Prewencja i rehabilitacja nr 3 2004

kwartalnik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

PREWENCJA
i REHABILITACJA

nr 3

(5)

2004

ISSN

1731-8971

Koszty wypadków przy pracy w Polsce
— Anna Serafińska, Jan Rzepecki

VIII Kongres Europejskiej Federacji Badawczej dla Rehabilitacji – Lublana 2004
— Alicja Barwicka

Przeniesienie pracownika do innej pracy w związku z macierzyństwem
— Grażyna Ślawska

Działania rehabilitacyjne prowadzone przez KRUS
— Ewa Dutkiewicz

Stanowisko Rady Ochrony Pracy w sprawie bezpieczeństwa pracy w rolnictwie
z dnia 17 czerwca 2004 r.

Na deptaku w Ciechocinku...
— Robert Perzyński

Zapraszamy do współpracy

Wydarzenia, opinie – 2004
— Anna Sójka

Spis treści

PREWENCJA
i REHABILITACJA

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

Wprowadzenie

Problematyka wypadków przy pracy ma zarówno

wymiar społeczny, jak ekonomiczny.

Dla osoby poszkodowanej wypadek może

oznaczać czasową lub trwałą niezdolność do pra-
cy, bądź też, w najgorszym przypadku, śmierć.
Poszkodowaną jest również rodzina wymienionej
osoby. Wprawdzie osoby poszkodowane lub człon-
kowie ich rodzin otrzymują świadczenia pieniężne
i rzeczowe od pracodawców, instytucji ubezpieczeń
społecznych lub od państwa, to jednak nie pokry-
wają one wszystkich strat spowodowanych wypad-
kiem przy pracy.

Dla przedsiębiorstw wypadek oznacza zwiększo-

ną absencję chorobową, niższą wydajność i jakość
wykonywanej pracy, co wiąże się z zaburzeniami
toku produkcji, a te z kolei podrażają jej koszt i wpły-
wają niekorzystnie na wizerunek firmy.

Urazy spowodowane wypadkami zawsze zwięk-

szają zapotrzebowanie na różne usługi sektora
publicznego, takie jak np. usługi służby zdrowia.
W rezultacie wypadki powodują znaczne straty
w gospodarce, które według najnowszych szacun-
ków Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP)
wynoszą w krajach uprzemysłowionych do 4% pro-
duktu krajowego brutto.

Mimo iż koszty wypadków przy pracy ponoszą

osoby fizyczne, przedsiębiorstwa, sektor publicz-
ny, to jednak w efekcie końcowym obciążają one
wszystkich obywateli – bądź jako podatników, bądź
jako konsumentów. Obywatele jako podatnicy pokry-
wają wydatki poniesione przez sektor publiczny. Dla
przedsiębiorstw koszty wypadków stanowią dodat-
kowe koszty produkcji, które ukrywane są w cenach
wyrobów i usług; w rezultacie klient musi więcej za-
płacić za dany produkt.

W Polsce nie były do tej pory szacowane całkowi-

te koszty wypadków przy pracy. Nie liczono zwłasz-
cza kosztów wypadków ponoszonych przez samych
poszkodowanych i kosztów przerzucanych na całe
społeczeństwo.

Propozycja metody obliczania
społecznych kosztów
wypadków przy pracy

Pod pojęciem społeczne koszty wypadków przy

pracy w niniejszej pracy rozumiemy sumę kosztów
ponoszonych przez pracodawców, ponoszonych
indywidualnie przez samych poszkodowanych i ich
rodziny, a także kosztów „przeniesionych” na całe
społeczeństwo. W takim rozumieniu koszty spo-

łeczne oznaczają koszty całkowite, jakie powstają
w następstwie wypadków przy pracy. W literaturze
przedmiotu dominuje takie właśnie rozumienie
wymienionego pojęcia. W węższym sensie jednak
koszty społeczne to takie, których nie ponosi ani
sam poszkodowany, ani pracodawca, lecz całe
społeczeństwo, które z podatków finansuje usuwa-
nie długotrwałych skutków wypadków przy pracy.
Dla potrzeb proponowanej metody nazwano je
kosztami przeniesionymi na społeczeństwo.

W metodzie, o której mowa, przyjęto więc, iż

łączny koszt społeczny wypadku przy pracy stanowi
sumę kosztów ponoszonych przez wymienione pod-
mioty, zgodnie z następującym wzorem:

= K

+ K

PSO

gdzie:
K

– koszt społeczny ogółem wypadku przy pracy

– koszt ogółem ponoszony przez przedsiębior-

stwo

– koszt ogółem ponoszony przez poszkodo-

wanego i jego rodzinę

PSO

– koszt ogółem przeniesiony na społeczeń-

stwo.

Przy tradycyjnym wyznaczaniu kosztów przed-

siębiorstwa czynniki produkcji dzieli się na ogół na
płace pracowników, materiały, majątek trwały oraz
obrotowy. Przedstawione na rysunku 1 główne
składniki kosztów wypadków przy pracy uwzględ-
niają podstawowe grupy kosztów stosowane w księ-
gowości przedsiębiorstw. Są to:

strata czasu pracy

płatności bieżące

strata majątku trwałego i ob-

rotowego

utrata przychodów oraz

uzyskany do-

chód, np. z tytułu odszkodowań.

Koszty wypadków przy pracy w Polsce

Rysunek 1

Podstawowe grupy kosztów wypadków

ponoszonych przez przedsiębiorstwo

STRACONY CZAS PRACY

PŁATNOŚCI BIEŻĄCE

UTRACONY MAJĄTEK

TRWAŁY I OBROTOWY

UTRACONE DOCHODY

DOCHÓD

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

Wśród kosztów wypadków przy pracy obciążają-

cych poszkodowanych i ich rodziny, wyodrębniono
takie główne składniki tych kosztów, jak:

— utracone dochody z powodu czasowego lub

trwałego wyeliminowania z zatrudnienia w okresie
pobierania zasiłku chorobowego lub renty,

— koszty leczenia i rehabilitacji (niepokrywane

przez ubezpieczenia zdrowotne i społeczne) oraz
koszty zakupu leków w części nierefundowanej
przez NFZ,

— inne – np. koszty transportu, zwiększone wy-

datki na kupno artykułów pierwszej potrzeby.

Koszty wypadków przy pracy przeniesione na

społeczeństwo, uwzględnione w proponowanej me-
todzie, obejmują koszty świadczeń pokrywane przez
ZUS w ramach funduszu wypadkowego oraz koszty
leczenia pokrywane przez Narodowy Fundusz Zdro-
wia. Wśród tych pierwszych, pokrywanych przez
ZUS, wyodrębniono koszty rent z tytułu niezdolności
do pracy lub rent rodzinnych, koszty jednorazowych
odszkodowań, koszty zasiłków chorobowych oraz
koszty zasiłków pogrzebowych.

Weryfikacja metody obliczania
społecznych kosztów
wypadków przy pracy

Istniejąca metoda obliczania kosztów wypad-

ków przy pracy została poddana weryfikacji, której
podstawę stanowiły badania kosztów wypadków
ponoszonych przez przedsiębiorstwa oraz pono-
szonych przez osoby poszkodowane i ich rodziny.
Wykorzystano przy tym odpowiednie narzędzia, ta-
kie jak karta kosztu wypadku przy pracy oraz ankieta
dotycząca kosztów wypadków ponoszonych przez
poszkodowanych i ich rodziny.

Analizę kosztów wypadków przy pracy przepro-

wadzono na podstawie danych o 739 wypadkach,
zaistniałych w latach 2001-2002 oraz w I półroczu
2003 r., w 12 przedsiębiorstwach, małych i dużych,
o różnym profilu działalności. Badania kosztów
ponoszonych przez poszkodowanych i ich rodziny
miały m.in. za zadanie dostarczenie dodatkowych
informacji niezbędnych do szacowania kosztów
przeniesionych na społeczeństwo, a dotyczących
kosztów leczenia i rehabilitacji.

Analiza kosztów wypadków obciążających po-

szkodowanych i ich rodziny została przeprowadzona
na podstawie 126 ankiet, wypełnionych w trakcie
bezpośrednich wywiadów z poszkodowanymi w wy-
padkach przy pracy.

Weryfikacja metody na poziomie makroekono-

micznym dokonana została poprzez wstępną analizę
kosztów leczenia poszkodowanych w wypadkach przy
pracy, polegającą na przypisaniu określonych rodza-
jów usług medycznych do poszczególnych rodzajów
wypadków przy pracy (według stopnia ich ciężkości).

Przeprowadzone zostały szacunkowe obliczenia

kosztów leczenia ambulatoryjnego, szpitalnego oraz

rehabilitacji poszkodowanych w wypadkach przy pra-
cy. Obliczeń dokonano oddzielnie dla:

wypadków

ciężkich, w wyniku których poszkodowani otrzymują
świadczenia rentowe

wypadków powodujących

powyżej 28 dni absencji

wypadków powodujących

do 28 dni absencji

wypadków bez absencji. Dla

poszczególnych rodzajów wypadków przyjęto, w dro-
dze badań, szczegółowy zakres usług medycznych
i uśrednione koszty tych usług.

Weryfikacja – przeprowadzona w oparciu o opisane

wyżej założenia i badania ankietowe – wykazała, iż:

przeciętny koszt wypadku przy pracy obciąża-

jący przedsiębiorstwo wyniósł 3760 zł, przy jedno-
czesnym znacznym jego zróżnicowaniu dla poszcze-
gólnych przedsiębiorstw,

w wymienionym okresie (lata 2001-2003) wy-

stępowała tendencja spadkowa zarówno w zakresie
ogólnych kosztów wypadków, jak i kosztu prze-
ciętnego wypadku, na co decydujący wpływ miały
zmiany zasad wypłaty niektórych świadczeń z tytułu
wypadków przy pracy,

przeciętny koszt wypadku przy pracy ponoszo-

ny przez osoby poszkodowane i ich rodziny wyniósł
771 zł; przy czym był on zdecydowanie najwyższy
w przedsiębiorstwie przemysłu petrochemicznego
– 1818 zł (co było spowodowane znacznym kosz-
tem związanym ze zmniejszonymi dochodami osób
poszkodowanych w tym przedsiębiorstwie), zaś
w większości pozostałych przedsiębiorstw kształto-
wał się w granicach 200-500 zł,

w kosztach wypadków przy pracy ponoszo-

nych przez osoby poszkodowane i ich rodziny naj-
większy udział miały koszty związane ze zmniejszo-
nymi dochodami osób poszkodowanych, a ponadto
z transportem, zakupem lekarstw oraz z leczeniem,

w następstwie 126 wypadków przy pracy miało

miejsce 598 wizyt lekarskich ambulatoryjnych, co
oznacza, iż na 1 wypadek przypadało przeciętnie
4,7 wizyty ambulatoryjnej (na 1 wypadek powodują-
cy absencję powyżej 28 dni – 6,6 wizyty lekarskiej),

z leczenia stacjonarnego korzystało 22% ogółu

ankietowanych, w tym 41% poszkodowanych, któ-
rych niezdolność do pracy wyniosła powyżej 28 dni,

przeciętna długość pobytu w szpitalu wyniosła

2,4 dnia (dla wypadków powodujących absencję po-
wyżej 28 dni – 4,5 dnia),

36% ogółu ankietowanych zostało skierowa-

nych na rehabilitację ambulatoryjną, a 5% – na reha-
bilitację stacjonarną.

Szacunek społecznych kosztów
wypadków przy pracy w Polsce

Opracowana metoda obliczania społecznych

kosztów wypadków przy pracy oraz jej weryfikacja
umożliwiły dokonanie analizy i oszacowania społecz-
nych kosztów wypadków przy pracy w Polsce.

Szacunku społecznych kosztów wypadków przy

pracy dokonano jedynie dla wypadków urazowych,

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

objętych rejestracją GUS i ZUS; nie uwzględniono
wypadków bezurazowych z uwagi na brak odpo-
wiednich danych statystycznych.

Przy szacowaniu kosztów wypadków przy pra-

cy w zakresie świadczeń powypadkowych przyjęto
stan prawny obowiązujący od 1 stycznia 2003 r.,
a więc po wejściu w życie ustawy wypadkowej
z 2002 r., uwzględniając w szczególności:

— przeciętną wysokość świadczenia rentowego

z tytułu wypadku przy pracy (renta rodzinna i renta
z tytułu niezdolności do pracy),

— przeciętną wysokość jednorazowego odszko-

dowania z tytułu wypadku przy pracy,

— przeciętną wysokość zasiłku chorobowego,

wypłacanego z tytułu wypadku przy pracy, wraz
z uwzględnieniem przeciętnej liczby dni zasiłko-
wych,

— przeciętną wysokość świadczenia rehabilita-

cyjnego.

Obliczanie społecznych kosztów wypadków przy

pracy przeprowadzono oddzielnie dla czterech na-
stępujących rodzajów wypadków:

śmiertelnych

w wyniku których poszkodowani pobierają renty

z tytułu niezdolności do pracy

powodujących nie-

zdolność do pracy powyżej 28 dni

powodujących

niezdolność do pracy do 28 dni (włącznie).

