiały słuŜące do regulacji mechanizmów?

wymienić narzędzia do regulacji mechanizmów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Przeprowadzanie korekty i konserwacji mechanizmów

instrumentów muzycznych

4.3.1. Materiał nauczania

Kontrola jakości działania mechanizmów

Dla sprawdzenia działania mechanizmów instrumentów muzycznych kierujemy się

wyczuciem, słuchem oraz doświadczeniem. KaŜda grupa instrumentów ma swoją specyfikę,
dlatego postaramy się omówić przebieg procesu kontroli w poszczególnych grupach.

Kontrola mechanizmów instrumentów smyczkowych

Działanie kołków strojeniowych i mikrostroików w skrzypcach i innych instrumentach

z rodziny, kontrolujemy przez sprawdzenie łatwości strojenia. Kołek powinien z łatwością
przestrajać się na kaŜdą częstotliwość w obrębie sekundy wielkiej. Po nastrojeniu wysokość
ta powinna pozostać stała. Kołek nie moŜe samoczynnie odwijać się.

Struna musi przylegać do ścianki komory, ale tylko ostatnim zwojem. Mikrostroiki

sprawdzamy poprzez kontrolę łatwości obrotu. Mikrostoik nie powinien stawiać zbytniego
oporu przy strojeniu.

Poprawność działania klucza sprawdzamy przez dokonanie obrotów nim, aŜ cały obwód

koła zębatego obróci się przez przekładnie ślimakową. Klucz powinien obracać się bez
większych oporów.

Naciąganie struny nie powinno powodować większych tarć.

Kontrola mechanizmów instrumentów klawiszowych strunowych

Mechanizm fortepianów i instrumentów klawiszowych sprawdzamy przez kilkakrotne

wyzwolenie kaŜdego młoteczka i uderzenie nim  o strunę. Młotek musi uderzać  centralnie w
struny,  mechanika  nie  moŜe  mieć  luzów,  nie  moŜe  się  zacinać,  ani  zacierać  lub  ocierać  o
mechanikę sąsiedniego klawisza.

Głębokość klawiatury musi być równa. Nie moŜe być sytuacji, w którym jeden lub partia

klawiszy osiada głębiej. RównieŜ moment wyzwolenia musi wypadać na tej samej głębokości
klawisza. Przy klawiszach w mechanice repetycyjnej sprawdzamy repetycje na kaŜdym
klawiszu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Charakterystyczna pozycja rozłączonego wspornika z poduszeczką oraz przekaźnik wysunięty poza

nasadę młoteczka podczas zwolnienia klawisza.

Kontrola mechanizmów organów

Mechanikę organów kontrolujemy za pomocą sprawdzenia działania pojedynczych

połączeń, kaŜdego klawisza z kaŜdym dostępnym na manuale głosie.

Głębokość klawiatury i pedału organów nie jest zwykle tak istotna i spotykamy się tutaj

z duŜymi odchyleniami w zakresie wielkości głębokości i ułoŜenia klawiatury i pedału.
Wynika to z indywidualnego podejścia organmistrzów w chwili budowy organów.

Kontrola mechanizmów instrumentów dętych drewnianych

Kontrola mechanizmów instrumentów dętych drewnianych sprowadza się do

sprawdzenia  jakości  odbicia  klapy  po  przyciśnięciu  tej  klapy,  a  takŜe  krycia  klapy.  Brak
krycia  klap  objawia  się  przydźwiękami,  utrudnionym  wydobyciem  dźwięku  bądź  syczeniem
instrumentu podczas grania dźwięków, do których wydobywania te klapy słuŜą.

Kontrola mechanizmów instrumentów dętych blaszanych

Kontrola instrumentów dętych blaszanych przede wszystkim obejmuje wentyle.

Mechanizmy te muszą działać bez wyczuwalnych oporów. Taka sytuacja jest uwaŜana za
optymalną. Opór wciskanego wentyla ma być jedynie oporem spręŜyny w tłoku lub
mechanice obrotowej.

Kontrola mechanizmów instrumentów perkusyjnych

Jak juŜ wcześniej powiedzieliśmy w instrumentach perkusyjnych istnieje kilka typów

mechanizmów.

