Okładka 20.09.04.indd

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

Wprowadzenie

Problematyka wypadków przy pracy ma zarówno

wymiar społeczny, jak ekonomiczny.

Dla osoby poszkodowanej wypadek może

oznaczać  czasową  lub  trwałą  niezdolność  do  pra-
cy,  bądź  też,  w  najgorszym  przypadku,  śmierć.
Poszkodowaną  jest  również  rodzina  wymienionej
osoby. Wprawdzie osoby poszkodowane lub człon-
kowie  ich  rodzin  otrzymują  świadczenia  pieniężne
i rzeczowe od pracodawców, instytucji ubezpieczeń
społecznych lub od państwa, to jednak nie pokry-
wają one wszystkich strat spowodowanych wypad-
kiem przy pracy.

Dla przedsiębiorstw wypadek oznacza zwiększo-

ną absencję chorobową, niższą wydajność i jakość
wykonywanej pracy, co wiąże się z zaburzeniami
toku produkcji, a te z kolei podrażają jej koszt i wpły-
wają niekorzystnie na wizerunek firmy.

Urazy spowodowane wypadkami zawsze zwięk-

szają  zapotrzebowanie  na  różne  usługi  sektora
publicznego,  takie  jak  np.  usługi  służby  zdrowia.
W  rezultacie  wypadki  powodują  znaczne  straty
w  gospodarce,  które  według  najnowszych  szacun-
ków  Międzynarodowej  Organizacji  Pracy  (MOP)
wynoszą w krajach uprzemysłowionych do 4% pro-
duktu krajowego brutto.

Mimo iż koszty wypadków przy pracy ponoszą

osoby  fizyczne,  przedsiębiorstwa,  sektor  publicz-
ny,  to  jednak  w  efekcie  końcowym  obciążają  one
wszystkich obywateli – bądź jako podatników, bądź
jako konsumentów. Obywatele jako podatnicy pokry-
wają wydatki poniesione przez sektor publiczny. Dla
przedsiębiorstw  koszty  wypadków  stanowią  dodat-
kowe koszty produkcji, które ukrywane są w cenach
wyrobów i usług; w rezultacie klient musi więcej za-
płacić za dany produkt.

W Polsce nie były do tej pory szacowane całkowi-

te koszty wypadków przy pracy. Nie liczono zwłasz-
cza kosztów wypadków ponoszonych przez samych
poszkodowanych i kosztów przerzucanych na całe
społeczeństwo.

Propozycja metody obliczania
społecznych kosztów
wypadków przy pracy

Pod pojęciem społeczne koszty wypadków przy

pracy w niniejszej pracy rozumiemy sumę kosztów
ponoszonych przez pracodawców, ponoszonych
indywidualnie przez samych poszkodowanych i ich
rodziny, a także kosztów „przeniesionych” na całe
społeczeństwo. W takim rozumieniu koszty spo-

łeczne oznaczają koszty całkowite, jakie powstają
w następstwie wypadków przy pracy. W literaturze
przedmiotu  dominuje  takie  właśnie  rozumienie
wymienionego pojęcia. W węższym sensie jednak
koszty  społeczne  to  takie,  których  nie  ponosi  ani
sam  poszkodowany,  ani  pracodawca,  lecz  całe
społeczeństwo, które z podatków finansuje usuwa-
nie długotrwałych skutków wypadków przy pracy.
Dla  potrzeb  proponowanej  metody  nazwano  je
kosztami przeniesionymi na społeczeństwo.

W metodzie, o której mowa, przyjęto więc, iż

łączny koszt społeczny wypadku przy pracy stanowi
sumę kosztów ponoszonych przez wymienione pod-
mioty, zgodnie z następującym wzorem:

= K

+ K

PSO

gdzie:
K

– koszt społeczny ogółem wypadku przy pracy

– koszt ogółem ponoszony przez przedsiębior-

stwo

– koszt ogółem ponoszony przez poszkodo-

wanego i jego rodzinę

PSO

– koszt ogółem przeniesiony na społeczeń-

stwo.

Przy tradycyjnym wyznaczaniu kosztów przed-

siębiorstwa  czynniki  produkcji  dzieli  się  na  ogół  na
płace  pracowników,  materiały,  majątek  trwały  oraz
obrotowy.  Przedstawione  na  rysunku  1  główne
składniki  kosztów  wypadków  przy  pracy  uwzględ-
niają podstawowe grupy kosztów stosowane w księ-
gowości przedsiębiorstw. Są to:

strata czasu pracy

płatności bieżące

strata majątku trwałego i ob-

rotowego

utrata przychodów oraz

uzyskany do-

chód, np. z tytułu odszkodowań.

Koszty wypadków przy pracy w Polsce

Rysunek 1

Podstawowe grupy kosztów wypadków

ponoszonych przez przedsiębiorstwo

STRACONY CZAS PRACY

PŁATNOŚCI BIEŻĄCE

UTRACONY MAJĄTEK

TRWAŁY I OBROTOWY

UTRACONE DOCHODY

DOCHÓD

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

Wśród kosztów wypadków przy pracy obciążają-

cych poszkodowanych i ich rodziny, wyodrębniono
takie główne składniki tych kosztów, jak:

— utracone dochody z powodu czasowego lub

trwałego wyeliminowania z zatrudnienia w okresie
pobierania zasiłku chorobowego lub renty,

— koszty leczenia i rehabilitacji (niepokrywane

przez ubezpieczenia zdrowotne i społeczne) oraz
koszty zakupu leków w części nierefundowanej
przez NFZ,

— inne – np. koszty transportu, zwiększone wy-

datki na kupno artykułów pierwszej potrzeby.

Koszty wypadków przy pracy przeniesione na

społeczeństwo, uwzględnione w proponowanej me-
todzie, obejmują koszty świadczeń pokrywane przez
ZUS w ramach funduszu wypadkowego oraz koszty
leczenia pokrywane przez Narodowy Fundusz Zdro-
wia. Wśród tych pierwszych, pokrywanych przez
ZUS, wyodrębniono koszty rent z tytułu niezdolności
do pracy lub rent rodzinnych, koszty jednorazowych
odszkodowań, koszty zasiłków chorobowych oraz
koszty zasiłków pogrzebowych.

Weryfikacja metody obliczania
społecznych kosztów
wypadków przy pracy

Istniejąca metoda obliczania kosztów wypad-

ków  przy  pracy  została  poddana  weryfikacji,  której
podstawę  stanowiły  badania  kosztów  wypadków
ponoszonych  przez  przedsiębiorstwa  oraz  pono-
szonych  przez  osoby  poszkodowane  i  ich  rodziny.
Wykorzystano  przy  tym  odpowiednie  narzędzia,  ta-
kie jak karta kosztu wypadku przy pracy oraz ankieta
dotycząca  kosztów  wypadków  ponoszonych  przez
poszkodowanych i ich rodziny.

Analizę kosztów wypadków przy pracy przepro-

wadzono  na  podstawie  danych  o  739  wypadkach,
zaistniałych  w  latach  2001-2002  oraz  w  I  półroczu
2003 r., w 12 przedsiębiorstwach, małych i dużych,
o  różnym  profilu  działalności.  Badania  kosztów
ponoszonych  przez  poszkodowanych  i  ich  rodziny
miały  m.in.  za  zadanie  dostarczenie  dodatkowych
informacji  niezbędnych  do  szacowania  kosztów
przeniesionych  na  społeczeństwo,  a  dotyczących
kosztów leczenia i rehabilitacji.

Analiza kosztów wypadków obciążających po-

szkodowanych i ich rodziny została przeprowadzona
na podstawie 126 ankiet, wypełnionych w trakcie
bezpośrednich wywiadów z poszkodowanymi w wy-
padkach przy pracy.

Weryfikacja metody na poziomie makroekono-

micznym  dokonana  została  poprzez  wstępną  analizę
kosztów leczenia poszkodowanych w wypadkach przy
pracy,  polegającą  na  przypisaniu  określonych  rodza-
jów  usług  medycznych  do  poszczególnych  rodzajów
wypadków przy pracy (według stopnia ich ciężkości).

Przeprowadzone zostały szacunkowe obliczenia

kosztów leczenia ambulatoryjnego, szpitalnego oraz

rehabilitacji poszkodowanych w wypadkach przy pra-
cy. Obliczeń dokonano oddzielnie dla:

wypadków

ciężkich, w wyniku których poszkodowani otrzymują
świadczenia rentowe

wypadków powodujących

powyżej 28 dni absencji

wypadków powodujących

do 28 dni absencji

wypadków bez absencji. Dla

poszczególnych rodzajów wypadków przyjęto, w dro-
dze badań, szczegółowy zakres usług medycznych
i uśrednione koszty tych usług.

Weryfikacja – przeprowadzona w oparciu o opisane

wyżej założenia i badania ankietowe – wykazała, iż:

przeciętny koszt wypadku przy pracy obciąża-

jący przedsiębiorstwo wyniósł 3760 zł, przy jedno-
czesnym znacznym jego zróżnicowaniu dla poszcze-
gólnych przedsiębiorstw,

w wymienionym okresie (lata 2001-2003) wy-

stępowała tendencja spadkowa zarówno w zakresie
ogólnych kosztów wypadków, jak i kosztu prze-
ciętnego wypadku, na co decydujący wpływ miały
zmiany zasad wypłaty niektórych świadczeń z tytułu
wypadków przy pracy,

przeciętny koszt wypadku przy pracy ponoszo-

ny przez osoby poszkodowane i ich rodziny wyniósł
771  zł;  przy  czym  był  on  zdecydowanie  najwyższy
w  przedsiębiorstwie  przemysłu  petrochemicznego
–  1818  zł  (co  było  spowodowane  znacznym  kosz-
tem związanym ze zmniejszonymi dochodami osób
poszkodowanych  w  tym  przedsiębiorstwie),  zaś
w  większości  pozostałych  przedsiębiorstw  kształto-
wał się w granicach 200-500 zł,

w kosztach wypadków przy pracy ponoszo-

nych przez osoby poszkodowane i ich rodziny naj-
większy udział miały koszty związane ze zmniejszo-
nymi dochodami osób poszkodowanych, a ponadto
z transportem, zakupem lekarstw oraz z leczeniem,

w następstwie 126 wypadków przy pracy miało

miejsce 598 wizyt lekarskich ambulatoryjnych, co
oznacza, iż na 1 wypadek przypadało przeciętnie
4,7 wizyty ambulatoryjnej (na 1 wypadek powodują-
cy absencję powyżej 28 dni – 6,6 wizyty lekarskiej),

z leczenia stacjonarnego korzystało 22% ogółu

ankietowanych, w tym 41% poszkodowanych, któ-
rych niezdolność do pracy wyniosła powyżej 28 dni,

przeciętna długość pobytu w szpitalu wyniosła

2,4 dnia (dla wypadków powodujących absencję po-
wyżej 28 dni – 4,5 dnia),

36% ogółu ankietowanych zostało skierowa-

nych na rehabilitację ambulatoryjną, a 5% – na reha-
bilitację stacjonarną.

Szacunek społecznych kosztów
wypadków przy pracy w Polsce

Opracowana metoda obliczania społecznych

kosztów wypadków przy pracy oraz jej weryfikacja
umożliwiły dokonanie analizy i oszacowania społecz-
nych kosztów wypadków przy pracy w Polsce.

Szacunku społecznych kosztów wypadków przy

pracy dokonano jedynie dla wypadków urazowych,

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

objętych rejestracją GUS i ZUS; nie uwzględniono
wypadków bezurazowych z uwagi na brak odpo-
wiednich danych statystycznych.

Przy szacowaniu kosztów wypadków przy pra-

cy w zakresie świadczeń powypadkowych przyjęto
stan prawny obowiązujący od 1 stycznia 2003 r.,
a więc po wejściu w życie ustawy wypadkowej
z 2002 r., uwzględniając w szczególności:

— przeciętną wysokość świadczenia rentowego

z tytułu wypadku przy pracy (renta rodzinna i renta
z tytułu niezdolności do pracy),

— przeciętną wysokość jednorazowego odszko-

dowania z tytułu wypadku przy pracy,

— przeciętną wysokość zasiłku chorobowego,

wypłacanego z tytułu wypadku przy pracy, wraz
z uwzględnieniem przeciętnej liczby dni zasiłko-
wych,

— przeciętną wysokość świadczenia rehabilita-

cyjnego.

Obliczanie społecznych kosztów wypadków przy

pracy przeprowadzono oddzielnie dla czterech na-
stępujących rodzajów wypadków:

śmiertelnych

w wyniku których poszkodowani pobierają renty

z tytułu niezdolności do pracy

powodujących nie-

zdolność do pracy powyżej 28 dni

powodujących

niezdolność do pracy do 28 dni (włącznie).

Przy obliczaniu kosztów wypadku śmiertelnego

– przeniesionych na społeczeństwo, a ponoszo-
nych przez ZUS – uwzględnione zostały trzy świad-
czenia:

— renta rodzinna – w ogólnej wysokości 326 650 zł

[1271 zł (przeciętna renta po potrąceniu podatku
dochodowego) 2 257 miesięcy (średni okres pobie-

rania renty)],

— jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci

w wyniku wypadku – w wysokości 47 750 zł,

— zasiłek pogrzebowy – w wysokości 4250 zł.
W grupie wypadków skutkujących wypłatą świad-

czenia rentowego, podobnie jak w grupie wypadków
śmiertelnych, podstawowym podmiotem ponoszą-
cym ich koszty był ZUS. Wśród kosztów ponoszo-
nych przez tę instytucję uwzględnione zostały cztery
następujące świadczenia:

— renta z tytułu niezdolności do pracy – w ogól-

nej wysokości 222 150 zł [1248 zł (przeciętna renta
po potrąceniu podatku dochodowego) 2 178 mie-

sięcy średni okres pobierania renty)],

— zasiłek chorobowy – w ogólnej wysokości

8280 zł [46 zł (przeciętna wysokość zasiłku chorobo-
wego) 2 180 dni (średni okres pobierania zasiłku)],

— jednorazowe odszkodowanie – w wysokości

5250 zł,

— świadczenie rehabilitacyjne (pieniężne).
Przeprowadzone obliczenia społecznych kosztów

wypadków przy pracy wykazały, iż:

przeciętny społeczny koszt wypadku przy

pracy w Polsce w 2002 r. wynosi 27 740 zł, w tym:

wypadku śmiertelnego – 483 000 zł

wypadku

rentowego – 386 100 zł

wypadku powodującego

absencję powyżej 28 dni – 22 300 zł

wypadku po-

wodującego absencję do 28 dni włącznie – 8500 zł,

koszty przeniesione na społeczeństwo sta-

nowią  76%  ogólnego  przeciętnego  kosztu  wypadku
przy pracy, w tym koszty ZUS – 46%, a koszty leczenia
–  30%;  natomiast  koszty  ponoszone  przez  poszko-
dowanego  i  jego  rodzinę  stanowią  13%  ogólnego
przeciętnego kosztu wypadku przy pracy, zaś koszty
ponoszone przez przedsiębiorstwa – zaledwie 11%,

udział kosztów ZUS w przeciętnym koszcie

wypadku przy pracy jest największy wśród wypad-
ków śmiertelnych (stanowi aż 78% ogólnego kosztu
wypadku) oraz wśród wypadków rentowych (61%),

koszty leczenia stanowią główną pozycję

w wielkości przeciętnego kosztu wypadku przy pracy
w grupie wypadków powodujących absencję powy-
żej 28 dni (53%) i w grupie wypadków powodujących
absencję do 28 dni włącznie (44%),

koszty ponoszone przez poszkodowanych i ich

rodziny mają największy udział w przeciętnym koszcie
wypadku wśród wypadków rentowych (25%) oraz
wśród wypadków śmiertelnych (13%),

bardzo niski jest udział przedsiębiorstw w kosz-

tach wypadków przy pracy.