Przy obliczaniu kosztów wypadku śmiertelnego

– przeniesionych na społeczeństwo, a ponoszo-
nych przez ZUS – uwzględnione zostały trzy świad-
czenia:

— renta rodzinna – w ogólnej wysokości 326 650 zł

[1271 zł (przeciętna renta po potrąceniu podatku
dochodowego) 2 257 miesięcy (średni okres pobie-

rania renty)],

— jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci

w wyniku wypadku – w wysokości 47 750 zł,

— zasiłek pogrzebowy – w wysokości 4250 zł.
W grupie wypadków skutkujących wypłatą świad-

czenia rentowego, podobnie jak w grupie wypadków
śmiertelnych, podstawowym podmiotem ponoszą-
cym ich koszty był ZUS. Wśród kosztów ponoszo-
nych przez tę instytucję uwzględnione zostały cztery
następujące świadczenia:

— renta z tytułu niezdolności do pracy – w ogól-

nej wysokości 222 150 zł [1248 zł (przeciętna renta
po potrąceniu podatku dochodowego) 2 178 mie-

sięcy średni okres pobierania renty)],

— zasiłek chorobowy – w ogólnej wysokości

8280 zł [46 zł (przeciętna wysokość zasiłku chorobo-
wego) 2 180 dni (średni okres pobierania zasiłku)],

— jednorazowe odszkodowanie – w wysokości

5250 zł,

— świadczenie rehabilitacyjne (pieniężne).
Przeprowadzone obliczenia społecznych kosztów

wypadków przy pracy wykazały, iż:

przeciętny społeczny koszt wypadku przy

pracy w Polsce w 2002 r. wynosi 27 740 zł, w tym:

wypadku śmiertelnego – 483 000 zł

wypadku

rentowego – 386 100 zł

wypadku powodującego

absencję powyżej 28 dni – 22 300 zł

wypadku po-

wodującego absencję do 28 dni włącznie – 8500 zł,

koszty przeniesione na społeczeństwo sta-

nowią 76% ogólnego przeciętnego kosztu wypadku
przy pracy, w tym koszty ZUS – 46%, a koszty leczenia
– 30%; natomiast koszty ponoszone przez poszko-
dowanego i jego rodzinę stanowią 13% ogólnego
przeciętnego kosztu wypadku przy pracy, zaś koszty
ponoszone przez przedsiębiorstwa – zaledwie 11%,

udział kosztów ZUS w przeciętnym koszcie

wypadku przy pracy jest największy wśród wypad-
ków śmiertelnych (stanowi aż 78% ogólnego kosztu
wypadku) oraz wśród wypadków rentowych (61%),

koszty leczenia stanowią główną pozycję

w wielkości przeciętnego kosztu wypadku przy pracy
w grupie wypadków powodujących absencję powy-
żej 28 dni (53%) i w grupie wypadków powodujących
absencję do 28 dni włącznie (44%),

koszty ponoszone przez poszkodowanych i ich

rodziny mają największy udział w przeciętnym koszcie
wypadku wśród wypadków rentowych (25%) oraz
wśród wypadków śmiertelnych (13%),

bardzo niski jest udział przedsiębiorstw w kosz-

tach wypadków przy pracy.

Podsumowanie

W przedstawionych wyżej wynikach obliczeń

społecznych kosztów wypadków przy pracy zwraca
uwagę szczególnie wysokie obciążenie kosztami
– poniesionymi z tytułu wypadków przy pracy – Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych.

Podjęte przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych

działania z zakresu prewencji wypadkowej mają na
celu promowanie systemów zarządzania bezpie-
czeństwem i higieną pracy, upowszechnianie zasad
bezpiecznej pracy w różnych sektorach gospo-
darki, a także rozwijanie działalności informacyjnej
i wydawniczej w tym zakresie. Wszystkie podjęte
działania mają podstawowy cel – ograniczenie licz-
by wypadków przy pracy, a w szczególności liczby
wypadków śmiertelnych oraz ciężkich, skutkujących
trwałą niezdolnością do pracy.

Społeczne skutki wypadków, tragedie osobiste

i rodzinne, straty pracodawców będące skutkami
wypadków przy pracy są podstawą do zwrócenia
uwagi na ważne zadanie, jakim jest kształtowanie
w społeczeństwie kultury bezpieczeństwa – nie
tylko w środowisku pracy, ale również w domu,
w drodze do pracy, podczas wypoczynku. Istotną
sprawą jest również zgłaszanie wszystkich wypad-
ków, jakie miały miejsce w zakładach pracy, w celu
dokonywania ich analizy, wyciągania wniosków
i podejmowania działań zapobiegających ich skut-
kom. Dotyczy to zwłaszcza wypadków urazowych
o lżejszych skutkach i, na ogół nierejestrowanych,
wypadków bezurazowych. Wypadki te, ze względu
na wysoką częstotliwość występowania, wpływają
zwłaszcza na wzrost kosztów ponoszonych przez

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

przedsiębiorstwa, a w konsekwencji – na wzrost cen
ich wyrobów lub usług.

Wspólne działania prewencyjne z zakresu

bezpiecznego środowiska pracy wielu instytucji
w Polsce powinny przyczynić się do kształtowania
pożądanej kultury bezpieczeństwa zatrudnionych
pracowników, a co za tym idzie – zmniejszenia
liczby i skutków wypadków przy pracy. To z kolei
spowoduje zmniejszenie kosztów społecznych po-
noszonych z tytułu wypadków przy pracy.

Bibliografia

1. M. Aaltonen (1996). A consequence and cost analysis of

occupational accidents in furniture industry. People and work
(Research Reports 6). Helsinki, Finlandia: Finish Institute of
Occupational Health.

2. D. Andreoni (1986). The cost of occupational accidents and

diseases (Occupational Safety and Health, 54). Genewa,
Szwajcaria: Międzynarodowe Biuro Pracy.

3. Health and Safety Executive ( 1999 ). The costs to Britain of

workplace accidents and work-related ill health in 1995/96,
Norwich, Wielka Brytania: Health and Safety Executive Book.

4. Z. Pawłowska, J. Rzepecki: Metoda obliczania kosztów wy-

padków przy pracy w przedsiębiorstwie. Bezpieczeństwo
Pracy, 1998, nr 9.

5. Renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinne przy-

znane w 2002 roku z powodu wypadków przy pracy, w drodze
do pracy lub z pracy oraz chorób zawodowych. Zakład Ubez-
pieczeń Społecznych, Departament Statystyki, Warszawa
2003.

6. Safety and health at work. Robens Committe Report 1970-

-1972 (1972). Wielka Brytania, Department of Employment.

7. J. Sobczak-Rustecka (1973). Metody obliczania ekonomicz-

nych skutków wypadków przy pracy (Materiały do Studiów
i Badań, 12). Warszawa: Centralny Instytut Ochrony Pracy.

8. A. Söderqvist, T. Rundmo, M. Aaltonen: Cost of Occupational

Accidents in the Nordic Furniture Industry. The Institute for
Human Safety and Accident Research (JPSO), Stockholm
1989.

9. J. Turć (2001). Koszty i straty wynikające z wypadków przy

pracy i chorób zawodowych w roku 2000 (Raport czeskiego
Instytutu Ochrony Pracy). Niepublikowane tłumaczenie z cze-
skiego, Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa.

10. Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu spo-

łecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. nr 199, poz. 1673).

Jan Rzepecki

Centralny Instytut Ochrony Pracy

Anna Serafińska

Zakład Ubezpieczeń Społecznych

ongres został zorganizowany przez Instytut Re-
habilitacji Republiki Słowenii (obchodzący w tym

roku jubileusz 50-lecia istnienia), pod patronatem ho-
norowym ministrów: zdrowia, edukacji, nauki i sportu
oraz pracy i spraw socjalnych Republiki Słowenii.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych reprezentowa-

ła Alicja Barwicka, dyrektor Departamentu Prewencji
i Rehabilitacji.

Z uwagi na szeroki zestaw poruszanych zagad-

nień obrady toczyły się w równoległych sesjach

VIII Kongres

Europejskiej Federacji Badawczej

dla Rehabilitacji – Lublana 2004

W dniach 13-17 czerwca br. w stolicy
Słowenii odbył się VIII Kongres Eu-
ropejskiej Federacji Badawczej dla
Rehabilitacji.
W obradach uczestniczyło około 400 przedstawicieli z 42 krajów,
głównie europejskich. Najliczniej reprezentowane były Finlandia,
Wielka Brytania i Niemcy; obecni byli również przedstawiciele Sta-
nów Zjednoczonych, Kanady, Australii, Japonii i Korei Południowej.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

tematycznych. Wygłoszono ponad 230 referatów,
w tym 54 podczas tzw. sesji plakatowych.

Sesje tematyczne obejmowały w szczególności

następujące zagadnienia:

— rehabilitacja w zespołach bólowych kręgosłupa,
— rehabilitacja w uszkodzeniach rdzenia krę-

gowego,

— postępy w zwalczaniu bólu,
— elektrodiagnostyka w rehabilitacji,
— badania czynnościowe i biochemiczne w re-

habilitacji,

— rehabilitacja w pourazowym uszkodzeniu

splotu barkowego,

— rehabilitacja w osteoporozie,
— międzynarodowa klasyfikacja niepełnospraw-

ności ICF,

— rehabilitacja w schorzeniach układu sercowo-

-naczyniowego,

— rehabilitacja w schorzeniach pulmonologicznych,
— aspekty psychospołeczne rehabilitacji,
— rehabilitacja zawodowa,
— rehabilitacja po udarze mózgu,
— rehabilitacja osób głuchych i niedosłyszących,
— rehabilitacja osób starszych,
— rehabilitacja dzieci,
— rehabilitacja w programach prewencji rento-

wej i wypadkowej.

Po obradach uczestnicy kongresu mogli zwiedzić

Słoweński Instytut Rehabilitacji, gdzie demonstrowa-
no najnowsze osiągnięcia fizykoterapii oparte o teorię
kwantową światła białego – izolowany kwant energii
świetlnej doprowadza się bezpośrednio do mitochon-
drium komórki. Metoda ta pozwala na precyzyjne
dotarcie jedynie do zmienionych chorobowo struktur
komórki, stąd nie ma żadnych działań ubocznych
i bardzo szybko przynosi efekt leczniczy. Stosowana
jest jedynie w kilku ośrodkach badawczych na świecie.

ykłady w zakresie badań nad patofizjologią
konkretnych schorzeń (w szczególności

uszkodzeń rdzenia kręgowego, splotu barkowego,
udaru mózgu, osteoporozy oraz niektórych za-
burzeń typu nerwowo-mięśniowego) obejmowały
analizę zjawisk biomechanicznych, ale także anali-
zę zaburzeń na poziomie komórkowym, zwłaszcza
w zakresie mechanizmów dysocjacji jonów wapnia
oraz działania pompy sodowo-potasowej.

Ze względu na złożoną problematykę działań reha-

bilitacyjnych u chorych po udarach wiele ośrodków
rehabilitacyjnych, specjalizujących się w tej tematyce,
przedstawiało wyniki badań oraz dzieliło się obserwa-
cjami z prowadzonych programów rehabilitacyjnych.
Mimo doskonalenia metod rehabilitacji, stany pouda-
rowe nastręczają nadal trudności w uzyskaniu przez
pacjentów dostatecznej zdolności do funkcjonowania
w środowisku rodzinnym i zawodowym.

Międzynarodowa klasyfikacja niepełnosprawnoś-

ci ICF jest obecnie stosowana przez większość kra-
jów świata. Podczas obrad dzielono się własnymi
doświadczeniami w jej stosowaniu oraz mówiono
o wynikających w praktyce problemach. Skala ICF
jest bardzo przydatna, ponieważ po zakończeniu
procesu diagnostycznego pozwala nie tylko na
właściwą klasyfikację schorzenia, ale równocześnie
na właściwą interpretację możliwości i ograniczeń
osoby niepełnosprawnej. Jednocześnie podkreślano
złożoność parametrów skali i trudności techniczne
w jej praktycznym stosowaniu.

Za niezwykle ważny problem uznano rozwój metod

rehabilitacyjnych skierowanych do osób po 65 roku

Lublana w pełnej krasie. W budynku na wprost mieści się najstarsza w Europie apteka.

Fot: A. Barwicka

Tu toczyły się obrady.

Fot: A. Barwicka

Widok sali obrad.

Fot: A. Barwicka

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

życia. Ma to związek z występującymi w całej Europie
niekorzystnymi zjawiskami demograficznymi (wydłuże-
nie średniej długości trwania życia przy obniżającym
się wskaźniku przyrostu naturalnego i nadumieralności
mężczyzn w wieku produkcyjnym). Dla starzejących się
europejskich społeczeństw niezbędne będzie przygo-
towanie metod i technik rehabilitacyjnych, które pozwo-
lą jak najdłużej zachować prawidłowe funkcjonowanie
w życiu społecznym i zawodowym.

Wobec ciągłego rozwoju nauk medycznych i po-

stępów w leczeniu wielu chorób u dzieci i młodzie-
ży, a także w związku z możliwościami utrzymywania
funkcji życiowych noworodków, nawet z bardzo
niską wagą urodzeniową i często z ciężkimi wadami
wrodzonymi, pojawia się konieczność doskonalenia
metod rehabilitacji pediatrycznej. Stosowana terapia
musi umożliwiać optymalne funkcjonowanie dziecka
w aspekcie psychofizycznym. Szczególną uwagę na-
leży zwracać zwłaszcza na jego prawidłowy rozwój
psychiczny.

Obowiązującym aktualnie kierunkiem działań

w zakresie rehabilitacji osób głuchych i niedo-
słyszących jest jak najwcześniejsze oprotezo-
wanie lub wszczepienie implantów ślimakowych,
a następnie prowadzenie logoterapii i rehabilitacji
psychologicznej. Chodzi o pełną integrację osób
dotkniętych wymienioną niesprawnością ze spo-
łeczeństwem. Dotyczy to przede wszystkim dzieci
i młodzieży.

W ostatnich latach nastąpił dalszy rozwój tech-

nik rehabilitacyjnych stosowanych w schorzeniach

układu sercowo-naczyniowego i w schorzeniach
pulmonologicznych. Jednak w tych grupach
schorzeń najważniejsze są procedury diagno-
styczne. Muszą one – przy stopniowym obciążaniu
wysiłkiem – w możliwym do przewidzenia zakresie
gwarantować bezpieczeństwo pacjentowi. Ocena
parametrów krążeniowo-oddechowej wydolności
organizmu powinna być powtarzana przez cały
czas trwania programu. Szczególnie ważne jest
dostarczenie pacjentowi wiedzy w zakresie znajo-
mości czynników ryzyka (palenie tytoniu, otyłość,
wysokość ciśnienia tętniczego krwi, poziom cukru
i lipidów w surowicy krwi) oraz zmniejszenie,
w stosunku do poziomu wyjściowego, lęku. Zaleca
się, by oceny poziomu lęku pacjenta (według
dostępnych testów) dokonywano na początku
i na końcu programu rehabilitacji, co pozwalało-
by na zastosowanie w koniecznych przypadkach
bardziej skutecznej terapii psychologicznej. Zwra-
cano też uwagę na potrzebę ujednolicenia formy
sporządzanej dokumentacji medycznej, w sposób
umożliwiający właściwą interpretację uzyskanych
wyników.

Bardzo duże zainteresowanie wzbudziły se-

sje tematyczne dotyczące współczesnych metod
walki z bólem. Wszędzie na świecie w ośrodkach
rehabilitacyjnych stosuje się wszelkie dostępne
metody zniesienia lub przynajmniej ograniczenia
bólu, przy czym farmakoterapia jest traktowana
jako ostateczność. Podczas obrad przedstawiono
wyniki stosowania nowoczesnych technik terapeu-
tycznych (głównie z użyciem laserów) dla zniesienia
bólu. Jak dotychczas, poza odnerwieniem, nie jest
znana całkowicie skuteczna metoda w tym zakre-
sie, ale prowadzone w wielu ośrodkach naukowych
prace doświadczalne nad czasowym i odwracalnym
wyłączeniem z nerwu jedynie najlepiej przewodzą-
cej bodźce czuciowe wiązki włókien dają pewną
nadzieję na poprawę sytuacji pacjentów. Skala
problemu jest ogromna i dlatego np. w Belgii funk-
cjonuje aż 12 ośrodków klinicznych zajmujących się
wymienioną tematyką.

