monter konstrukcji budowlanych 712[04] z1 04 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Artur Kryczka

Łączenie elementów konstrukcji w stykach montażowych
712[04].Z1.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Jarosław Proć

mgr inż. Zbigniew Chwieduk

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Barbara Olech

Konsultacja:

mgr inż. Krzysztof Wojewoda

Korekta:

mgr

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 712[04].Z1.04
„Łączenie elementów konstrukcji w stykach montażowych” zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu monter konstrukcji budowlanych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Rodzaje połączeń konstrukcji stalowych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Podstawowe elementy konstrukcji metalowych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zasady łączenia elementów konstrukcji w stykach montażowych i ich regulacja

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach łączenia elementów

konstrukcji stalowych w stykach montażowych i zasadach ich regulacji.

Poradnik ten zawiera:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Do poszerzenia wiedzy wykorzystaj wskazaną literaturę
oraz inne źródła informacji. Materiał obejmuje również:

−

pytania sprawdzające wiedzę niezbędną do wykonania ćwiczeń,

−

ćwiczenia zawierające polecenie, sposób wykonania oraz wyposażenie stanowiska pracy,

−

sprawdzian postępów, sprawdzający poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń.

Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co

oznacza, że opanowałeś materiał albo nie. Zaliczenie ćwiczeń jest dowodem osiągnięcia
umiejętności określonych w tej jednostce modułowej. Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem
tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne
sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
4. Zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej
jednostki. Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.

Jednostka modułowa: „Łączenie elementów konstrukcji w stykach montażowych”, której

treści teraz poznasz jest częścią modułu „Technologia montażu konstrukcji metalowych”.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz

instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

712[04].Z1/2.03

Wykonywanie rusztowań do robót budowlanych

712[04].Z1

Technologia montażu konstrukcji metalowych

712[04].Z1/2.01

Dobieranie narzędzi, sprzętu i maszyn do robót montażowych

712[04].Z1/2.02

Wykonywanie podstawowych pomiarów w robotach

budowlanych

712[04].Z1.04

Łączenie elementów konstrukcji w stykach montażowych

712[04].Z1.06

Montaż zbiorników cylindrycznych

712[04].Z1.07

Montaż kominów stalowych

712[04].Z1.08

Montaż budynków wielokondygnacyjnych

712[04].Z1.09

Montaż wież i masztów

712[04].Z1.10

Montaż zbiorników kulistych

712[04].Z1.05

Montaż hal

712[04].Z1.11

Wykonywanie konserwacji i napraw uszkodzonych

elementów konstrukcji metalowych

712[04].Z1.12

Rozliczanie robót montażowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Łączenie elementów konstrukcji

w stykach montażowych” powinieneś umieć:

−

stosować terminologię budowlaną,

−

odczytywać i interpretować rysunki budowlane,

−

posługiwać się dokumentacją budowlaną,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i przepisami bhp,

−

transportować materiały budowlane,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

dobierać narzędzia i sprzęt do robót montażowych,

−

wykonywać podstawowe pomiary w robotach budowlanych,

−

wykonywać rusztowania do robót budowlanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

scharakteryzować połączenia konstrukcji stalowych,

−

korzystać z dokumentacji podczas wykonywania połączeń konstrukcji stalowych,

−

dobrać narzędzia i sprzęt do łączenia w stykach,

−

dobrać materiały do wykonania połączenia,

−

wykonać połączenie słupa stalowego z fundamentem,

−

wykonać połączenie śrubowe słupa stalowego z podciągiem,

−

wykonać połączenie śrubowe słupa stalowego z belką,

−

wykonać styki śrubowe słupów stalowych o jednakowych przekrojach,

−

wykonać styki śrubowe słupów stalowych o różnych przekrojach,

−

wykonać styki śrubowe belek stalowych,

−

wykonać styki śrubowe słupów i belek z krzyżulcami,

−

wykonać wstępne łączenie blach zworami montażowymi,

−

regulować elementy konstrukcji w stykach montażowych,

−

wykonać roboty montażowe zgodnie z zasadami bhp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Rodzaje połączeń konstrukcji stalowych

4.1.1. Materiał nauczania

W konstrukcjach stalowych, do łączenia elementów, służą przede wszystkim połączenia

spawane i śrubowe (zwykłe, doczołowe i cierne); w znacznie mniejszym zakresie stosuje się
połączenia nitowe, zgrzewane, klejone, zatrzaskowe, mieszane i specjalne.

Elementy służące do powstania połączenia i przeniesienia sił w elementach scalanych

nazywa się ogólnie łącznikami. Są to: śruby, nity, sworznie, wkręty, kołki. Do środków
złączeniowych są zaliczane także spoiny, zgrzeiny i skleiny.

Klasyfikacji połączeń można dokonać uwzględniając między innymi ich przeznaczenie,

ukształtowanie, zachowanie się w czasie eksploatacji konstrukcji, czynniki wykonawcze i inne.

W zależności od miejsca wykonania i przeznaczenia rozróżnia się połączenia:

– warsztatowe (głównie spawane, ale także zgrzewane, klejone),

– połączenia montażowe (śrubowe, zatrzaskowe, specjalne).

Ze względu na sposób przenoszenia sił oraz rozmieszczenie środków złączeniowych

rozróżnia się połączenia:

– punktowe (śrubowe, nitowe, zgrzewane punktowo, kołki wstrzeliwane),

– liniowe (spawane czołowo i pachwinowo, zgrzewane liniowo),

– powierzchniowe (klejone, śrubowe cierne).

Połączenia spawane

Podstawowym sposobem stałego łączenia elementów stalowych jest spawanie. Spawanie

należy do sposobów łączenia za pomocą ciepła, wymagających miejscowego doprowadzenia
ciepła do łączonych elementów i zmiany stanu metalu w złączu (ze stałego w ciekły). Podczas
spawania metal łączonych części ulega miejscowemu stopieniu, a część złącza powstająca
z metalu stopionego w procesie łączenia nazywa się spoiną. Do wykonania połączenia
spawanego najczęściej potrzebny jest dodatkowy metal, zwany spoiwem. Mogą to być topiące
się podczas spawania elektrody metalowe lub specjalny drut o składzie chemicznym zbliżonym
do składu materiału łączonych elementów. Stosowane może być również spawanie bez użycia
spoiwa wykorzystujące elektrody nietopliwe. Innymi dodatkowymi materiałami potrzebnymi
w niektórych procesach spawalniczych są gazy techniczne i specjalne proszki (topniki).

W zależności od tego co jest źródłem ciepła powodującego topienie łączonych brzegów stali

i materiału dodatkowego, rozróżnia się spawanie: elektryczne i gazowe. Procesami pokrewnymi
do spawania jest cięcie termiczne stali oraz metalizacja natryskowa.

Źródłem ciepła przy spawaniu elektrycznym jest łuk elektryczny, wytwarzany przez

urządzenia zwane spawarkami lub automatami spawalniczymi. Łuk elektryczny jarzy się
pomiędzy elektrodą (bądź drutem elekrodowym) a brzegami łączonych elementów. Elektrody
topliwe dostarczają spoiwa, natomiast elektrody nietopliwe wymagają dodania spoiwa.
Spawanie łukowe elektrodą nietopliwą stosuje się głównie do łączenia elementów
niewykonywanych ze stali, natomiast w konstrukcjach stalowych powszechnie używa się
spawania elektrodami topliwymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozróżnia się następujące sposoby spawania łukowego:

– ręczne (elektrodami otulonymi),

– łukiem krytym (pod topnikiem),

– w strumieniu gazów ochronnych (dwutlenek węgla, argon, hel).

Obecne najczęstsze zastosowanie mają automaty i półautomaty spawalnicze wykorzystujące

sposób łączenia łukiem krytym i w osłonie gazowej. Spawanie ręczne może być wykonywane
w wytwórni i na budowie. Półautomaty spawalnicze i automaty spawalnicze są stosowane
głównie w wytwórniach konstrukcji stalowych. Do wykonywania połączeń spawanych o dużej
długości (np. w zbiornikach stalowych) używa się półautomatów również na placu budowy.