Naciąg kotła sprawdzamy przez nastrojenie kotła na wszystkie tony w zakresie, w jakim

ten kocioł jest strojony.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W werblu sprawdzamy mimośrodowy zacisk do napinania spręŜyn. Jego naciąg powinien

napinać wszystkie spręŜyny, natomiast rozluźnienie powinno powodować całkowite
rozluźnienie wszystkich spręŜyn.

W wibrafonie sprawdzamy obrót klapy u wylotu przez kilkakrotne poruszenie nią. Klapa

powinna poruszać się bez oporu powodowanego tarciem o elementy wibrafonu.

Naprawa, regulacja i konserwacja mechanizmów instrumentów muzycznych

W większości naprawy mechanizmów nie są moŜliwe ze względu na ich zuŜycie. Bardzo

często stosuje się wymianę. Rzadziej regulację a najrzadziej naprawę.

Naprawa, regulacja i konserwacja mechanizmów instrumentów smyczkowych

JeŜeli stwierdziliśmy nieprawidłowe działanie kołków strojeniowych w instrumentach

smyczkowych musimy wyregulować ich zbieŜność do wartości 1/30. Następnie naleŜy
nasmarować pastą cierną wg właściwości kołka. Po kilkakrotnym przetarciu go pastą kołek
powinien właściwie klinować otwór.

Nieprawidłowe działanie mikrostroika i kluczy regulujemy przez posmarowanie

gwintowanych części olejem wazelinowym. JeŜeli mikrostroik lub klucze działają
nieprawidłowo naleŜy je wymienić.

Naprawa, regulacja i konserwacja mechanizmów instrumentów klawiszowych
strunowych

Do regulacji głębokości klawisza w fortepianie i innych instrumentach klawiszowych

stosuje się śruby regulujące głębokość klawiatury.

W przypadku mechaniki angielskiej repetycyjnej istnieje moŜliwość regulacji śrubami na:

występie dzwigni klawiszowej

przekaźniku

listwie mocującej

dźwigni repetycyjnej

Prawidłowe relacje między tymi elementami mechaniki pokazują (rys. 10-11).

Rys. 10. Model prawidłowo wyregulowanej mechaniki angielskiej repetycyjnej fortepianu przy zwolnionej

dzwigni klawisza

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Model prawidłowo wyregulowanej mechaniki angielskiej repetycyjnej fortepianu przy naciśnietej

dzwigni klawisza

JeŜeli młotek nie trafia prawidłowo w strunę, wówczas trzeba wyjąć poszczególny

mechanizm z mechaniki i dokonać ponownego prawidłowego umieszczenia go w mechanice.

Naprawa, regulacja i konserwacja mechanizmów instrumentów dętych drewnianych

Najczęstszą wadą mechanizmów instrumentów dętych drewnianych jest nieprawidłowe

krycie  klap  na  korpusie  instrumentu.  JeŜeli  stwierdzono  nieprawidłowe  działanie,  wówczas
naleŜy  dokonać  wymiany  podkładek  korkowych  w  instrumentach  drewnianych.  Zapewni  to
prawidłowe  krycie  instrumentu  W  razie  większych  ubytków  czynności  te  naleŜy  powtórzyć
kilkakrotnie.

Naprawa, regulacja i konserwacja mechanizmów instrumentów dętych blaszanych

W instrumentach dętych blaszanych nieprawidłowo działające tłoki i wentyle obrotowe

naprawiamy przez rozebranie mechanizmu i wymianę spręŜyn naciągających lub
kontrujących mechanizm. JeŜeli tłok zaciera się z powodu niedokładności czy skrzywienia
naleŜy go wymienić w całości.

Naprawa, regulacja i konserwacja mechanizmów instrumentów perkusyjnych.

Naciąg kotła regulujemy za pomocą śrub naciągowych mechanizm lub obręczy. Naprawa

mechanizmów polega na wymianie części zamiennych tych mechanizmów.

W werblu regulujemy naciąg spręŜyny przez przykręcanie odpowiednich śrub. Jeśli

spręŜyny wiszą nierównomiernie, próbujemy je wyrównać przez naciągnięcie. W razie
niepowodzenia wymieniamy wszystkie spręŜyny.

W wibrafonie w razie potrzeby wymieniamy pręt, na którym umieszczone są klapy.

