

to rodzina, a nie jednostka jest filarem społeczeństwa.



Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uznaje rodzinę za
naturalną i podstawową komórkę społeczeństwa.



Europejska Karta Społeczna, którą Polska ratyfikowała w
1997 r., widzi w rodzinie podstawową komórkę
społeczeństwa z prawem do odpowiedniej ochrony
społecznej, prawnej i ekonomicznej.



Rodzina jest podstawą życia społecznego, gdyż dostarcza
społeczeństwu nowych członków oraz decyduje o jakości,
kształtując ich osobowość w procesie socjalizacji.

Rodzina stanowi pierwsze i podstawowe środowisko, które

zaspokaja potrzeby biologiczne i psychospołeczne.



Ma szczególne znaczenie dla rozwoju dziecka, towarzyszy

mu przez całe życie, jest nie do zastąpienia przez inne

środowiska.

Wpływ rodziny na dziecko jest wielostronny, odbywa się
przez:



oddziaływania zamierzone, czyli świadomie podejmowane

zabiegi wychowawcze;



oddziaływania niezamierzone, wynikające z codziennych

zdarzeń, z sytuacji bycia razem na co dzień w różnych i

powtarzających się sytuacjach;

Rodzina wypełnia ważne zadania wychowawcze:



stymuluje rozwój poznawczy dziecka, rozwój

zainteresowań;



zaspokaja potrzeby emocjonalne o charakterze

wymiany emocjonalnej,



uczy budowania więzi emocjonalnych i społecznych,



uczy sposobów realizacji celów i zamierzeń.



Zadaniem rodziny jest nie tylko zapewnianie
odpowiednich warunków materialnych, opieki i pomocy w
różnych trudnych sytuacjach, ale także zaspokajanie
potrzeb psychospołecznych. Do nich należy potrzeba:



akceptacji, czyli przyjęcia dziecka z jego wadami i
zaletami;



przynależności i miłości, poczucia związku z najbliższym
otoczeniem, w którym dziecko czuje się kochane;



wymiany emocjonalnej, a więc doznawania uczuć od
innych i obdarzania innych uczuciami;



bezpieczeństwa, które daje spokojna, harmonijna
atmosfera, zgodne współżycie w rodzinie, stabilność,
czyli stałość i niezmienność najbliższego otoczenia;



kontaktu i współdziałania z rodzicami w różnym
zakresie;



szacunku i uznania dla dziecka, jako rozwijającej się
odrębnej osoby, jego wysiłków i osiągnięć.

Zaspokojone oraz niezaspokojone potrzeby wpływają na

sposób zachowania dziecka i kształtowanie jego
osobowości.

Tworzy jedność opierającą się na bezinteresownej

miłości i oddaniu.



Wspólnota wynika ze wspólnego celu, dążeń,

podobnych wzajemnych uczuć.



Wypływa z natury ludzkiej - rządzi się miłością, a nie

prawem, zespala członków, rodzi gotowość do

rezygnacji z indywidualistycznych dążeń na rzecz grupy

rodzinnej i jej członków.



Wspólnota jest pogłębiana nazwiskiem, mieszkaniem,

dobrami materialnymi rodziny (zjawisko solidarności
rodzinnej).



Rodzina opiera się na umowie prawnej o charakterze

organizacyjnym, co wyraża pewien stopień
sformalizowania.



Rodzina posiada strukturę prawną, która gwarantuje
trwałość, określa jej formalne relacje z innymi
instytucjami czy grupami. (Adamski).



grupa pierwotna, mała, różni się wyraźnie od innych

małych grup: podziałem pokoleniowym, sposobem

stawania się członkiem tej grupy, brakiem typowego

przywództwa, posiadaniem elementów

wspólnotowych.



Stosunki między członkami rodziny są nastawione na

wzajemną pomoc i opiekę, mają charakter

bezpośrednich kontaktów „twarzą w twarz".



Stanowi zróżnicowane środowisko społeczne z uwagi

na nakładanie się ról pełnionych przez każdego

członka;



Rodzina podlega zmianom - przechodzi przez fazy

rozwojowe, z których każda zawiera jakościowo różne

cechy, ma własną specyfikę związaną z zadaniami,

strukturą, wzorami zachowań i interakcjami.



M. Ziemska wyróżniła siedem faz w życiu rodziny, łącząc

rozwój rodziny z rozwojem jednostki oraz uczestnictwo w
rodzinie pochodzenia i prokreacji:

1.

Faza małżeńska pierwotna: od zawarcia związku do

momentu urodzenia pierwszego dziecka; są w niej

realizowane role męża i żony.

2.

Faza rodzicielska z małym dzieckiem: od urodzenia

dziecka do chwili podjęcia przez nie obowiązku szkolnego;

wzbogacenie związku o role rodzicielskie.

3.

Faza rodzicielska z dzieckiem w okresie szkolnym:
trwająca do okresu dorastania, dochodzi nowa rola dla
dziecka - rola ucznia, a dla rodziców zadania związane z
fazami rozwojowymi dziecka.

4.

Faza rodzicielska z dorastającym dzieckiem: dokonuje
się wówczas proces psychicznego uniezależniania się
dorastających dzieci od rodziców; konieczne staje się
przekształcenie dotychczasowych relacji w diadzie
rodzice-dziecko ze stosunku asymetrycznego w taki,
który jest bardziej oparty na wzajemności.

5.

Faza rodzicielska z jednym usamodzielnionym
dzieckiem, a innymi pozostałymi z rodzicami (1995).

6. Faza małżeńska wtórna: po usamodzielnieniu się

dzieci, czyli po odejściu ostatniego dziecka.

7. Faza małżeńska emerycka: po przejściu przynajmniej

jednego współmałżonka na emeryturę.



Fazy obrazują:



na jakim etapie rozwojowym znajduje się rodzina;



zmiany zachodzące w strukturze, stylu życia, w

stosunkach wewnątrzrodzinnych, w powiązaniach z
rodzinami pochodzenia;



obciążenia z tytułu realizacji zadań wyznaczanych

daną fazą.

Duże zróżnicowanie życia rodzinnego pozwala na
uwzględnianie różnych kryteriów przy tworzeniu
typologii rodzin.
Przyjmowane kryteria dotyczą:



struktury rodziny (jej wskaźniki to: wiek i liczba

członków, układ pokoleniowy, forma organizacyjna
życia rodzinnego, styl życia, usytuowanie przestrzenne,
źródła utrzymania),



środowiska zamieszkania,



rodzaju wykonywanego zawodu.



zdrowa -dobrze funkcjonująca rodzina (swobodna)
wymiana emocjonalna między małżonkami, występuje
otwarty i zrozumiały system komunikowania się;
zdrowe środowisko;



dysfunkcjonalna- sztywne zasady i reguły regulujące
zachowanie członków, dochodzi do zakłócenia
komunikacji, są tolerowane zaburzone zachowania;
wywiera negatywny wpływ na rozwój osobowości
członków (Radochoński).

Wyróżniane rodziny to:



rodzina pełna (naturalna) - składająca się z rodziców i ich

potomstwa;



rodzina rekonstruowana - przynajmniej jeden z rodziców

nie jest związany biologicznie z dzieckiem, pełni rolę
przybranego rodzica w stosunku do pasierba;



rodzina adopcyjna - dziecko nie jest związane biologicznie

z rodzicami, na mocy formalnie przeprowadzonego

przysposobienia staje się jej członkiem, z prawami takimi
samymi jak dziecko biologiczne;



rodzina zastępcza - obowiązki opiekuńczo-wychowawcze

sprawują osoby spokrewnione lub niespokrewnione z
dzieckiem;



rodzina niepełna, pozbawiona z różnych przyczyn jednego

z rodziców.

1.

rodzina duża, zwana rozszerzoną lub wielopokoleniową -

składa się z kilku pokoleń (najmniej trzech); jest kierowana

przez najstarszego mężczyznę (zwykle dziadka), występuje

pełne podporządkowanie członków interesom rodziny;

członkowie mieszkają razem, prowadzą wspólne gospodarstwo
domowe;



zmodyfikowana rodzina poszerzona - to koalicja rodzin

małych, które pozostają w częściowej zależności od siebie;

brak jest w niej hierarchicznej struktury władzy, ale więź

rodzinna jest wyraźnie podtrzymywana; może występować w

dwóch formach:

- rodziny nuklearne,
- rodziny oparte na wspólnocie mieszkaniowej młodej rodziny

prokreacji z rodziną pochodzenia;

2.

rodzina mała - składa się z dwóch pokoleń:
małżonków/rodziców i dzieci; współcześnie
wewnętrzne stosunki nabierają cech partnerstwa;
ważne znaczenie odgrywa tu interakcja, występuje
brak dystansu między małżonkami, a realizacja ról nie
jest sztywno wyznaczana.

Główny Urząd Statystyczny za rodzinę uznaje parę bez
dzieci lub parę



z dzieckiem (dziećmi) oraz rodzica samotnie

wychowującego dziecko (dzieci).



w spisie powszechnym z 2002 r. po raz pierwszy

wyodrębniono pary pozostające w związkach
kohabitacyjnych, jako tworzące odrębny typ rodziny. Na
ich określenie wprowadzono pojęcie „partnerzy z
dzieckiem (dziećmi)", „partnerzy bez dziecka".

Typ rodziny

Ogółem

Miasta

Wieś

1988

2002

1988

2002

1988

2002

Małżeństwa bez dzieci

22,8

22,7

22,3

23,4

23,6

21,4

Małżeństwa z dziećmi

61,8

56,0

60,9

53,2

63,4

60,9

Partnerzy bez dzieci

—

0,8

—

1,1

—

0,4

Partnerzy z dziećmi

—

1,1

—

1,2

—

0,9

Matki z dziećmi

13,7

17,2

15,0

18,8

11,3

14,4

Ojcowie z dziećmi

1,7

2,2

1.8

2,3

1.7

2,0

Rodziny w gospodarstwach domowych w roku 1988 i 2002 (w odsetkach)

Typ rodziny

Jedno

dziecko

Dwoje

dzieci

Troje i więcej

dzieci

Przeciętna

liczba dzieci

do lat 24

Ogólnie dzietność

rodzin

46,9

36,2

16,9

1,78

Małżeństwa

42,5

38,9

18,6

1,85

Partnerzy

54,2

28,2

17,6

1.75

Samotne matki

64,9

26,0

9,1

1,48

Samotni ojcowie

69,6

22,8

7,6

1,41

Rodziny według liczby dzieci do lat 24 pozostających na utrzymaniu w 2002 r.
(w odsetkach)



Helena Izdebska

„Rodzina decyduje o tym, że skądś pochodzimy, gdzieś

jest początek naszego społecznego istnienia, nie

jesteśmy ludźmi znikąd, bez oparcia w jakiejś kulturze.

Strony, w których przyszło się na świat lub gdzie

urodzili się rodzice, dziadkowie, wyznaczają nasz

własny punkt na mapie rozległego świata.”

Rodzina wielkomiejska

W Europie Zachodniej model ponowoczesnej rodziny

wielkomiejskiej odznaczał się cechami takimi, jak:

1.

Różnorodność form życia rodzinnego - obok występującej

najczęściej rodziny nuklearnej pojawiły się nowe modele
rodziny, np.:



rodzina wielorodzinna (zrekonstruowana powtórnie)

powstała na podstawie małżeństw - seriali (określanych, jako
poligamia sukcesywna),



rodziny monoparentalne z wyboru (czyli samotne

rodzicielstwo),



rodziny weekendowe oparte na małżeństwie na odległość,



rodziny oparte na pokrewieństwie uznaniowym (z

własnego wyboru) itp.

2.

Możliwość wyboru życia poza tradycyjnie określoną

instytucją małżeństwa i rodziny, np.:



w związku kohabitacyjnym lub konkubinacie,



związku kohabitacyjnym typu:

-LAT (Living Apart Together - osobno, ale razem),
-LIL (Live in Lover - życie z ukochanym)

niewymagających stałego wspólnego mieszkania

partnerów,

-związku homoseksualnym, czy też
-wybierając samotność (pokolenie „Solos", inaczej

singli),

3.

Zniechęcenie do małżeństwa i pełnienia ról
rodzinnych, czego wyrazem jest spadek zwieralności
małżeństw, opóźnianie ich zawierania oraz zanik misji
rodzicielstwa, czyli ogólna niechęć i brak motywacji
do podejmowania funkcji rodzicielskich.

4.

Zmniejszenie liczby dzieci w rodzinie i obniżanie
ogólnego współczynnika płodności.

5.

Wzrost znaczenia jakości życia, szczególnie w
dziedzinie życia emocjonalnego i seksualnego.

6.

Wzrost niezależności i autonomii kobiety w rodzinie oraz

jej aktywności zawodowej.

7.

Nowe modele postrzegania dziecka jako wartości, gdzie
obok pozytywnych tendencji, np. traktowania go jako

owocu wzajemnej miłości kobiety i mężczyzny, widać

także przedmiotowe pojmowanie dziecka, np. jako

przeszkodę w samorealizacji rodziców lub wyznacznik ich

statusu społecznego, czyli formę autoprezentacji,

potrzebną do tworzenia akceptowanego społecznie
wizerunku rodziny;

8.

Wzrost konfliktów małżeńsko - rodzinnych i patologii

życia rodzinnego.

Model polskiej rodziny ponowoczesnej (postprzemysłowej)

pojawił się z końcem XX i początkiem XXI w.

Według Z. Tyszki (2001) charakteryzują go następujące
zjawiska:

1.

Znaczny wzrost zatrudnienia kobiet (żon i matek) nie tylko

z pobudek ekonomicznych (dążność do ciekawszego życia,
samorealizacja).

2.

Egalitaryzacja w małżeństwie i rodzinie.

3.

Relatywne zmniejszenie wartości dziecka dla rodziców

(dobra konkurencyjne).

4.

Dyferencjacja norm i wartości u poszczególnych członków

rodziny i nawzajem w stosunku do siebie.

5.

Wypieranie tradycyjnych wartości rodzinnych.

6.

In

dywidualizacja form aktywności w rodzinie i

zainteresowań.

7.

Autonomizacja członków rodziny.

8.

Zmniejszanie spójności i dezintegracja znacznej części
rodzin.

9.

Wzrost liczby konfliktów małżeńskich i gwałtowny,

lawinowy wzrost liczby rozwodów prowadzący do ich

masowości.

10.

Zmniejszanie się odsetka osób pozostających w

sformalizowanych związkach małżeńskich, wzrost procentu

osób pozostających w konkubinacie lub stanie wolnym

11.

Patologizacja społeczna i psychospołeczna części jednostek,

występująca na dość szeroką skalę - mająca istotne

reperkusje w życiu rodzinnym oraz mająca w znacznej

mierze swoje źródła w nieprawidłowo ukształtowanych
rodzinach

Kategoria

1960

1970

1978

1988

1995

2002

Średnia wielkość

3,12

3,03

2,85

2,86

2,80

2,60

1-osobowe

21,1

19,9

20,7

20,3

22,0

27,7

2-osobowe

20,0

20,0

22,2

23,5

24,7

24,7

3- i 4-osobowe

39,6

44,1

46,4

45,1

42,1

38,6

5-osobowe i większe

19,3

16,0

10,7

11,1

11,2

8,9

Struktura gospodarstw domowych w miastach według ich wielkości w latach
1960-2002 (w %)

Gospodarstwa domowe w miastach według składu rodzinnego w latach 1970-2002
(w %)

Gospodarstwa

1970

1978

1988

1995

2002

1-rodzinne

76,1

75,7

75,1

73,3

67,6

2-rodzinne

2,3

2,4

2,8

2,8

2,8

3-i więcej

rodzinne

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

Nierodzinne

25,5 (1,6)

21,8 (1,1)

22,0 (1,7)

23,8 (1,8)

29,1 (1,3)

Do najważniejszych niebezpieczeństw funkcji socjalizacyjno
- wychowawczej rodziny wielkomiejskiej można zaliczyć:



zmiany w rozumieniu, pełnieniu i społecznej ocenie ról

rodzicielskich;



zmiany w postrzeganiu dziecka jako wartości rodzinnej;



zmiany w modelu wychowania i stylu rodzicielstwa;



brak kompetencji rodzicielskich i zaniedbania

środowiskowe;



osłabienie wzorów osobowych i autorytetu rodziców;



zawężanie się pola socjalizacyjnych doświadczeń w

rodzinie



Człowiek nowoczesny spełniał się w dzieciach, a
ponowoczesny spełnia się sam.



Odchodzi się od modelu rodziny charakterystycznego
dla nowoczesności, określanego, jako „dziecko z
rodzicami” w kierunku modelu „rodzice z dzieckiem"
wskazującego na pierwszeństwo potrzeb rodziców nad
potrzebami dzieci.



Samorealizacja, wybieranie indywidualistycznej drogi
oraz autonomia stają się dla rodziców, szczególnie
matek, upragnionymi celami życia, także rodzinnego.



Wiele przejawów życia rodzinnego w wielkim mieście
potwierdza zjawisko ucieczki rodziców od
wychowywania własnych dzieci m.in. nadmierna
koncentracji rodziców na zaspokajaniu potrzeb
bytowych i materialnych dzieci kosztem budowania
bliskich więzi emocjonalnych, tzw. styl rodzicielstwa
relatywnie przyzwalającego.