Podsumowanie

W przedstawionych wyżej wynikach obliczeń

społecznych kosztów wypadków przy pracy zwraca
uwagę szczególnie wysokie obciążenie kosztami
– poniesionymi z tytułu wypadków przy pracy – Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych.

Podjęte przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych

działania z zakresu prewencji wypadkowej mają na
celu  promowanie  systemów  zarządzania  bezpie-
czeństwem i higieną pracy, upowszechnianie zasad
bezpiecznej  pracy  w  różnych  sektorach  gospo-
darki,  a  także  rozwijanie  działalności  informacyjnej
i  wydawniczej  w  tym  zakresie.  Wszystkie  podjęte
działania mają podstawowy cel – ograniczenie licz-
by wypadków przy pracy, a w szczególności liczby
wypadków śmiertelnych oraz ciężkich, skutkujących
trwałą niezdolnością do pracy.

Społeczne skutki wypadków, tragedie osobiste

i  rodzinne,  straty  pracodawców  będące  skutkami
wypadków  przy  pracy  są  podstawą  do  zwrócenia
uwagi  na  ważne  zadanie,  jakim  jest  kształtowanie
w  społeczeństwie  kultury  bezpieczeństwa  –  nie
tylko  w  środowisku  pracy,  ale  również  w  domu,
w  drodze  do  pracy,  podczas  wypoczynku.  Istotną
sprawą jest również zgłaszanie wszystkich wypad-
ków, jakie miały miejsce w zakładach pracy, w celu
dokonywania  ich  analizy,  wyciągania  wniosków
i podejmowania działań zapobiegających ich skut-
kom.  Dotyczy  to  zwłaszcza  wypadków  urazowych
o lżejszych skutkach i, na ogół nierejestrowanych,
wypadków bezurazowych. Wypadki te, ze względu
na  wysoką  częstotliwość  występowania,  wpływają
zwłaszcza  na  wzrost  kosztów  ponoszonych  przez

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

przedsiębiorstwa, a w konsekwencji – na wzrost cen
ich wyrobów lub usług.

Wspólne działania prewencyjne z zakresu

bezpiecznego  środowiska  pracy  wielu  instytucji
w Polsce powinny przyczynić się do kształtowania
pożądanej  kultury  bezpieczeństwa  zatrudnionych
pracowników,  a  co  za  tym  idzie  –  zmniejszenia
liczby i skutków wypadków przy pracy. To z kolei
spowoduje zmniejszenie kosztów społecznych po-
noszonych z tytułu wypadków przy pracy.

Bibliografia

1. M. Aaltonen (1996). A consequence and cost analysis of

occupational accidents in furniture industry. People and work
(Research Reports 6). Helsinki, Finlandia: Finish Institute of
Occupational Health.

2. D. Andreoni (1986). The cost of occupational accidents and

diseases (Occupational Safety and Health, 54). Genewa,
Szwajcaria: Międzynarodowe Biuro Pracy.

3. Health and Safety Executive ( 1999 ). The costs to Britain of

workplace accidents and work-related ill health in 1995/96,
Norwich, Wielka Brytania: Health and Safety Executive Book.

4. Z. Pawłowska, J. Rzepecki: Metoda obliczania kosztów wy-

padków przy pracy w przedsiębiorstwie. Bezpieczeństwo
Pracy, 1998, nr 9.

5. Renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinne przy-

znane w 2002 roku z powodu wypadków przy pracy, w drodze
do pracy lub z pracy oraz chorób zawodowych. Zakład Ubez-
pieczeń Społecznych, Departament Statystyki, Warszawa
2003.

6. Safety and health at work. Robens Committe Report 1970-

-1972 (1972). Wielka Brytania, Department of Employment.

7. J. Sobczak-Rustecka (1973). Metody obliczania ekonomicz-

nych skutków wypadków przy pracy (Materiały do Studiów
i Badań, 12). Warszawa: Centralny Instytut Ochrony Pracy.

8. A. Söderqvist, T. Rundmo, M. Aaltonen: Cost of Occupational

Accidents in the Nordic Furniture Industry. The Institute for
Human Safety and Accident Research (JPSO), Stockholm
1989.

9. J. Turć (2001). Koszty i straty wynikające z wypadków przy

pracy i chorób zawodowych w roku 2000 (Raport czeskiego
Instytutu Ochrony Pracy). Niepublikowane tłumaczenie z cze-
skiego, Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa.

10. Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu spo-

łecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. nr 199, poz. 1673).

Jan Rzepecki

Centralny Instytut Ochrony Pracy

Anna Serafińska

Zakład Ubezpieczeń Społecznych

ongres został zorganizowany przez Instytut Re-
habilitacji Republiki Słowenii (obchodzący w tym

roku jubileusz 50-lecia istnienia), pod patronatem ho-
norowym ministrów: zdrowia, edukacji, nauki i sportu
oraz pracy i spraw socjalnych Republiki Słowenii.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych reprezentowa-

ła Alicja Barwicka, dyrektor Departamentu Prewencji
i Rehabilitacji.

Z uwagi na szeroki zestaw poruszanych zagad-

nień obrady toczyły się w równoległych sesjach

VIII Kongres

Europejskiej Federacji Badawczej

dla Rehabilitacji – Lublana 2004

W dniach 13-17 czerwca br. w stolicy
Słowenii  odbył  się  VIII  Kongres  Eu-
ropejskiej  Federacji  Badawczej  dla
Rehabilitacji.
W obradach uczestniczyło około 400 przedstawicieli z 42 krajów,
głównie  europejskich.  Najliczniej  reprezentowane  były  Finlandia,
Wielka Brytania i Niemcy; obecni byli również przedstawiciele Sta-
nów Zjednoczonych, Kanady, Australii, Japonii i Korei Południowej.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

tematycznych. Wygłoszono ponad 230 referatów,
w tym 54 podczas tzw. sesji plakatowych.

Sesje tematyczne obejmowały w szczególności

następujące zagadnienia:

— rehabilitacja w zespołach bólowych kręgosłupa,
— rehabilitacja w uszkodzeniach rdzenia krę-

gowego,

—  postępy w zwalczaniu bólu,
—  elektrodiagnostyka w rehabilitacji,
—  badania  czynnościowe  i  biochemiczne  w  re-

habilitacji,

— rehabilitacja w pourazowym uszkodzeniu

splotu barkowego,

— rehabilitacja w osteoporozie,
— międzynarodowa klasyfikacja niepełnospraw-

ności ICF,

— rehabilitacja w schorzeniach układu sercowo-

-naczyniowego,

—  rehabilitacja w schorzeniach pulmonologicznych,
—  aspekty psychospołeczne rehabilitacji,
—  rehabilitacja zawodowa,
—  rehabilitacja po udarze mózgu,
—  rehabilitacja osób głuchych i niedosłyszących,
—  rehabilitacja osób starszych,
—  rehabilitacja dzieci,
—  rehabilitacja  w  programach  prewencji  rento-

wej i wypadkowej.

Po obradach uczestnicy kongresu mogli zwiedzić

Słoweński  Instytut  Rehabilitacji,  gdzie  demonstrowa-
no najnowsze osiągnięcia fizykoterapii oparte o teorię
kwantową  światła  białego  –  izolowany  kwant  energii
świetlnej doprowadza się bezpośrednio do mitochon-
drium  komórki.  Metoda  ta  pozwala  na  precyzyjne
dotarcie  jedynie  do  zmienionych  chorobowo  struktur
komórki,  stąd  nie  ma  żadnych  działań  ubocznych
i  bardzo  szybko  przynosi  efekt  leczniczy.  Stosowana
jest jedynie w kilku ośrodkach badawczych na świecie.

ykłady w zakresie badań nad patofizjologią
konkretnych schorzeń (w szczególności

uszkodzeń  rdzenia  kręgowego,  splotu  barkowego,
udaru  mózgu,  osteoporozy  oraz  niektórych  za-
burzeń  typu  nerwowo-mięśniowego)  obejmowały
analizę  zjawisk  biomechanicznych,  ale  także  anali-
zę  zaburzeń  na  poziomie  komórkowym,  zwłaszcza
w  zakresie  mechanizmów  dysocjacji  jonów  wapnia
oraz działania pompy sodowo-potasowej.

Ze względu na złożoną problematykę działań reha-

bilitacyjnych u chorych po udarach wiele ośrodków
rehabilitacyjnych, specjalizujących się w tej tematyce,
przedstawiało wyniki badań oraz dzieliło się obserwa-
cjami z prowadzonych programów rehabilitacyjnych.
Mimo doskonalenia metod rehabilitacji, stany pouda-
rowe nastręczają nadal trudności w uzyskaniu przez
pacjentów dostatecznej zdolności do funkcjonowania
w środowisku rodzinnym i zawodowym.

Międzynarodowa klasyfikacja niepełnosprawnoś-

ci ICF jest obecnie stosowana przez większość kra-
jów  świata.  Podczas  obrad  dzielono  się  własnymi
doświadczeniami  w  jej  stosowaniu  oraz  mówiono
o  wynikających  w  praktyce  problemach.  Skala  ICF
jest  bardzo  przydatna,  ponieważ  po  zakończeniu
procesu  diagnostycznego  pozwala  nie  tylko  na
właściwą  klasyfikację  schorzenia,  ale  równocześnie
na  właściwą  interpretację  możliwości  i  ograniczeń
osoby niepełnosprawnej. Jednocześnie podkreślano
złożoność  parametrów  skali  i  trudności  techniczne
w jej praktycznym stosowaniu.

Za niezwykle ważny problem uznano rozwój metod

rehabilitacyjnych skierowanych do osób po 65 roku

Lublana w pełnej krasie. W budynku na wprost mieści się najstarsza w Europie apteka.

Fot: A. Barwicka

Tu toczyły się obrady.

Fot: A. Barwicka

Widok sali obrad.

Fot: A. Barwicka

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

życia. Ma to związek z występującymi w całej Europie
niekorzystnymi zjawiskami demograficznymi (wydłuże-
nie średniej długości trwania życia przy obniżającym
się wskaźniku przyrostu naturalnego i nadumieralności
mężczyzn w wieku produkcyjnym). Dla starzejących się
europejskich społeczeństw niezbędne będzie przygo-
towanie metod i technik rehabilitacyjnych, które pozwo-
lą jak najdłużej zachować prawidłowe funkcjonowanie
w życiu społecznym i zawodowym.

Wobec ciągłego rozwoju nauk medycznych i po-

stępów w leczeniu wielu chorób u dzieci i młodzie-
ży, a także w związku z możliwościami utrzymywania
funkcji życiowych noworodków, nawet z bardzo
niską wagą urodzeniową i często z ciężkimi wadami
wrodzonymi, pojawia się konieczność doskonalenia
metod rehabilitacji pediatrycznej. Stosowana terapia
musi umożliwiać optymalne funkcjonowanie dziecka
w aspekcie psychofizycznym. Szczególną uwagę na-
leży zwracać zwłaszcza na jego prawidłowy rozwój
psychiczny.

Obowiązującym aktualnie kierunkiem działań

w  zakresie  rehabilitacji  osób  głuchych  i  niedo-
słyszących  jest  jak  najwcześniejsze  oprotezo-
wanie  lub  wszczepienie  implantów  ślimakowych,
a następnie prowadzenie logoterapii i rehabilitacji
psychologicznej.  Chodzi  o  pełną  integrację  osób
dotkniętych  wymienioną  niesprawnością  ze  spo-
łeczeństwem. Dotyczy to przede wszystkim dzieci
i młodzieży.

W ostatnich latach nastąpił dalszy rozwój tech-

nik rehabilitacyjnych stosowanych w schorzeniach

układu sercowo-naczyniowego i w schorzeniach
pulmonologicznych.  Jednak  w  tych  grupach
schorzeń  najważniejsze  są  procedury  diagno-
styczne. Muszą one – przy stopniowym obciążaniu
wysiłkiem – w możliwym do przewidzenia zakresie
gwarantować  bezpieczeństwo  pacjentowi.  Ocena
parametrów  krążeniowo-oddechowej  wydolności
organizmu  powinna  być  powtarzana  przez  cały
czas  trwania  programu.  Szczególnie  ważne  jest
dostarczenie pacjentowi wiedzy w zakresie znajo-
mości czynników ryzyka (palenie tytoniu, otyłość,
wysokość ciśnienia tętniczego krwi, poziom cukru
i  lipidów  w  surowicy  krwi)  oraz  zmniejszenie,
w stosunku do poziomu wyjściowego, lęku. Zaleca
się,  by  oceny  poziomu  lęku  pacjenta  (według
dostępnych  testów)  dokonywano  na  początku
i  na  końcu  programu  rehabilitacji,  co  pozwalało-
by  na  zastosowanie  w  koniecznych  przypadkach
bardziej skutecznej terapii psychologicznej. Zwra-
cano  też  uwagę  na  potrzebę  ujednolicenia  formy
sporządzanej dokumentacji medycznej, w sposób
umożliwiający  właściwą  interpretację  uzyskanych
wyników.

Bardzo duże zainteresowanie wzbudziły se-

sje  tematyczne  dotyczące  współczesnych  metod
walki z bólem. Wszędzie na świecie w ośrodkach
rehabilitacyjnych  stosuje  się  wszelkie  dostępne
metody  zniesienia  lub  przynajmniej  ograniczenia
bólu,  przy  czym  farmakoterapia  jest  traktowana
jako  ostateczność.  Podczas  obrad  przedstawiono
wyniki stosowania nowoczesnych technik terapeu-
tycznych (głównie z użyciem laserów) dla zniesienia
bólu. Jak dotychczas, poza odnerwieniem, nie jest
znana  całkowicie  skuteczna  metoda  w  tym  zakre-
sie, ale prowadzone w wielu ośrodkach naukowych
prace doświadczalne nad czasowym i odwracalnym
wyłączeniem z nerwu jedynie najlepiej przewodzą-
cej  bodźce  czuciowe  wiązki  włókien  dają  pewną
nadzieję  na  poprawę  sytuacji  pacjentów.  Skala
problemu jest ogromna i dlatego np. w Belgii funk-
cjonuje aż 12 ośrodków klinicznych zajmujących się
wymienioną tematyką.

Jednym z podstawowych zadań zespołu me-

dycznego  w  każdym  ośrodku  rehabilitacyjnym
jest  rehabilitacja  w  zespołach  bólowych  krę-
gosłupa.  Ten  rodzaj  zaburzenia  funkcjonowania
narządu ruchu przybiera już w niektórych krajach
formę  epidemii.  W  trakcie  spotkania  omawiano
przede  wszystkim  sposób  stosowania  i  efektyw-
ność różnych procedur fizjo- i fizykoterapii. Zwraca
uwagę  duża  rozpiętość  uzyskanych  w  różnych
krajach  wyników  terapeutycznych.  Uważa  się,  że
powyższe różnice mogą wynikać ze zbyt późnego
– w wielu przypadkach – rozpoczęcia rehabilitacji,
stosowania  niewłaściwych  sposobów  leczenia,
a  także  z  niskiego  poziomu  wiedzy  społeczeństw
w zakresie ochrony kręgosłupa przed nadmierny-
mi obciążeniami przy wykonywaniu podstawowych
czynności domowych i zawodowych.

Jeden z plakatów prezentowanych w czasie sesji.

Fot: A. Barwicka

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

zczególne zainteresowanie towarzyszyło sesjom
poświęconym działaniom prewencyjnym. Dzi-

siaj w Europie już nikt i nikogo nie przekonuje do sto-
sowania  rehabilitacji  leczniczej  dla  celów  prewencji
rentowej  i  wypadkowej.  Dyskusja  dotyczy  natomiast
rodzaju  i  efektywności  stosowanych  metod.  Wiele
krajów dzieliło się swoimi doświadczeniami w tej dzie-
dzinie, przedstawiając wyniki badań i analiz. W toku
dyskusji wypracowano następujące wnioski:

niezbędne jest przestrzeganie jednolitych stan-

dardów prowadzenia rehabilitacji – opracowanych
i rekomendowanych przez Europejskie Towarzystwo
Medycyny Fizykalnej i Rehabilitacji (założenia do
tych standardów zostały przedstawione na XIII Euro-
pejskim Kongresie Medycyny Fizykalnej i Rehabilita-
cji w Brighton, w maju 2002 r.),

dla stałego monitorowania potrzeb rehabili-

towanych pacjentów oraz dla oceny efektywności
podjętych działań należy prowadzić w sposób ciągły
badania ankietowe wśród odbiorców programów re-
habilitacyjnych,

programy rehabilitacji ukierunkowane na odpo-

wiednie grupy schorzeń muszą być okresowo mody-
fikowane – tak, by uwzględniały aktualny stan wiedzy
medycznej.

Przedstawione doświadczenia dotyczyły różnych

aspektów prowadzonych programów prewencyj-
nych. Efektywność działań jest najwyższa w krajach
o wysokim poziomie świadomości dotyczącej ochro-
ny własnego zdrowia i znaczenia wartości pracy.

W Finlandii w 2003 r., w wyniku zakończonego

programu  prewencyjnego,  wróciło  do  pracy,  stu-
diowało lub też zgłosiło swoją ofertę na rynku pracy
64% rehabilitowanych osób, 18% – pozostało nadal
niezdolnymi  do  pracy,  14%  –  przerwało  program
z różnych powodów. Wyniki te, w stosunku do da-
nych  za  rok  1996  i  1998,  znacznie  się  poprawiły.
W ciągu ostatnich kilku lat w Finlandii zintensyfiko-
wano  działania  (w  ramach  programów  prewencji
rentowej  i  wypadkowej)  w  zakresie  promowania
wiedzy o czynnikach niebezpiecznych dla zdrowia
i  życia  człowieka,  w  szczególności  w  środowisku
pracy,  oraz  wiedzy  dotyczącej  walki  ze  stresem.
Przeprowadzono  ogólnonarodową  kampanię  pro-
mującą  zachowania  prozdrowotne,  włączając  do
niej pracodawców z wszystkich gałęzi gospodarki.

Innym przykładem jest Kosowo, gdzie przy po-

mocy francuskich specjalistów wdrożono niedawno
działania  prewencyjne.  W  2003  r.  po  zakończeniu
programu  kompleksowej  rehabilitacji  96%  ankieto-
wanych  osób  nie  podjęło  jakiegokolwiek  zatrudnie-
nia, przy czym 70% osób z tej grupy również nigdy
wcześniej  nie  pracowało.  Program  będzie  jednak
kontynuowany po wprowadzaniu odpowiednich mo-
dyfikacji w celu poprawy jego efektywności.

Zachęcające są również wyniki ekonomicz-

ne  uzyskane  dzięki  działaniom  prewencyjnym.
W  krajach  skandynawskich  oszczędza  się  średnio
rocznie  około  25  mln  euro  w  wyniku  ograniczenia

liczby świadczeń rentowych, w związku z realizacją
programów prewencji rentowej, przy nakładach
rocznych na te programy w przeciętnej wysokości
około 12,5 mln euro.

Podczas obrad przedstawiono wiele konkretnych

propozycji prowadzenia kompleksowych programów
rehabilitacji, tj. uwzględniających rehabilitację me-
dyczną, psychologiczną, zawodową oraz promocję
zdrowia. W większości krajów program prowadzony
jest przez pięć dni w tygodniu, w godzinach 9

-17

w dwu cyklach dziennych, z uwzględnieniem godzin-
nej  przerwy  w  środku  dnia.  Zakres  tematów  doty-
czących promocji zdrowia obejmuje przede wszyst-
kim:  czynniki  ryzyka  w  chorobach  cywilizacyjnych,
podstawową wiedzę o procesie chorobowym, który
dotyczy  pacjenta,  czynniki  zagrożenia  dla  zdrowia
w miejscu pracy, wiedzę w zakresie praw człowieka
i praw pracownika. W niektórych ośrodkach omawia-
ne  są  zagadnienia  dotyczące  m.in.  ekologii,  prawa
pracy  oraz  umiejętności  prowadzenia  negocjacji.
Tam,  gdzie  zajęcia  są  prowadzone  również  przez
zawodoznawcę, efektywność prowadzonych działań
znacznie wzrasta.

Trwają prace nad dalszym doskonaleniem pro-

gramów kompleksowej rehabilitacji w ramach pre-
wencji rentowej i wypadkowej, prowadzonych przez
instytucje zabezpieczenia społecznego, z uwagi na
ich przydatność dla społeczeństw w aspekcie zdro-
wotnym, społecznym i zawodowym.

iezwykle istotnym elementem prowadzonych
programów prewencji rentowej i wypadkowej

jest  rehabilitacja  zawodowa.  Prawie  wszędzie
jest  to  część  składowa  kompleksowych  działań
rehabilitacyjnych (poza aspektem medycznym i psy-
chologicznym);  nie  jest  realizowana  jako  odrębny
program.

U osoby, która w wyniku następstw choroby

lub  wypadku  jest  zagrożona  długotrwałą  niezdol-
nością do pracy, ale jednocześnie rokuje po prze-
prowadzeniu  rehabilitacji  powrót  do  zatrudnienia,
należy  zawsze  wykorzystać  istniejący  aktualnie
potencjał  organizmu,  który  pozwoli  na  ponowne
podjęcie zarobkowania (nieraz w innym zawodzie
niż dotychczas wykonywany). Uzyskanie dobrego
wyniku w tym zakresie, poza działaniami medycz-
nymi, wymaga:

— odbudowania motywacji do pracy w wyniku

działań psychologa,

— zdiagnozowania przez zawodoznawcę możli-

wości zawodowych pacjenta oraz możliwości zatrud-
nienia na rynku pracy,

— pomocy o charakterze „logistycznym”, udzie-

lanej przez pracownika socjalnego w pierwszym
okresie nowego zatrudnienia, oraz

— ewentualnie przeszkolenia zawodowego.
Z doświadczeń fińskich, belgijskich i francuskich

wynika, że przygotowanie do nowego zatrudnienia
wcale nie musi być poprzedzone odrębnym prze-

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

szkoleniem  zawodowym,  wiążącym  się  z  nauką
nowego  zawodu.  Należy  natomiast  wykorzystać
w  każdym  przypadku  dotychczas  uzyskane  przy-
gotowanie  teoretyczne  i  praktyczne  oraz  zdobyte
w  okresie  zatrudnienia  doświadczenie.  Zdaniem
wielu  dyskutantów  nieskuteczność  przywrócenia
zdolności  do  zarobkowania  i  powrotu  rehabilitowa-
nej osoby na rynek pracy, mimo uzyskania znaczącej
poprawy  funkcji  organizmu,  jest  często  traktowana
jako porażka ośrodków rehabilitacyjnych.

olejnym ważnym elementem składowym pro-
gramów kompleksowej rehabilitacji medycznej

jest rehabilitacja psychologiczna. Wraz z postępem
w  tej  dyscyplinie  wiedzy  wprowadzane  są  do  prak-
tycznej realizacji zarówno nowe testy diagnostyczne,
jak  i  nowe  formy  oddziaływania  psychoterapeutycz-
nego.  Wielu  uczestników  kongresu  akcentowało
konieczność  stałego  monitorowania  (według  po-
wszechnie  używanych  testów  ankietowych)  potrzeb
pacjentów ośrodków rehabilitacyjnych w zakresie za-
gadnień  dotyczących  jakości  życia  oraz  problemów
sfery psychicznej.

Należy zauważyć, że analogicznie, tj. bez stałego

monitorowania potrzeb pacjentów w zakresie wiedzy

dotyczącej zdrowia i zachowań prozdrowotnych, nie
może być prawidłowo realizowany w ośrodku rehabi-
litacyjnym  program  promocji  zdrowia.  Prowadzenie
wśród  pacjentów  badań  ankietowych  pozwoli  na
dokonanie  oceny  efektywności  przekazywanej  im
wiedzy  o  czynnikach  ryzyka  najczęściej  występują-
cych chorób cywilizacyjnych, czy o zagrożeniach dla
zdrowia występujących w środowisku pracy.

Podczas obrad – mimo wielogodzinnych dysku-

sji  –  uczestnicy  kongresu  nie  uzyskali  odpowiedzi
na  wszystkie  nurtujące  ich  pytania.  W  niektórych
przypadkach  wnioskiem  z  analizy  problemu  było
stwierdzenie, iż według stanu wiedzy medycznej na
dzień  dzisiejszy  odpowiedzi  na  postawione  pytania
nie można udzielić.

Należy mieć nadzieję, że przynajmniej część

z tych problemów zostanie wyjaśniona na kolejnym
kongresie Europejskiej Federacji Badawczej dla
Rehabilitacji, który odbędzie się w 2007 r. w Buda-
peszcie.

Alicja Barwicka

Departament Prewencji i Rehabilitacji

1. Wprowadzenie

Przepisy prawa pracy przewidują przeniesienia

ochronne w związku z chorobą zawodową lub wy-
padkiem przy pracy, tj. wynikające ze szkodliwych
warunków pracy (art. 230 k.p., art. 231 k.p.), a tak-
że specjalne przeniesienia ochronne dla pracow-
nic w ciąży i w okresie karmienia dziecka piersią
(art. 179 k.p., art. 178

k.p.)

Przedmiotem prezentowanego opracowania jest

szczegółowa  analiza  regulacji  prawnych  dotyczą-
cych  zmiany  dotychczasowych  warunków  pracy
oraz  przeniesienia  kobiety  ciężarnej  lub  w  okresie
karmienia  do  innej  pracy.  Obowiązki  pracodawcy
związane  ze  stworzeniem  dogodnych  warunków
pracy  kobiecie  w  związku  z  macierzyństwem  usta-
nowiono w dążeniu do zapewnienia ochrony zdrowia
pracownicy,  prawidłowego  przebiegu  ciąży  oraz
rozwoju dziecka. W regulacjach tych wyraźnie widać
przyjętą  przez  ustawodawcę  preferencję  ochrony

zdrowia pracownic i ich potomstwa nad doraźnym
interesem pracodawcy. Przeniesienia ochronne są
istotnym środkiem prewencyjnym przed szkodliwym
wpływem wykonywania niektórych czynności zawo-
dowych na zdrowie przyszłych matek i ich dzieci. Re-
alizowane są nie tylko w interesie kobiet, ale również
w szeroko pojmowanym interesie społecznym.

Podjęcie powyższego zagadnienia oraz przed-

stawienie  wymienionych  regulacji  prawnych  szero-
kiemu  odbiorcy,  w  szczególności  pracodawcom,
służbom  bhp,  służbom  medycyny  pracy,  pracow-
nikom  i  ich  reprezentacjom  wydaje  się  obecnie
bardzo  ważne,  ponieważ  polskie  przepisy  prawne
dotyczące  stworzenia  właściwych  warunków  pra-
cy  kobietom  w  związku  z  macierzyństwem  uległy
w  ostatnim  czasie  dość  istotnym  zmianom  wynika-
jącym  z  potrzeby  ich  dostosowania  do  obowiązują-
cych  w  tym  zakresie  standardów  wspólnotowych

Przeniesienie pracownicy do innej pracy

w związku z macierzyństwem

okiem prawnika

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jed-

nolity: Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy – Kodeks

pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 128, poz. 1405);
ustawa z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 213, poz. 2081).

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

Na  poziomie  Unii  Europejskiej  problematyka  ta
jest  przedmiotem  regulacji  dyrektywy  Rady  z  dnia
19  października  1992  r.  w  sprawie  wprowadzenia
środków  zmierzających  do  poprawy  w  miejscu
pracy  bezpieczeństwa  i  ochrony  zdrowia  pracow-
nic  w  ciąży,  po  urodzeniu  dziecka  lub  karmiących

W związku z postanowieniami zawartymi w powołanej
dyrektywie polski ustawodawca m.in. w wyraźny spo-
sób rozszerzył obowiązek przeniesienia kobiety do
innej pracy na okres karmienia dziecka piersią oraz zo-
bowiązał pracodawcę do zwolnienia od pracy pracow-
nicy w okresie ciąży lub w okresie karmienia, z zacho-
waniem prawa do wynagrodzenia, w razie niemożności
przesunięcia jej do innej, bezpiecznej pracy.

2. Prace wzbronione kobietom

Ustawodawca w art. 176 k.p. stanowi, że „nie wol-

no zatrudniać kobiet przy pracach szczególnie uciąż-
liwych lub szkodliwych dla zdrowia” oraz zobowiązu-
je Radę Ministrów do określenia wykazu takich prac
w drodze rozporządzenia. Szczegółowy Wykaz prac
szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia
kobiet został zamieszczony w załączniku do rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r.
w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub
szkodliwych dla zdrowia kobiet

Powołany wykaz prac adresowany jest do trzech

grup  kobiet,  tj.  do  ogółu  kobiet,  do  kobiet  w  ciąży
i  w  okresie  karmienia  dziecka  piersią  oraz  tylko  do
kobiet  w  ciąży.  Na  przykład  dla  ogółu  kobiet  wpro-
wadzono  zakaz  wykonywania  pracy  pod  ziemią  we
wszystkich  kopalniach,  a  także  zabroniono  im  wy-
konywania prac związanych z określonym wysiłkiem
fizycznym. Szerszy zakres prac wzbronionych odnosi
się do kobiet ciężarnych lub karmiących dziecko pier-
sią, którym w szczególności zakazano wykonywania
prac  w  podwyższonym  lub  obniżonym  ciśnieniu,
prac  w  kontakcie  ze  wskazanymi  szkodliwymi  czyn-
nikami biologicznymi lub substancjami chemicznymi,
a  także  prac  grożących  ciężkimi  urazami  fizycznymi
i psychicznymi. Nie mogą one pracować również w mi-
kroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym oraz w na-
rażeniu na promieniowanie jonizujące, ale dopiero po
przekroczeniu ustanowionych dla nich norm ochron-
nych. Kobietom w ciąży zabroniono m.in. wykonywa-
nia prac na wysokości oraz w wykopach i zbiornikach
otwartych, a także świadczenia pracy w środowisku,
w którym poziom ekspozycji na hałas i drgania prze-
kracza wielkości wskazane w wykazie. Niedopuszczal-
ne jest również zatrudnianie kobiet w ciąży w określo-
nym narażeniu na działanie pól elektromagnetycznych
oraz promieniowania nadfioletowego, a także przy ob-

słudze monitorów ekranowych powyżej określonego
w wykazie limitu czasowego.

Warto zauważyć, że w analizowanym wykazie

niektóre  prace  są  pracownicom  wzbronione  nieza-
leżnie od stopnia narażenia na czynniki szkodliwe lub
niebezpieczne dla zdrowia, np. prace nurków, prace
w  narażeniu  na  działanie  czynników  rakotwórczych
i o prawdopodobnym działaniu rakotwórczym, prace
w  wymuszonym  rytmie  pracy,  prace  w  wykopach
i  zbiornikach  otwartych.  Przeważają  jednak  prace,
których wykonywanie zabronione jest w określonych
warunkach,  czyli  dopiero  po  przekroczeniu  wyzna-
czonych  w  wykazie  norm  ochronnych,  np.  prace
w  środowisku,  w  którym  występują  nagłe  zmiany
temperatury  powietrza  w  zakresie  przekraczającym
15°C,  prace  w  narażeniu  na  działanie  rozpuszczalni-
ków  organicznych,  jeżeli  ich  stężenia  w  środowisku
pracy przekraczają wartości 1/3 najwyższych dopusz-
czalnych stężeń, czy prace przy obsłudze monitorów
ekranowych  powyżej  4  godzin  na  dobę.  Oznacza
to, że pracodawca zatrudniający kobietę w ciąży lub
w  okresie  karmienia  przy  pracy  wzbronionej,  nie
zawsze  musi  przenieść  taką  kobietę  do  innej  pracy,
lecz  może  dostosować  warunki  pracy  na  jej  dotych-
czasowym  stanowisku  do  dopuszczalnego  poziomu
określonego w wykazie.

Wykaz prac szczególnie uciążliwych lub szkodli-

wych  dla  zdrowia  kobiet,  stanowiący  załącznik  do
rozporządzenia  Rady  Ministrów  z  dnia  10  września
1996  r.,  ma  charakter  ogólny.  Dlatego  ustawodaw-
ca  zobowiązał  pracodawcę  do  zamieszczenia  wy-
kazu  prac  wzbronionych  kobietom  w  regulaminie
pracy  (art.  104

§ 1 pkt 6 k.p.). Pracodawca ma

zatem  obowiązek,  na  podstawie  powszechnie  obo-
wiązującego  wykazu  prac  szczególnie  uciążliwych
lub  szkodliwych  dla  zdrowia  kobiet,  opracować
„własny”  wykaz  istniejących  w  zakładzie  konkret-
nych  stanowisk  pracy,  na  których  zabronione  jest
zatrudnianie  wszystkich  kobiet  oraz  kobiet  w  ciąży
lub w okresie karmienia. Należy jednak pamiętać, że
umieszczenie wykazu takich stanowisk w regulaminie
pracy  nie  oznacza,  że  tylko  na  tych  stanowiskach
w  danym  zakładzie  nie  wolno  zatrudniać  kobiet.
W  przypadku  bowiem  niekompletnego  określenia
wykazu  prac  wzbronionych  kobietom  w  regulaminie
pracy  zawsze  zastosowanie  znajdą  ogólne  przepisy
zawarte w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie
wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych
dla  zdrowia  kobiet.  Trzeba  dodać,  że  pracodawca
w  regulaminie  pracy  może  rozszerzyć  powszechnie
obowiązujący  wykaz  prac  wzbronionych  kobietom,
w szczególności kobietom w ciąży i w okresie karmie-
nia dziecka piersią, ale po warunkiem, że rozszerzenie
to będzie uzasadnione potrzebą zapewnienia lepszej
ochrony  zdrowia  pracownicom  oraz  ich  potomstwu
i nie będzie nosiło znamion dyskryminacji kobiet

Treść dyrektywy zawarta w: Dokumenty źródłowe Instytucji

Wspólnot Europejskich w zakresie prawa socjalnego, A. Świąt-
kowski i H. Wierzbińska (opr.), Musica Iagellonica, Kraków 1999,
s. 414-423.

Dz.U. z 1996 r. nr 114, poz. 545 z późn. zm.

Z. Salwa, Zakaz zatrudniania kobiet przy pracach im wzbro-

nionych, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 2000, nr 9, s. 22.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

Należy podkreślić, że ustawowy zakaz zatrud-

niania  kobiet  (kobiet  w  ogóle,  kobiet  będących
w  ciąży  lub  karmiących  dziecko  piersią)  przy  pra-
cach im wzbronionych jest adresowany zarówno do
pracodawcy, jak i do pracownicy. Zakaz ten ma cha-
rakter  bezwzględnie  obowiązujący  i  nie  dopuszcza
żadnych odstępstw w tym zakresie. Pracodawca nie
może zatem dopuścić pracownicy do wykonywania
pracy wzbronionej, nawet na jej wyraźną prośbę, czy
po  uzyskaniu  od  niej  zgody.  Zdrowie  kobiety  i  peł-
niona przez nią funkcja prokreacyjna mają ogromne
znaczenie społeczne, dlatego prawo w sposób zde-
cydowany  chroni  te  wartości,  nawet  przed  nieroz-
ważnymi  decyzjami  samej  pracownicy,  a  więc  tym
bardziej  przed  niewłaściwymi  działaniami  ze  strony
jej pracodawcy.

3. Przesłanki

przeniesienia ochronnego

Pracodawca ze względu na ustawowy zakaz

zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie uciąż-
liwych lub szkodliwych dla zdrowia ma obowiązek
przenieść do innej pracy:

pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko pier-

sią zatrudnioną przy pracy jej wzbronionej niezależ-
nie od stopnia narażenia na czynniki szkodliwe lub
niebezpieczne dla zdrowia (art. 179 § 1 k.p. w związ-
ku z art. 176 k.p.),

pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko

piersią  zatrudnioną  w  warunkach  pracy  jej  wzbro-
nionych,  jeżeli  dostosowanie  warunków  pracy  na
dotychczasowym  stanowisku  pracy  lub  skrócenie
czasu pracy jest niemożliwe lub niecelowe (art. 179
§ 2 k.p. w związku z art. 176 k.p.).

Warto zauważyć, że obecnie obowiązujące prze-

pisy  dotyczące  przeniesienia  ochronnego  pracow-
nicy  w  związku  z  macierzyństwem  do  innej  pracy
wyraźnie różnicują zakres obowiązków pracodawcy
w  zależności  od  charakteru  wykonywanej  pracy
przez  pracownicę  w  ciąży  lub  karmiącą  dziecko
piersią.  W  przypadku  gdy  pracownica  wykonuje
pracę  jej  wzbronioną  niezależnie  od  stopnia  na-
rażenia  na  czynniki  szkodliwe  lub  niebezpieczne
dla  zdrowia,  np.  wykonuje  prace  wewnątrz  zbior-
ników  i  kanałów  czy  prace  w  narażeniu  na  prepa-
raty  od  ochrony  roślin  niezależnie  od  ich  stężenia
w środowisku pracy), czyli pracę, której nie da się
dostosować  do  jej  aktualnego  stanu,  pracodawca
zawsze  ma  obowiązek  przenieść  taką  pracownicę
do innej rodzajowo pracy. Zupełnie inaczej wygląda
sytuacja, jeżeli ciężarna lub karmiąca kobieta wyko-
nuje pracę w warunkach pracy wzbronionej, tj. gdy
w środowisku pracy występują przekroczenia norm
ochronnych przewidzianych w przepisach dla takich
kobiet (np. pracownica w ciąży lub karmiąca piersią
wykonuje prace w pozycji stojącej ponad 3 godziny
w czasie zmiany roboczej, pracuje w warunkach na-
rażenia na hałas, którego poziom ekspozycji prze-

kracza wartość 65 dB, obsługuje monitor ekranowy
powyżej 4 godzin na dobę). Wówczas pracodawca,
zgodnie z art. 179 § 2 k.p., w pierwszej kolejności
ma  obowiązek  dostosować  warunki  pracy,  przy-
najmniej  do  poziomu  norm  ochronnych  przewi-
dzianych  w  przepisach  dla  kobiet  ciężarnych  lub
w okresie karmienia dziecka piersią albo tak ograni-
czyć czas pracy, aby wyeliminować zagrożenia dla
zdrowia  lub  bezpieczeństwa  pracownicy.  Dopiero
gdy  dostosowanie  warunków  pracy  na  dotychcza-
sowym stanowisku pracy lub skrócenie czasu pracy
okaże  się  niemożliwe  lub  niecelowe,  pracodawca
będzie mógł, a zarazem będzie zobowiązany, prze-
nieść pracownicę do innej pracy. Wprowadzenie za-
sady pierwszeństwa dostosowania warunków pracy
na  dotychczasowym  stanowisku  przed  przenie-
sieniem  ochronnym  należy  zdecydowanie  ocenić
pozytywnie,  ponieważ  zbędna  zmiana  stanowiska
pracy może prowadzić do niepotrzebnych stresów
u  ciężarnej  lub  karmiącej  pracownicy,  związanych
m.in.  ze  zmianą  otoczenia,  potrzebą  odbywania
szkoleń  czy  zmianą  sposobu  wykonywania  pracy.
Ratio legis analizowanych regulacji prawnych pole-
ga bowiem na tym, aby szeroko pojęta modyfikacja
warunków  zatrudnienia  pracownicy  w  ciąży  lub
karmiącej  dziecko  piersią  sprzyjała  prawidłowemu
przebiegowi  ciąży  i  rozwojowi  dziecka.  Spełnienie
powyższego  celu  powinno  zawsze  przyświecać
pracodawcy  podejmującemu  decyzje  w  przedmio-
cie stworzenia właściwych warunków pracy dla cię-
żarnej lub karmiącej pracownicy.

Obowiązek pracodawcy przeniesienia pracow-

nicy do innej pracy wynika również z ustawowego
zakazu zatrudniania kobiet ciężarnych w porze nocnej
(art. 178 § 1 k.p. w związku z art. 178

k.p.). Przepisy

prawa pracy za pracę w porze nocnej przyjmują pracę
między godzinami 21

a 7

(art. 151

§ 1 k.p.). W tym

przypadku ustawodawca także preferuje pozostawie-
nie pracownicy w okresie ciąży na dotychczasowym
stanowisku,  ponieważ  zobowiązuje  pracodawcę  do
zmiany  rozkładu  czasu  pracy  w  sposób  umożliwia-
jący  wykonywanie  przez  nią  pracy  w  ciągu  dnia.
Dopiero  wówczas,  gdy  okaże  się  iż  wykonywanie
dotychczasowej  pracy  przez  ciężarną  pracownicę
w ciągu dnia jest niemożliwe lub niecelowe, praco-
dawca jest zobowiązany przenieść taką pracownicę
do innej pracy, nie wymagającej pracy w porze noc-
nej (art. 178

k.p.).

Warto w tym miejscu dodać, że z uwagi na prawi-

dłowy przebieg ciąży i rozwój dziecka przepisy prawa
pracy  przewidują  bezwzględny  zakaz  zatrudniania
kobiet w ciąży w godzinach nadliczbowych. Pracow-
nica  w  ciąży  nie  może  być  delegowana  poza  stałe
miejsce  pracy  oraz  zatrudniana  w  systemie  przery-
wanego  czasu  pracy,  chyba  że  wyrazi  na  to  zgodę
(art.  178  §  1  k.p.).  Podobny  zakres  ochrony  przy-
sługuje  pracownikowi  opiekującemu  się  dzieckiem
do  lat  czterech.  W  tym  przypadku  jednak  nie  tylko
delegowanie poza stałe miejsce pracy i zatrudnianie

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

w systemie przerywanego czasu pracy mają charak-
ter względny, ale także zakaz pracy w porze nocnej.
Dlatego, że wszystkie te zakazy mogą skutecznie
zostać uchylone za zgodą pracownika. Warto zauwa-
żyć, że z uprawnień tych może skorzystać pracow-
nik, tzn. kobieta albo mężczyzna (art. 178 § 2 k.p.).

Przedstawione dotychczas okoliczności prze-

niesienia  pracownicy  w  związku  z  macierzyństwem
wynikają  z  ustawowych  zakazów  wykonywania  prac
jej wzbronionych. We wszystkich trzech przypadkach
przeniesienia  ochronne  powinny  nastąpić  od  chwili,
w której wykonywana przez pracownicę praca staje się
dla niej z mocy prawa wzbroniona, a więc od począt-
ku  ciąży  lub  od  początku  karmienia  dziecka  piersią.
Obowiązki pracodawcy w tym zakresie powstają jed-
nak od momentu poinformowania przez pracownicę
o stanie ciąży lub o fakcie karmienia dziecka piersią.
Stan ciąży powinien być potwierdzony świadectwem
lekarskim (art. 185 § 1 k.p.), które pracownica na żą-
danie  pracodawcy  powinna  mu  przedstawić.  Jeżeli
jednak pracownica z jakichkolwiek względów zwleka
z poinformowaniem pracodawcy o stanie ciąży, a stan
ten  staje  się  widoczny,  pracodawca  powinien  z  wła-
snej inicjatywy przenieść pracownicę do innej pracy.
Jest to bowiem wystarczająca, a jednocześnie wiążą-
ca pracodawcę podstawa przeniesienia takiej kobiety
do innej pracy. Przepisy prawa nie regulują sposobu
i  zakresu  informacji  dotyczącej  karmienia  dziecka
piersią.  Biorąc  jednak  pod  uwagę,  że  ustawodawca
nie określił maksymalnego okresu karmienia dziecka
piersią, który przecież u poszczególnych kobiet może
być  różny,  należy  uznać  iż  pracownica  powinna  po-
informować  pracodawcę  nie  tylko  o  fakcie  karmienia
dziecka piersią, ale również o okresie karmienia i o jego
zaprzestaniu

. W praktyce zawiadomienie pracodawcy

o  fakcie  karmienia  dziecka  piersią  na  ogół  następuje
z chwilą powrotu pracownicy z urlopu macierzyńskie-
go, a w przypadku zrezygnowania z części urlopu na
rzecz  ojca  dziecka,  z  chwilą  zgłoszenia  pracodawcy
wniosku w sprawie wcześniejszego powrotu do pracy.
Pracodawca  ma  prawo  żądać  od  pracownicy  przed-
stawienia aktu urodzenia dziecka (art. 22

§ 2 pkt 1 k.p.

w związku z art. 22

§ 3 k.p).

W myśl art. 179 § 3 k.p. podstawą do przeniesienia

ochronnego pracownicy w ciąży lub karmiącej dziecko
piersią może być również orzeczenie lekarskie stwier-
dzające przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania
dotychczasowej  pracy  przez  taką  pracownicę.  Pra-
codawca  wykonując  orzeczenie  lekarskie  powinien
rozważyć,  czy  przeciwwskazania  zdrowotne  wynikają
z  rodzaju  pracy,  czy  też  z  warunków  wykonywania
pracy. Jeżeli wynikają z warunków wykonywania pracy,
powinien  dostosować  warunki  pracy,  co  najmniej  do
poziomu  norm  ochronnych  przewidzianych  w  prze-
pisach dla kobiet ciężarnych lub w okresie karmienia
dziecka  piersią,  albo  tak  ograniczyć  czas  pracy,  aby
wyeliminować zagrożenia dla zdrowia lub bezpieczeń-

stwa pracownicy. Jeśli działania takie są niemożliwe lub
niecelowe, przenosi pracownicę do innej pracy.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 29 czerw-

ca 1979 r. w sprawie I PZP 19/79 uznał, że zapis
w zaświadczeniu lekarskim „przeciwwskazana praca
akordowa” zobowiązuje pracodawcę do przeniesie-
nia kobiety w ciąży do pracy, w której nie stosuje się
akordowego systemu pracy, jeżeli związane z pracą
akordową warunki uzasadniają ze względu na stan
ciąży, że pracownica nie powinna wykonywać pracy
akordowej

. Charakterystyczną cechą przeniesienia

na  podstawie  orzeczenia  lekarskiego  jest  jego  zin-
dywidualizowanie:  wykonywana  przez  pracownicę
praca  generalnie  jest  dozwolona  ciężarnym  lub
karmiącym kobietom, ale jest niewskazana danej ko-
biecie z uwagi na jej swoiste właściwości. Obowiązek
przeniesienia ochronnego powstaje dla pracodawcy
z  chwilą  przedłożenia  przez  pracownicę  orzecze-
nia lekarskiego stwierdzającego przeciwwskazania
zdrowotne  do  wykonywania  dotychczasowej  pra-
cy, co również może nastąpić od początku ciąży.

Orzeczenie lekarskie powinno odpowiadać wymo-

gom  określonym  w  rozporządzeniu  Ministra  Zdrowia
i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie
badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej
opieki  zdrowotnej  nad  pracownikami  oraz  orzeczeń
lekarskich  wydawanych  do  celów  przewidzianych
w Kodeksie pracy

, a w szczególności pochodzić od le-

karza sprawującego opiekę nad pracownikami danego
zakładu. Ustawodawca w art. 179 § 7 k.p. upoważnia
Ministra Zdrowia do wydania specjalnego rozporządze-
nia w sprawie sposobu i trybu wydawania zaświadczeń
lekarskich stwierdzających przeciwwskazania zdro-
wotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez
pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią,
które jednak dotychczas nie zostało wydane.

Pracodawca dokonując przeniesienia ochronnego,

we wszystkich wyżej omówionych przypadkach powi-
nien zaproponować pracownicy pracę dla niej dozwolo-
ną oraz odpowiadającą jej kwalifikacjom zawodowym.
Jeżeli nie posiada stanowisk pracy spełniających oby-
dwa te kryteria, to wystarczy, że zaproponuje pracowni-
cy pracę dla niej dozwoloną, którą będzie mogła wyko-
nywać, chociaż będzie ona poniżej lub nawet znacznie
poniżej jej kwalifikacji zawodowych. Kodeks pracy nie
stawia bowiem wymogu, aby inna praca odpowiadała
kwalifikacjom  zawodowym  przenoszonej  pracowni-
cy.  Nie  oznacza  to  jednak,  że  pracodawca  decyzję
w  przedmiocie  przeniesienia  może  podjąć  całkowicie
samodzielnie, nie licząc się zupełnie z oczekiwaniami
pracownicy.  Z  tego  że  przeniesienie  pracownicy  jest
bezwzględnym obowiązkiem pracodawcy, nie wynika
jeszcze  obowiązek  uznania  przez  pracownicę  powie-
rzonej jej pracy za odpowiednią. Oczywiście nie może
ona domagać się pozostawienia na dotychczasowym
wzbronionym  stanowisku  pracy  ani  żądać  od  praco-

Z. Salwa, Zakaz zatrudniania kobiet..., s. 24.

LEX nr 14501.

Dz.U. z 1996 r. nr 69, poz. 332 z późn. zm.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

dawcy przeniesienia wykraczającego poza możliwości
zakładu pracy. Ze względu jednak na ratio legis tego
przeniesienia, który polega na zapewnieniu prawidło-
wego przebiegu ciąży i rozwoju dziecka, pracodawca
jest zobowiązany do uzgodnienia wyboru konkretnego
rozwiązania z zainteresowaną pracownicą

Obowiązek przeniesienia pracownicy w ciąży lub

w  okresie  karmienia  do  innej  pracy,  a  w  przypadku
braku  takich  możliwości  przynajmniej  odsunięcie
takiej  pracownicy  od  wykonywania  dotychczasowej
pracy,  ma  charakter  obowiązkowy  i  bezwarunkowy.
Żadne  trudności  organizacyjne  nie  są  w  stanie  pra-
codawcy  w  tym  zakresie  usprawiedliwić.  Trzeba  wy-
raźnie podkreślić, że jeżeli pracodawca nie ma możli-
wości przeniesienia pracownicy w ciąży lub w okresie
karmienia  dziecka  piersią  do  innej  dozwolonej  w  jej
stanie  pracy,  to  zobowiązany  jest  zwolnić  taką  pra-
cownicę na czas niezbędny z obowiązku wykonywa-
nia dotychczasowej pracy (art. 178

k.p., art. 179 § 1,

§ 2 i § 3 k.p.). Przez cały okres zwolnienia z obowiązku
świadczenia pracy pracodawca wypłaca pracownicy
pełne wynagrodzenie (art. 179 § 5 k.p.).

Jeżeli pracodawca jednak nie realizuje nałożonych

przez prawo obowiązków związanych z modyfikacją wa-
runków pracy lub przeniesieniem pracownicy w okresie
ochronnym  do  innej  dozwolonej  jej  pracy,  zagrożona
pracownica może odmówić wykonywania pracy niebez-
piecznej. Za czas powstrzymania się od wykonywania
pracy  niebezpiecznej  pracownica  zachowuje  prawo
do  pełnego  wynagrodzenia  (art.  210  §  1  w  związku
z § 3 k.p.). Natomiast pracodawca lub osoba działają-
ca  w  jego  imieniu  narusza  przepisy  o  uprawnieniach
pracowników związanych z rodzicielstwem, popełniając
tym samym wykroczenie przeciwko prawom pracowni-
ka, zagrożone karą grzywny (art. 281 pkt 5 k.p.).

4. Gwarancje

przeniesienia ochronnego

Ustawodawca w Kodeksie pracy wprowadza dale-

ko idące gwarancje dla kobiet w ciąży lub karmiących
dziecko piersią w sytuacji, gdy z uwagi na ochronę
zdrowia kobiety i prawidłowy rozwój jej potomstwa
konieczne są zmiany w zakresie jej zatrudnienia.

Podstawową gwarancją jest zasada nieumniejszo-

nego  wynagrodzenia  pracownicy  w  okresie  ochron-
nym. Zgodnie bowiem z art. 179 § 4 k.p. „w razie gdy
zmiana warunków pracy na dotychczas zajmowanym
stanowisku pracy, skrócenie czasu pracy lub przenie-
sienie pracownicy do innej pracy powoduje obniżenie
wynagrodzenia,  pracownicy  przysługuje  dodatek
wyrównawczy”.  Pracodawca  zatem  ma  obowiązek
w okresie ochronnym wypłacać pracownicy wynagro-
dzenie nie niższe, aniżeli miało to miejsce przed doko-
naniem zmian w zakresie jej zatrudnienia. W przypadku
różnicy  w  wysokości  wynagrodzenia  w  nowych  wa-

runkach  zatrudnienia,  w  stosunku  do  wynagrodzenia
z  okresu  poprzedzającego  te  zmiany,  na  niekorzyść
pracownicy,  pracodawca  wypłaca  pracownicy  przez
cały okres zmiany dodatek wyrównawczy, który w cało-
ści pokrywa z własnych środków finansowych. Dodatek
ten stanowi różnicę między wynagrodzeniem z okresu
poprzedzającego modyfikacje w zatrudnieniu pracow-
nicy  a  wynagrodzeniem  po  dokonaniu  modyfikacji
w  zatrudnieniu,  tj.  po  dokonaniu  zmiany  warunków
pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku pracy,
skróceniu czasu pracy lub przeniesieniu pracownicy do
innej pracy. Dodatek wyrównawczy oblicza się według
zasad  określonych  w  rozporządzeniu  Ministra  Pracy
i Polityki Społecznej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie
sposobu  ustalania  wynagrodzenia  w  okresie  niewy-
konywania  pracy  oraz  wynagrodzenia  stanowiącego
podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków
wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należ-
ności przewidzianych w Kodeksie pracy

Zasada nieumniejszonego wynagrodzenia dla pra-

cownicy w okresie ochronnym realizowana przez do-
datek wyrównawczy niezaprzeczalnie wynika z orzecz-
nictwa Sądu Najwyższego. Zdaniem Sądu Najwyższego
wyrażonym w wyroku z dnia 5 maja 1976 r. w sprawie
I PRN 27/76

„niewykonanie przez pracownicę w ciąży

normy pracy przewidzianej na nowym stanowisku pracy
powinno  być  oceniane  z  uwzględnieniem  niezbędnej
ochrony  prawnej,  jakiej  udzielają  pracownicy  w  ciąży
obowiązujące w tym zakresie przepisy prawne. Te zaś
mają  przede  wszystkim  na  względzie  zabezpieczenie
interesu  społecznego  przez  zagwarantowanie  matce
warunków zdrowotnych, a dziecku warunków właściwe-
go rozwoju. Natomiast kwestia zabezpieczenia koniecz-
nej dyscypliny pracy jest odrębną rzeczą. W tej mierze
przysługują  kierownikowi  zakładu  odpowiednie  środki
w  celu  egzekwowania  od  pracownicy  ciążących  na
niej obowiązków”. W sprawie tej Sąd Najwyższy wyraził
również zapatrywanie, że „miernik nakładu i wydajności
pracy w okresie ochronnym w stosunku do pracownicy
w  ciąży  nie  może  być  uznany  za  czynnik  decydujący
o przyznaniu jej dodatku wyrównawczego w niższej re-
lacji aniżeli ta, która wynika z porównania poprzednich
zarobków  i  faktycznie  osiąganych  po  przeniesieniu.
W razie przeniesienia pracownicy w związku z ciążą do
innej pracy ze względu na ochronę jej zdrowia, zmniej-
szenie  wydajności  pracy  na  nowym  stanowisku  nie
może w żadnej mierze zaważyć ujemnie na wysokości
należnego jej dodatku wyrównawczego”.

W świetle powyższego należy stwierdzić, że do-

datek  wyrównawczy  przysługuje  pracownicy  także
wówczas,  gdy  obniżenie  wydajności  pracy  nie  jest
wynikiem  braku  staranności  kobiety,  lecz  spowodo-
wane  jest  stanem  ciąży  pracownicy.  Ustawodawca,
w wyniku ostatnio dokonywanych zmian legislacyjnych
w  analizowanym  zakresie,  w  sposób  wyraźny  roz-
ciągnął  zasadę  nieumniejszonego  wynagrodzenia

U. Jackowiak, Przeniesienie pracownicy w ciąży do innej pra-

cy, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 1990, nr 5-6, s. 52-53.

Dz.U. z 1996 r. nr 62, poz. 289 z późn. zm.

OSPiKA z 1977 r. nr 6, poz. 101.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

pracownicy w ciąży lub karmiącej na okres zwolnienia
pracownicy z obowiązku wykonywania pracy z powo-
du niemożności przeniesienia jej do innej pracy. Zgod-
nie bowiem z art. 179 § 5 k.p. „pracownica w okresie
zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy zachowuje
prawo do dotychczasowego wynagrodzenia”. Należy
je obliczyć jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy,
tzn. według zasad określonych w rozporządzeniu Mini-
stra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r.
w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wy-
poczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia
za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop

Wynagrodzenie należne pracownicy z tytułu zwolnienia
z obowiązku świadczenia pracy w całości pokrywa pra-
codawca z własnych środków finansowych.

Bardzo ważną gwarancją, w zakresie bezpieczeń-

stwa i stałości zatrudnienia, dla kobiety pełniącej funk-
cje prokreacyjne jest zasada zatrudnienia pracownicy
po okresie ciąży lub zaprzestaniu karmienia dziecka
piersią na warunkach określonych w umowie o pracę.
Zgodnie bowiem z art. 179 § 6 k.p. „po ustaniu przy-
czyn  uzasadniających  przeniesienie  pracownicy  do
innej pracy, skróceniu jej czasu pracy lub zwolnieniu
z  obowiązku  świadczenia  pracy,  pracodawca  jest
obowiązany zatrudnić pracownicę przy pracy i w wy-
miarze czasu pracy określonych w umowie o pracę”.
Wykonanie  tego  obowiązku  przez  pracodawcę  jest
obowiązkowe i bezwarunkowe. W przypadku odmo-
wy zatrudnienia pracownicy po okresie ochronnym na
warunkach umownych może ona skutecznie docho-
dzić realizacji tego zobowiązania przed sądem. Gwa-
rancja ta jest szczególnie istotna, zwłaszcza obecnie,
w  obliczu  ciągle  wysokiego  bezrobocia  i  niezwykle
trudnej sytuacji kobiet na polskim rynku pracy.

5. Uwagi końcowe

Z przeprowadzonych rozważań wynika, że pol-

skie  przepisy  prawa  pracy  w  sposób  komplekso-
wy  zapewniają  ochronę  kobiecie  w  okresie  ciąży
i karmienia dziecka piersią. Przewidują modyfikację
warunków pracy na zajmowanym stanowisku pracy,
przeniesienie do innej pracy, jak i całkowite odsunię-
cie od pracy, w razie braku dozwolonych stanowisk
pracy w zakładzie. Gwarantują kobiecie w ciąży lub
karmiącej dziecko piersią pełne wynagrodzenie oraz
zatrudnienie  po  okresie  ochronnym  na  warunkach
określonych w umowie o pracę. Na pierwszy rzut oka
może  razić  bezwzględny  charakter  norm  prawnych
w analizowanym obszarze prawnym, ale trzeba mieć
świadomość wagi ochranianych wartości. Chyba ni-
kogo nie trzeba już dzisiaj przekonywać, że ogromny
wpływ  na  zdrowie  społeczeństwa  ma  prawidłowy
przebieg  ciąży  i  karmienie  dziecka  w  sposób  natu-
ralny.  Nic  zatem  nie  powinno  zwolnić  pracodawcy
z obowiązku stworzenia dogodnych warunków pracy
ciężarnej lub karmiącej pracownicy.

W Polsce mamy solidne regulacje prawne, które za-

pewniają kobietom wysoką ochronę przed zagrożenia-
mi zawodowymi. Bardzo jest ważne, aby regulacje te
były powszechnie znane oraz należycie przestrzegane
w zakładach pracy. Przedstawiona w tym opracowaniu
instytucja prawna „przeniesienie pracownicy do innej
pracy w związku z macierzyństwem”, a także zaprezen-
towana wcześniej instytucja „przeniesienie pracownika
do innej pracy w związku z chorobą zawodową lub wy-
padkiem przy pracy”

są bardzo ważnymi narzędziami

prewencyjnymi,  które  właściwie  realizowane  mogą
uchronić  zagrożonych  pracowników  i  ich  potomstwo
przed  utratą  lub  pogorszeniem  stanu  zdrowia.  Dlate-
go przeniesienia ochronne trzeba szeroko promować
wśród pracowników oraz podmiotów odpowiedzialnych
za bezpieczeństwo i zdrowie pracujących, w szczegól-
ności wśród pracodawców, pracowników służby bhp,
lekarzy profilaktyków, przedstawicieli pracowników do
spraw bhp oraz związków zawodowych. Należy uczu-
lać  państwowych  i  społecznych  inspektorów  pracy
oraz  inspektorów  sanitarnych,  aby  podczas  wykony-
wania zadań prewencyjnych i kontrolnych szczególną
uwagę  zwracali  na  realizowanie  przez  pracodawców
obowiązków  związanych  z  przeniesieniami  ochron-
nymi  oraz  prowadzili  szeroką  kampanię  informacyjną
wśród pracodawców i pracowników w tym obszarze.
Ważną rolę w uświadamianiu pracowników w zakresie
szkodliwego wpływu różnych czynników zawodowych
na zdrowie przyszłych matek i ich dzieci powinni odgry-
wać nie tylko lekarze medycyny pracy, ale również leka-
rze rodzinni oraz służby medyczne sprawujące opiekę
nad kobietą w okresie ciąży i po porodzie.

Problem zagrożeń w środowisku pracy i ich skut-

ków wciąż jest w Polsce bardzo ważnym problemem
społecznym,  dlatego  warto  podjąć  szeroką  dyskusję
społeczną nad przyszłym kształtem prawnym instytucji
przeniesienia  ochronnego  realizowanego  ze  wzglę-
du  na  szkodliwe  warunki  pracy  lub  ochronę  zdrowia
przyszłych matek i ich dzieci. Warto byłoby pokusić się
również o przeprowadzenie badań empirycznych, któ-
re miałyby na celu ustalenie stopnia realizacji obowiąz-
ków przez pracodawców w tym obszarze oraz dokona-
nie  oceny  dostosowania  obowiązujących  rozwiązań
prawnych  do  istniejących  aktualnie  warunków  pracy.
Realizowane  obowiązki  związane  z  przeniesieniami
ochronnymi korzystnie wpływają na kształtowanie bez-
pieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w miejscu
pracy.  Zabezpieczają  interes  nie  tylko  pracowników
i pracodawców, ale przede wszystkim interes społeczny
przez zagwarantowanie pracownikom warunków zdro-
wotnych, a dzieciom warunków właściwego rozwoju.

Szerzej: G. Ślawska, Przeniesienie pracownika do innej

pracy w związku z chorobą zawodową lub wypadkiem przy pracy,
Prewencja i Rehabilitacja, 2004, nr 2, s. 17-22.

Grażyna Ślawska

Zakład Epidemiologii Środowiskowej

Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi

Dz.U. z 1997 r. nr 2, poz. 14.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

asę zobowiązano do wprowadzenia całkowicie
odrębnych metod działania oraz ich komplekso-

wego wdrożenia w zakresie prewencji i rehabilitacji
ubezpieczonych w KRUS.

Zbudowany w ramach KRUS i zaakceptowany

przez Radę Rolników we wrześniu 1991 r. system
rehabilitacji uwzględnia specyfikę i potrzeby środo-
wiska wiejskiego.

Kierowanie na rehabilitację leczniczą rolników

zagrożonych utratą zdolności do pracy, uprawnio-
nych do świadczeń z tytułu długotrwałej niezdol-
ności do pracy, wypadków przy pracy i chorób za-
wodowych odbywa się na zasadzie dobrowolności
(rolnik może odmówić przyjęcia skierowania).

Głównym zadaniem prowadzonej przez KRUS

rehabilitacji  jest  zapobieganie  w  znacznym  stopniu
inwalidztwu lub jego ograniczenie do poziomu umoż-
liwiającego  wykonywanie  ubezpieczonym  pracy  we
własnym  gospodarstwie  rolnym  lub  –  w  skrajnych
przypadkach – podjęcie pracy w innym zawodzie po
przekwalifikowaniu.

e świadczeń rehabilitacyjnych, mających for-
mę świadczeń zdrowotnych, mogą korzystać

rolnicy i członkowie ich rodzin znajdujący się w gru-

pach zagrożonych zdrowotnie, spełniający warunki
określone w ustawie o ubezpieczeniu społecznym
rolników, tj.

muszą posiadać prawo do świadczeń

z Kasy

nie mogą pobierać stałej renty, a jeśli po-

bierają rentę okresową, muszą mieć zachowaną
zdolność do samodzielnej egzystencji

nie mogą

przekroczyć określonego wieku: dla kobiet – 55 lat,
dla mężczyzn – 60 lat.

Do kierowania na świadczenia rehabilitacyjne

uprawnieni są:

lekarze podstawowej opieki zdrowotnej, leka-

rze w oddziałach szpitalnych i poradniach specjali-
stycznych,

lekarze rzeczoznawcy i komisje lekarskie KRUS

rozpatrujące wnioski o przyznanie rolniczej renty in-
walidzkiej.

Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje osobie,

która złożyła wniosek o rentę inwalidzką, a lekarz rze-
czoznawca Kasy w trakcie rozpatrywania tego wniosku
i badania uprawnień nie orzeknie długotrwałej niezdol-
ności do pracy, ale stwierdzi zasadność rehabilitacji.

Świadczenie to przysługuje również, gdy rolnik przeby-
wa na zasiłku chorobowym przez okres 3 miesięcy na
skutek wypadku przy pracy lub innych chorób.

Wniosek, złożony do oddziału regionalnego KRUS

lub innej placówki terenowej, podlega sprawdzeniu

Działalnością prewencyjną i rehabilitacyjną wśród rolników zajmuje
się Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) na mocy
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rol-
ników

. Wydatki na tę działalność pokrywane są z wyodrębnione-

go funduszu prewencji i rehabilitacji.

Działania rehabilitacyjne

prowadzone przez KRUS

Tekst jednolity: Dz.U. z 1998 r. nr 7, poz. 25 ze zm.

Wykres 1

Struktura wniosków o rehabilitację leczniczą wystawionych przez lekarzy leczących

oraz lekarzy orzecznictwa lekarskiego w latach 1992-2002

Źródło: Dane KRUS.

udział wniosków

o rehabilitację leczniczą

wystawionych

przez lekarzy

orzecznictwa lekarskiego

55%

udział wniosków

o rehabilitację leczniczą

wystawionych

przez lekarzy POZ

45%

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

pod  względem  formalnym,  tzn.  sprawdzeniu,  czy
składający wniosek posiada uprawnienia do korzysta-
nia  ze  świadczeń,  oraz  pod  względem  medycznym,
tzn.  potwierdzenia  jego  zasadności.  Wniosek  ten
jest  zatwierdzany  przez  lekarza  inspektora  oddziału
regionalnego KRUS; jeżeli uzyska pozytywną opinię,
wnioskodawca otrzymuje skierowanie na turnus reha-
bilitacyjny, który trwa 21 dni.

Rolnik może ponownie skorzystać z rehabilitacji

po  upływie  od  12  do  24  miesięcy  od  zakończenia
turnusu  rehabilitacyjnego.  W  uzasadnionych  przy-
padkach  lekarz  w  ośrodku  rehabilitacyjnym  może
zalecić  przedłużenie  pobytu  na  turnusie.  Osoby,
którym  przyznano  renty  z  tytułu  długotrwałej  nie-
zdolności  do  pracy  na  czas  określony,  ponownie
mogą skorzystać z rehabilitacji po upływie roku. Na-
tomiast osoby, które zostały skierowane ze wskazań

profilaktycznych, ponownie mogą złożyć wniosek
po dwóch latach.

W ogólnej liczbie rolników kierowanych na reha-

bilitację leczniczą przeważają osoby z chorobami
układu kostnego, powstałymi w wyniku urazów, oraz
chorzy z chorobami układu krążenia.

Kasy kierują rolników do własnych placówek

specjalizujących się w rehabilitacji schorzeń narządu
ruchu lub do placówek współpracujących, specjali-
zujących się w schorzeniach układu krążenia.

Rehabilitacja lecznicza prowadzona przez KRUS

jest dla osób uprawnionych do świadczeń z Kasy
całkowicie bezpłatna, natomiast dla osób nieobję-
tych ubezpieczeniem jest w pełni odpłatna.

danych statystycznych KRUS za lata 1992-
-2003 wynika, że do oddziałów regionalnych

Kasy wpłynęło ponad 237 tys. wniosków od lekarzy
ustalających wskazania skierowania ubezpieczone-
go na rehabilitację leczniczą.

Od 1997 r. obserwujemy wzrost liczby wniosków

od  osób  kierowanych  na  rehabilitacją  ze  wskazań
naprawczych,  tzn.  od  osób,  które  mają  przyznane
prawo do okresowej renty inwalidzkiej, ale poddane
dalszemu  leczeniu  rehabilitacyjnemu  mogą  odzy-
skać  zdolność  do  pracy  w  gospodarstwie  rolnym
(wykres 2).

W latach 1997-1999 odnotowano spadek liczby

wniosków o skierowanie na rehabilitację leczniczą,
sporządzanych  przez  lekarzy  podstawowej  opieki
zdrowotnej. Spadek ten był spowodowany wdraża-
niem  nowego  powszechnego  ubezpieczenia  zdro-
wotnego.  W  przypadku  wniosków  wystawianych
przez  lekarzy  orzecznictwa  lekarskiego  najwyższą
ich  liczbę  odnotowano  w  1999  r.;  w  latach  2000-
-2003  ich  poziom  kształtował  się  w  granicach  od
65,5% do 62,4% (wykres 3).

Źródło: Dane KRUS.

Wykres 2

Struktura wniosków lekarskich ustalających wskazania na rehabilitajcę KRUS

w latach 1992-2003 (w %)

II półrocze 1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

1992

51,8

48,2

56,9

43,1

54,1

45,9

53,2

46,8

53,3

46,7

49,8

50,2

45,8

54,2

43,8

56,2

41,5

58,5

42,5

57,5

43,2

56,8

47,1

52,9

udział wniosków osób kierowanych na rehabilitację leczniczą ze wskazań profilaktycznych

udział wniosków osób kierowanych na rehabilitację leczniczą ze wskazań naprawczych

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

Wykres 3

Struktura wniosków o rehabilitację leczniczą wystawionych przez lekarzy leczących

oraz lekarzy orzecznictwa lekarskiego w latach 1992-2003 (w %)

100

II półrocze 1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

1992

wnioski o rehabilitację leczniczą wystawione przez lekarzy orzecznictwa lekarskiego

wnioski o rehabilitację leczniczą wystawione przez lekarzy POZ

44,6

60,7

55,4

37,9

42,5

62,1

57,5

39,1

39,3

60,9

55,6

44,4

41,0

59,0

29,5

70,5

63,8

65,6

36,2

34,4

37,2

62,8

37,6

62,4

Źródło: Dane KRUS.

Analizując strukturę wieku osób korzystających ze

skierowań na rehabilitację leczniczą, można zauważyć,
że największą grupę stanowią rolnicy w przedziale wie-

kowym 46-55 lat. Udział tych osób jest najwyższy od
początku prowadzenia programu rehabilitacji leczniczej
w ramach KRUS i systematycznie rośnie (wykres 4).

II półrocze

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

w wieku 0-35

8,1

7,8

8,8

7,6

7,3

6,7

7,1

7,4

7,7

7,8

7,4

w wieku 36-45

22,8

28,5

31,5

32,4

30,9

30,3

29,6

31,4

30,1

28,7

27,8

26,5

w wieku 46-55

47,3

54,6

52,8

53,9

53,7

55,2

57,0

56,0

57,6

58,3

58,9

58,8

w wieku 56-65

6,9

6,1

8,1

7,8

6,3

5,2

4,9

5,3

5,5

7,1

w wieku powyżej 65

3,8

0,1

0,0

Wykres 4

Struktura wieku osób, które odbyły rehabilitację leczniczą za pośrednictwem KRUS

w latach 1992-2003 (w %)

II półrocze 1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

1992

0,1

0,0

3,8

8,1

22,8

47,3

54,6

52,8

31,5

28,5

7,8

8,8

6,9

6,1

7,6

32,4

53,9

53,7

30,9

7,3

8,1

7,8

6,7

30,3

55,2

57,0

29,6

7,1

6,3

5,2

4,9

5,3

5,5

7,4

7,1

7,8

7,7

7,4

31,4

30,1

28,7

27,8

26,5

56,0

57,6

58,3

58,9

58,8

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

Z informacji KRUS wynika, że z rehabilitacji lecz-

niczej od początku reformy, tj. od 1992 r., do końca
2002 r. skorzystało 115 tys. osób uprawnionych do
świadczeń z ubezpieczenia rolniczego. W 2003 r. za
pośrednictwem Kasy skierowanie na rehabilitacje
otrzymało 14 539 rolników.