Obliczenia parametrów określających współdziałanie elementów mechanizmów
instrumentów muzycznych

Podczas regulacji instrumentów nie stosuje się obliczeń parametrów określających

współdziałanie

elementów

mechanizmów

instrumentów

muzycznych.

Parametry

mechanizmów regulujących w instrumentach są zazwyczaj opracowane w toku wielu lat prób
i udoskonaleń. Nie stosuje się w nich większych zmian konstrukcji czy materiału, z którego
mechanizm jest utworzony.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

JeŜeli spotyka się innowacje to są one spowodowane na ogół zmianą materiału

z naturalnego na syntetyczny. Nowy materiał zastępujący naturalny musi posiadać te same
cechy fizyczne, co materiał pierwotny. Stosuje się w tych wypadkach zastępowanie drogich
materiałów pochodzenia naturalnego tańszymi materiałami syntetycznymi.

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŜarowej stosowane
podczas regulowania mechanizmów instrumentów muzycznych

Podczas sprawdzania naciągu i regulacji mechanizmów strojeniowych w instrumentach

o duŜych  siłach  naciągu  (kontrabas,  wiolonczela,  harfa,  fortepian)  naleŜy  zadbać
o prawidłowe  zabezpieczenie  przed  uderzeniem  struny  w  razie  pęknięcia.  W  wypadku
wiolonczeli, kontrabasu wystarczy objęcie lewą ręką gryfu przekrywając palcami strunę która
moŜe zostać przerwana (rys. 12).

Rys. 12. Sposób przytrzymania strun

W wypadku instrumentów klawiszowych i harfy podczas naciągu naleŜy zastosować

kliny z gumy przytrzymujące strunę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest naciąg werbla?

Co jest stosowane jako podkładka pod klapy?

Jakie instrumenty naleŜy regulować z zachowaniem wszystkich środków ostroŜności?

Jak regulujemy tłoki instrumentów dętych blaszanych?

Jak kontrolujemy jakość działania mechaniki fortepianu?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz kolejność czynności związanych z naprawą lub wymianą mechanizmu naciągu

w instrumentach szyjkowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

scharakteryzować mechanizmy instrumentów szyjkowych i ich części,

dobrać materiały słuŜące do naprawy mechanizmów,

określić sposoby i narzędzia słuŜące do naprawy mechanizmów,

wykonać opis czynności kontroli oceny oraz naprawy lub wymiany w ich właściwej
kolejności,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

wykaz instrumentów szyjkowych,

−

wykaz mechanizmów instrumentów szyjkowych,

−

blok rysunkowy,

−

przybory do pisania,

−

notatnik,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wykonaj regulację kołków strojeniowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zastosowanie kołków,
2)  przeprowadzić kontrolę i oceną działania kołków strojeniowych
3)  przeprowadzić naprawę lub regulację kołków strojeniowych,
4)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

kołki strojeniowe,

−

instrumenty muzyczne smyczkowe,

−

narzędzia do osadzenia kołków strojeniowych,

−

pasty cierne w trzech rodzajach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

mydło,

−

kreda,

−

kalafonia,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Dokonaj korekty mechanizmu młoteczkowego w pianinie, połączonej z wymianą

mechanizmu klawisza.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozebrać mechanikę,
2)  wymontować mechanizm młoteczkowy z pianina,
3)  wykonać korektę działania mechanizmu,
4)  dopasować mechanizm klawisza do mechanizmu młoteczkowego,
5)

zamontować mechanizm młoteczkowy do instrumentu,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

pianino,

−

rubokręty,

−

przyrządy specjalistyczne do montaŜu mechanizmu młoteczkowego,

−

suwmiarka,

−

materiały pomocnicze do regulacji i korekty mechanizmu młoteczkowego,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

rozróŜnić przypadki, w których dokonujemy naprawy, a w których
wymiany?

omówić kolejność

czynności podczas kontroli i naprawy

instrumentów dętych drewnianych?

omówić

przebieg

czynności

podczas

kontroli

regulacji

instrumentów dętych blaszanych?

wymienić czynności wykonywane podczas regulacji kołków
strojeniowych?

scharakteryzować rodzaje mechanizmów i sposób ich kontroli
w instrumentach perkusyjnych?

wymienić instrumenty przy regulacji których trzeba zachować
stosowne przepisy bezpieczeństwa?

wyjaśnić sposób postępowania przy kontroli i ocenie mechanizmów
manuału organów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 22 zadania o róŜnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego
wyboru. Do kaŜdego pytania dołączone są 4 moŜliwe odpowiedzi, tylko jedna jest
prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Kontrola mechanizmów instrumentów dętych drewnianych następuje przez
a)

sprawdzenie dokładności uderzeń młotka.

sprawdzenie krycia klap.

wyciskanie tłoków.

wciskanie tłoków.