Rys. 1. Spawanie łukowe: a) ręczne, b) automatyczne łukiem krytym [3, s. 214]

Rys. 2. Spawanie w gazowej atmosferze ochronej: a) elektrodą topliwą b) elektrodą nietopliwą [3, s. 215]

Spawanie gazowe polegające na topieniu spoiwa i brzegów łączonego materiału w płomieniu

acetylenowo-tlenowym jest rzadko stosowane. Ta metoda spawania jest stosowana na ogół tylko

1 - elementy łączone
2 - źródło prądu spawania
3 - elektroda
4 - łuk
5 - spoina
6 - żużel
7 - drut elektrodowy
8 - szpula z drutem
9 - rolki podające
10 - zbiornik topnika
11 - topnik

1- elementy łączone
2 - źródło prądu spawania
3 - drut elektrodowy
4 - szpula z drutem
5 - rolki podające
6 - uchwyt
7 - gaz
8 - spoina
9 - osłona gazowa łuku
10 - dysza
11 - elektroda wolframowa
12 - stopiwo

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

do łączenia cienkich blach, rur i kształtowników oraz do wykonywania połączeń w istniejących
konstrukcjach remontowanych i wzmacnianych.

Spoiny klasyfikuje się według różnych czynników: ich pracy, sposobu ich wykonania,

położenia i konstrukcji.

Ze względu na charakter pracy spoin można wyróżnić dwa zasadnicze typy spoin:

– spoiny nośne - przenoszące siły,

– spoiny sczepne - łączące elementy konstrukcji (wykonuje się je o przekroju minimalnym)

Ze względu na sposób wykonania spoin można wyróżnić:

– spoiny ciągłe, tj. ułożone bez przerw między nimi,

– spoiny przerywane — z przerwami między nimi.

Pod względem konstrukcyjnym oraz z uwagi na przekrój, spoiny dzielimy na:

– czołowe, układane zazwyczaj w specjalnych rowkach utworzonych wskutek zukosowania

brzegów elementów łączonych,

– pachwinowe, układane w naturalnych rowkach, powstałych między powierzchniami

elementów.

– otworowe, powstałe w wyniku wypełniania otworów lub szczelin.

Ze względu na położenie spoin w czasie ich wykonywania rozróżnia się spoiny:

– podolne, gdy podłużna oś spoiny jest pozioma, a lico skierowane ku górze,

– pionowe, gdy elementy spawane i podłużna oś spoiny są pionowe,

– naścienne, gdy elementy spawane są pionowe, a oś podłużna spoiny pozioma,

– pułapowe, gdy podłużna oś spoiny jest pozioma, a jej lico skierowane do dołu.

Spoiny czołowe stosuje się w złączach doczołowych i kątowych. Krawędzie łączonych

elementów wymagają odpowiedniego przygotowania, zależnie od metody spawania i grubości
łączonych części. Tylko krawędzie cienkich elementów nie wymagają ukosowania,
umożliwiającego równomierne doprowadzenie ciepła do całego złącza. Grubsze elementy mają
krawędzie odpowiednio ukosowane. Sposoby ukosowania brzegów oraz podstawowe kształty
spoin czołowych przedstawia rysunek.

Rys. 3. Spoiny czołowe i wymiary rowków przy ich spawaniu [5, s. 126]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Grubość spoiny czołowej przyjmuje się równą grubości łączonych elementów, a jeżeli

grubość elementów nie jest jednakowa to grubości cieńszego z nich Długość obliczeniową
spoin czołowych, podawaną na rysunkach, przyjmuje się równą długości spoiny bez kraterów
(wgłębień) końcowych.

Spoiny pachwinowe służą do łączenia nieukosowanych ścianek elementów w złączach

kątowych i przylgowych. Są one łatwiejsze do wykonania od spoin czołowych, ale ich
właściwości wytrzymałościowe są niego gorsze. Lico spoin pachwinowych może być płaskie,
wklęsłe i wypukłe. Jako grubość spoiny pachwinowej a przyjmuje się wysokość trójkąta
równoramiennego wpisanego w przekrój spoiny. Grubość spoin pachwinowych mieści się
w przedziale od 2,5 do 16 mm i podawana jest na rysunkach w całych milimetrach (z wyjątkiem
2,5 mm i 3,5 mm). Długość spoiny pachwinowej jest podawana na rysunkach wraz z kraterami.

Rys. 4. Kształty spoin pachwinowych [3, s. 236]

Łączenie elementów o powierzchni krzywoliniowej (rury koliste, pręty okrągłe, naroża

kształtowników giętych) wymaga stosowania nietypowych kształtów przekroju spoin czołowych
lub pachwinowych bądź wprowadzenia spoin kombinowanych (czołowo-pachwinowych).

Spoiny otworowe stosuje się na ogół w złączach zakładkowych. Powstają one w wyniku

wypełnienia spoiwem otworu wyciętego w górnej blasze złącza. Otwory mogą być kołowe lub
owalne.

Spoiny brzeżne i grzbietowe w złączach przylgowych o małych grubościach blach nie są na

ogół przeznaczone do przenoszenia sił i rzadko występują w konstrukcjach budowlanych.

Oznaczenie spoiny na rysunkach powinno zawierać znak spoiny oraz podstawowe wymiary,

tj. grubość „a” oraz długość „l”. Podstawowym wymiarem spoiny otworowej jest średnica „d”.
Oznaczenia spoin umieszcza się na odpowiedniej linii odniesienia. Oznaczenia spoin mogą
zawierać także znaki dodatkowe, podające informacje o sposobie wykonania spoin. Spoiny
wykonywane w czasie montażu oraz spoiny ciągłe na całym obwodzie mają dodatkowe znaki.

Rys. 5. Przykłady zastosowania dodatkowych znaków w oznaczeniu spoin: a) spoina wykonana na montażu,
b) spoina wykonana na obwodzie [5, s. 130]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Przykładowe oznaczenia spoin [5, s. 129]

Połączenia śrubowe

Połączenia śrubowe stosuje się powszechnie w konstrukcjach stalowych, zwłaszcza jako

połączenia montażowe wykonywane na placu budowy. Połączenia te, jako rozbieralne, stosuje
się również w różnych budowlach przeznaczonych do okresowego użytkowania i przenoszenia
w inne miejsce. Połączenia śrubowe są proste i łatwe do wykonania na budowie w każdych
warunkach atmosferycznych, także na dużych wysokościach, bez użycia ciężkiego sprzętu
i specjalistycznych urządzeń. Charakteryzują się one małą pracochłonnością i umożliwiają
szybki montaż konstrukcji.

Połączenie śrubowe powstaje na styku dwóch lub kilku blach, ścianek kształtowników,

elementów złożonych itp., za pośrednictwem śrub umieszczonych w wywierconych otworach,
z odpowiednio dokręconymi nakrętkami. W konstrukcjach stalowych stosuje się różne rodzaje
połączeń śrubowych. Rozróżnia się przede wszystkim połączenia: zakładkowe bądź nakładkowe
oraz doczołowe. Do tej grupy można również zaliczyć połączenia kotwowe podstaw słupów
z fundamentami betonowymi oraz połączenia prętów okrągłych (ściągów, stężeń itp.) za pomocą
nakrętek rzymskich.

Rys. 7. Podstawowe rodzaje połączeń śrubowych: a) zakładkowe, b) nakładkowe, c) doczołowe, d) śruby

kotwowe [5, s. 143]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Połączenia zakładkowe i nakładkowe mają zastosowanie przede wszystkim w stykach pasów

i środników belek oraz słupów, w stykach pasów kratownic, w połączeniach prętów stężeń
z blachami węzłowymi itp. Połączenia doczołowe stosuje się przede wszystkim w węzłach
i stykach konstrukcji ramowych pełnościennych, w stykach podporowych belek ciągłych,
w stykach ściągów, stężeń itp. Połączenia zakładkowe i nakładkowe można konstruować jako
zwykłe, pasowane i cierne.