Jednym z podstawowych zadań zespołu me-

dycznego w każdym ośrodku rehabilitacyjnym
jest rehabilitacja w zespołach bólowych krę-
gosłupa. Ten rodzaj zaburzenia funkcjonowania
narządu ruchu przybiera już w niektórych krajach
formę epidemii. W trakcie spotkania omawiano
przede wszystkim sposób stosowania i efektyw-
ność różnych procedur fizjo- i fizykoterapii. Zwraca
uwagę duża rozpiętość uzyskanych w różnych
krajach wyników terapeutycznych. Uważa się, że
powyższe różnice mogą wynikać ze zbyt późnego
– w wielu przypadkach – rozpoczęcia rehabilitacji,
stosowania niewłaściwych sposobów leczenia,
a także z niskiego poziomu wiedzy społeczeństw
w zakresie ochrony kręgosłupa przed nadmierny-
mi obciążeniami przy wykonywaniu podstawowych
czynności domowych i zawodowych.

Jeden z plakatów prezentowanych w czasie sesji.

Fot: A. Barwicka

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

zczególne zainteresowanie towarzyszyło sesjom
poświęconym działaniom prewencyjnym. Dzi-

siaj w Europie już nikt i nikogo nie przekonuje do sto-
sowania rehabilitacji leczniczej dla celów prewencji
rentowej i wypadkowej. Dyskusja dotyczy natomiast
rodzaju i efektywności stosowanych metod. Wiele
krajów dzieliło się swoimi doświadczeniami w tej dzie-
dzinie, przedstawiając wyniki badań i analiz. W toku
dyskusji wypracowano następujące wnioski:

niezbędne jest przestrzeganie jednolitych stan-

dardów prowadzenia rehabilitacji – opracowanych
i rekomendowanych przez Europejskie Towarzystwo
Medycyny Fizykalnej i Rehabilitacji (założenia do
tych standardów zostały przedstawione na XIII Euro-
pejskim Kongresie Medycyny Fizykalnej i Rehabilita-
cji w Brighton, w maju 2002 r.),

dla stałego monitorowania potrzeb rehabili-

towanych pacjentów oraz dla oceny efektywności
podjętych działań należy prowadzić w sposób ciągły
badania ankietowe wśród odbiorców programów re-
habilitacyjnych,

programy rehabilitacji ukierunkowane na odpo-

wiednie grupy schorzeń muszą być okresowo mody-
fikowane – tak, by uwzględniały aktualny stan wiedzy
medycznej.

Przedstawione doświadczenia dotyczyły różnych

aspektów prowadzonych programów prewencyj-
nych. Efektywność działań jest najwyższa w krajach
o wysokim poziomie świadomości dotyczącej ochro-
ny własnego zdrowia i znaczenia wartości pracy.

W Finlandii w 2003 r., w wyniku zakończonego

programu prewencyjnego, wróciło do pracy, stu-
diowało lub też zgłosiło swoją ofertę na rynku pracy
64% rehabilitowanych osób, 18% – pozostało nadal
niezdolnymi do pracy, 14% – przerwało program
z różnych powodów. Wyniki te, w stosunku do da-
nych za rok 1996 i 1998, znacznie się poprawiły.
W ciągu ostatnich kilku lat w Finlandii zintensyfiko-
wano działania (w ramach programów prewencji
rentowej i wypadkowej) w zakresie promowania
wiedzy o czynnikach niebezpiecznych dla zdrowia
i życia człowieka, w szczególności w środowisku
pracy, oraz wiedzy dotyczącej walki ze stresem.
Przeprowadzono ogólnonarodową kampanię pro-
mującą zachowania prozdrowotne, włączając do
niej pracodawców z wszystkich gałęzi gospodarki.

Innym przykładem jest Kosowo, gdzie przy po-

mocy francuskich specjalistów wdrożono niedawno
działania prewencyjne. W 2003 r. po zakończeniu
programu kompleksowej rehabilitacji 96% ankieto-
wanych osób nie podjęło jakiegokolwiek zatrudnie-
nia, przy czym 70% osób z tej grupy również nigdy
wcześniej nie pracowało. Program będzie jednak
kontynuowany po wprowadzaniu odpowiednich mo-
dyfikacji w celu poprawy jego efektywności.

Zachęcające są również wyniki ekonomicz-

ne uzyskane dzięki działaniom prewencyjnym.
W krajach skandynawskich oszczędza się średnio
rocznie około 25 mln euro w wyniku ograniczenia

liczby świadczeń rentowych, w związku z realizacją
programów prewencji rentowej, przy nakładach
rocznych na te programy w przeciętnej wysokości
około 12,5 mln euro.

Podczas obrad przedstawiono wiele konkretnych

propozycji prowadzenia kompleksowych programów
rehabilitacji, tj. uwzględniających rehabilitację me-
dyczną, psychologiczną, zawodową oraz promocję
zdrowia. W większości krajów program prowadzony
jest przez pięć dni w tygodniu, w godzinach 9

-17

w dwu cyklach dziennych, z uwzględnieniem godzin-
nej przerwy w środku dnia. Zakres tematów doty-
czących promocji zdrowia obejmuje przede wszyst-
kim: czynniki ryzyka w chorobach cywilizacyjnych,
podstawową wiedzę o procesie chorobowym, który
dotyczy pacjenta, czynniki zagrożenia dla zdrowia
w miejscu pracy, wiedzę w zakresie praw człowieka
i praw pracownika. W niektórych ośrodkach omawia-
ne są zagadnienia dotyczące m.in. ekologii, prawa
pracy oraz umiejętności prowadzenia negocjacji.
Tam, gdzie zajęcia są prowadzone również przez
zawodoznawcę, efektywność prowadzonych działań
znacznie wzrasta.

Trwają prace nad dalszym doskonaleniem pro-

gramów kompleksowej rehabilitacji w ramach pre-
wencji rentowej i wypadkowej, prowadzonych przez
instytucje zabezpieczenia społecznego, z uwagi na
ich przydatność dla społeczeństw w aspekcie zdro-
wotnym, społecznym i zawodowym.

iezwykle istotnym elementem prowadzonych
programów prewencji rentowej i wypadkowej

jest rehabilitacja zawodowa. Prawie wszędzie
jest to część składowa kompleksowych działań
rehabilitacyjnych (poza aspektem medycznym i psy-
chologicznym); nie jest realizowana jako odrębny
program.

U osoby, która w wyniku następstw choroby

lub wypadku jest zagrożona długotrwałą niezdol-
nością do pracy, ale jednocześnie rokuje po prze-
prowadzeniu rehabilitacji powrót do zatrudnienia,
należy zawsze wykorzystać istniejący aktualnie
potencjał organizmu, który pozwoli na ponowne
podjęcie zarobkowania (nieraz w innym zawodzie
niż dotychczas wykonywany). Uzyskanie dobrego
wyniku w tym zakresie, poza działaniami medycz-
nymi, wymaga:

— odbudowania motywacji do pracy w wyniku

działań psychologa,

— zdiagnozowania przez zawodoznawcę możli-

wości zawodowych pacjenta oraz możliwości zatrud-
nienia na rynku pracy,

— pomocy o charakterze „logistycznym”, udzie-

lanej przez pracownika socjalnego w pierwszym
okresie nowego zatrudnienia, oraz

— ewentualnie przeszkolenia zawodowego.
Z doświadczeń fińskich, belgijskich i francuskich

wynika, że przygotowanie do nowego zatrudnienia
wcale nie musi być poprzedzone odrębnym prze-

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

szkoleniem zawodowym, wiążącym się z nauką
nowego zawodu. Należy natomiast wykorzystać
w każdym przypadku dotychczas uzyskane przy-
gotowanie teoretyczne i praktyczne oraz zdobyte
w okresie zatrudnienia doświadczenie. Zdaniem
wielu dyskutantów nieskuteczność przywrócenia
zdolności do zarobkowania i powrotu rehabilitowa-
nej osoby na rynek pracy, mimo uzyskania znaczącej
poprawy funkcji organizmu, jest często traktowana
jako porażka ośrodków rehabilitacyjnych.

olejnym ważnym elementem składowym pro-
gramów kompleksowej rehabilitacji medycznej

jest rehabilitacja psychologiczna. Wraz z postępem
w tej dyscyplinie wiedzy wprowadzane są do prak-
tycznej realizacji zarówno nowe testy diagnostyczne,
jak i nowe formy oddziaływania psychoterapeutycz-
nego. Wielu uczestników kongresu akcentowało
konieczność stałego monitorowania (według po-
wszechnie używanych testów ankietowych) potrzeb
pacjentów ośrodków rehabilitacyjnych w zakresie za-
gadnień dotyczących jakości życia oraz problemów
sfery psychicznej.

Należy zauważyć, że analogicznie, tj. bez stałego

monitorowania potrzeb pacjentów w zakresie wiedzy

dotyczącej zdrowia i zachowań prozdrowotnych, nie
może być prawidłowo realizowany w ośrodku rehabi-
litacyjnym program promocji zdrowia. Prowadzenie
wśród pacjentów badań ankietowych pozwoli na
dokonanie oceny efektywności przekazywanej im
wiedzy o czynnikach ryzyka najczęściej występują-
cych chorób cywilizacyjnych, czy o zagrożeniach dla
zdrowia występujących w środowisku pracy.

Podczas obrad – mimo wielogodzinnych dysku-

sji – uczestnicy kongresu nie uzyskali odpowiedzi
na wszystkie nurtujące ich pytania. W niektórych
przypadkach wnioskiem z analizy problemu było
stwierdzenie, iż według stanu wiedzy medycznej na
dzień dzisiejszy odpowiedzi na postawione pytania
nie można udzielić.

Należy mieć nadzieję, że przynajmniej część

z tych problemów zostanie wyjaśniona na kolejnym
kongresie Europejskiej Federacji Badawczej dla
Rehabilitacji, który odbędzie się w 2007 r. w Buda-
peszcie.

Alicja Barwicka

Departament Prewencji i Rehabilitacji

1. Wprowadzenie

Przepisy prawa pracy przewidują przeniesienia

ochronne w związku z chorobą zawodową lub wy-
padkiem przy pracy, tj. wynikające ze szkodliwych
warunków pracy (art. 230 k.p., art. 231 k.p.), a tak-
że specjalne przeniesienia ochronne dla pracow-
nic w ciąży i w okresie karmienia dziecka piersią
(art. 179 k.p., art. 178

k.p.)

Przedmiotem prezentowanego opracowania jest

szczegółowa analiza regulacji prawnych dotyczą-
cych zmiany dotychczasowych warunków pracy
oraz przeniesienia kobiety ciężarnej lub w okresie
karmienia do innej pracy. Obowiązki pracodawcy
związane ze stworzeniem dogodnych warunków
pracy kobiecie w związku z macierzyństwem usta-
nowiono w dążeniu do zapewnienia ochrony zdrowia
pracownicy, prawidłowego przebiegu ciąży oraz
rozwoju dziecka. W regulacjach tych wyraźnie widać
przyjętą przez ustawodawcę preferencję ochrony

zdrowia pracownic i ich potomstwa nad doraźnym
interesem pracodawcy. Przeniesienia ochronne są
istotnym środkiem prewencyjnym przed szkodliwym
wpływem wykonywania niektórych czynności zawo-
dowych na zdrowie przyszłych matek i ich dzieci. Re-
alizowane są nie tylko w interesie kobiet, ale również
w szeroko pojmowanym interesie społecznym.

Podjęcie powyższego zagadnienia oraz przed-

stawienie wymienionych regulacji prawnych szero-
kiemu odbiorcy, w szczególności pracodawcom,
służbom bhp, służbom medycyny pracy, pracow-
nikom i ich reprezentacjom wydaje się obecnie
bardzo ważne, ponieważ polskie przepisy prawne
dotyczące stworzenia właściwych warunków pra-
cy kobietom w związku z macierzyństwem uległy
w ostatnim czasie dość istotnym zmianom wynika-
jącym z potrzeby ich dostosowania do obowiązują-
cych w tym zakresie standardów wspólnotowych

Przeniesienie pracownicy do innej pracy

w związku z macierzyństwem

okiem prawnika

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jed-

nolity: Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy – Kodeks

pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 128, poz. 1405);
ustawa z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 213, poz. 2081).

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

Na poziomie Unii Europejskiej problematyka ta
jest przedmiotem regulacji dyrektywy Rady z dnia
19 października 1992 r. w sprawie wprowadzenia
środków zmierzających do poprawy w miejscu
pracy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracow-
nic w ciąży, po urodzeniu dziecka lub karmiących

W związku z postanowieniami zawartymi w powołanej
dyrektywie polski ustawodawca m.in. w wyraźny spo-
sób rozszerzył obowiązek przeniesienia kobiety do
innej pracy na okres karmienia dziecka piersią oraz zo-
bowiązał pracodawcę do zwolnienia od pracy pracow-
nicy w okresie ciąży lub w okresie karmienia, z zacho-
waniem prawa do wynagrodzenia, w razie niemożności
przesunięcia jej do innej, bezpiecznej pracy.

2. Prace wzbronione kobietom

Ustawodawca w art. 176 k.p. stanowi, że „nie wol-

no zatrudniać kobiet przy pracach szczególnie uciąż-
liwych lub szkodliwych dla zdrowia” oraz zobowiązu-
je Radę Ministrów do określenia wykazu takich prac
w drodze rozporządzenia. Szczegółowy Wykaz prac
szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia
kobiet został zamieszczony w załączniku do rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r.
w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub
szkodliwych dla zdrowia kobiet

Powołany wykaz prac adresowany jest do trzech

grup kobiet, tj. do ogółu kobiet, do kobiet w ciąży
i w okresie karmienia dziecka piersią oraz tylko do
kobiet w ciąży. Na przykład dla ogółu kobiet wpro-
wadzono zakaz wykonywania pracy pod ziemią we
wszystkich kopalniach, a także zabroniono im wy-
konywania prac związanych z określonym wysiłkiem
fizycznym. Szerszy zakres prac wzbronionych odnosi
się do kobiet ciężarnych lub karmiących dziecko pier-
sią, którym w szczególności zakazano wykonywania
prac w podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu,
prac w kontakcie ze wskazanymi szkodliwymi czyn-
nikami biologicznymi lub substancjami chemicznymi,
a także prac grożących ciężkimi urazami fizycznymi
i psychicznymi. Nie mogą one pracować również w mi-
kroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym oraz w na-
rażeniu na promieniowanie jonizujące, ale dopiero po
przekroczeniu ustanowionych dla nich norm ochron-
nych. Kobietom w ciąży zabroniono m.in. wykonywa-
nia prac na wysokości oraz w wykopach i zbiornikach
otwartych, a także świadczenia pracy w środowisku,
w którym poziom ekspozycji na hałas i drgania prze-
kracza wielkości wskazane w wykazie. Niedopuszczal-
ne jest również zatrudnianie kobiet w ciąży w określo-
nym narażeniu na działanie pól elektromagnetycznych
oraz promieniowania nadfioletowego, a także przy ob-

słudze monitorów ekranowych powyżej określonego
w wykazie limitu czasowego.

Warto zauważyć, że w analizowanym wykazie

niektóre prace są pracownicom wzbronione nieza-
leżnie od stopnia narażenia na czynniki szkodliwe lub
niebezpieczne dla zdrowia, np. prace nurków, prace
w narażeniu na działanie czynników rakotwórczych
i o prawdopodobnym działaniu rakotwórczym, prace
w wymuszonym rytmie pracy, prace w wykopach
i zbiornikach otwartych. Przeważają jednak prace,
których wykonywanie zabronione jest w określonych
warunkach, czyli dopiero po przekroczeniu wyzna-
czonych w wykazie norm ochronnych, np. prace
w środowisku, w którym występują nagłe zmiany
temperatury powietrza w zakresie przekraczającym
15°C, prace w narażeniu na działanie rozpuszczalni-
ków organicznych, jeżeli ich stężenia w środowisku
pracy przekraczają wartości 1/3 najwyższych dopusz-
czalnych stężeń, czy prace przy obsłudze monitorów
ekranowych powyżej 4 godzin na dobę. Oznacza
to, że pracodawca zatrudniający kobietę w ciąży lub
w okresie karmienia przy pracy wzbronionej, nie
zawsze musi przenieść taką kobietę do innej pracy,
lecz może dostosować warunki pracy na jej dotych-
czasowym stanowisku do dopuszczalnego poziomu
określonego w wykazie.

Wykaz prac szczególnie uciążliwych lub szkodli-

wych dla zdrowia kobiet, stanowiący załącznik do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września
1996 r., ma charakter ogólny. Dlatego ustawodaw-
ca zobowiązał pracodawcę do zamieszczenia wy-
kazu prac wzbronionych kobietom w regulaminie
pracy (art. 104

§ 1 pkt 6 k.p.). Pracodawca ma

zatem obowiązek, na podstawie powszechnie obo-
wiązującego wykazu prac szczególnie uciążliwych
lub szkodliwych dla zdrowia kobiet, opracować
„własny” wykaz istniejących w zakładzie konkret-
nych stanowisk pracy, na których zabronione jest
zatrudnianie wszystkich kobiet oraz kobiet w ciąży
lub w okresie karmienia. Należy jednak pamiętać, że
umieszczenie wykazu takich stanowisk w regulaminie
pracy nie oznacza, że tylko na tych stanowiskach
w danym zakładzie nie wolno zatrudniać kobiet.
W przypadku bowiem niekompletnego określenia
wykazu prac wzbronionych kobietom w regulaminie
pracy zawsze zastosowanie znajdą ogólne przepisy
zawarte w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie
wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych
dla zdrowia kobiet. Trzeba dodać, że pracodawca
w regulaminie pracy może rozszerzyć powszechnie
obowiązujący wykaz prac wzbronionych kobietom,
w szczególności kobietom w ciąży i w okresie karmie-
nia dziecka piersią, ale po warunkiem, że rozszerzenie
to będzie uzasadnione potrzebą zapewnienia lepszej
ochrony zdrowia pracownicom oraz ich potomstwu
i nie będzie nosiło znamion dyskryminacji kobiet

Treść dyrektywy zawarta w: Dokumenty źródłowe Instytucji

Wspólnot Europejskich w zakresie prawa socjalnego, A. Świąt-
kowski i H. Wierzbińska (opr.), Musica Iagellonica, Kraków 1999,
s. 414-423.

Dz.U. z 1996 r. nr 114, poz. 545 z późn. zm.

Z. Salwa, Zakaz zatrudniania kobiet przy pracach im wzbro-

nionych, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 2000, nr 9, s. 22.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

Należy podkreślić, że ustawowy zakaz zatrud-

niania kobiet (kobiet w ogóle, kobiet będących
w ciąży lub karmiących dziecko piersią) przy pra-
cach im wzbronionych jest adresowany zarówno do
pracodawcy, jak i do pracownicy. Zakaz ten ma cha-
rakter bezwzględnie obowiązujący i nie dopuszcza
żadnych odstępstw w tym zakresie. Pracodawca nie
może zatem dopuścić pracownicy do wykonywania
pracy wzbronionej, nawet na jej wyraźną prośbę, czy
po uzyskaniu od niej zgody. Zdrowie kobiety i peł-
niona przez nią funkcja prokreacyjna mają ogromne
znaczenie społeczne, dlatego prawo w sposób zde-
cydowany chroni te wartości, nawet przed nieroz-
ważnymi decyzjami samej pracownicy, a więc tym
bardziej przed niewłaściwymi działaniami ze strony
jej pracodawcy.

3. Przesłanki

przeniesienia ochronnego

Pracodawca ze względu na ustawowy zakaz

zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie uciąż-
liwych lub szkodliwych dla zdrowia ma obowiązek
przenieść do innej pracy:

pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko pier-

sią zatrudnioną przy pracy jej wzbronionej niezależ-
nie od stopnia narażenia na czynniki szkodliwe lub
niebezpieczne dla zdrowia (art. 179 § 1 k.p. w związ-
ku z art. 176 k.p.),

pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko

piersią zatrudnioną w warunkach pracy jej wzbro-
nionych, jeżeli dostosowanie warunków pracy na
dotychczasowym stanowisku pracy lub skrócenie
czasu pracy jest niemożliwe lub niecelowe (art. 179
§ 2 k.p. w związku z art. 176 k.p.).

Warto zauważyć, że obecnie obowiązujące prze-

pisy dotyczące przeniesienia ochronnego pracow-
nicy w związku z macierzyństwem do innej pracy
wyraźnie różnicują zakres obowiązków pracodawcy
w zależności od charakteru wykonywanej pracy
przez pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko
piersią. W przypadku gdy pracownica wykonuje
pracę jej wzbronioną niezależnie od stopnia na-
rażenia na czynniki szkodliwe lub niebezpieczne
dla zdrowia, np. wykonuje prace wewnątrz zbior-
ników i kanałów czy prace w narażeniu na prepa-
raty od ochrony roślin niezależnie od ich stężenia
w środowisku pracy), czyli pracę, której nie da się
dostosować do jej aktualnego stanu, pracodawca
zawsze ma obowiązek przenieść taką pracownicę
do innej rodzajowo pracy. Zupełnie inaczej wygląda
sytuacja, jeżeli ciężarna lub karmiąca kobieta wyko-
nuje pracę w warunkach pracy wzbronionej, tj. gdy
w środowisku pracy występują przekroczenia norm
ochronnych przewidzianych w przepisach dla takich
kobiet (np. pracownica w ciąży lub karmiąca piersią
wykonuje prace w pozycji stojącej ponad 3 godziny
w czasie zmiany roboczej, pracuje w warunkach na-
rażenia na hałas, którego poziom ekspozycji prze-

kracza wartość 65 dB, obsługuje monitor ekranowy
powyżej 4 godzin na dobę). Wówczas pracodawca,
zgodnie z art. 179 § 2 k.p., w pierwszej kolejności
ma obowiązek dostosować warunki pracy, przy-
najmniej do poziomu norm ochronnych przewi-
dzianych w przepisach dla kobiet ciężarnych lub
w okresie karmienia dziecka piersią albo tak ograni-
czyć czas pracy, aby wyeliminować zagrożenia dla
zdrowia lub bezpieczeństwa pracownicy. Dopiero
gdy dostosowanie warunków pracy na dotychcza-
sowym stanowisku pracy lub skrócenie czasu pracy
okaże się niemożliwe lub niecelowe, pracodawca
będzie mógł, a zarazem będzie zobowiązany, prze-
nieść pracownicę do innej pracy. Wprowadzenie za-
sady pierwszeństwa dostosowania warunków pracy
na dotychczasowym stanowisku przed przenie-
sieniem ochronnym należy zdecydowanie ocenić
pozytywnie, ponieważ zbędna zmiana stanowiska
pracy może prowadzić do niepotrzebnych stresów
u ciężarnej lub karmiącej pracownicy, związanych
m.in. ze zmianą otoczenia, potrzebą odbywania
szkoleń czy zmianą sposobu wykonywania pracy.
Ratio legis analizowanych regulacji prawnych pole-
ga bowiem na tym, aby szeroko pojęta modyfikacja
warunków zatrudnienia pracownicy w ciąży lub
karmiącej dziecko piersią sprzyjała prawidłowemu
przebiegowi ciąży i rozwojowi dziecka. Spełnienie
powyższego celu powinno zawsze przyświecać
pracodawcy podejmującemu decyzje w przedmio-
cie stworzenia właściwych warunków pracy dla cię-
żarnej lub karmiącej pracownicy.

Obowiązek pracodawcy przeniesienia pracow-

nicy do innej pracy wynika również z ustawowego
zakazu zatrudniania kobiet ciężarnych w porze nocnej
(art. 178 § 1 k.p. w związku z art. 178

k.p.). Przepisy

prawa pracy za pracę w porze nocnej przyjmują pracę
między godzinami 21

a 7

(art. 151

§ 1 k.p.). W tym

przypadku ustawodawca także preferuje pozostawie-
nie pracownicy w okresie ciąży na dotychczasowym
stanowisku, ponieważ zobowiązuje pracodawcę do
zmiany rozkładu czasu pracy w sposób umożliwia-
jący wykonywanie przez nią pracy w ciągu dnia.
Dopiero wówczas, gdy okaże się iż wykonywanie
dotychczasowej pracy przez ciężarną pracownicę
w ciągu dnia jest niemożliwe lub niecelowe, praco-
dawca jest zobowiązany przenieść taką pracownicę
do innej pracy, nie wymagającej pracy w porze noc-
nej (art. 178

k.p.).

Warto w tym miejscu dodać, że z uwagi na prawi-

dłowy przebieg ciąży i rozwój dziecka przepisy prawa
pracy przewidują bezwzględny zakaz zatrudniania
kobiet w ciąży w godzinach nadliczbowych. Pracow-
nica w ciąży nie może być delegowana poza stałe
miejsce pracy oraz zatrudniana w systemie przery-
wanego czasu pracy, chyba że wyrazi na to zgodę
(art. 178 § 1 k.p.). Podobny zakres ochrony przy-
sługuje pracownikowi opiekującemu się dzieckiem
do lat czterech. W tym przypadku jednak nie tylko
delegowanie poza stałe miejsce pracy i zatrudnianie

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

w systemie przerywanego czasu pracy mają charak-
ter względny, ale także zakaz pracy w porze nocnej.
Dlatego, że wszystkie te zakazy mogą skutecznie
zostać uchylone za zgodą pracownika. Warto zauwa-
żyć, że z uprawnień tych może skorzystać pracow-
nik, tzn. kobieta albo mężczyzna (art. 178 § 2 k.p.).

Przedstawione dotychczas okoliczności prze-

niesienia pracownicy w związku z macierzyństwem
wynikają z ustawowych zakazów wykonywania prac
jej wzbronionych. We wszystkich trzech przypadkach
przeniesienia ochronne powinny nastąpić od chwili,
w której wykonywana przez pracownicę praca staje się
dla niej z mocy prawa wzbroniona, a więc od począt-
ku ciąży lub od początku karmienia dziecka piersią.
Obowiązki pracodawcy w tym zakresie powstają jed-
nak od momentu poinformowania przez pracownicę
o stanie ciąży lub o fakcie karmienia dziecka piersią.
Stan ciąży powinien być potwierdzony świadectwem
lekarskim (art. 185 § 1 k.p.), które pracownica na żą-
danie pracodawcy powinna mu przedstawić. Jeżeli
jednak pracownica z jakichkolwiek względów zwleka
z poinformowaniem pracodawcy o stanie ciąży, a stan
ten staje się widoczny, pracodawca powinien z wła-
snej inicjatywy przenieść pracownicę do innej pracy.
Jest to bowiem wystarczająca, a jednocześnie wiążą-
ca pracodawcę podstawa przeniesienia takiej kobiety
do innej pracy. Przepisy prawa nie regulują sposobu
i zakresu informacji dotyczącej karmienia dziecka
piersią. Biorąc jednak pod uwagę, że ustawodawca
nie określił maksymalnego okresu karmienia dziecka
piersią, który przecież u poszczególnych kobiet może
być różny, należy uznać iż pracownica powinna po-
informować pracodawcę nie tylko o fakcie karmienia
dziecka piersią, ale również o okresie karmienia i o jego
zaprzestaniu

. W praktyce zawiadomienie pracodawcy

o fakcie karmienia dziecka piersią na ogół następuje
z chwilą powrotu pracownicy z urlopu macierzyńskie-
go, a w przypadku zrezygnowania z części urlopu na
rzecz ojca dziecka, z chwilą zgłoszenia pracodawcy
wniosku w sprawie wcześniejszego powrotu do pracy.
Pracodawca ma prawo żądać od pracownicy przed-
stawienia aktu urodzenia dziecka (art. 22

§ 2 pkt 1 k.p.

w związku z art. 22

§ 3 k.p).

W myśl art. 179 § 3 k.p. podstawą do przeniesienia

ochronnego pracownicy w ciąży lub karmiącej dziecko
piersią może być również orzeczenie lekarskie stwier-
dzające przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania
dotychczasowej pracy przez taką pracownicę. Pra-
codawca wykonując orzeczenie lekarskie powinien
rozważyć, czy przeciwwskazania zdrowotne wynikają
z rodzaju pracy, czy też z warunków wykonywania
pracy. Jeżeli wynikają z warunków wykonywania pracy,
powinien dostosować warunki pracy, co najmniej do
poziomu norm ochronnych przewidzianych w prze-
pisach dla kobiet ciężarnych lub w okresie karmienia
dziecka piersią, albo tak ograniczyć czas pracy, aby
wyeliminować zagrożenia dla zdrowia lub bezpieczeń-

stwa pracownicy. Jeśli działania takie są niemożliwe lub
niecelowe, przenosi pracownicę do innej pracy.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 29 czerw-

ca 1979 r. w sprawie I PZP 19/79 uznał, że zapis
w zaświadczeniu lekarskim „przeciwwskazana praca
akordowa” zobowiązuje pracodawcę do przeniesie-
nia kobiety w ciąży do pracy, w której nie stosuje się
akordowego systemu pracy, jeżeli związane z pracą
akordową warunki uzasadniają ze względu na stan
ciąży, że pracownica nie powinna wykonywać pracy
akordowej

. Charakterystyczną cechą przeniesienia

na podstawie orzeczenia lekarskiego jest jego zin-
dywidualizowanie: wykonywana przez pracownicę
praca generalnie jest dozwolona ciężarnym lub
karmiącym kobietom, ale jest niewskazana danej ko-
biecie z uwagi na jej swoiste właściwości. Obowiązek
przeniesienia ochronnego powstaje dla pracodawcy
z chwilą przedłożenia przez pracownicę orzecze-
nia lekarskiego stwierdzającego przeciwwskazania
zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pra-
cy, co również może nastąpić od początku ciąży.

Orzeczenie lekarskie powinno odpowiadać wymo-

gom określonym w rozporządzeniu Ministra Zdrowia
i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie
badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej
opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń
lekarskich wydawanych do celów przewidzianych
w Kodeksie pracy

, a w szczególności pochodzić od le-

karza sprawującego opiekę nad pracownikami danego
zakładu. Ustawodawca w art. 179 § 7 k.p. upoważnia
Ministra Zdrowia do wydania specjalnego rozporządze-
nia w sprawie sposobu i trybu wydawania zaświadczeń
lekarskich stwierdzających przeciwwskazania zdro-
wotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez
pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią,
które jednak dotychczas nie zostało wydane.

Pracodawca dokonując przeniesienia ochronnego,

we wszystkich wyżej omówionych przypadkach powi-
nien zaproponować pracownicy pracę dla niej dozwolo-
ną oraz odpowiadającą jej kwalifikacjom zawodowym.
Jeżeli nie posiada stanowisk pracy spełniających oby-
dwa te kryteria, to wystarczy, że zaproponuje pracowni-
cy pracę dla niej dozwoloną, którą będzie mogła wyko-
nywać, chociaż będzie ona poniżej lub nawet znacznie
poniżej jej kwalifikacji zawodowych. Kodeks pracy nie
stawia bowiem wymogu, aby inna praca odpowiadała
kwalifikacjom zawodowym przenoszonej pracowni-
cy. Nie oznacza to jednak, że pracodawca decyzję
w przedmiocie przeniesienia może podjąć całkowicie
samodzielnie, nie licząc się zupełnie z oczekiwaniami
pracownicy. Z tego że przeniesienie pracownicy jest
bezwzględnym obowiązkiem pracodawcy, nie wynika
jeszcze obowiązek uznania przez pracownicę powie-
rzonej jej pracy za odpowiednią. Oczywiście nie może
ona domagać się pozostawienia na dotychczasowym
wzbronionym stanowisku pracy ani żądać od praco-

Z. Salwa, Zakaz zatrudniania kobiet..., s. 24.

LEX nr 14501.

Dz.U. z 1996 r. nr 69, poz. 332 z późn. zm.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

dawcy przeniesienia wykraczającego poza możliwości
zakładu pracy. Ze względu jednak na ratio legis tego
przeniesienia, który polega na zapewnieniu prawidło-
wego przebiegu ciąży i rozwoju dziecka, pracodawca
jest zobowiązany do uzgodnienia wyboru konkretnego
rozwiązania z zainteresowaną pracownicą

Obowiązek przeniesienia pracownicy w ciąży lub

w okresie karmienia do innej pracy, a w przypadku
braku takich możliwości przynajmniej odsunięcie
takiej pracownicy od wykonywania dotychczasowej
pracy, ma charakter obowiązkowy i bezwarunkowy.
Żadne trudności organizacyjne nie są w stanie pra-
codawcy w tym zakresie usprawiedliwić. Trzeba wy-
raźnie podkreślić, że jeżeli pracodawca nie ma możli-
wości przeniesienia pracownicy w ciąży lub w okresie
karmienia dziecka piersią do innej dozwolonej w jej
stanie pracy, to zobowiązany jest zwolnić taką pra-
cownicę na czas niezbędny z obowiązku wykonywa-
nia dotychczasowej pracy (art. 178

k.p., art. 179 § 1,

§ 2 i § 3 k.p.). Przez cały okres zwolnienia z obowiązku
świadczenia pracy pracodawca wypłaca pracownicy
pełne wynagrodzenie (art. 179 § 5 k.p.).

Jeżeli pracodawca jednak nie realizuje nałożonych

przez prawo obowiązków związanych z modyfikacją wa-
runków pracy lub przeniesieniem pracownicy w okresie
ochronnym do innej dozwolonej jej pracy, zagrożona
pracownica może odmówić wykonywania pracy niebez-
piecznej. Za czas powstrzymania się od wykonywania
pracy niebezpiecznej pracownica zachowuje prawo
do pełnego wynagrodzenia (art. 210 § 1 w związku
z § 3 k.p.). Natomiast pracodawca lub osoba działają-
ca w jego imieniu narusza przepisy o uprawnieniach
pracowników związanych z rodzicielstwem, popełniając
tym samym wykroczenie przeciwko prawom pracowni-
ka, zagrożone karą grzywny (art. 281 pkt 5 k.p.).

4. Gwarancje

przeniesienia ochronnego

Ustawodawca w Kodeksie pracy wprowadza dale-

ko idące gwarancje dla kobiet w ciąży lub karmiących
dziecko piersią w sytuacji, gdy z uwagi na ochronę
zdrowia kobiety i prawidłowy rozwój jej potomstwa
konieczne są zmiany w zakresie jej zatrudnienia.

Podstawową gwarancją jest zasada nieumniejszo-

nego wynagrodzenia pracownicy w okresie ochron-
nym. Zgodnie bowiem z art. 179 § 4 k.p. „w razie gdy
zmiana warunków pracy na dotychczas zajmowanym
stanowisku pracy, skrócenie czasu pracy lub przenie-
sienie pracownicy do innej pracy powoduje obniżenie
wynagrodzenia, pracownicy przysługuje dodatek
wyrównawczy”. Pracodawca zatem ma obowiązek
w okresie ochronnym wypłacać pracownicy wynagro-
dzenie nie niższe, aniżeli miało to miejsce przed doko-
naniem zmian w zakresie jej zatrudnienia. W przypadku
różnicy w wysokości wynagrodzenia w nowych wa-

runkach zatrudnienia, w stosunku do wynagrodzenia
z okresu poprzedzającego te zmiany, na niekorzyść
pracownicy, pracodawca wypłaca pracownicy przez
cały okres zmiany dodatek wyrównawczy, który w cało-
ści pokrywa z własnych środków finansowych. Dodatek
ten stanowi różnicę między wynagrodzeniem z okresu
poprzedzającego modyfikacje w zatrudnieniu pracow-
nicy a wynagrodzeniem po dokonaniu modyfikacji
w zatrudnieniu, tj. po dokonaniu zmiany warunków
pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku pracy,
skróceniu czasu pracy lub przeniesieniu pracownicy do
innej pracy. Dodatek wyrównawczy oblicza się według
zasad określonych w rozporządzeniu Ministra Pracy
i Polityki Społecznej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie
sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewy-
konywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego
podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków
wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należ-
ności przewidzianych w Kodeksie pracy

Zasada nieumniejszonego wynagrodzenia dla pra-

cownicy w okresie ochronnym realizowana przez do-
datek wyrównawczy niezaprzeczalnie wynika z orzecz-
nictwa Sądu Najwyższego. Zdaniem Sądu Najwyższego
wyrażonym w wyroku z dnia 5 maja 1976 r. w sprawie
I PRN 27/76

„niewykonanie przez pracownicę w ciąży

normy pracy przewidzianej na nowym stanowisku pracy
powinno być oceniane z uwzględnieniem niezbędnej
ochrony prawnej, jakiej udzielają pracownicy w ciąży
obowiązujące w tym zakresie przepisy prawne. Te zaś
mają przede wszystkim na względzie zabezpieczenie
interesu społecznego przez zagwarantowanie matce
warunków zdrowotnych, a dziecku warunków właściwe-
go rozwoju. Natomiast kwestia zabezpieczenia koniecz-
nej dyscypliny pracy jest odrębną rzeczą. W tej mierze
przysługują kierownikowi zakładu odpowiednie środki
w celu egzekwowania od pracownicy ciążących na
niej obowiązków”. W sprawie tej Sąd Najwyższy wyraził
również zapatrywanie, że „miernik nakładu i wydajności
pracy w okresie ochronnym w stosunku do pracownicy
w ciąży nie może być uznany za czynnik decydujący
o przyznaniu jej dodatku wyrównawczego w niższej re-
lacji aniżeli ta, która wynika z porównania poprzednich
zarobków i faktycznie osiąganych po przeniesieniu.
W razie przeniesienia pracownicy w związku z ciążą do
innej pracy ze względu na ochronę jej zdrowia, zmniej-
szenie wydajności pracy na nowym stanowisku nie
może w żadnej mierze zaważyć ujemnie na wysokości
należnego jej dodatku wyrównawczego”.

W świetle powyższego należy stwierdzić, że do-

datek wyrównawczy przysługuje pracownicy także
wówczas, gdy obniżenie wydajności pracy nie jest
wynikiem braku staranności kobiety, lecz spowodo-
wane jest stanem ciąży pracownicy. Ustawodawca,
w wyniku ostatnio dokonywanych zmian legislacyjnych
w analizowanym zakresie, w sposób wyraźny roz-
ciągnął zasadę nieumniejszonego wynagrodzenia

U. Jackowiak, Przeniesienie pracownicy w ciąży do innej pra-

cy, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 1990, nr 5-6, s. 52-53.

Dz.U. z 1996 r. nr 62, poz. 289 z późn. zm.

OSPiKA z 1977 r. nr 6, poz. 101.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

pracownicy w ciąży lub karmiącej na okres zwolnienia
pracownicy z obowiązku wykonywania pracy z powo-
du niemożności przeniesienia jej do innej pracy. Zgod-
nie bowiem z art. 179 § 5 k.p. „pracownica w okresie
zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy zachowuje
prawo do dotychczasowego wynagrodzenia”. Należy
je obliczyć jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy,
tzn. według zasad określonych w rozporządzeniu Mini-
stra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r.
w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wy-
poczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia
za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop

Wynagrodzenie należne pracownicy z tytułu zwolnienia
z obowiązku świadczenia pracy w całości pokrywa pra-
codawca z własnych środków finansowych.

Bardzo ważną gwarancją, w zakresie bezpieczeń-

stwa i stałości zatrudnienia, dla kobiety pełniącej funk-
cje prokreacyjne jest zasada zatrudnienia pracownicy
po okresie ciąży lub zaprzestaniu karmienia dziecka
piersią na warunkach określonych w umowie o pracę.
Zgodnie bowiem z art. 179 § 6 k.p. „po ustaniu przy-
czyn uzasadniających przeniesienie pracownicy do
innej pracy, skróceniu jej czasu pracy lub zwolnieniu
z obowiązku świadczenia pracy, pracodawca jest
obowiązany zatrudnić pracownicę przy pracy i w wy-
miarze czasu pracy określonych w umowie o pracę”.
Wykonanie tego obowiązku przez pracodawcę jest
obowiązkowe i bezwarunkowe. W przypadku odmo-
wy zatrudnienia pracownicy po okresie ochronnym na
warunkach umownych może ona skutecznie docho-
dzić realizacji tego zobowiązania przed sądem. Gwa-
rancja ta jest szczególnie istotna, zwłaszcza obecnie,
w obliczu ciągle wysokiego bezrobocia i niezwykle
trudnej sytuacji kobiet na polskim rynku pracy.

5. Uwagi końcowe

Z przeprowadzonych rozważań wynika, że pol-

skie przepisy prawa pracy w sposób komplekso-
wy zapewniają ochronę kobiecie w okresie ciąży
i karmienia dziecka piersią. Przewidują modyfikację
warunków pracy na zajmowanym stanowisku pracy,
przeniesienie do innej pracy, jak i całkowite odsunię-
cie od pracy, w razie braku dozwolonych stanowisk
pracy w zakładzie. Gwarantują kobiecie w ciąży lub
karmiącej dziecko piersią pełne wynagrodzenie oraz
zatrudnienie po okresie ochronnym na warunkach
określonych w umowie o pracę. Na pierwszy rzut oka
może razić bezwzględny charakter norm prawnych
w analizowanym obszarze prawnym, ale trzeba mieć
świadomość wagi ochranianych wartości. Chyba ni-
kogo nie trzeba już dzisiaj przekonywać, że ogromny
wpływ na zdrowie społeczeństwa ma prawidłowy
przebieg ciąży i karmienie dziecka w sposób natu-
ralny. Nic zatem nie powinno zwolnić pracodawcy
z obowiązku stworzenia dogodnych warunków pracy
ciężarnej lub karmiącej pracownicy.

W Polsce mamy solidne regulacje prawne, które za-

pewniają kobietom wysoką ochronę przed zagrożenia-
mi zawodowymi. Bardzo jest ważne, aby regulacje te
były powszechnie znane oraz należycie przestrzegane
w zakładach pracy. Przedstawiona w tym opracowaniu
instytucja prawna „przeniesienie pracownicy do innej
pracy w związku z macierzyństwem”, a także zaprezen-
towana wcześniej instytucja „przeniesienie pracownika
do innej pracy w związku z chorobą zawodową lub wy-
padkiem przy pracy”

są bardzo ważnymi narzędziami

prewencyjnymi, które właściwie realizowane mogą
uchronić zagrożonych pracowników i ich potomstwo
przed utratą lub pogorszeniem stanu zdrowia. Dlate-
go przeniesienia ochronne trzeba szeroko promować
wśród pracowników oraz podmiotów odpowiedzialnych
za bezpieczeństwo i zdrowie pracujących, w szczegól-
ności wśród pracodawców, pracowników służby bhp,
lekarzy profilaktyków, przedstawicieli pracowników do
spraw bhp oraz związków zawodowych. Należy uczu-
lać państwowych i społecznych inspektorów pracy
oraz inspektorów sanitarnych, aby podczas wykony-
wania zadań prewencyjnych i kontrolnych szczególną
uwagę zwracali na realizowanie przez pracodawców
obowiązków związanych z przeniesieniami ochron-
nymi oraz prowadzili szeroką kampanię informacyjną
wśród pracodawców i pracowników w tym obszarze.
Ważną rolę w uświadamianiu pracowników w zakresie
szkodliwego wpływu różnych czynników zawodowych
na zdrowie przyszłych matek i ich dzieci powinni odgry-
wać nie tylko lekarze medycyny pracy, ale również leka-
rze rodzinni oraz służby medyczne sprawujące opiekę
nad kobietą w okresie ciąży i po porodzie.

Problem zagrożeń w środowisku pracy i ich skut-

ków wciąż jest w Polsce bardzo ważnym problemem
społecznym, dlatego warto podjąć szeroką dyskusję
społeczną nad przyszłym kształtem prawnym instytucji
przeniesienia ochronnego realizowanego ze wzglę-
du na szkodliwe warunki pracy lub ochronę zdrowia
przyszłych matek i ich dzieci. Warto byłoby pokusić się
również o przeprowadzenie badań empirycznych, któ-
re miałyby na celu ustalenie stopnia realizacji obowiąz-
ków przez pracodawców w tym obszarze oraz dokona-
nie oceny dostosowania obowiązujących rozwiązań
prawnych do istniejących aktualnie warunków pracy.
Realizowane obowiązki związane z przeniesieniami
ochronnymi korzystnie wpływają na kształtowanie bez-
pieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w miejscu
pracy. Zabezpieczają interes nie tylko pracowników
i pracodawców, ale przede wszystkim interes społeczny
przez zagwarantowanie pracownikom warunków zdro-
wotnych, a dzieciom warunków właściwego rozwoju.

Szerzej: G. Ślawska, Przeniesienie pracownika do innej

pracy w związku z chorobą zawodową lub wypadkiem przy pracy,
Prewencja i Rehabilitacja, 2004, nr 2, s. 17-22.

Grażyna Ślawska

Zakład Epidemiologii Środowiskowej

Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi

Dz.U. z 1997 r. nr 2, poz. 14.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

asę zobowiązano do wprowadzenia całkowicie
odrębnych metod działania oraz ich komplekso-

wego wdrożenia w zakresie prewencji i rehabilitacji
ubezpieczonych w KRUS.

Zbudowany w ramach KRUS i zaakceptowany

przez Radę Rolników we wrześniu 1991 r. system
rehabilitacji uwzględnia specyfikę i potrzeby środo-
wiska wiejskiego.

Kierowanie na rehabilitację leczniczą rolników

zagrożonych utratą zdolności do pracy, uprawnio-
nych do świadczeń z tytułu długotrwałej niezdol-
ności do pracy, wypadków przy pracy i chorób za-
wodowych odbywa się na zasadzie dobrowolności
(rolnik może odmówić przyjęcia skierowania).

Głównym zadaniem prowadzonej przez KRUS

rehabilitacji jest zapobieganie w znacznym stopniu
inwalidztwu lub jego ograniczenie do poziomu umoż-
liwiającego wykonywanie ubezpieczonym pracy we
własnym gospodarstwie rolnym lub – w skrajnych
przypadkach – podjęcie pracy w innym zawodzie po
przekwalifikowaniu.

e świadczeń rehabilitacyjnych, mających for-
mę świadczeń zdrowotnych, mogą korzystać

rolnicy i członkowie ich rodzin znajdujący się w gru-

pach zagrożonych zdrowotnie, spełniający warunki
określone w ustawie o ubezpieczeniu społecznym
rolników, tj.

muszą posiadać prawo do świadczeń

z Kasy

nie mogą pobierać stałej renty, a jeśli po-

bierają rentę okresową, muszą mieć zachowaną
zdolność do samodzielnej egzystencji

nie mogą

przekroczyć określonego wieku: dla kobiet – 55 lat,
dla mężczyzn – 60 lat.

Do kierowania na świadczenia rehabilitacyjne

uprawnieni są:

lekarze podstawowej opieki zdrowotnej, leka-

rze w oddziałach szpitalnych i poradniach specjali-
stycznych,

lekarze rzeczoznawcy i komisje lekarskie KRUS

rozpatrujące wnioski o przyznanie rolniczej renty in-
walidzkiej.

Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje osobie,

która złożyła wniosek o rentę inwalidzką, a lekarz rze-
czoznawca Kasy w trakcie rozpatrywania tego wniosku
i badania uprawnień nie orzeknie długotrwałej niezdol-
ności do pracy, ale stwierdzi zasadność rehabilitacji.

Świadczenie to przysługuje również, gdy rolnik przeby-
wa na zasiłku chorobowym przez okres 3 miesięcy na
skutek wypadku przy pracy lub innych chorób.

Wniosek, złożony do oddziału regionalnego KRUS

lub innej placówki terenowej, podlega sprawdzeniu

Działalnością prewencyjną i rehabilitacyjną wśród rolników zajmuje
się Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) na mocy
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rol-
ników

. Wydatki na tę działalność pokrywane są z wyodrębnione-

go funduszu prewencji i rehabilitacji.

Działania rehabilitacyjne

prowadzone przez KRUS

Tekst jednolity: Dz.U. z 1998 r. nr 7, poz. 25 ze zm.

Wykres 1

Struktura wniosków o rehabilitację leczniczą wystawionych przez lekarzy leczących

oraz lekarzy orzecznictwa lekarskiego w latach 1992-2002

Źródło: Dane KRUS.

udział wniosków

o rehabilitację leczniczą

wystawionych

przez lekarzy

orzecznictwa lekarskiego

55%

udział wniosków

o rehabilitację leczniczą

wystawionych

przez lekarzy POZ

45%

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

pod względem formalnym, tzn. sprawdzeniu, czy
składający wniosek posiada uprawnienia do korzysta-
nia ze świadczeń, oraz pod względem medycznym,
tzn. potwierdzenia jego zasadności. Wniosek ten
jest zatwierdzany przez lekarza inspektora oddziału
regionalnego KRUS; jeżeli uzyska pozytywną opinię,
wnioskodawca otrzymuje skierowanie na turnus reha-
bilitacyjny, który trwa 21 dni.

Rolnik może ponownie skorzystać z rehabilitacji

po upływie od 12 do 24 miesięcy od zakończenia
turnusu rehabilitacyjnego. W uzasadnionych przy-
padkach lekarz w ośrodku rehabilitacyjnym może
zalecić przedłużenie pobytu na turnusie. Osoby,
którym przyznano renty z tytułu długotrwałej nie-
zdolności do pracy na czas określony, ponownie
mogą skorzystać z rehabilitacji po upływie roku. Na-
tomiast osoby, które zostały skierowane ze wskazań

profilaktycznych, ponownie mogą złożyć wniosek
po dwóch latach.

W ogólnej liczbie rolników kierowanych na reha-

bilitację leczniczą przeważają osoby z chorobami
układu kostnego, powstałymi w wyniku urazów, oraz
chorzy z chorobami układu krążenia.

Kasy kierują rolników do własnych placówek

specjalizujących się w rehabilitacji schorzeń narządu
ruchu lub do placówek współpracujących, specjali-
zujących się w schorzeniach układu krążenia.

Rehabilitacja lecznicza prowadzona przez KRUS

jest dla osób uprawnionych do świadczeń z Kasy
całkowicie bezpłatna, natomiast dla osób nieobję-
tych ubezpieczeniem jest w pełni odpłatna.

danych statystycznych KRUS za lata 1992-
-2003 wynika, że do oddziałów regionalnych

Kasy wpłynęło ponad 237 tys. wniosków od lekarzy
ustalających wskazania skierowania ubezpieczone-
go na rehabilitację leczniczą.

Od 1997 r. obserwujemy wzrost liczby wniosków

od osób kierowanych na rehabilitacją ze wskazań
naprawczych, tzn. od osób, które mają przyznane
prawo do okresowej renty inwalidzkiej, ale poddane
dalszemu leczeniu rehabilitacyjnemu mogą odzy-
skać zdolność do pracy w gospodarstwie rolnym
(wykres 2).

W latach 1997-1999 odnotowano spadek liczby

wniosków o skierowanie na rehabilitację leczniczą,
sporządzanych przez lekarzy podstawowej opieki
zdrowotnej. Spadek ten był spowodowany wdraża-
niem nowego powszechnego ubezpieczenia zdro-
wotnego. W przypadku wniosków wystawianych
przez lekarzy orzecznictwa lekarskiego najwyższą
ich liczbę odnotowano w 1999 r.; w latach 2000-
-2003 ich poziom kształtował się w granicach od
65,5% do 62,4% (wykres 3).

Źródło: Dane KRUS.

Wykres 2

Struktura wniosków lekarskich ustalających wskazania na rehabilitajcę KRUS

w latach 1992-2003 (w %)

II półrocze 1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

1992

51,8

48,2

56,9

43,1

54,1

45,9

53,2

46,8

53,3

46,7

49,8

50,2

45,8

54,2

43,8

56,2

41,5

58,5

42,5

57,5

43,2

56,8

47,1

52,9

udział wniosków osób kierowanych na rehabilitację leczniczą ze wskazań profilaktycznych

udział wniosków osób kierowanych na rehabilitację leczniczą ze wskazań naprawczych

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

Wykres 3

Struktura wniosków o rehabilitację leczniczą wystawionych przez lekarzy leczących

oraz lekarzy orzecznictwa lekarskiego w latach 1992-2003 (w %)

100

II półrocze 1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

1992

wnioski o rehabilitację leczniczą wystawione przez lekarzy orzecznictwa lekarskiego

wnioski o rehabilitację leczniczą wystawione przez lekarzy POZ

44,6

60,7

55,4

37,9

42,5

62,1

57,5

39,1

39,3

60,9

55,6

44,4

41,0

59,0

29,5

70,5

63,8

65,6

36,2

34,4

37,2

62,8

37,6

62,4

Źródło: Dane KRUS.

Analizując strukturę wieku osób korzystających ze

skierowań na rehabilitację leczniczą, można zauważyć,
że największą grupę stanowią rolnicy w przedziale wie-

kowym 46-55 lat. Udział tych osób jest najwyższy od
początku prowadzenia programu rehabilitacji leczniczej
w ramach KRUS i systematycznie rośnie (wykres 4).

II półrocze

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

w wieku 0-35

8,1

7,8

8,8

7,6

7,3

6,7

7,1

7,4

7,7

7,8

7,4

w wieku 36-45

22,8

28,5

31,5

32,4

30,9

30,3

29,6

31,4

30,1

28,7

27,8

26,5

w wieku 46-55

47,3

54,6

52,8

53,9

53,7

55,2

57,0

56,0

57,6

58,3

58,9

58,8

w wieku 56-65

6,9

6,1

8,1

7,8

6,3

5,2

4,9

5,3

5,5

7,1

w wieku powyżej 65

3,8

0,1

0,0

Wykres 4

Struktura wieku osób, które odbyły rehabilitację leczniczą za pośrednictwem KRUS

w latach 1992-2003 (w %)

II półrocze 1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

1992

0,1

0,0

3,8

8,1

22,8

47,3

54,6

52,8

31,5

28,5

7,8

8,8

6,9

6,1

7,6

32,4

53,9

53,7

30,9

7,3

8,1

7,8

6,7

30,3

55,2

57,0

29,6

7,1

6,3

5,2

4,9

5,3

5,5

7,4

7,1

7,8

7,7

7,4

31,4

30,1

28,7

27,8

26,5

56,0

57,6

58,3

58,9

58,8

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

Z informacji KRUS wynika, że z rehabilitacji lecz-

niczej od początku reformy, tj. od 1992 r., do końca
2002 r. skorzystało 115 tys. osób uprawnionych do
świadczeń z ubezpieczenia rolniczego. W 2003 r. za
pośrednictwem Kasy skierowanie na rehabilitacje
otrzymało 14 539 rolników.

Przeważająca liczba kierowanych na rehabilitację

leczniczą to osoby ze schorzeniami narządu ruchu
i układu krążenia (wykres 5).

rowadzona systematycznie od lat rehabilitacja

przynosi efekty. U ponad 70% rolników, którzy sko-

rzystali z programu rehabilitacyjnego, stan zdrowia uległ
poprawie (wykres 6). Wysoki wskaźnik osób, które od-
zyskały zdolność do pracy w gospodarstwach rolnych
po przebytej rehabilitacji leczniczej, ma także duże zna-
czenie ekonomiczne. Z danych centrali KRUS wynika,
iż prowadzona rehabilitacja przyczynia się do obniżenia
wydatków z funduszu emerytalno-rentowego.

Wykres 5

Struktura głównych schorzeń osób, które odbyły rehabilitację leczniczą w KRUS

w latach 1992-2003 (w %)

100

II półrocze

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

1992

II półrocze

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

choroby układu kostnego,

urazy

75,8

70,2

70,4

72,8

74,4

80,8

83,7

84,3

84,5

83,3

choroby układu krążenia

9,2

14,2

11,6

10,9

10,6

8,7

7,3

6,2

7,4

7,6

8,1

choroby układu

nerwowego

3,8

3,6

4,0

3,9

3,3

3,9

5,6

6,2

5,4

5,7

5,4

6,9

inne

11,2

12,0

14,0

12,4

11,7

6,6

3,4

3,3

2,7

2,2

2,0

1,2

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

znaczna poprawa

4,4

2,1

2,0

2,4

1,7

1,5

poprawa

63,9

66,9

68,2

71,2

73,7

73,1

81,0

80,4

bez zmian

31,1

30,5

29,2

25,7

23,9

24,6

17,1

17,9

pogorszenie

0,5

0,4

0,5

0,7

0,5

0,6

0,2

znaczne pogorszenie

0,1

0,0

0,2

0,0

Wykres 6

Medyczne elementy rehabilitacji leczniczej prowadzonej przez KRUS

w latach 1996-2003 (w %)

100

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

Rehabilitacja lecznicza prowadzona jest we włas-

nych placówkach rehabilitacyjnych KRUS. Zostały one
powołane na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r.
o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. nr 91, poz. 408).
Zgodnie z tą ustawą powołano pięć centrów rehabilita-
cji rolników oraz dwa ośrodki rehabilitacyjne. Wszystkie
te placówki to samodzielne publiczne zakłady opieki
zdrowotnej, które posiadają osobowość prawną.

Centra rehabilitacji rolników znajdują się w Iwo-

niczu Zdroju, Jedlcu, Kołobrzegu, Horyńcu Zdroju
i Szklarskiej Porębie, natomiast ośrodki – w Świnoujś-
ciu oraz w Teresinie.

Placówki będące własnością Kasy przyjmują pa-

cjentów ze schorzeniami narządu ruchu. Osoby skie-
rowane na rehabilitację do tych placówek mają zapew-
nioną całodobową opiekę medyczno-pielęgniarską.
W trosce o dobro pacjentów – zgodnie z zaleceniami
lekarskimi – każda osoba ma indywidualnie wyznacza-
ną ilość zabiegów.

Kasa współpracuje również z innymi placówkami,

które specjalizują się w leczeniu chorób układu krą-
żenia.

Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

kładzie szczególny nacisk na działania prewencyjne.
Na uznanie zasługują efekty osiągane w zakresie
rehabilitacji leczniczej, przyczyniające się w znacz-
nym stopniu do poprawy zdrowia rolników. Dzięki
nim wiele osób po odzyskaniu zdolności do pracy
może wrócić do swoich codziennych obowiązków
w gospodarstwach rolnych.

Bibliografia
1. Działalność rehabilitacyjna KRUS w latach 1992-2002, KRUS,

Warszawa 2003.

2. Kobielski W., Prewencja i rehabilitacja w działalności KRUS,

w: „Ubezpieczenia Rolnicze – Materiały i Studia” nr 8, KRUS,
Warszawa 2000.

3. Kobielski W., Wyniki rehabilitacji leczniczej prowadzonej przez

KRUS, w: „Ubezpieczenia Rolnicze – Materiały i Studia” nr 9,
KRUS, Warszawa 2001.

Świnoujście

Kołobrzeg

Jedlec

Szklarska Poręba

Teresin

Horyniec Zdrój

Iwonicz Zdrój

Ewa Dutkiewicz

Oddział ZUS w Rawiczu

Centra i ośrodki rehabilitacji KRUS

LEGENDA

Granice Regionalnych Kas
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

Stanowisko

Rady Ochrony Pracy

w sprawie

bezpieczeństwa pracy w rolnictwie

z dnia 17 czerwca 2004 r.

Rada Ochrony Pracy na posiedzeniu w dniu 13 maja

2004 roku dokonała oceny stanu bezpieczeństwa i hi-
gieny pracy w rolnictwie.

Podstawą do oceny były następujące materiały

przygotowane przez:

1. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi – „Przed-

sięwzięcia podejmowane przez Ministerstwo Rolnic-
twa i Rozwoju Wsi na rzecz poprawy warunków pracy
w rolnictwie”.

2. Państwową Inspekcję Pracy – „Warunki pracy

w rolnictwie, w szczególności w zakresie bezpie-
czeństwa pracy”.

3. Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

– „Wypadki przy pracy i choroby zawodowe rolników
oraz działania prewencyjne KRUS w 2003 roku.”

Na podstawie przedłożonych materiałów oraz

dyskusji Rada Ochrony Pracy stwierdza, że stan
bezpieczeństwa pracy w rolnictwie budzi poważ-
ne zaniepokojenie ze względu na wysoką i stale
rosnącą liczbę wypadków przy pracy w rolnictwie
indywidualnym, w tym wypadków z udziałem dzieci.
Wskaźnik wypadkowości w rolnictwie indywidualnym
(20,1/1000 ubezpieczonych) jest od kilku lat ponad
trzykrotnie wyższy od wskaźnika wypadkowości
w innych grupach zawodowych (8,24/1000 pracują-
cych) i blisko dwukrotnie wyższy niż w całym dziale
gospodarki o tym profilu – tj. rolnictwie, łowiectwie
i leśnictwie (11,35/1000 pracujących).

Ponadto zdaniem Rady niedoszacowana jest licz-

ba stwierdzonych u rolników indywidualnych chorób
zawodowych, szczególnie chorób o etiologii aler-
gicznej (w 2003 r. odnotowano spadek liczby chorób
zawodowych w porównaniu z 2002 r.).

Podstawowymi przyczynami tego stanu są:
— niedostateczna świadomość zagrożeń i ryzy-

ka dla zdrowia wśród rolników mimo prowadzonej
działalności edukacyjnej na wsi,

— zły stan techniczny maszyn rolniczych nie

spełniających podstawowych wymagań bezpieczeń-
stwa i higieny pracy.

Stan taki utrzymuje się pomimo działań podejmo-

wanych od kilkunastu lat przez wiele instytucji działa-
jących w środowisku wiejskim.

W związku z powyższym Rada Ochrony Pracy

uważa za niezbędne:

1. Wystąpienie do publicznej telewizji i radia

z wnioskiem o aktywne włączenie się do akcji po-
prawy stanu bezpieczeństwa pracy w tym sektorze
gospodarki.

2. Zwrócenie się do Episkopatu Polski o włącze-

nie się do działań mających na celu popularyzację
zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w gospodar-
stwach rolnych.

3. Dalszą intensyfikację i poszerzenie form pre-

wencji zawodowej, zwłaszcza działań popularyzują-
cych zasady bezpiecznej pracy w rolnictwie.

4. Poprawę stanu bezpieczeństwa dzieci na

wsi, m.in. poprzez popularyzację wykazu prac,
których nie należy powierzać dzieciom ze względu
na zagrożenie dla ich zdrowia i życia, oraz orga-
nizowanie punktów pierwszej pomocy w szkołach
wiejskich.

5. Wprowadzenie do programów nauczania

w szkołach, w tym szczególnie w szkołach o pro-
filu rolniczym oraz w wyższych uczelniach rol-
niczych, zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
w rolnictwie.

6. Przedstawienie programów działań w zakresie

prewencji zagrożeń w rolnictwie, ze szczególnym
uwzględnieniem rolnictwa indywidualnego.

7. Poprawę stanu technicznego eksploato-

wanych w rolnictwie maszyn i urządzeń, które
w większości przypadków nie spełniają najbardziej
podstawowych zasad bezpiecznej konstrukcji
i obsługi. Takiego stanu nie usprawiedliwia nawet
bardzo trudna sytuacja ekonomiczna gospodarstw.
Wymaga to promowania bezpiecznych rozwiązań
i wspierania w tym rolników indywidualnych m.in.
poprzez odpowiednie bodźce ekonomiczne, np. na
wzór zróżnicowanej składki ubezpieczeniowej obej-
mującej obecne zakłady pracy.

8. Objęcie rolników indywidualnych profilaktycz-

ną opieką zdrowotną – podobnie jak ma to miejsce
w innych grupach zawodowych.

Powyższe stanowisko nie wyczerpuje proble-

matyki bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie.
Realizacja zawartych w tym stanowisku działań może
stworzyć podstawy do zbliżenia warunków pracy
i życia na wsi w naszym kraju do standardów Unii
Europejskiej.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

iechocinek jest jednym z największych i najbar-
dziej znanych polskich uzdrowisk. Leży w cen-

tralnej części kraju, w pradolinie Wisły, na obszarze
Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej, którą od południa
zamyka skarpa Wysoczyzny Kujawskiej. Dzięki takie-
mu położeniu posiada swoisty mikroklimat, sprzyja-
jący leczeniu.

Pierwsze wzmianki o miejscowości zanotowano

w XV wieku. Jej nazwa, według legendy, wywodzi
się od imienia rycerza Ciechota. Miejscowość jest
położona w pobliżu – użytkowanych już w XIII w.
– słonych źródeł i dzięki właśnie słonym źródłom,
kilka wieków później, stała się sławna.

Jako pierwsi na większą skalę eksploatowali

miejscowe solniska Krzyżacy, sprowadzeni do
Polski w 1226 r. przez Konrada Mazowieckiego.
Potem straciły one na znaczeniu na rzecz Wie-
liczki i Bochni. Kiedy w okresie zaborów Bochnia
i Wieliczka znalazły się w granicach Austrii, zaczę-
to poszukiwać nowych źródeł soli; z działaniami
tymi związane są takie nazwiska, jak Stanisław
August Poniatowski, Stanisław Staszic, Franci-
szek Ksawery Drucki-Lubecki. Ukoronowaniem
poszukiwań był odwiert w 1806 r. w pobliskim
Słońsku. Trysnęła tam solanka o stężeniu po-
nad 3% soli. W celu jej wzbogacenia budowano
tężnie. Tak przygotowaną solankę kierowano do
warzelni, gdzie odparowywano wodę i gotowa sól
trafiała na rynek.

W Ciechocinku, według koncepcji Stanisława Sta-

szica, zbudowano dwie tężnie w latach trzydziestych
XIX w. Trzecia powstała w 1859 r.

Sól warzona w tej miejscowości jest bogata

w jod i inne minerały. Ten dodatek jodu zadecydo-
wał o powstaniu uzdrowiska. Zaobserwowano bo-
wiem lecznicze właściwości mgiełki wodnej – tak
zwanego aerozolu – otaczającej tężnie. Ludzie
oddychający tą mgiełką, cierpiący na schorzenia
tarczycy i dróg oddechowych, odczuwali popra-
wę zdrowia.

W okresie późniejszym zaczęto wykorzystywać

w lecznictwie inne bogactwa słonych źródeł. Do
dziś korzystamy ze stołowych wód mineralnych
„Kujawianka” i „Krystynka”, z soli kąpielowych oraz
z ługów i szlamów ciechocińskich. Ponadto wykorzy-
stywane jest lecznicze działanie cieplic solankowych,
czyli solanek głębinowych mających przy wypływie
na powierzchnię temperaturę około 35

Rozwój światowej balneologii kazał dostrzec nie-

zaprzeczalne walory lecznicze Ciechocinka. W 1836 r.
zainstalowano tu pierwsze 4 wanny do leczniczych
kąpieli solankowych; były to urządzenia miedziane,
do których podgrzaną wodę doprowadzano z wa-
rzelni. Po 13 latach powstały łazienki (zakład kąpie-
lowy) dysponujące 34 wannami. Rozwój uzdrowiska
przyspieszyło doprowadzenie w 1867 r. linii kolejowej
z pobliskiego Aleksandrowa Kujawskiego.

Koniec XIX w. to okres najbujniejszego rozwoju

uzdrowiska. Powstają wtedy nowe zakłady lecznicze

Tężnia w Parku Tężniowym.

Fot: R. Perzyński

Na deptaku w Ciechocinku...

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

(istniejące do dzisiaj), wykonywane są nowe odwier-
ty, budowane tężnie, zakładany Park Zdrojowy, a tak-
że sypane wały przeciwpowodziowe nad Wisłą.

W okresie międzywojennym natrafiono na solan-

kę o temperaturze 35

C, co było okazją do budowy

basenu kąpielowego, a później sportowego, napeł-
nianego tą wodą.

Druga wojna światowa przyniosła niewielkie

zniszczenia, dzięki czemu już kilka miesięcy po jej
zakończeniu uzdrowisko zaczęło przyjmować pierw-
szych pacjentów.

W latach powojennych nastąpił dalszy rozwój mia-

sta. Dokonano nowych odwiertów (znaleziono m.in.
cieplicę solankową o temperaturze 38

C), zbudowano

nowe zakłady lecznicze, rozszerzono ofertę leczniczą.

iechocinek jest uzdrowiskiem, gdzie leczone są
przede wszystkim choroby narządu ruchu, ukła-

du oddechowego i choroby serca.

Po zakończonych zabiegach wszyscy, którzy ma-

ją na to ochotę, mogą podziwiać piękno uzdrowiska,
zapoznać się z jego atrakcjami turystycznymi i kultu-
ralnymi, skorzystać z bogatej oferty rekreacyjnej.

Obiektami godnymi uwagi są zabytki techniki

– warzelnie, tężnie, źródła – swoista architektura, Park
Zdrojowy i wiele innych. Na amatorów ruchu czeka
park sportowy z basenami i kortami, a także wypo-
życzalnia rowerów i ośrodek jeździecki. Wszystkim
zainteresowanym Ciechocinek oferuje swoje atrakcje
przez cały rok.

Przedsiębiorstwo Uzdrowisko Ciechocinek

S.A. i Sanatorium „Gracja” to instytucje, z którymi
aktualnie ZUS współpracuje.

Jednym z obiektów wchodzących w skład pierw-

szego z wymienionych przedsiębiorstw (obejmuje
ono szereg zabytkowych zakładów) jest Szpital
Uzdrowiskowy nr 1. Budynek tego szpitala pamięta
pierwsze lata uzdrowiska, przypomina o tym jego

część frontowa. Dla potrzeb nowoczesnej terapii do-
budowano jeszcze jedno skrzydło, w którym mieści
się większa część bazy zabiegowej. Usytuowano tu
między innymi salę gimnastyczną, sale ćwiczeń indy-
widualnych, a także klub i kawiarnię.

Przedsiębiorstwo Uzdrowisko Ciechocinek S.A.

jest wieloletnim partnerem Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych w rehabilitacji ubezpieczonych.
Dla potrzeb ZUS przeznaczono 100 ze 130 łóżek
tego ośrodka. Pacjenci są zakwaterowani w do-
brze wyposażonych, dwuosobowych pokojach
budynku Szpitala Uzdrowiskowego nr 1, który
jest usytuowany przy głównym ciągu spacerowym
uzdrowiska i w okresie letnim otoczony dywanami
kwiatów.

Do ośrodka kierowani są pacjenci ze schorzenia-

mi narządu ruchu. Opiekę medyczną zapewniają im
lekarze z II i I stopniem specjalizacji, rehabilitanci,
masażyści, psycholog, dietetyk oraz fizjoterapeuci.

Baza zabiegowa znajduje się na miejscu,

w ośrodku. Pacjenci mogą korzystać z sali gimna-

Zabytkowa cerkiew p.w. Archanioła Michała.

Fot: R. Perzyński

Pacjent w trakcie elektroterapii.

Fot: R. Perzyński

Basen solankowy – Przedsiębiorstwo Uzdrowisko Ciechocinek S.A.

Fot: R. Perzyński

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

stycznej, basenu solankowego, gabinetów kriotera-
pii i masażu. Mogą korzystać także z zabiegów elek-
troterapii, mechanoterapii, hydromasażu, zabiegów
borowinowych i wszystkich innych, jakie zostaną im
zalecone przez lekarza po zdiagnozowaniu stanu
zdrowia.