Młotek to część
a)

mechaniki organów.

mechaniki kotła.

mechanizmu naciągu struny.

mechaniki pianina.

Mikrostroik to
a)

mechanizm altówki.

mechanika fagotu.

część mechanizmu tłoku.

dodatkowy wentyl.

Bródka i przekaźnik są
a)

częściami mechaniki instrumentów klawiszowych.

częściami mechanizmu naciągu w kontrabasie.

nazwami części klawisza.

mechanikami z róŜnych instrumentów.

Największa wartość latencji występuje przy zastosowaniu
a)

traktury mechanicznej.

traktury pneumatycznej.

traktury elektrycznej.

mechaniki piszczałkowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Klapy w instrumentach dętych drewnianych
a)

kryją maszynki.

kryją klucze.

kryją otwory.

to inaczej perinety.

Traktura pneumatyczna
a)

była stosowana w okresie renesansu.

to konstrukcja kaŜdych organów.

była stosowana w romantyzmie.

to mechanika instrumentów dętych.

Naciąg kotła
a)

jest mechanizmem młoteczkowym.

jest mechanizmem pedałowym.

jest rodzajem przekładni ślimakowej.

to mechanizm mimośrodowy.

Współdziałanie mechanizmów instrumentów występuje w
a)

flecie.

trąbce.

fortepianie.

ksylofonie.

10.

Maszynka do kluczy to narzędzie, które słuŜy do
a)

regulacji mechanizmów w akordeonie.

ostrzenia kluczy.

regulacji kluczy.

regulacji mechanizmu klarnetu.

11.

Przekładnia ślimakowa występuje w
a)

kluczach.

kołkach.

psałterium.

cytrze.

12.

Olejek wazelinowy to
a)

olej nieschnący.

olej schnący.

olej półschnący.

olejek eteryczny.

13.

Grafit stosujemy
a)

do zmniejszenia współczynnika tarcia.

wymiennie zamiast kredy.

wymiennie zamiast mydła.

jak parafinę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14.

Kalafonie to środek, który
a)

stosujemy do zwiększenia tarcia.

stosujemy zamiast czarnej pasty.

jest na kaŜdym kołku.

jest w kaŜdym kluczu.

15.

Pastę szarą stosujemy gdy
a)

kołek smarowany jest pierwszy raz.

kołek nie trzyma stroju.

komora jest pęknięta.

kołek nie chce się obracać.

16.

Mydło szare
a)

to materiał higroskopijny.

stosujemy gdy kołki puszczają strój.

to materiał cierny.

stosujemy na styku karafułki i pręta.

17.

Kołek instrumentów strunowych powinien łagodnie przestrajać się na kaŜdą
a)

częstotliwość.

b)  częstotliwość w obrębie kwarty.
c)  częstotliwość w obrębie trytonu.
d)  częstotliwość w obrębie sekundy wielkiej.

18.

Aby zabezpieczyć strunę w wiolonczeli podczas regulacji naciągu naleŜy
a)

przetrzymać strunociąg.

przechylić podstawek.

przetrzymać struny palcami lewej ręki.

przechylić kołek.

19.

Przy naprawie tłoków
a)

wymieniamy wentyle.

prostujemy wentyle.

wymieniamy spręŜyny.

nie wymieniamy tłoku w całości.

20.

Ze względu na bezpieczeństwo przy naciąganiu strun na fortepian
a)

uŜywamy kliny z metalu.

uŜywamy kliny z gumy.

stosujemy w podkładki filcowe.

stosujemy podkładki drewniane.

21.

Zbierzność stoŜka stosowana w instrumentach szyjkowych wynosi
a)

1/30.

1/12.

2/3.

8/13.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Regulacja mechanizmów instrumentów muzycznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

Razem: