Podstawowe pojęcia



(ang. family, niem. Familie, ros. semia) - potocznie określana

mianem podstawowej komórki społeczeństwa, jako mała grupa

społeczna (Adamski F.);



stanowi ona duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób,

skupionych we wspólnym ognisku domowym aktami

wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze w prawdziwą lub

domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinną i

społeczną;



wśród innych grup rodzinę wyróżnia współwystępowanie

następujących cech:



wspólne zamieszkanie członków,



wspólne nazwisko,



wspólna własność,



ciągłość biologiczna,



wspólna kultura duchowa wyrastająca na gruncie miłości.



Doniosłość rodziny dla każdego społeczeństwa
zasadza się na dwóch podstawowych faktach:



Jest jedyną grupą rozrodczą - co oznacza, że tylko
rodzina rozmnaża się nie przez przyjmowanie
członków z zewnątrz, lecz przez rodzenie dzieci.
Utrzymuje zatem ciągłość biologiczną społeczeństwa.



Jest najważniejszą instytucją przekazującą
podstawowy zrąb dziedzictwa kulturowego szerszych
zbiorowości; w początkowym okresie życia człowieka
rola ta wydaje się niezastąpiona.



rodzina stanowi grupę złożoną z osób połączonych
stosunkiem małżeństwa oraz stosunkiem rodzice-dzieci.



Te dwa typy stosunków społecznych tworzących rodzinę

muszą się opierać na stałych wzorach postępowania i
normach wzajemnego oddziaływania członków rodziny.



Stosunki te są określane przez:



siły wewnętrzne - osobiste potrzeby człowieka, jego

dążenia i popędy, uczucie miłości, przywiązania i
szacunku,



formy kontroli zewnętrznej: prawo, obyczaj, tradycja,
nakazy i normy religijne.



W nazywanej za H. Cooleyem grupą pierwotną akcentuje się na

pierwszym miejscu osobowy charakter więzi łączących jej

członków, będących ze sobą w kontaktach częstych i

bezpośrednich, bliskich i intymnych (face to face).



charakteryzuje się szczególnym rodzajem atmosfery życiowej

wyrastającej na więzi krwi, oddania, poświęcenia i ofiarności na

rzecz własnych członków.

Psychiczny rezultat bezpośredniego kontaktu członków stanowi:



zespolenie się ich indywidualności w całość,



wspólne życie i wspólne cele grupy stają się treścią jaźni
indywidualnej;



Niewiele tu znaczy zespolenie więzią formalną, organizacyjną -

bez której nie mogą istnieć i funkcjonować grupy wtórne.



rodzina pozostaje grupą zinstytucjonalizowaną będąc

jednocześnie grupą nieformalną: posiada, bowiem

cechy upodobniające ją do małej grupy, ale odznacza

się też znamionami organizacji określającymi proces
jej powstania, trwania, rozpadu czy zaniku.



Tym, co ją różni od innych grup społecznych, jest jej

niepodatność na wszelkie formy organizacji, na

tendencje organizatorskie, które znamionują grupy
sformalizowane o charakterze instytucjonalnym.



Więź uczuciowa i stosunki osobowe dominują nad
formami organizacji.

wyróżnia się wyraźnymi cechami:



wypływa z natury ludzkiej, a nie jest dziełem umowy
społecznej; u jej podstaw leży naturalny podział ludzi na
dwie płcie, zróżnicowanie wiekowe, popęd seksualny,
instynkt ojcowski i macierzyński;



wymaga od swych członków (głównie od małżonków)

integralnego zespolenia celów i działań oraz dążeń
podejmowanych dobrowolnie, a jednocześnie z poczuciem
wewnętrznej konieczności;



rządzi się miłością, a nie prawem, które ma zastosowanie
jedynie jako konsekwencja i ochrona miłości;



daje swym członkom wiele radości i przyjemności

istotnie wspólnotowych, zupełnie różnych od radości i
przyjemności gwarantowanych przez inne grupy
społeczne;

Rodzina jest więc bezsprzecznie grupą o
niepowtarzalnym charakterze. To jedyna grupa
społeczna bazująca na czynnikach biologicznych i
naturalnych.



Struktura rodziny to stałe ramy, nie zawsze

sformalizowane, stanowią system modelowych

zachowań zachodzących między członkami rodziny a

siłami zewnętrznymi, które na nią oddziałują.

Strukturę rodziny tworzą:



formy instytucjonalne tworzące małżeństwo i rządzące

nim, a więc uznane społecznie wzory wyboru

współmałżonka (bliskość przestrzenna, przynależność

do tej samej społeczności rodowej, plemiennej,
narodowej, religijnej, kastowej itp.);



wiek uznany za odpowiedni do zawarcia małżeństwa;



instytucjonalne formy zawarcia związku i jego

ewentualnego rozwiązania;



liczba partnerów w małżeństwie;



liczba pokoleń w rodzinie;



wzory regulujące współżycie wewnątrz rodziny oraz

wyznaczające hierarchię władzy i autorytetu;



układ wzajemnie powiązanych ról małżonków i dzieci;



struktura dziedziczenia majątku, władzy, nazwiska;



cykle, względnie fazy życia małżeńsko-rodzinnego;



charakter źródła utrzymania rodziny i środowiska
zamieszkania.

Niektóre z elementów struktury rodziny stanowią kryterium
typologii rodziny. Typy rodzin (wg. F. Adamskiego):



rodzina małżeńska,



rodzina poligamiczna



rodzina poszerzona, wielopokoleniowa



rodzina chłopska



rodzina robotnicza



rodzina rzemieślnicza



rodzina inteligencka



rodzina miejska



rodzina wiejska

Rodzina- formy i warunki

funkcjonowania

W definicjach rodziny nacisk jest położony na różne zadania i

oczekiwania kierowane wobec niej. Można wyróżnić definicje, w

których:

1.

Podkreśla się, że rodzina zapewnia społeczeństwu biologiczną

ciągłość i przekaz kulturowy (np. rodzina zawiera „właściwe danej

kulturze normy regulujące zachowania seksualne, wychowywanie

dzieci” – F. Adamski).

2.

Nacisk jest położony na znaczenie wzajemnych relacji między

członkami rodziny (np. „rodzina jest grupą pierwotną ze względu

na charakter więzi społecznych łączących jej członków, którzy

pozostają ze sobą w częstych, bliskich, bezpośrednich i intymnych
kontaktach" Adamski).

3.

Wprowadza się rozróżnienie między rodziną a grupą

krewnych (podkreślenie, że tylko część osób

spokrewnionych tworzy „wyraźniej strukturalizowaną i

zinstytucjonalizowaną rodzinę posiadającą cechy
mikrogrupy" - Tyszka).

4.

Wprowadza się rozróżnienie między gospodarstwem

domowym a rodziną traktowaną, jako element składowy

gospodarstwa (według GUS-u rodzinę wyróżnia się na

podstawie kryteriów biologicznych; gospodarstwo
domowe stanowi zespół osób spokrewnionych i

niespokrewnionych, które razem mieszkają i wspólnie się

utrzymują).



G. Murdock wyjaśniał uniwersalność rodziny jej

użytecznością w spełnianiu celów koniecznych do

przetrwania gatunku i społecznej kontynuacji.

Instytucjonalne cechy rodziny wynikają z jej pozycji w

społeczeństwie oraz z funkcji, jakie powinna realizować.
Rodzina jest:



formalnie ustanowiona,



funkcjonuje według określonych norm społecznych,



realizuje funkcje niezbędne dla rozwoju społeczeństwa.

W każdym społeczeństwie rodzina ma właściwą sobie

strukturę, czyli układ wszystkich elementów i zasad ich

wzajemnego podporządkowania umożliwiający jej
funkcjonowanie.

Z. Tyszka (1974) wyróżnił cztery aspekty struktury
rodziny:



psychologiczny, dotyczący układu więzi

emocjonalnych;



społeczny, obejmujący pozycje społeczne, wzory

autorytetu i władzy;



kulturowy, ujmujący zasady instytucjonalne regulujące

życie rodzinne, normy i wzory wewnątrzrodzinnych ról

społecznych;



demograficzny, określający liczebność rodziny, rodzaj

pokrewieństwa, usytuowanie przestrzenne.



wypadkowa wewnętrznych i zewnętrznych sił
istniejących w rodzinie i działających w niej
członków.



przejawia się w różnego typu stosunkach,
zależnościach i postawach członków rodziny.



ulega przeobrażeniom - jest zróżnicowana w tej samej
rodzinie w różnych cyklach jej rozwoju czy w
sytuacjach życiowych.

O spójności rodziny decydują trzy rodzaje więzi (Dyczewski):



więź strukturalno-przedmiotowa: wynika z pełnienia zadań i ról

w rodzinie, koncentruje się na strukturze, konsumpcji i

produkcji; (prowadzenie i rozwój gospodarstwa domowego);

kontakty członków rodziny pełnią funkcję „narzędziową";



więź osobowa: dotyczy stosunków opartych na sferze

intelektualnej i emocjonalnej nastawionych na osobę; kontakty

członków rodziny są celami same w sobie;



więź kulturowa: jest wyznaczana postawami zgodności lub

niezgodności wobec tych samych norm, wartości, wzorów

postępowania; stopień spójności rodziny zależy od

intensywności jej poszczególnych więzi i ich wzajemnego

układu;



Rodzina, jako instytucja pełni funkcje wobec jednostki
i wobec społeczeństwa.



Realizacja funkcji na rzecz jednostek służy

zaspokajaniu ich potrzeb - biologicznych,
ekonomicznych, psychospołecznych.



Realizacja funkcji na rzecz społeczeństwa odbywa się
przez wypełnianie zadań wynikających z
ogólnospołecznych potrzeb.

Z. Tyszka (1974; 2001)

M. Ziemska (1975; 1979)

F.Adamski (1982; 2002)

I

. Biopsychiczne

1) seksualna

2) prokreacyjna

II. Ekonomiczne

1) Materialno-ekonomiczna

z podfunkcjami:

- produkcyjna, zarobkowa,
gospodarcza, usługowo-
konsumpcyjna;

2) opiekuńczo-zabezpieczająca

III. Społeczno-wyznaczające

1) stratyfikacyjna,

2) legalizacyjno-kontrolna,

3) klasowa;

IV. Socjopsychologiczne

emocjonalno- ekspresywna,

kulturalna, socjalizacyjno-

wychowawcza, rekreacyjno-

towarzyska, religijna;

1. prokreacyjna
2. produkcyjna
3. usługowo-opiekuńcza
4. socjalizacyjna
5. psychohigieniczna

I. Podział funkcji oparty na

kryterium rodziny jako grupy i

instytucji

1) instytucjonalne:

- prokreacyjna, ekonomiczna,
opiekuńcza, socjalizująca,
Stratyfikacyjna, integracyjna

2) osobowe:

- małżeńska, rodzicielska, braterska;

II. Podział funkcji z uwagi na
trwałość i zmienność
1) pierwszorzędne: prokreacyjna,
socjalizacyjna, miłości;
2)drugorzędne: ekonomiczna ,
religijna, opiekuńcza,
stratyfikacyjna, rekreacyjna,

integracyjne;

Niezależnie od klasyfikacji występuje stały zestaw

zawierający funkcje:



prokreacyjną,



socjalizującą,



emocjonalną,



ekonomiczną.

Przyjmuje się, że zadaniem rodziny jest:



utrzymywanie ciągłości biologicznej i kulturowej

społeczeństwa,



zaspokajanie podstawowych potrzeb jej członków.

Dokonujące się przemiany prowadzą do ograniczania
liczby funkcji realizowanych przez rodzinę do tych, w
których nie może być zastąpiona oraz do współudziału
innych instytucji społecznych w ich wypełnianiu.



to rodzina, a nie jednostka jest filarem społeczeństwa.



Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uznaje rodzinę za
naturalną i podstawową komórkę społeczeństwa.



Europejska Karta Społeczna, którą Polska ratyfikowała w
1997 r., widzi w rodzinie podstawową komórkę
społeczeństwa z prawem do odpowiedniej ochrony
społecznej, prawnej i ekonomicznej.



Rodzina jest podstawą życia społecznego, gdyż dostarcza
społeczeństwu nowych członków oraz decyduje o jakości,
kształtując ich osobowość w procesie socjalizacji.