Przeważająca liczba kierowanych na rehabilitację

leczniczą to osoby ze schorzeniami narządu ruchu
i układu krążenia (wykres 5).

rowadzona systematycznie od lat rehabilitacja

przynosi efekty. U ponad 70% rolników, którzy sko-

rzystali z programu rehabilitacyjnego, stan zdrowia uległ
poprawie (wykres 6). Wysoki wskaźnik osób, które od-
zyskały zdolność do pracy w gospodarstwach rolnych
po przebytej rehabilitacji leczniczej, ma także duże zna-
czenie ekonomiczne. Z danych centrali KRUS wynika,
iż prowadzona rehabilitacja przyczynia się do obniżenia
wydatków z funduszu emerytalno-rentowego.

Wykres 5

Struktura głównych schorzeń osób, które odbyły rehabilitację leczniczą w KRUS

w latach 1992-2003 (w %)

100

II półrocze

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

1992

II półrocze

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

choroby układu kostnego,

urazy

75,8

70,2

70,4

72,8

74,4

80,8

83,7

84,3

84,5

83,3

choroby układu krążenia

9,2

14,2

11,6

10,9

10,6

8,7

7,3

6,2

7,4

7,6

8,1

choroby układu

nerwowego

3,8

3,6

4,0

3,9

3,3

3,9

5,6

6,2

5,4

5,7

5,4

6,9

inne

11,2

12,0

14,0

12,4

11,7

6,6

3,4

3,3

2,7

2,2

2,0

1,2

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

znaczna poprawa

4,4

2,1

2,0

2,4

1,7

1,5

poprawa

63,9

66,9

68,2

71,2

73,7

73,1

81,0

80,4

bez zmian

31,1

30,5

29,2

25,7

23,9

24,6

17,1

17,9

pogorszenie

0,5

0,4

0,5

0,7

0,5

0,6

0,2

znaczne pogorszenie

0,1

0,0

0,2

0,0

Wykres 6

Medyczne elementy rehabilitacji leczniczej prowadzonej przez KRUS

w latach 1996-2003 (w %)

100

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

Stanowisko

Rady Ochrony Pracy

w sprawie

bezpieczeństwa pracy w rolnictwie

z dnia 17 czerwca 2004 r.

Rada Ochrony Pracy na posiedzeniu w dniu 13 maja

2004 roku dokonała oceny stanu bezpieczeństwa i hi-
gieny pracy w rolnictwie.

Podstawą do oceny były następujące materiały

przygotowane przez:

1. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi – „Przed-

sięwzięcia podejmowane przez Ministerstwo Rolnic-
twa i Rozwoju Wsi na rzecz poprawy warunków pracy
w rolnictwie”.

2. Państwową Inspekcję Pracy – „Warunki pracy

w rolnictwie, w szczególności w zakresie bezpie-
czeństwa pracy”.

3. Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

– „Wypadki przy pracy i choroby zawodowe rolników
oraz działania prewencyjne KRUS w 2003 roku.”

Na podstawie przedłożonych materiałów oraz

dyskusji  Rada  Ochrony  Pracy  stwierdza,  że  stan
bezpieczeństwa  pracy  w  rolnictwie  budzi  poważ-
ne  zaniepokojenie  ze  względu  na  wysoką  i  stale
rosnącą  liczbę  wypadków  przy  pracy  w  rolnictwie
indywidualnym, w tym wypadków z udziałem dzieci.
Wskaźnik wypadkowości w rolnictwie indywidualnym
(20,1/1000 ubezpieczonych) jest od kilku lat ponad
trzykrotnie  wyższy  od  wskaźnika  wypadkowości
w innych grupach zawodowych (8,24/1000 pracują-
cych) i blisko dwukrotnie wyższy niż w całym dziale
gospodarki  o  tym  profilu  –  tj.  rolnictwie,  łowiectwie
i leśnictwie (11,35/1000 pracujących).

Ponadto zdaniem Rady niedoszacowana jest licz-

ba stwierdzonych u rolników indywidualnych chorób
zawodowych, szczególnie chorób o etiologii aler-
gicznej (w 2003 r. odnotowano spadek liczby chorób
zawodowych w porównaniu z 2002 r.).

Podstawowymi przyczynami tego stanu są:
— niedostateczna świadomość zagrożeń i ryzy-

ka dla zdrowia wśród rolników mimo prowadzonej
działalności edukacyjnej na wsi,

— zły stan techniczny maszyn rolniczych nie

spełniających podstawowych wymagań bezpieczeń-
stwa i higieny pracy.

Stan taki utrzymuje się pomimo działań podejmo-

wanych od kilkunastu lat przez wiele instytucji działa-
jących w środowisku wiejskim.

W związku z powyższym Rada Ochrony Pracy

uważa za niezbędne:

1. Wystąpienie do publicznej telewizji i radia

z wnioskiem o aktywne włączenie się do akcji po-
prawy stanu bezpieczeństwa pracy w tym sektorze
gospodarki.

2. Zwrócenie się do Episkopatu Polski o włącze-

nie się do działań mających na celu popularyzację
zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w gospodar-
stwach rolnych.

3. Dalszą intensyfikację i poszerzenie form pre-

wencji zawodowej, zwłaszcza działań popularyzują-
cych zasady bezpiecznej pracy w rolnictwie.

4. Poprawę stanu bezpieczeństwa dzieci na

wsi, m.in. poprzez popularyzację wykazu prac,
których nie należy powierzać dzieciom ze względu
na zagrożenie dla ich zdrowia i życia, oraz orga-
nizowanie punktów pierwszej pomocy w szkołach
wiejskich.

5. Wprowadzenie do programów nauczania

w szkołach, w tym szczególnie w szkołach o pro-
filu rolniczym oraz w wyższych uczelniach rol-
niczych, zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
w rolnictwie.

6. Przedstawienie programów działań w zakresie

prewencji zagrożeń w rolnictwie, ze szczególnym
uwzględnieniem rolnictwa indywidualnego.

7. Poprawę stanu technicznego eksploato-

wanych  w  rolnictwie  maszyn  i  urządzeń,  które
w większości przypadków nie spełniają najbardziej
podstawowych  zasad  bezpiecznej  konstrukcji
i  obsługi.  Takiego  stanu  nie  usprawiedliwia  nawet
bardzo trudna sytuacja ekonomiczna gospodarstw.
Wymaga  to  promowania  bezpiecznych  rozwiązań
i  wspierania  w  tym  rolników  indywidualnych  m.in.
poprzez odpowiednie bodźce ekonomiczne, np. na
wzór zróżnicowanej składki ubezpieczeniowej obej-
mującej obecne zakłady pracy.

8. Objęcie rolników indywidualnych profilaktycz-

ną opieką zdrowotną – podobnie jak ma to miejsce
w innych grupach zawodowych.

Powyższe stanowisko nie wyczerpuje proble-

matyki bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie.
Realizacja zawartych w tym stanowisku działań może
stworzyć podstawy do zbliżenia warunków pracy
i życia na wsi w naszym kraju do standardów Unii
Europejskiej.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

iechocinek jest jednym z największych i najbar-
dziej znanych polskich uzdrowisk. Leży w cen-

tralnej części kraju, w pradolinie Wisły, na obszarze
Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej, którą od południa
zamyka skarpa Wysoczyzny Kujawskiej. Dzięki takie-
mu położeniu posiada swoisty mikroklimat, sprzyja-
jący leczeniu.

Pierwsze wzmianki o miejscowości zanotowano

w  XV  wieku.  Jej  nazwa,  według  legendy,  wywodzi
się  od  imienia  rycerza  Ciechota.  Miejscowość  jest
położona  w  pobliżu  –  użytkowanych  już  w  XIII  w.
–  słonych  źródeł  i  dzięki  właśnie  słonym  źródłom,
kilka wieków później, stała się sławna.

Jako pierwsi na większą skalę eksploatowali

miejscowe  solniska  Krzyżacy,  sprowadzeni  do
Polski  w  1226  r.  przez  Konrada  Mazowieckiego.
Potem  straciły  one  na  znaczeniu  na  rzecz  Wie-
liczki i Bochni. Kiedy w okresie zaborów Bochnia
i Wieliczka znalazły się w granicach Austrii, zaczę-
to  poszukiwać  nowych  źródeł  soli;  z  działaniami
tymi  związane  są  takie  nazwiska,  jak  Stanisław
August  Poniatowski,  Stanisław  Staszic,  Franci-
szek  Ksawery  Drucki-Lubecki.  Ukoronowaniem
poszukiwań  był  odwiert  w  1806  r.  w  pobliskim
Słońsku.  Trysnęła  tam  solanka  o  stężeniu  po-
nad  3%  soli.  W  celu  jej  wzbogacenia  budowano
tężnie.  Tak  przygotowaną  solankę  kierowano  do
warzelni, gdzie odparowywano wodę i gotowa sól
trafiała na rynek.

W Ciechocinku, według koncepcji Stanisława Sta-

szica, zbudowano dwie tężnie w latach trzydziestych
XIX w. Trzecia powstała w 1859 r.

Sól warzona w tej miejscowości jest bogata

w jod i inne minerały. Ten dodatek jodu zadecydo-
wał o powstaniu uzdrowiska. Zaobserwowano bo-
wiem lecznicze właściwości mgiełki wodnej – tak
zwanego aerozolu – otaczającej tężnie. Ludzie
oddychający tą mgiełką, cierpiący na schorzenia
tarczycy i dróg oddechowych, odczuwali popra-
wę zdrowia.

W okresie późniejszym zaczęto wykorzystywać

w  lecznictwie  inne  bogactwa  słonych  źródeł.  Do
dziś  korzystamy  ze  stołowych  wód  mineralnych
„Kujawianka” i „Krystynka”, z soli kąpielowych oraz
z ługów i szlamów ciechocińskich. Ponadto wykorzy-
stywane jest lecznicze działanie cieplic solankowych,
czyli  solanek  głębinowych  mających  przy  wypływie
na powierzchnię temperaturę około 35

Rozwój światowej balneologii kazał dostrzec nie-

zaprzeczalne walory lecznicze Ciechocinka. W 1836 r.
zainstalowano  tu  pierwsze  4  wanny  do  leczniczych
kąpieli  solankowych;  były  to  urządzenia  miedziane,
do  których  podgrzaną  wodę  doprowadzano  z  wa-
rzelni.  Po  13  latach  powstały  łazienki  (zakład  kąpie-
lowy) dysponujące 34 wannami. Rozwój uzdrowiska
przyspieszyło doprowadzenie w 1867 r. linii kolejowej
z pobliskiego Aleksandrowa Kujawskiego.

Koniec XIX w. to okres najbujniejszego rozwoju

uzdrowiska. Powstają wtedy nowe zakłady lecznicze

Tężnia w Parku Tężniowym.

Fot: R. Perzyński

Na deptaku w Ciechocinku...

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

(istniejące do dzisiaj), wykonywane są nowe odwier-
ty, budowane tężnie, zakładany Park Zdrojowy, a tak-
że sypane wały przeciwpowodziowe nad Wisłą.

W okresie międzywojennym natrafiono na solan-

kę o temperaturze 35

C, co było okazją do budowy

basenu kąpielowego, a później sportowego, napeł-
nianego tą wodą.

Druga wojna światowa przyniosła niewielkie

zniszczenia, dzięki czemu już kilka miesięcy po jej
zakończeniu uzdrowisko zaczęło przyjmować pierw-
szych pacjentów.

W latach powojennych nastąpił dalszy rozwój mia-

sta. Dokonano nowych odwiertów (znaleziono m.in.
cieplicę solankową o temperaturze 38

C), zbudowano

nowe zakłady lecznicze, rozszerzono ofertę leczniczą.

iechocinek jest uzdrowiskiem, gdzie leczone są
przede wszystkim choroby narządu ruchu, ukła-

du oddechowego i choroby serca.

Po zakończonych zabiegach wszyscy, którzy ma-

ją na to ochotę, mogą podziwiać piękno uzdrowiska,
zapoznać się z jego atrakcjami turystycznymi i kultu-
ralnymi, skorzystać z bogatej oferty rekreacyjnej.

Obiektami godnymi uwagi są zabytki techniki

– warzelnie, tężnie, źródła – swoista architektura, Park
Zdrojowy  i  wiele  innych.  Na  amatorów  ruchu  czeka
park  sportowy  z  basenami  i  kortami,  a  także  wypo-
życzalnia  rowerów  i  ośrodek  jeździecki.  Wszystkim
zainteresowanym Ciechocinek oferuje swoje atrakcje
przez cały rok.

Przedsiębiorstwo Uzdrowisko Ciechocinek

S.A. i Sanatorium „Gracja” to instytucje, z którymi
aktualnie ZUS współpracuje.

Jednym z obiektów wchodzących w skład pierw-

szego  z  wymienionych  przedsiębiorstw  (obejmuje
ono  szereg  zabytkowych  zakładów)  jest  Szpital
Uzdrowiskowy nr 1. Budynek tego szpitala pamięta
pierwsze  lata  uzdrowiska,  przypomina  o  tym  jego

część frontowa. Dla potrzeb nowoczesnej terapii do-
budowano jeszcze jedno skrzydło, w którym mieści
się większa część bazy zabiegowej. Usytuowano tu
między innymi salę gimnastyczną, sale ćwiczeń indy-
widualnych, a także klub i kawiarnię.

Przedsiębiorstwo Uzdrowisko Ciechocinek S.A.

jest  wieloletnim  partnerem  Zakładu  Ubezpieczeń
Społecznych  w  rehabilitacji  ubezpieczonych.
Dla  potrzeb  ZUS  przeznaczono  100  ze  130  łóżek
tego  ośrodka.  Pacjenci  są  zakwaterowani  w  do-
brze  wyposażonych,  dwuosobowych  pokojach
budynku  Szpitala  Uzdrowiskowego  nr  1,  który
jest usytuowany przy głównym ciągu spacerowym
uzdrowiska i w okresie letnim otoczony dywanami
kwiatów.

Do ośrodka kierowani są pacjenci ze schorzenia-

mi narządu ruchu. Opiekę medyczną zapewniają im
lekarze z II i I stopniem specjalizacji, rehabilitanci,
masażyści, psycholog, dietetyk oraz fizjoterapeuci.

Baza zabiegowa znajduje się na miejscu,

w ośrodku. Pacjenci mogą korzystać z sali gimna-

Zabytkowa cerkiew p.w. Archanioła Michała.

Fot: R. Perzyński

Pacjent w trakcie elektroterapii.

Fot: R. Perzyński

Basen solankowy – Przedsiębiorstwo Uzdrowisko Ciechocinek S.A.

Fot: R. Perzyński

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

stycznej, basenu solankowego, gabinetów kriotera-
pii i masażu. Mogą korzystać także z zabiegów elek-
troterapii, mechanoterapii, hydromasażu, zabiegów
borowinowych i wszystkich innych, jakie zostaną im
zalecone przez lekarza po zdiagnozowaniu stanu
zdrowia.

Jedną z ciekawostek ośrodka jest sala ćwiczeń

indywidualnych, wyposażona w urządzenia pocho-
dzące z pierwszych lat XX w. Urządzenia te działają
do dzisiaj i są równie skuteczne w terapii jak te najno-
wocześniejsze.

Konieczność przeprowadzenia remontu Szpitala

Uzdrowiskowego nr 1 stała się znakomitą okazją do
unowocześnienia instalacji budynku oraz do przysto-
sowania jego ciągów komunikacyjnych do potrzeb
osób, którym poruszanie się sprawia trudności. Stąd
pacjenci kończący turnus w ośrodku jednym tchem
mówią zarówno o miłej atmosferze, jak i o warunkach
pobytu.

Sanatorium „Gracja” to jeden z najnowocze-

śniejszych  ośrodków  leczniczo-rehabilitacyjnych
w  Ciechocinku.  Pierwsi  pacjenci  przyjechali  tu
1  lutego  1972  r.  Sanatorium  to  powstało  jako
obiekt  branżowy  drogowców  i  transportowców
oraz pracowników służby zdrowia.

Ośrodek położony jest w południowo-wschodniej

części miasta i jednorazowo może gościć 200 pa-
cjentów. Do ich dyspozycji, poza bazą leczniczą, są
tu dwuosobowe pokoje z łazienkami, sale klubowe,
kawiarnia, czytelnia oraz wspaniałe otoczenie domu

–  piękna  zieleń.  Wśród  tej  zieleni  uważny  spacero-
wicz  znajdzie  tzw.  rodzynki,  czyli  takie  egzotyczne
rośliny,  jak  amerykańska  sekwoja  czy  azjatycki  mi-
łorząb.

Baza leczniczo-zabiegowa ośrodka – zdaniem

kierownictwa  –  to  owoc  przemyśleń  i  dostosowa-
nia do potrzeb rehabilitacyjnych. Ośrodek dyspo-
nuje nowoczesną aparaturą zabiegową, która po-
zwala na prowadzenie rehabilitacji narządu ruchu.
W  ramach  podpisanej  z  Zakładem  Ubezpieczeń
Społecznych  umowy  wykonuje  on  badania  dia-
gnostyczne,  niezbędne  do  wdrożenia  programu
rehabilitacji  leczniczej  i  wydania  opinii  końcowej
odnośnie  zdolności  do  pracy  osoby  skierowanej
przez Zakład na rehabilitację, a ponadto prowadzi:

ćwiczenia zbiorowe

ćwiczenia indywidualne

zabiegi lecznicze z takich działów jak ciepło-

lecznictwo, światłolecznictwo, elektrolecznictwo,
wodolecznictwo, krioterapia

rehabilitację psy-

chologiczną

leczenie farmakologiczne w przy-

padku wystąpienia ostrych stanów lub powikłań,
w zakresie wynikającym ze wskazań medycznych

naukę prozdrowotnego stylu życia.

Sanatorium „Gracja” zapewnia całodobową

opiekę lekarsko-pielęgniarską. Każdy pacjent ma
zagwarantowane ćwiczenia i zabiegi 5 dni w tygo-
dniu w cyklu porannym i popołudniowym, a w sobo-
ty w cyklu porannym. Turnusy trwają 24 dni.

Położenie, walory zdrowotne uzdrowiska, bogata

oferta  usług  turystycznych  powodują,  iż  Ciechoci-
nek  był  –  i  jest  nadal  –  popularnym  uzdrowiskiem.
Przyjeżdżają  do  niego  chętnie  zarówno  chorzy
chcący poprawić stan swojego zdrowia, jak i turyści
pragnący  pospacerować  po  słynnym  już  deptaku
w Ciechocinku.

Robert Perzyński

Departament Prewencji i Rehabilitacji

Stanowiska ćwiczeń indywidualnych – „Gracja”.

Fot: R. Perzyński

Sanatorium „Gracja”.

Fot: R. Perzyński

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

Wszystkich zainteresowanych Redakcja kwar-

talnika „Prewencja i Rehabilitacja” serdecznie
zaprasza do współpracy. Niżej przedstawiamy
regulamin publikowania prac.

1. W kwartalniku „Prewencja i Rehabilitacja” są

zamieszczane  prace  z  zakresu  szeroko  rozumianej
prewencji  wypadkowej  i  rentowej,  dotyczące  m.in.
zagadnień związanych z bezpieczeństwem i higieną
pracy,  popularyzacją  i  promocją  wiedzy  o  zagroże-
niach  powodujących  wypadki  przy  pracy  oraz  cho-
roby zawodowe, problematyką zdrowia publicznego,
działalnością  prewencyjną  prowadzoną  w  ramach
funkcjonujących  w  krajach  europejskich  systemów
zabezpieczenia społecznego, a także prace (w tym
sprawozdania z konferencji i sympozjów oraz komu-
nikaty)  dotyczące  współpracy  międzynarodowejw
tym zakresie i uregulowań prawnych wiążących się
z tą problematyką.

2. Tekst należy przygotować w formie maszy-

nopisu  (w  jednym  egzemplarzu)  oraz  na  dyskietce
(3.5”)  w  postaci  pliku  Word.  Dyskietka  przed  wy-
słaniem  musi  być  skontrolowana  programem  anty-
wirusowym  i  zabezpieczona  przed  uszkodzeniami
mechanicznymi.

3. Praca nie powinna przekraczać 10 stron ma-

szynopisu (jedna strona – 1800 znaków ze spacja-
mi), posiadać krótki tytuł, a jeżeli jest dłuższa (ponad
3 strony) także śródtytuły.

4. Spis piśmiennictwa powinien być ułożony

według kolejności cytowania w tekście publikacji.

5. Do pracy należy dołączyć oświadczenie

podpisane przez autora (autorów) stwierdzające, że
praca ta nie została wydrukowana lub skierowana do

druku  w  innym  czasopiśmie.  Jeżeli  autor  (autorzy)
jest  zatrudniony  w  Zakładzie  Ubezpieczeń  Spo-
łecznych,  do  pracy  powinna  być  dołączona  zgoda
dyrektora  (departamentu  lub  terenowej  jednostki
organizacyjnej Zakładu) na publikację.

6. Ilustracje, ryciny lub fotografie (zapisane na

dyskietce i dołączone w formie papierowej) należy
podpisać i ponumerować w takiej kolejności, w jakiej
powinny ukazać się w tekście.

7. Odpowiedzialność prawną i merytoryczną za

treść pracy oraz nieprawidłowości związane z przy-
gotowaniem pracy ponosi autor (autorzy). Redakcja
zawiadamia autorów o zakwalifikowaniu do druku
lub odrzuceniu pracy (bez podania przyczyn). Prawa
autorskie po wydrukowaniu pracy należą do Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych.

8. Redakcja zastrzega sobie prawo do popra-

wiania błędów dotyczących nazewnictwa, uchybień
stylistycznych, skracania objętości oraz usuwania
zbędnych rycin, wykresów, fotografii.

9. W przypadku zakwalifikowania pracy do dru-

ku autor otrzymuje pracę do korekty, której powinien
dokonać w jak najkrótszym terminie i odesłać wraz
z poprawkami pod niżej podany adres.

10. Redakcja przewiduje wynagrodzenie jedy-

nie za prace drukowane w kwartalniku „Prewencja
i Rehabilitacja”. Prace nieprzyjęte do druku nie są
zwracane.

11. Prace należy wysyłać pod adres:

Departament Prewencji i Rehabilitacji
ul. 11 Listopada 15A
03-446 Warszawa
tel. (0 22) 814-54-87 wew. 23-20

Zapraszamy do współpracy

od redakcji

6-8 czerwca w Tarnowie odbyła się Ogól-

nopolska  Konferencja  Polskiego  Towarzystwa
Orzecznictwa Lekarskiego nt. „Dylematy i problemy
orzecznictwa  lekarskiego  u  progu  wejścia  Polski
do  Unii  Europejskiej”.  Jej  współorganizatorami  byli
Polskie  Towarzystwo  Orzecznictwa  Lekarskiego,
Katedra Medycyny Społecznej oraz Katedra i Zakład
Medycyny Sądowej Akademii Medycznej im. Karola
Marcinkowskiego w Poznaniu.

W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele śro-

dowiska lekarskiego, przede wszystkim lekarze

orzecznicy  ZUS,  KRUS  i  MSWiA,  przedstawiciele
komercyjnych  towarzystw  ubezpieczeniowych
oraz  lekarze  medycyny  pracy.  Problematyka  sesji
tematycznych  obejmowała  m.in.  takie  zagadnie-
nia, jak: etyka w orzecznictwie lekarskim, kierunki
zmian w polityce społecznej, znaczenie orzecznic-
twa  lekarskiego  w  zabezpieczeniu  społecznym,
ekonomiczne  skutki  niepełnosprawności,  rola
lekarzy  w  ubezpieczeniu  niepublicznym,  neurolo-
giczne i psychiatryczne problemy w orzecznictwie,
błędy medyczne.

Wydarzenia, opinie – 2004

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2004

15 czerwca w Poznaniu, w drugim dniu Mię-

dzynarodowych  Targów  Środków  Ochrony  Pracy,
Pożarnictwa  i  Ratownictwa  –  SAWO  2004,  odbyło
się seminarium nt. „Budować bezpiecznie – przepisy
i praktyka”. Zorganizowano je w ramach ogólnoeu-
ropejskiej  kampanii  informacyjnej  „Budować  bez-
piecznie”, koordynowanej przez Europejską Agencję
Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy.

Spotkanie otwierał raport „Stan bezpieczeństwa

pracy przy wykonywaniu robót budowlanych”, przy-
gotowany przez Państwową Inspekcję Pracy. Wnio-
ski wypływające z tego materiału mówiły o niezado-
walającym  stanie  bezpieczeństwa  ludzi  i  warunków
pracy w omawianej branży. Wskaźnik częstotliwości
wypadków  śmiertelnych  i  ciężkich  w  budownictwie
umieszcza tę gałąź gospodarki na pierwszym miej-
scu  w  wymienionej  kategorii.  Z  przeprowadzonej
przez  Państwową  Inspekcję  Pracy  analizy  wynika,
że  poszkodowani  zatrudnieni  byli  głównie  w  sekto-
rze prywatnym. Są to przede wszystkim małe firmy,
zatrudniające do 50 osób, nie zawsze odpowiednio
wyposażone i przygotowane do prowadzenia działal-
ności w branży, o której mowa.

W drugiej części spotkania przedstawiciele Mini-

sterstwa Infrastruktury oraz Ministerstwa Gospodarki
i Pracy omówili szczegółowo:

„Minimalne wymaga-

nia bhp dotyczące budów, wynikające z przepisów
implementujących dyrektywę 92/57/EWG”

„Nowe

wymagania bhp podczas wykonywania robót bu-
dowlanych”

„Przepisy wprowadzające dyrektywę

2001/45/WE, dotyczącą użytkowania sprzętu do
prac na wysokości”.

Podczas obrad wręczono także tzw. certyfikaty

uznania kompetencji jednostkom edukacyjnym
w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

30 czerwca w gmachu Sejmu odbyło się

posiedzenie plenarne Rady Ochrony Pracy, na któ-
rym m.in. przedstawiono projekt stanowiska Rady
w sprawie bezpieczeństwa pracy w rolnictwie, a po-
nadto zapoznano się z materiałami:

Centralnego

Instytutu  Ochrony  Pracy  –  Państwowego  Instytutu
Badawczego  –  „Informacja  na  temat  wdrażania
systemów  zarządzania  bhp  w  przedsiębiorstwach”
oraz  „Edukacja  z  zakresu  bezpieczeństwa  pracy
i  ergonomii”

Ministerstwa Edukacji Narodowej

i Sportu – „Problematyka edukacji w zakresie bezpie-
czeństwa pracy i ergonomii”

Państwowej Inspekcji

Pracy – „Informacja na temat wdrażania systemów
zarządzania bhp w przedsiębiorstwach”.

1-4 września w Rzeszowie – pod patronatem

honorowym prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
Aleksandra Kwaśniewskiego – odbył się V Kongres
Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji. Tematem wio-
dącym spotkania była „Rehabilitacja w schorzeniach
naczyniowych centralnego układu nerwowego”.

Polskie Towarzystwo Rehabilitacji, które od 2003 r.

jest członkiem International Society of Physical Medi-

cine and Rehabilitation  (ISPRM), postawiło przed so-
bą zadanie zorganizowania spotkania prezentującego
nie tylko osiągnięcia polskiego środowiska naukowe-
go  w  dziedzinie  rehabilitacji  medycznej;  stąd  obec-
ność  zagranicznych  wykładowców,  m.in.  ze  Stanów
Zjednoczonych  i  Ukrainy.  Zwracała  uwagę  bogata
tematyka    sesji,  która  dotyczyła  m.in.  takich  zagad-
nień, jak rehabilitacja w urazach, zaburzenia wyższych
czynności  psychicznych,  możliwość  farmakoterapii
w procesie rehabilitacji,  nowe metody terapeutyczne,
profilaktyka  powikłań  wielu  schorzeń.  Interesującym
pomysłem jest wprowadzenie na stałe do programu
Kongresu  Polskiego  Towarzystwa  Rehabilitacji  sesji
studenckich.  Duża  liczba  zgłoszonych  w  tym  roku
prac  świadczy    o  dynamicznym  rozwoju  kształcenia
w  zakresie  rehabilitacji  medycznej  na  poziomie  uni-
wersyteckim.

26-29 września w Atenach zaplanowano

43  spotkanie  Międzynarodowego  Stowarzyszenia
Rehabilitacji  i  Medycyny  Fizykalnej  w  Chorobach
Rdzenia  Kręgowego,  poświęcone    doświadcze-
niom klinicznym, leczeniu i rehabilitacji w tej grupie
schorzeń.  Przedmiotem  sesji  tematycznych  będą
m.in.  chrona  układu  nerwowego  w  uszkodzeniach
rdzenia  kręgowego,  zapobieganie  wypadkom  po-
wodującym  uszkodzenie  rdzenia,  jakość  życia  po
uszkodzeniach  rdzenia  kręgowego.  Patronat  nad
konferencją objęło Greckie Towarzystwo Medycyny
Fizykalnej i Rehabilitacji.