Jedną z ciekawostek ośrodka jest sala ćwiczeń

indywidualnych, wyposażona w urządzenia pocho-
dzące z pierwszych lat XX w. Urządzenia te działają
do dzisiaj i są równie skuteczne w terapii jak te najno-
wocześniejsze.

Konieczność przeprowadzenia remontu Szpitala

Uzdrowiskowego nr 1 stała się znakomitą okazją do
unowocześnienia instalacji budynku oraz do przysto-
sowania jego ciągów komunikacyjnych do potrzeb
osób, którym poruszanie się sprawia trudności. Stąd
pacjenci kończący turnus w ośrodku jednym tchem
mówią zarówno o miłej atmosferze, jak i o warunkach
pobytu.

Sanatorium „Gracja” to jeden z najnowocze-

śniejszych ośrodków leczniczo-rehabilitacyjnych
w Ciechocinku. Pierwsi pacjenci przyjechali tu
1 lutego 1972 r. Sanatorium to powstało jako
obiekt branżowy drogowców i transportowców
oraz pracowników służby zdrowia.

Ośrodek położony jest w południowo-wschodniej

części miasta i jednorazowo może gościć 200 pa-
cjentów. Do ich dyspozycji, poza bazą leczniczą, są
tu dwuosobowe pokoje z łazienkami, sale klubowe,
kawiarnia, czytelnia oraz wspaniałe otoczenie domu

– piękna zieleń. Wśród tej zieleni uważny spacero-
wicz znajdzie tzw. rodzynki, czyli takie egzotyczne
rośliny, jak amerykańska sekwoja czy azjatycki mi-
łorząb.

Baza leczniczo-zabiegowa ośrodka – zdaniem

kierownictwa – to owoc przemyśleń i dostosowa-
nia do potrzeb rehabilitacyjnych. Ośrodek dyspo-
nuje nowoczesną aparaturą zabiegową, która po-
zwala na prowadzenie rehabilitacji narządu ruchu.
W ramach podpisanej z Zakładem Ubezpieczeń
Społecznych umowy wykonuje on badania dia-
gnostyczne, niezbędne do wdrożenia programu
rehabilitacji leczniczej i wydania opinii końcowej
odnośnie zdolności do pracy osoby skierowanej
przez Zakład na rehabilitację, a ponadto prowadzi:

ćwiczenia zbiorowe

ćwiczenia indywidualne

zabiegi lecznicze z takich działów jak ciepło-

lecznictwo, światłolecznictwo, elektrolecznictwo,
wodolecznictwo, krioterapia

rehabilitację psy-

chologiczną

leczenie farmakologiczne w przy-

padku wystąpienia ostrych stanów lub powikłań,
w zakresie wynikającym ze wskazań medycznych

naukę prozdrowotnego stylu życia.

Sanatorium „Gracja” zapewnia całodobową

opiekę lekarsko-pielęgniarską. Każdy pacjent ma
zagwarantowane ćwiczenia i zabiegi 5 dni w tygo-
dniu w cyklu porannym i popołudniowym, a w sobo-
ty w cyklu porannym. Turnusy trwają 24 dni.

Położenie, walory zdrowotne uzdrowiska, bogata

oferta usług turystycznych powodują, iż Ciechoci-
nek był – i jest nadal – popularnym uzdrowiskiem.
Przyjeżdżają do niego chętnie zarówno chorzy
chcący poprawić stan swojego zdrowia, jak i turyści
pragnący pospacerować po słynnym już deptaku
w Ciechocinku.

Robert Perzyński

Departament Prewencji i Rehabilitacji

Stanowiska ćwiczeń indywidualnych – „Gracja”.

Fot: R. Perzyński

Sanatorium „Gracja”.

Fot: R. Perzyński

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

Wszystkich zainteresowanych Redakcja kwar-

talnika „Prewencja i Rehabilitacja” serdecznie
zaprasza do współpracy. Niżej przedstawiamy
regulamin publikowania prac.

1. W kwartalniku „Prewencja i Rehabilitacja” są

zamieszczane prace z zakresu szeroko rozumianej
prewencji wypadkowej i rentowej, dotyczące m.in.
zagadnień związanych z bezpieczeństwem i higieną
pracy, popularyzacją i promocją wiedzy o zagroże-
niach powodujących wypadki przy pracy oraz cho-
roby zawodowe, problematyką zdrowia publicznego,
działalnością prewencyjną prowadzoną w ramach
funkcjonujących w krajach europejskich systemów
zabezpieczenia społecznego, a także prace (w tym
sprawozdania z konferencji i sympozjów oraz komu-
nikaty) dotyczące współpracy międzynarodowejw
tym zakresie i uregulowań prawnych wiążących się
z tą problematyką.

2. Tekst należy przygotować w formie maszy-

nopisu (w jednym egzemplarzu) oraz na dyskietce
(3.5”) w postaci pliku Word. Dyskietka przed wy-
słaniem musi być skontrolowana programem anty-
wirusowym i zabezpieczona przed uszkodzeniami
mechanicznymi.

3. Praca nie powinna przekraczać 10 stron ma-

szynopisu (jedna strona – 1800 znaków ze spacja-
mi), posiadać krótki tytuł, a jeżeli jest dłuższa (ponad
3 strony) także śródtytuły.

4. Spis piśmiennictwa powinien być ułożony

według kolejności cytowania w tekście publikacji.

5. Do pracy należy dołączyć oświadczenie

podpisane przez autora (autorów) stwierdzające, że
praca ta nie została wydrukowana lub skierowana do

druku w innym czasopiśmie. Jeżeli autor (autorzy)
jest zatrudniony w Zakładzie Ubezpieczeń Spo-
łecznych, do pracy powinna być dołączona zgoda
dyrektora (departamentu lub terenowej jednostki
organizacyjnej Zakładu) na publikację.

6. Ilustracje, ryciny lub fotografie (zapisane na

dyskietce i dołączone w formie papierowej) należy
podpisać i ponumerować w takiej kolejności, w jakiej
powinny ukazać się w tekście.

7. Odpowiedzialność prawną i merytoryczną za

treść pracy oraz nieprawidłowości związane z przy-
gotowaniem pracy ponosi autor (autorzy). Redakcja
zawiadamia autorów o zakwalifikowaniu do druku
lub odrzuceniu pracy (bez podania przyczyn). Prawa
autorskie po wydrukowaniu pracy należą do Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych.

8. Redakcja zastrzega sobie prawo do popra-

wiania błędów dotyczących nazewnictwa, uchybień
stylistycznych, skracania objętości oraz usuwania
zbędnych rycin, wykresów, fotografii.

9. W przypadku zakwalifikowania pracy do dru-

ku autor otrzymuje pracę do korekty, której powinien
dokonać w jak najkrótszym terminie i odesłać wraz
z poprawkami pod niżej podany adres.

10. Redakcja przewiduje wynagrodzenie jedy-

nie za prace drukowane w kwartalniku „Prewencja
i Rehabilitacja”. Prace nieprzyjęte do druku nie są
zwracane.

11. Prace należy wysyłać pod adres:

Departament Prewencji i Rehabilitacji
ul. 11 Listopada 15A
03-446 Warszawa
tel. (0 22) 814-54-87 wew. 23-20

Zapraszamy do współpracy

od redakcji

6-8 czerwca w Tarnowie odbyła się Ogól-

nopolska Konferencja Polskiego Towarzystwa
Orzecznictwa Lekarskiego nt. „Dylematy i problemy
orzecznictwa lekarskiego u progu wejścia Polski
do Unii Europejskiej”. Jej współorganizatorami byli
Polskie Towarzystwo Orzecznictwa Lekarskiego,
Katedra Medycyny Społecznej oraz Katedra i Zakład
Medycyny Sądowej Akademii Medycznej im. Karola
Marcinkowskiego w Poznaniu.

W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele śro-

dowiska lekarskiego, przede wszystkim lekarze

orzecznicy ZUS, KRUS i MSWiA, przedstawiciele
komercyjnych towarzystw ubezpieczeniowych
oraz lekarze medycyny pracy. Problematyka sesji
tematycznych obejmowała m.in. takie zagadnie-
nia, jak: etyka w orzecznictwie lekarskim, kierunki
zmian w polityce społecznej, znaczenie orzecznic-
twa lekarskiego w zabezpieczeniu społecznym,
ekonomiczne skutki niepełnosprawności, rola
lekarzy w ubezpieczeniu niepublicznym, neurolo-
giczne i psychiatryczne problemy w orzecznictwie,
błędy medyczne.

Wydarzenia, opinie – 2004

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

15 czerwca w Poznaniu, w drugim dniu Mię-

dzynarodowych Targów Środków Ochrony Pracy,
Pożarnictwa i Ratownictwa – SAWO 2004, odbyło
się seminarium nt. „Budować bezpiecznie – przepisy
i praktyka”. Zorganizowano je w ramach ogólnoeu-
ropejskiej kampanii informacyjnej „Budować bez-
piecznie”, koordynowanej przez Europejską Agencję
Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy.

Spotkanie otwierał raport „Stan bezpieczeństwa

pracy przy wykonywaniu robót budowlanych”, przy-
gotowany przez Państwową Inspekcję Pracy. Wnio-
ski wypływające z tego materiału mówiły o niezado-
walającym stanie bezpieczeństwa ludzi i warunków
pracy w omawianej branży. Wskaźnik częstotliwości
wypadków śmiertelnych i ciężkich w budownictwie
umieszcza tę gałąź gospodarki na pierwszym miej-
scu w wymienionej kategorii. Z przeprowadzonej
przez Państwową Inspekcję Pracy analizy wynika,
że poszkodowani zatrudnieni byli głównie w sekto-
rze prywatnym. Są to przede wszystkim małe firmy,
zatrudniające do 50 osób, nie zawsze odpowiednio
wyposażone i przygotowane do prowadzenia działal-
ności w branży, o której mowa.

W drugiej części spotkania przedstawiciele Mini-

sterstwa Infrastruktury oraz Ministerstwa Gospodarki
i Pracy omówili szczegółowo:

„Minimalne wymaga-

nia bhp dotyczące budów, wynikające z przepisów
implementujących dyrektywę 92/57/EWG”

„Nowe

wymagania bhp podczas wykonywania robót bu-
dowlanych”

„Przepisy wprowadzające dyrektywę

2001/45/WE, dotyczącą użytkowania sprzętu do
prac na wysokości”.

Podczas obrad wręczono także tzw. certyfikaty

uznania kompetencji jednostkom edukacyjnym
w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

30 czerwca w gmachu Sejmu odbyło się

posiedzenie plenarne Rady Ochrony Pracy, na któ-
rym m.in. przedstawiono projekt stanowiska Rady
w sprawie bezpieczeństwa pracy w rolnictwie, a po-
nadto zapoznano się z materiałami:

Centralnego

Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu
Badawczego – „Informacja na temat wdrażania
systemów zarządzania bhp w przedsiębiorstwach”
oraz „Edukacja z zakresu bezpieczeństwa pracy
i ergonomii”

Ministerstwa Edukacji Narodowej

i Sportu – „Problematyka edukacji w zakresie bezpie-
czeństwa pracy i ergonomii”

Państwowej Inspekcji

Pracy – „Informacja na temat wdrażania systemów
zarządzania bhp w przedsiębiorstwach”.

1-4 września w Rzeszowie – pod patronatem

honorowym prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
Aleksandra Kwaśniewskiego – odbył się V Kongres
Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji. Tematem wio-
dącym spotkania była „Rehabilitacja w schorzeniach
naczyniowych centralnego układu nerwowego”.

Polskie Towarzystwo Rehabilitacji, które od 2003 r.

jest członkiem International Society of Physical Medi-

cine and Rehabilitation (ISPRM), postawiło przed so-
bą zadanie zorganizowania spotkania prezentującego
nie tylko osiągnięcia polskiego środowiska naukowe-
go w dziedzinie rehabilitacji medycznej; stąd obec-
ność zagranicznych wykładowców, m.in. ze Stanów
Zjednoczonych i Ukrainy. Zwracała uwagę bogata
tematyka sesji, która dotyczyła m.in. takich zagad-
nień, jak rehabilitacja w urazach, zaburzenia wyższych
czynności psychicznych, możliwość farmakoterapii
w procesie rehabilitacji, nowe metody terapeutyczne,
profilaktyka powikłań wielu schorzeń. Interesującym
pomysłem jest wprowadzenie na stałe do programu
Kongresu Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji sesji
studenckich. Duża liczba zgłoszonych w tym roku
prac świadczy o dynamicznym rozwoju kształcenia
w zakresie rehabilitacji medycznej na poziomie uni-
wersyteckim.

26-29 września w Atenach zaplanowano

43 spotkanie Międzynarodowego Stowarzyszenia
Rehabilitacji i Medycyny Fizykalnej w Chorobach
Rdzenia Kręgowego, poświęcone doświadcze-
niom klinicznym, leczeniu i rehabilitacji w tej grupie
schorzeń. Przedmiotem sesji tematycznych będą
m.in. chrona układu nerwowego w uszkodzeniach
rdzenia kręgowego, zapobieganie wypadkom po-
wodującym uszkodzenie rdzenia, jakość życia po
uszkodzeniach rdzenia kręgowego. Patronat nad
konferencją objęło Greckie Towarzystwo Medycyny
Fizykalnej i Rehabilitacji.

Wydawca:
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, 00-701 Warszawa, ul. Czerniakowska 16

Rada Programowa:
Bogusław Barański – pracownik naukowy w Instytucie Medycyny Pracy
Anna Hintz – Główny Inspektor Pracy
Zbigniew Janowski – poseł, przewodniczący Rady Ochrony Pracy przy Sejmie RP
Wiktor Masłowski – podsekretarz stanu w Ministerstwie Zdrowia
Krzysztof Pater – minister polityki społecznej
Aleksandra Wiktorow – prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Marek Sacharuk – Naczelny Lekarz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

Redagują:
Małgorzata Banaszewska, Robert Perzyński, Anna Sójka, Hanna Więcławek-Wassermann
przy współpracy Redakcji Wydawnictw Nieperiodycznych Gabinetu Prezesa

Adres Redakcji:
03-446 Warszawa, ul. 11 Listopada 15a, tel. 619-60-25 w. 24-81, 24-69, 23-20

Projekt graficzny: Hanna Klimkowska

Redakcja techniczna, skład i druk: Biuro Poligrafii ZUS, 03-829 Warszawa, ul. Podskarbińska 25a

Nakład 1000 egz. Zamówienie nr 3033/04

PREWENCJA
i REHABILITACJA

Dom Uzdrowiskowy „Polonia” w Kudowie Zdroju.

Fot: R. Perzyński