W połączeniu zwykłym trzpień śruby pracuje na ścinanie w płaszczyznach styku blach oraz

na docisk do ścianek otworu. Połączenia pasowane, rzadko stosowane w budownictwie,
wymagają użycia śrub pasowanych, które umieszcza się w otworach o bardzo małych luzach,
wynoszących od 0,2 do 0,3 mm. Śruby w połączeniach pasowanych pracują tak samo jak śruby
zwykłe. Połączenia cierne (zakładkowe bądź nakładkowe) wymagają zawsze zastosowania śrub
wysokiej wytrzymałości, które sprężają złącze. Istota pracy połączeń ciernych polega na
wykorzystaniu tarcia między łączonymi blachami do przeniesienia sił w złączu. Śruby w tych
połączeniach pracują wyłącznie na osiowe rozciąganie.

W konstrukcjach stalowych stosuje się śruby z łbem sześciokątnym i zwykłym gwintem

metrycznym, na ogół na części trzpienia, oraz podkładki okrągłe i nakrętki sześciokątne. Śruby
stalowe ogólnego przeznaczenia dzieli się w zależności od jakości wykonania fabrycznego
i właściwości wytrzymałościowych stali, z której wykonano śrubę. Do połączeń sprężanych
stosuje się również śruby z łbem sześciokątnym powiększonym. Rozróżnia się trzy odmiany
jakości wykonania śrub:

–

śruby o dokładnej jakości wykonania (oznaczone symbolem jakości A) są rzadko stosowane
w konstrukcjach budowlanych, na ogół tylko w połączeniach pasowanych, z luzem między
trzpieniem a ścianką otworu od 0,1 do 0,2 mm.

–

śruby o średnio dokładnej jakości wykonania (oznaczone symbolem B) są najczęściej
stosowanymi łącznikami elementów konstrukcji stalowych. Są przeznaczone do połączeń
zwykłych i doczołowych sprężanych i niesprężanych, w elementach różnych konstrukcji.

–

śruby o zgrubnej jakości wykonania (oznaczone symbolem C), zwane także surowymi lub
zgrubnymi, są stosowane do połączeń zwykłych elementów drugorzędnych bądź nośnych
mało wytężonych, przy obciążeniach statycznych.

Cechy wytrzymałościowe śrub są określone przez odpowiednie klasy właściwości

mechanicznych od 3.6 do 12.9.

Do śrub z łbem sześciokątnym stosuje się nakrętki sześciokątne i podkładki okrągłe. Śruby

przeznaczone do połączeń sprężanych mogą mieć nakrętki powiększone, a podkładki
odpowiednio sfazowane. Śruby oznacza się na rysunkach podając średnicę trzpienia, jego
całkowitą długość, klasę właściwości mechanicznych i symbol jakości wykonania,
np. M20 x 80 — 5.6-B, co oznacza, że trzpień śruby ma średnicę 20 mm, jego długość wynosi
80 mm, śruba jest klasy 5.6 o średnio dokładnej jakości wykonania. Oznaczenia rysunkowe śrub
stosowanych w budownictwie pokazuje poniższa tabela.

Tab. 1. Oznaczenia śrub na rysunkach [5, s. 146]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Połączenia nitowe

Połączenia nitowe elementów konstrukcyjnych z kształtowników i blach nie mają

praktycznie zastosowania, poza niektórymi naprawami i wzmocnieniami starych konstrukcji
nitowanych. Nitowanie polega na wykonaniu otworów w łączonych elementach, włożeniu w te
otwory nitów surowych oraz ich zamknięciu, tj. wykonaniu drugiego łba, zwanego zakuwką.
Średnica otworu na nit stalowy powinna być większa od średnicy trzpienia o 1 mm. Zakuwki
nitów stalowych, używanych do łączenia elementów konstrukcji, wykonuje się na ogół na
gorąco, za pomocą niciarek. Podstawowe rodzaje nitów stalowych oraz oznaczenia nitów
stosowane na rysunkach konstrukcyjnych przedstawia tabela.

Tab. 2. Oznaczenia nitów na rysunkach [5, s. 164]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Połączenia zgrzewane

Zgrzewanie polega na połączeniu elementów metalowych, uzyskiwanym w wyniku
miejscowego ogrzewania łączonych części do stanu uplastycznienia (ciastowatości) i dociśnięciu
ich do siebie. Zgrzewanie nie wymaga wprowadzenia dodatkowego spoiwa, a zgrzeina tworzy
się z metalu obu łączonych części. Połączenia zgrzewane są stosowane w budownictwie dość
rzadko, na ogół w produkcji elementów obudowy i wyposażenia z cienkich blach,
kształtowników profilowanych na zimno, a także do czołowego łączenia prętów i elementów
zakotwień. Najczęściej stosowane jest zgrzewanie elektryczne oporowe. Polega ono na
włączeniu w obwód elektryczny prądu zmiennego lub stałego obu łączonych części oraz na
zamknięciu tego obwodu przez zetknięcie tych części ze sobą. Na skutek dużego oporu
elektrycznego metal w miejscu styku ulega silnemu nagrzaniu, a następnie zostaje dociśnięty za
pomocą elektrod. Zgrzewanie można podzielić na: punktowe, liniowe, garbowe i doczołowe.

Rys. 8. Schemat zgrzewania oporowego a) punktowe, b) liniowe, c) garbowe, d) doczołowe [5, s. 168]

Oznaczenia rysunkowe połączeń zgrzewanych przedstawia tabela.

Tab. 3. Oznaczenia połączeń zgrzewanych [5, s. 167]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Połączenia klejone

Klejenie należy do nowoczesnych sposobów łączenia konstrukcji metalowych. Połączenia

klejone wykazują wiele zalet. Nie osłabiają przekrojów elementów łączonych, zapewniają
płynny przebieg naprężeń w złączu, są szczelne, wykazują większą odporność korozyjną
i zmęczeniową w stosunku do innych połączeń. Klejenie umożliwia łączenie grubych elementów
z cienkimi, a także wyrobów z tworzyw sztucznych z elementami metalowymi. Połączenia
klejone są jeszcze dość rzadko stosowane w budownictwie. Klejenie jest powszechne w łączeniu
elementów metalowych z różnymi tworzywami, w masowej produkcji płyt warstwowych lekkiej
obudowy, a także w łączeniu cienkich blach i kształtowników profilowanych na zimno, np.
w płaszczach silosów metalowych na materiały sypkie. Klejenie jest też wykorzystywane we
wzmacnianiu konstrukcji istniejących.

Rys. 9. Oznaczenia połączeń klejonych [5, s. 169]

Oprócz omówionych wyżej rodzajów połączeń są również w konstrukcjach stalowych

stosowane połączenia mieszane zwane kombinowanymi np. śrubowo-spawane, śrubowo-
klejone, i inne. Połączenia te są stosowane zwłaszcza przy naprawach i wzmacnianiu
konstrukcji.

Ważną odmianą połączeń punktowych są połączenia dotyczące elementów cienkościennych

z taśm, blach i kształtowników, stosowanych głównie w lekkiej obudowie ścian i dachów,
w elementach wyposażenia i wykończenia obiektów budowlanych. Połączenia blach cienkich
wykonuje się za pomocą nowoczesnych łączników punktowych takich jak: nity jednostronne,
wkręty samogwintujące, blachowkręty, kołki (gwoździe) wstrzeliwane. Służą one najczęściej do
łączenia cienkiej blachy, pakietu blach lub wyrobów z blachy z kształtownikami stalowymi
stanowiącymi konstrukcję obudowy. Większość nowych łączników i złączy wymaga
zachowania specjalnych warunków wykonawczych określonych przez firmy produkujące
łączniki.

Rys. 10. Przykłady połączeń punktowych lekkiej obudowy [5, s. 170]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania. ćwiczeń

1. Jakie rozróżnia się sposoby łączenia elementów konstrukcji metalowych?
2. W jaki sposób oznacza się połączenia spawane na rysunkach ?
3. W jaki sposób oznacza się połączenia śrubowe na rysunkach?
4. W jaki sposób oznacza się połączenia nitowe na rysunkach?
5. W jaki sposób oznacza się połączenia zgrzewane na rysunkach?
6. Jakie są podstawowe parametry łączników stosowanych do łączenia konstrukcji stalowych
7. Jakie są rodzaje spoin w połączeniach spawanych i jakie są ich podstawowe parametry?
8. Na czym polega zgrzewanie elementów stalowych i jakie są rodzaje zgrzewania?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na przedstawionym rysunku konstrukcyjnym określ rodzaj zastosowanych do połączeń

spoin i ich podstawowe parametry.

Sposób wykonania ćwiczenia

Nauczyciel przedstawi Ci rysunek elementu konstrukcyjnego, w którym występują

połączenia spawane. Twoim zadaniem jest określenie rodzaju zastosowanych spoin oraz ich
podstawowych parametrów tj. grubości i długości. Swoje ustalenia wypisz na kartce i przedstaw
nauczycielowi oraz kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– rysunek węzła konstrukcyjnego np. węzła kratownicy stalowej spawanej,
– przybory do pisania,
– kartki papieru formatu A4,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Podpisz prawidłowo rodzaje zgrzewania oporowego przedstawione na schematach przez

nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Nauczyciel przedstawi Ci rysunki przedstawiające schematy zgrzewania oporowego. Twoim

zadaniem jest prawidłowe podpisanie rodzajów zgrzewania, naklejenie na arkusz papieru
i przedstawienie nauczycielowi oraz kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– literatura z rozdziału 6,
– przybory kreślarskie,
– arkusz formatu A2,
– rysunki przedstawiające schematy zgrzewania oporowego,
– klej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Na przedstawionym rysunku konstrukcyjnym określ parametry zastosowanych do połączeń

śrub.

Sposób wykonania ćwiczenia

Nauczyciel przedstawi Ci rysunek elementu konstrukcyjnego, w którym występują

połączenia śrubowe. Twoim zadaniem jest określenie parametrów konstrukcyjnych
zastosowanych w złączach śrub (średnicy, długości, klasy jakości, dokładności wykonania).
Swoje ustalenia wypisz na kartce i przedstaw nauczycielowi oraz kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– rysunek elementu konstrukcyjnego, w którym występują połączenia śrubowe,
– przybory do pisania,
– kartki papieru formatu A4,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Na przedstawionym rysunku konstrukcyjnym określ rodzaj zastosowanych zgrzein i ich

podstawowe parametry.

Sposób wykonania ćwiczenia

Nauczyciel przedstawi Ci rysunek elementu konstrukcyjnego, w którym występują

połączenia zgrzewane. Twoim zadaniem jest określenie rodzaju zastosowanych zgrzein oraz ich
podstawowych parametrów (szerokości, długości, średnicy). Swoje ustalenia wypisz na kartce
i przedstaw nauczycielowi oraz kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– rysunek konstrukcji, w której występują połączenia zgrzewane,
– przybory do pisania,
– kartki papieru formatu A4,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Na przedstawionym rysunku konstrukcyjnym określ parametry zastosowanych do połączeń

nitów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Nauczyciel przedstawi Ci rysunek elementu konstrukcyjnego, w którym występują

połączenia

nitowe. Twoim zadaniem

jest określenie parametrów konstrukcyjnych

zastosowanych w złączach nitów (średnicy, kształtu łba). Swoje ustalenia wypisz na kartce
i przedstaw nauczycielowi oraz kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– rysunek elementu konstrukcyjnego, w którym występują połączenia śrubowe,
– przybory do pisania,
– kartki papieru formatu A4,
– literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Tak

Nie

Czy potrafisz:
1) rozróżnić sposoby łączenia konstrukcji stalowych?

2) odczytać z rysunku konstrukcyjnego rodzaje zastosowanych spoin

i ich parametry?

3) odczytać z rysunku konstrukcyjnego rodzaje zastosowanych

śrub i ich parametry?

4) odczytać z rysunku konstrukcyjnego rodzaje zastosowanych nitów

i ich parametry?

5) odczytać z rysunku konstrukcyjnego rodzaje zastosowanych zgrzein

i ich parametry?

6) określić rodzaje zgrzewania oporowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Podstawowe elementy konstrukcji metalowych

4.2.1. Materiał nauczania

Podstawowymi elementami konstrukcyjnymi w konstrukcjach metalowych są belki, słupy,

dźwigary kratowe. Pełnią one różną funkcję w ustroju konstrukcyjnym budowli, a sprawą
zasadniczą dla montera konstrukcji jest poznanie i umiejętność łączenia tych konstrukcji oraz
wykonywania ich styków.

Belki

Belki stalowe są stosowane w budownictwie jako elementy nośne stropów, pomostów (żebra

i podciągi), elementy konstrukcji szkieletowych budynków i budowli, elementy konstrukcji
wsporczych urządzeń technologicznych, rygle, płatwie dachowe, nadproża, wsporniki balkonów,
elementy schodów itp., a także dźwigary mostowe i inne. W zależności od ukształtowania
przekroju poprzecznego rozróżnia się belki: pełnościenne, ażurowe i kratowe.

Belki pełnościenne są najpowszechniejszą grupą elementów zginanych. Wykonuje się je

z kształtowników walcowanych na gorąco lub profilowanych na zimno z blach, lub też jako tzw.
blachownice tj. belki spawane z blach. Belki pełnościenne mogą być wykonywane jako
pojedyncze, złożone (skrzynkowe), rzadziej dwugałęziowe.

Rys. 11. Rodzaje belek pełnościennych: a) pojedyncze, b) złożone, c) dwugałęziowe [5, s. 171]

Belki ażurowe są to dźwigary o podwyższonym środniku mającym otwory, które

zmniejszają ciężar belki i umożliwiają np. przeprowadzenie przewodów instalacyjnych.

Rys. 12. Przykład belki ażurowej [3, s. 472]

Pełnościenne belki dwuteowe walcowane na gorąco są najczęściej stosowanym rodzajem

belek stropowych o rozpiętościach do 6 m, rzadziej do 9 m. Wysokość tych belek przyjmuje się
orientacyjnie w zależności od ich rozpiętości jako h = (1/20 ÷ l/25)l, (l - rozpiętości belki).

Rys. 13. Przekroje belek z kształtowników walcowanych: a) pojedyncze, b) pojedyncze wzmocnione [5, s. 177]

Blachownice stosuje się powszechnie jako podciągi, belki stropów silnie obciążonych, rygle

ram i szkieletów w budynkach wielokondygnacyjnych, belki podsuwnicowe, dźwigary mostów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wiaduktów i innych. Są na ogół wykonywane jako belki pełnościenne składające się ze środnika,
tj. blachy pionowej i blach poziomych połączonych ze środnikiem za pomocą spoin
pachwinowych. Blachownice wykonuje się na ogół z jednego gatunku stali (przekroje
homogeniczne), ale stosuje się również przekroje (belki) hybrydowe, polegające na użyciu
zwiększonej wytrzymałości w pasach, a środnik wykonany jest ze stali o niższej wytrzymałości.

Rys, 14. Przekroje blachownic [5, s. 183]

Coraz powszechniej do budowy stropów, w konstrukcjach mostowych, stosuje się belki

stalowe zespolone z płytą żelbetową. Cechuje je duża nośność i sztywność i stosunkowo mała
wysokość. Dźwigary zespolone są tak ukształtowane, aby płyta betonowa nad belką pracowała
głównie na ściskanie, a belka stalowa przede wszystkim na rozciąganie. Przyczepność betonu do
stali nie wystarcza do przeniesienia sił rozwarstwiających między betonem a górną półką belki
stalowej i dlatego stosuje się specjalne łączniki przyspawane do dźwigara stalowego. Belki
stalowe mogą być również zespolone z żelbetową płytą stropową składającą się z elementów
prefabrykowanych lub betonu monolitycznego

Rys. 15. Przykłady belek zespolonych [5, s. 179]

Słupy

Słupy są to prostoliniowe, pionowo ustawione elementy nośne, przenoszące obciążenia

ściskające na konstrukcje położone niżej bądź na fundamenty, a za ich pośrednictwem na
podłoże gruntowe. Słupy występują prawie we wszystkich rodzajach konstrukcji budowlanych,
albo jako elementy samodzielne, albo jako części hal, konstrukcji szkieletowych i ramowych,
konstrukcji wsporczych urządzeń technologicznych, podpory estakad, silosów itp.

Słupy budynków jednokondygnacyjnych oraz słupy dolnych kondygnacji wyższych obiektów
mogą być oparte u dołu na fundamentach w sposób przegubowy bądź sztywny (słupy
zamocowane w fundamencie). Sztywne zamocowanie (utwierdzenie) słupa w fundamencie
wymaga nie tylko poprawnego skonstruowania i zakotwienia podstawy słupa, ale również
takiego ukształtowania fundamentu, aby był mało odkształcalny i zdolny do przeniesienia
momentów od słupa na podłoże gruntowe. Słupy obustronnie zamocowane występują tylko

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w konstrukcjach ramowych. Słupy z przegubami stałymi u dołu i u góry, zwane słupami
wahadłowymi, są stosowane w wieloprzęsłowych układach hal, estakad, szkieletów, stropów.
Słupy stalowe, zwłaszcza w konstrukcjach hal, mogą być zamocowane u dołu, w płaszczyźnie
prostopadłej do podłużnej osi hali, a tylko podparte przegubowo w drugim kierunku.

W konstrukcji słupa można wyróżnić trzy podstawowe elementy konstrukcyjne:

– głowicę, stanowiącą podporę belek, podciągów stropowych, dźwigarów kratowych i innych,

przekazujących obciążenia zewnętrzne na trzon słupa,

– trzon, stanowiący podstawowy element nośny słupa, przenoszący obciążenie z głowicy na

podstawę słupa,

– podstawę (stopę), stanowiącą dolną część słupa, służącą do przeniesienia obciążeń z trzonu

na fundament oraz właściwego podparcia i zakotwienia słupa.

Rys. 16. Słup stalowy [5, s. 201]

Dodatkowymi elementami słupa mogą być wsporniki pod belki podsuwnicowe, rygle

ścienne i pomostowe, a także elementy do mocowania stężeń, obudowy i wyposażenia.
W słupach budynków wielokondygnacyjnych zachodzi potrzeba stosowania styków
montażowych na długości elementów składających się z oddzielnych krótszych części.

Trzon słupów pełnościennych może być wykonany z rur, kształtowników walcowanych oraz

spawany z blach. Może być wykonany z jednego kształtownika (rury bądź dwuteownika) albo
z kilku zespawanych elementów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 17. Przykłady przekrojów słupów pełnościennych [5, s. 203]

Trzony słupów złożonych składają się z dwu lub więcej gałęzi połączonych przewiązkami

(prostokątne blachy) lub skratowaniem (pręty najczęściej z kątowników).

Rys. 18. Przykłady słupów złożonych: b), f), g) słupy złożone z dwóch ceowników połączonych przewiązkami;

c), h) słupy złożone z dwóch dwuteowników połączonych przewiązkami; słup złożony z czterech kątowników
połączonych skratowaniem; e) słup złożony z dwóch dwuteowników połączonych skratowaniem [3, s. 326]

Głównym zadaniem głowicy słupa jest przeniesienie obciążenia od elementów

konstrukcyjnych opierających się na słupie i przekazanie go na trzon słupa. Głowica zamyka
i

usztywnia trzon słupa oraz umożliwia umieszczenie na niej elementów konstrukcji położonych

nad słupem. Kształt głowicy zależy głównie od przekroju poprzecznego słupa, przekazywanych
obciążeń oraz sposobu rozwiązania połączenia trzonu z elementami położonymi wyżej.
Głównym elementem głowicy jest blacha pozioma, której grubość nie powinna być mniejsza od
10 mm. Blacha pozioma może być usztywniona bądź wzmocniona skrajnymi przewiązkami,
przeponami, żeberkami usztywniającymi itp. Przyspawane do blachy czołowej głowicy słupa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

płytki centrujące zapewniają osiowe przekazywanie obciążeń pionowych na trzon słupa.
Powinny one mieć możliwie małą szerokość i grubość co najmniej 20 mm. W konstrukcjach
istniejących można spotkać głowice słupów z podkładkami centrującymi o zaokrąglonej
powierzchni górnej, stanowiące pewien rodzaj łożyska stycznego. Pod elementami centrującymi
umieszcza się często prostopadłe lub równoległe do nich żebra pionowe. Elementy głowicy
słupa ściskanego osiowo powinny być umieszczone symetrycznie względem osi trzonu. Głowice
słupów złożonych (wielogałęziowych) z przewiązkami oraz skratowanych składają się z blachy
czołowej oraz blach pionowych spełniających również funkcję skrajnych przewiązek. Lekkie
słupy pełnościenne ściskane osiowo, wykonane z rur, przekrojów skrzynkowych lub
pojedynczych dwuteowników, mogą mieć proste głowice bez pionowych blach. Głowice słupów
o małych obciążeniach projektuje się bez żeberek usztywniających.

Rys. 19. Przykłady konstrukcji głowic słupów: a) głowica słupa pełnościennego o przekroju rurowym; b) głowica
słupa pełnościennego o przekroju składającym się z dwóch ceowników; c), d) głowice słupów pełnościennych
o przekroju dwuteowym; e), f) głowice słupów złożonych o przekroju składającym się z dwóch ceowników
[3, s. 348]

Podstawa słupa zwana również stopą, jest dolną skrajną częścią słupa. Jej zadaniem jest

przeniesienie obciążeń z trzonu na fundament. Kształt podstawy zależy od przekroju trzonu
słupa, obciążeń przekazywanych z trzonu, schematu statycznego słupa oraz wymaganego
sposobu jego zakotwienia w fundamencie. Głównym elementem podstawy każdego słupa jest
blacha pozioma, przekazująca obciążenie z trzonu przez docisk na beton górnej powierzchni
fundamentu. Blacha pozioma podstawy słupa jest często usztywniona pionowymi blachami,
przeważnie w kształcie trapezu, tzw. blachami trapezowymi, łączącymi blachę podstawy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z trzonem słupa. Podstawy mogą być dodatkowo usztywnione pionowymi żeberkami,
prostopadłymi do blach trapezowych lub innymi. Podstawy lekkich pełnościennych słupów
mogą być, podobnie jak głowice, wykonane bez blach pionowych i żeber usztywniających.

Rys. 20. Przykłady konstrukcji podstaw słupów: podstawa słupa pełnościennego o trzonie składającym się

z trzech blach; b) podstawa słupa pełnościennego o przekroju składającym się z dwóch ceowników; c) podstawa
słupa pełnościennego o przekroju rurowym; d), e), f), g) podstawy słupów pełnościennych o przekroju dwuteowym;
h), i) podstawy słupów złożonych o przekroju składającym się z dwóch ceowników [3, s. 350]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kratownice

Kratownice są stosowane przede wszystkim jako przekrycia nośne dużych hal i innych

powierzchni użytkowych oraz jako konstrukcje mostów o dużych rozpiętościach. Pręty
zewnętrzne kratownicy płaskiej nazywa się pasami, rozróżniając pas górny i dolny. Pionowe
pręty wewnętrzne nazywa się najczęściej słupkami, a ukośne - krzyżulcami. W układzie nośnym
przekrycia dachu z płaskimi dźwigarami kratowymi występują również płatwie i tężniki
dachowe a w układzie kratownic mostowych wiatrownice i tężniki, poprzecznice i podłużnice.
Kratownice płaskie mają kształt geometryczny dostosowany często do kształtu połaci dachu lub
do innych funkcji użytkowych. Ze względu na geometryczny układ pasów rozróżnia się
kratownice o pasach równoległych, trójkątne, trapezowe, dwutrapezowe, paraboliczne i inne.
Pręty wewnętrzne kratownic mogą być rozmieszczone w różny sposób i tworzyć skratowania
trójkątne ze słupkami(typu N), bez słupków (typu Y), półkrzyżulcowe (typu K) oraz krzyżowe
(typu X). Kratownice o pasach równoległych cechują się typowymi węzłami o jednakowej
długości, co ułatwia ich wykonanie. Są one stosowane prawie we wszystkich rodzajach
konstrukcji. Kratownice trójkątne i dwutrapezowe różnych typów i odmian są szczególnie
przydatne w konstrukcjach przekryć dachowych.

Rys. 21. Podstawowe schematy kratownic płaskich [5, s. 238]

Pręty dźwigarów kratowych wykonuje się na ogół z kształtowników walcowanych. Są one

łączone w węzłach za pomocą spawania, a tylko styki montażowe dużych elementów są
wykonywane na śruby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 22. Przekroje prętów w kratownicach [3, s. 537]

Kratownice mają najczęściej węzły spawane. Mogą być one z blachami węzłowymi lub bez

blach węzłowych.

Rys. 23. Przykłady węzłów trójkątnej kratownicy [3, s. 546]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 24. Przykłady węzłów kratownicy dwutrapezowej [3, s. 547]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie rozróżnia się podstawowe elementy konstrukcyjne w konstrukcjach metalowych?
2. Jak konstruuje się słupy stalowe?
3. Jak konstruuje się kratownice stalowe?
4. W jaki sposób mogą być skonstruowane belki stalowe i zespolone?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypisz materiały jakie zostały użyte do wykonania słupa stalowego, przedstawionego Ci na

rysunku przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Nauczyciel przedstawi Ci rysunek słupa stalowego. Twoim zadaniem jest wypisanie na

kartce materiałów, które zostały użyte do wykonania tego słupa. Swoją pracę przedstaw
nauczycielowi oraz kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– blok techniczny formatu A4,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– literatura z rozdziału 6,
– rysunek słupa stalowego,
– przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Przedstaw na rysunkach po jednym dowolnym przekroju belki z kształtownika

walcowanego, blachownicy, belki zespolonej oraz belki ażurowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z elementami konstrukcyjnymi budynków wielokondygnacyjnych,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) narysować przekroje belek,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– blok techniczny formatu A4,
– przybory kreślarskie,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wypisz materiały jakie zostały użyte do wykonania kratownicy płaskiej przedstawionej Ci

na rysunku przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Nauczyciel przedstawi Ci rysunek konstrukcji kratownicy. Twoim zadaniem jest wypisanie

na kartce materiałów które zostały użyte do jej wykonania. Swoją pracę przedstaw
nauczycielowi oraz kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– blok techniczny formatu A4,
– literatura z rozdziału 6,
– rysunek konstrukcyjny kratownicy stalowej.
– przybory do pisania

4.2.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) rozróżnić podstawowe elementy w konstrukcjach metalowych?

2) określić elementy konstrukcyjne słupów stalowych?

3) określić elementy konstrukcyjne kratownic stalowych?

4) określić konstrukcję belek stalowych i zespolonych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady

łączenia

elementów

konstrukcji

stykach

montażowych i ich regulacja

4.3.1.Materiał nauczania

Styki montażowe wykonywane są wówczas, gdy jeden z elementów konstrukcji zawieszony

jest na haku żurawia. Należy go łączyć najmniejszą liczbą śrub potrzebnych do przeniesienia
obciążeń montażowych.

Styki belek montażowe spawane wykonuje się na ogół za pośrednictwem spoin czołowych.

O nośności równej lub nieco mniejszej od nośności przekroju belki. W niektórych połączeniach
montażowych stosuje się w stykach montażowych belek małe przykładki i podkładki. Dzięki
nim i zastosowanym śrubom łatwo połączyć na budowie obie części belki.

Rys. 25. Styk belki spawany z przykładkami [5, s. 194]

Styki śrubowe belek wykonuje się jako zakładkowe bądź doczołowe, z zastosowaniem śrub

zwykłych lub wysokiej wytrzymałości. Styki zakładkowe zwykłe i cierne wymagają stosowania
przykładek na środniku i nakładek na pasach belek. Konstruując styki montażowe należy
uwzględnić tolerancje wymiarowe elementów. Łatwe do montażu są śrubowe styki uniwersalne,
w których wszystkie kształtowniki i blachy stanowiące elementy belki łączą się w tym samym
przekroju, oraz połączenia doczołowe belek.

Rys. 26. Przykład styku zakładkowego [3, s. 506]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 27. Przykład styku doczołowego łączącego dwuteowniki [3, s. 506]

Połączenia belek z podciągami

Najbardziej prostym połączeniem belki stropowej z podciągiem jest oparcie jej na podciągu

i połączenie pasów za pomocą śrub.

Rys. 28. Oparcia belek na podciągach: a) połączenie z zastosowaniem podkładki centrującej; b) połączenie

z zastosowaniem profila łącznikowego; c) połączenie z zastosowaniem kątownika [3, s. 515]

W połączeniach belek z podciągami rozróżnia się dwa rodzaje konstrukcji połączeń:

– przegubowe, w których połączony z podciągiem jest tylko środnik (bez pasów)

– sztywne, przeważnie przy zachowaniu ciągłości belek.

Rys. 29. Przykłady połączeń przegubowych belek z pociągami: a), b) spawane połączenia belek z podciągami

z zastosowaniem śrub montażowych; c), d) śrubowe połączenia belek z podciągami [3, s. 516]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 30. Przykłady sztywnych połączeń belek z podciągami: a), b), c) połączenia spawane belek z podciągiem;
d), e), połączenia za pomocą śrub i spoin [3, s. 517]

Połączenia belek ze słupami wykonuje się jako sztywne lub przegubowe, podobnie jak belek

z podciągami. Najbardziej prostym połączeniem jest belka przymocowana za pomocą śrub do
kątownika lub płaskownika połączonego ze słupem spoinami pachwinowymi. Jeżeli mamy do
czynienia z niewielką siłą reakcji w połączeniu, można belkę ze słupem połączyć za pomocą
śrub, stosując blachę przyspawaną do czoła belki. W takim przypadku między belką a słupem
może powstać luz, który wypełnia się przekładką odpowiedniej grubości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 31. Przykłady połączeń przegubowych belek ze słupami: a) połączenie śrubowe z zastosowaniem

płaskownika; b) połączenie śrubowe z zastosowaniem blachy doczołowej; c) połączenie śrubowe z zastosowaniem
kątownika; d) połączenie śrubowe z zastosowaniem blachy czołowej; e) połączenie z wykorzystaniem wspornika;
f) tzw. połączenie dociskowe [3, s. 519]

Innym rozwiązaniem połączenia przegubowego są oparcia belek na słupach (rys. 32)

Rys. 32. Przykłady oparcia przegubowego belek na głowicach słupów: a) oparcie dwóch belek na słupie;

b) oparcie belki ciągłej na słupie [3, s. 521]

Sztywne połączenia belek ze słupami przenoszą oprócz reakcji momenty zginające.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a) b)

Rys. 33. Przykłady sztywnych połączeń belek ze słupami: a) połączenie spawane belki ze słupem;

b) połączenie śrubowe belki ze słupem [3, s. 521]

Konieczność wykonywania styków słupów zachodzi przede wszystkim w budynkach

wielokondygnacyjnych oraz w przypadku zbyt małej długości prefabrykatów lub zmiany
przekroju trzonu słupa. Rozróżnia się styki warsztatowe i styki montażowe, w których
najczęściej występują połączenia śrubowe rys. 34.

Rys. 34. Przykłady styków montażowych słupów zachowujące ciągłości trzonu: a), b), c) z zastosowaniem
nakładek; d), e), f) z zastosowaniem blach czołowych [3, s. 374]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby zapewnić dobre przyleganie blachy podstawy słupa do powierzchni fundamentu

betonowego wykonuje się często podlewkę z zaprawy cementowej o grubości nie większej od
5 cm. Połączenie słupa z fundamentem może być przegubowe – umożliwiające swobodny obrót
słupa względem fundamentu lub sztywne – uniemożliwiające swobodny obrót słupa względem
fundamentu (rys. 35).

Rys. 35. Zakotwienia słupów w fundamentach: a), b), c) przegubowe, d), e), f) sztywne [5, s. 216]

W kratownicach o rozpiętości powyżej 18 m wykonuje się często styk montażowy,

najczęściej w środku rozpiętości (rys. 38).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 36. Styk kratownicy [3, s. 550]

Przy montażu konstrukcji z blach wykorzystuje się zwory montażowe, które umożliwiają nie

tylko szybkie połączenie blach, lecz również pozwalają na łatwą regulację odstępu między ich
krawędziami. Po sprawdzeniu prawidłowości złożenia blach wykonuje się spoiny sczepne
i usuwa zwory montażowe.

a) b)

Rys. 37. Zwory montażowe: a) widok, b) rzut i przekrój zwory [6, s. 189]

Możliwość regulacji konstrukcji w stykach montażowych jest bardzo ważna, gdyż pozwala

„wyzerowanie”

niedokładności

powstałych

podczas

wykonywania

elementów

konstrukcyjnych w wytwórni oraz niedokładności wykonywania fundamentów. Szczególnie
dobrą możliwość regulacji powinny mieć elementy konstrukcji stalowej, mocowane do śrub
zabetonowanych wcześniej w konstrukcji żelbetowej. Dotyczy to np. podstaw słupów
mocowanych do śrub zabetonowanych w stopach fundamentowych, belek podestów
mocowanych do zabetonowanych śrub itp. Śruby takie rzadko są rozmieszczone precyzyjnie na
wyznaczonych osiach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 38. Połączenie belki podestu ze ścianą zapewniające możliwość regulacji [7, s. 292]

Jednym ze sposobów umożliwiających łatwą regulację połączenia słupa z fundamentem jest

zastosowanie podkładek z otworem mimośrodowym.

Rys. 39. Połączenie słupa ze stopą fundamentową za pomocą podkładek z otworem mimośrodowym [7, s. 291]

Zaletą tego połączenia jest możliwość regulacji we wszystkich kierunkach oraz stateczność
w fazie montażu.

Zwykle bardzo duże znaczenie przypisuje się właściwemu wyregulowaniu słupów nośnych

hali, belek podsuwnicowych i toru jezdnego dla suwnic. Prowadząc montaż naw, przy dążeniu
do możliwie największego wykorzystania żurawi na budowie, zaczyna się montaż od ustawienia
3-4 słupów po obu stronach nawy, następnie w dwóch pierwszych polach montuje się belki
podsuwnicowe, a w pierwszym polu więźbę dachową z przykryciem. W ten sposób pełny
przekrój nawy osiąga się stopniowo (schodkami). Gdy postawionych jest 4 -5 słupów w rzędzie,
rozpoczyna pracę brygada regulująca konstrukcję. Po dokładnych pomiarach niwelatorem
i taśmą stalową, określa się odchyłki, a wynik pomiarów nanosi na arkusz papieru. Pozwala to
na przyjęcie koncepcji przeprowadzenia regulacji przy możliwie najmniejszej pracochłonności.
Przy tym ustala się poprawki wysokości posadowienia, osiowości słupów i ich pionowości.
Ponieważ śruby fundamentowe jeszcze nie są zabetonowane, to po lekkim zluzowaniu nakrętek
za pomocą ściągów lub podnośników, można dokonać przesunięć poziomych w granicach
kilkudziesięciu mm. Czynność ta jest dość łatwa, ponieważ słupy są ustawione na podkładkach
stalowych. Klinując przestrzeń pomiędzy stopą słupa a betonem można słup ustawić
w poziomie. Po regulacji dokręca się nakrętki śrub kotwowych i czynności te powtarza się przy
słupach następnych. Po ponownych pomiarach sprawdzających można podjąć decyzję
zabetonowania śrub. Dopiero wówczas można przystąpić do regulacji belek podsuwnicowych.
Przy belkach mogą wystąpić trzy zasadnicze usterki wymagające regulacji: belki nie są poziome,
nie zachowują prostoliniowości lub rozstaw belek osiowy nie jest jednakowy. Regulację
rozpoczyna się również od pomiarów i naniesienia wyników na papier. Wówczas rozpoczyna się
regulację jednej nitki belek dokonując jedynie usunięcia dwu błędów: odchyleń od poziomu
i prostoliniowości. Wysokość położenia belki i poziom osiąga się podkładkami, natomiast
prostoliniowość drobnymi przesunięciami na wspornikach słupa. Po wykonaniu regulacji jednej
nitki ponownie robi się pomiary nitki drugiej, używając do tego teodolitu i taśmy stalowej.
Należy tu zaznaczyć, że czynność regulacji usuwa nie tylko błędy montażu, ale i błędy
wykonawcze przy robotach betonowych. Pomierzone odchyłki powinny być na tyle małe, aby

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

nie powodowały zmniejszenia stateczności konstrukcji lub zmniejszenia wytrzymałości. Po
regulacji belek wykonuje się połączenia stałe przewidziane projektem i dopiero wówczas
reguluje się nitki szyn pod suwnice. Ta operacja jest pracochłonna ze względu na wykonywanie
prac na wysokości w wyjątkowo trudnych warunkach. W czasie regulacji niedopuszczalne jest
naciąganie elementów konstrukcji powodujące powstanie w niej wstępnych naprężeń. Przy
regulacji należy wykorzystać możliwości stosowania podkładek, luzy w stykach i otworach śrub
oraz możliwość rozwiercania otworów.

Regulacja wiązarów dachowych nie jest operacją najważniejszą, ale również przy wiązarach

należy zwrócić uwagę na ich pionowość (oś pasa górnego powinna trafić w oś pasa dolnego)
oraz prostoliniowość samej kratownicy. Niewielkie odchylenie wiązara usuwa się przez
prostowanie kratownicy stężeniami.

Monterzy łącząc elementy konstrukcyjne pracują często na dużej wysokości. Muszą więc

być zabezpieczeni przed upadkiem z wysokości. Indywidualnym zabezpieczeniem montera jest
pas bezpieczeństwa z liną zakończoną uchwytem zatrzaskowym lub bardziej zalecane szelki
bezpieczeństwa, które dzięki swej konstrukcji eliminują zagrożenia miejscowego przeciążania
kręgosłupa. Szelki bezpieczeństwa zapewniają skuteczną ochronę pracownika także, gdy
wchodzi on po drabinie. Zaczep ma wewnątrz zacisk zębatkowy, który działa na takiej samej
zasadzie jak blokada pasów bezpieczeństwa w samochodzie.

Rys. 40. Szelki bezpieczeństwa [7, 284]

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

1. W jaki sposób wykonuje się styki belek?
2. W jaki sposób wykonuje się styki słupów?
3. W jaki sposób wykonuje się styki montażowe belek ze słupami?
4. W jaki sposób wykonuje się zakotwienia słupów z fundamentem?
5. W jaki sposób wykonuje się styki blach?

1 - obejma na uda
2 - element elastyczny
3 - klamra pasa
4 - zaczep liny asekuracyjnej
5 - pas
6 - elastyczna wykładzina pasa
7 - szelki
8 - klamra regulacyjna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj na elementach modelowych styk montażowy słupa stalowego o stałym przekroju

dwuteowym, za pomocą śrub, zgodnie z dokumentacją techniczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną,
3) pobrać narzędzia i sprzęt do wykonania styku,
4) zamocować zawiesia do transportu górnej części słupa,
5) wciągnąć górną część słupa na wysokość styku, wykorzystując dostępny sprzęt do

transportu pionowego,

6) naprowadzić części słupa do połączenia,
7) złączyć części słupa wykonując połączenia śrubowe,
8) dokonać regulacji połączenia,
9) stosować przepisy bhp,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
11) dokonać oceny wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– modele konstrukcji słupów stalowych,
– sprzęt do transportu pionowego – suwnica, maszt montażowy z wciągarką lub elektrowciąg,
– zawiesia,
– dokumentacja techniczna do wykonania styku,
– podstawowy sprzęt mierniczy,
– młotki,
– śruby,
– komplet kluczy,
– instrukcje bhp,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wykonaj na elementach modelowych, styk montażowy dwuteowego słupa stalowego ze

zmianą przekroju za pomocą śrub, zgodnie z dokumentacją techniczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

pionowego,

6) naprowadzić części słupa do połączenia,
7) złączyć części słupa wykonując połączenia śrubowe,
8) dokonać regulacji połączenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9) stosować przepisy bhp,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
11) dokonać oceny wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

Wykonaj na elementach modelowych styk montażowy dwuteowego słupa stalowego z belką

dwuteową, za pomocą śrub, zgodnie z dokumentacją techniczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną,
3) pobrać narzędzia i sprzęt do wykonania styku,
4) zamocować zawiesia do transportu belki,
5) wciągnąć belkę na wysokość styku, wykorzystując dostępny sprzęt do transportu

pionowego,

6) naprowadzić elementy konstrukcji do połączenia,
7) złączyć słup z belką wykonując połączenia śrubowe,
8) dokonać regulacji połączenia,
9) stosować przepisy bhp,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
11) dokonać oceny wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– model konstrukcji słupa i belki stalowej,
– sprzęt do transportu pionowego – suwnica, maszt montażowy z wciągarką lub elektrowciąg,
– zawiesia,
– dokumentacja techniczna do wykonania styku,
– podstawowy sprzęt mierniczy,
– młotki,
– śruby,
– komplet kluczy,
– instrukcje bhp,
– literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wykonaj wstępne łączenie, dwóch kawałków blach, przy pomocy zwór montażowych,

zgodnie z dokumentacją techniczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną,
3) pobrać narzędzia i sprzęt do wykonania łączenia,
4) ułożyć blachy przeznaczone do połączenia,
5) założyć zwory montażowe,
6) dokonać regulacji połączenia,
7) stosować przepisy bhp,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– blachy stalowe,
– zwory montażowe,
– dokumentacja techniczna do wykonania łączenia,
– podstawowy sprzęt mierniczy
– młotki,
– instrukcje bhp,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Wykonaj połączenie śrubami fajkowymi słupa stalowego ze stopą fundamentową oraz

dokonaj regulacji połączenia wykorzystując podkładki z otworem mimośrodowym, zgodnie
z dokumentacją techniczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną,
3) pobrać narzędzia i sprzęt do wykonania połączenia,
4) zamocować zawiesia do transportu słupa,
5) podnieść słup, wykorzystując dostępny sprzęt do transportu pionowego,
6) naprowadzić słup do połączenia ze stopą fundamentową,
7) złączyć słup ze stopą wykonując połączenia śrubowe,
8) dokonać regulacji połączenia wykorzystując podkładki mimośrodowe,
9) stosować przepisy bhp,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
11) dokonać oceny wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– model konstrukcji słupa i stopy fundamentowej,
– sprzęt do transportu pionowego – suwnica, maszt montażowy z wciągarką lub elektrowciąg,
– zawiesia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– dokumentacja techniczna do wykonania połączenia,
– podstawowy sprzęt mierniczy,
– młotki,
– śruby,
– podkładki mimośrodowe,
– komplet kluczy,
– instrukcje bhp,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 6

Wykonaj na elementach modelowych doczołowy styk montażowy belki stalowej dwuteowej,

za pomocą śrub, zgodnie z dokumentacją techniczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną,
3) pobrać narzędzia i sprzęt do wykonania styku,
4) ułożyć i naprowadzić części belki do połączenia,
5) złączyć części belki wykonując połączenia śrubowe,
6) dokonać regulacji połączenia,
7) stosować przepisy bhp,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– modele belek stalowych,
– dokumentacja techniczna do wykonania styku,
– podstawowy sprzęt mierniczy,
– młotki,
– śruby,
– komplet kluczy,
– instrukcje bhp,
– literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń?

¨ ¨

2) wykonać styki montażowe belek?

¨ ¨

3) wykonać styki montażowe słupów?

¨ ¨

4) wykonać styk montażowy słupa z belką?

¨ ¨

5) wykonać połączenie blach zworami montażowymi?

¨ ¨

6) wykonać połączenie słupa z fundamentem?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania: otwarte, z luką

i wielokrotnego wyboru, prawda – fałsz.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy błędną
odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom podstawowy, II

część - poziom ponadpodstawowy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

9. Na rozwiązanie testu masz 90 min.

Powodzenia !

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Część I

1. Rysunek przedstawia spoinę:

a) pachwinową,

b) czołową,

c) grzbietową,

d) otworową.

2. Grubość spoin pachwinowych mieści się w granicach:

a) 1,0 – 10,0 mm,

b) 1,5 – 12,0 mm,

c) 2,0 – 14,0 mm,

d) 2,5 – 16,0 mm.

3. Wymień metody spawania elektrycznego.

4. Trzony słupów złożonych składają się z dwu lub więcej gałęzi połączonych

………………………… lub …………………………... .

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Grubość blachy poziomej głowicy nie powinna być mniejsza niż:

a) 6 mm,

b) 8 mm,

c) 10 mm,

d) 12 mm.

6. Grubość podlewki z zaprawy cementowej między blachą podstawy a fundamentem nie

powinna być większa niż:

a) 2 cm,

b) 3 cm,

c) 4 cm,

d) 5 cm.

7. Grubość spoin pachwinowych podawana jest na rysunkach w całych milimetrach.

a) tak

b) nie

8. Rysunek przedstawia śrubowe połączenie:

a) zakładkowe,

b) nakładkowe,

c) doczołowe,

d) na śruby kotwowe.

9. Rysunek przedstawia oznaczenie spoiny wykonanej na obwodzie.

a) tak

b) nie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Rysunek przedstawia schemat zgrzewania:

a) punktowego,

b) liniowego,

c) garbowego,

d) doczołowego.

11. Liczba 20 w oznaczeniu śruby M20 x 80 – 5.6-B podaje:

a) średnicę trzpienia śruby,

b) długość śruby,

c) klasę śruby,

d) jakość wykonania.

12. Oznaczenie rysunkowe przedstawia połączenie:

a) spawane,

b) nitowane,

c) zgrzewane,

d) klejone.

13. Wymień jakie rozróżnia się połączenia pod względem sposobu przenoszenia sił oraz

rozmieszczenia środków złączeniowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Część II

14. Narysuj w rzucie oznaczenie nitu o średnicy otworu 17 mm z łbem zamykanym podczas

montażu.

15. Narysuj przykład styku doczołowego śrubowego belki dwuteowej.

16. Narysuj oznaczenie spoiny:

17. Wyjaśnij czym różnią się belki homogeniczne od belek hybrydowych.

18. Wyjaśnij na czym polega istota pracy połączeń ciernych.

19. Narysuj przekroje prętów kratownic stosowanych na pasy dolne spawane.

20. Narysuj przekroje belek z pojedynczych kształtowników walcowanych ze wzmocnionym

pasem górnym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Łączenie elementów konstrukcji w stykach montażowych

Zakreśl poprawną odpowiedź lub wpisz odpowiedzi.

Numer

zadania

Odpowiedzi

Punktacja

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Ciesielski R.: Poradnik projektanta konstrukcji metalowych T. II. Arkady, Warszawa 1982
2. Kettler K.: Murarstwo cz. II. REA, Warszawa 2002
3. Łubiński M., Filipowicz M., Żółtowski W.: Konstrukcje metalowe cz. I. Arkady, Warszawa

2003

4. Łubiński M., Żółtowski W.: Konstrukcje metalowe cz. II. Arkady, Warszawa 2004
5. Włodarczyk W.: Konstrukcje stalowe cz. 1. Podstawy projektowania. WSiP, Warszawa 1997
6. Ziółko J., Orlik G.: Montaż konstrukcji stalowych. Arkady, 1980
7. Ziółko J.: Konstrukcje stalowe cz.2. Wytwarzanie i montaż. WSiP, Warszawa 1995