4. FLEKSJA WERBALNA

1. Leksemy werbalne i ich kategorie fleksyjne

Czasowniki to klasa leksemów odmiennych nie odmieniających się przez przypadek,

ale odmieniających się przez osobę. Czasowniki niewłaściwe to leksemy odmienne nie
odmieniające się przez przypadek ani przez osobę. Tradycyjnie przyjmuje się, że
czasowniki mają siedem kategorii fleksyjnych: osoba, liczba, rodzaj, tryb, czas, strona i
aspekt. Zestaw ten możemy jednak zredukować.

Jak pamiętamy, wyłączyliśmy z leksemu czasownikowego między innymi formy

imiesłowów przymiotnikowych. Zróżnicowanie strony nie zachodzi wewnątrz leksemu
czasownikowego. Wyrażeń typu

jest jedzone

,

byłaby czytana

,

zostać zbitym

nie będziemy

uważać za formy wyrazowe czasowników

JEŚĆ

,

PISAĆ

,

ZBIĆ

, tylko za konstrukcje

składniowe. Opozycja czynny : bierny zachodzi w słowniku — między leksemami
przymiotnikowymi

JEDZĄCY

i

JEDZONY

,

PISZĄCY

i

PISANY

(leksem

*ZBIJĄCY

nie istnieje).

Inaczej oczywiście wyglądałby opis strony w języku łacińskim, w którym czasownik
odmienia się przez stronę w sposób syntetyczny (por.

amo

'kocham',

amor

'jestem

kochany'). Strona zatem nie jest kategorią fleksyjną polskiego czasownika.

Czasowniki polskie nie odmieniają się również przez aspekt. Opozycja dokonany :

niedokonany zachodzi w słowniku, między leksemami, nie w poprzek leksemów. Jest
rzeczą istotną, że wartość aspektu danego leksemu werbalnego decyduje o zasobie form
wyrazowych tego leksemu.

Tak więc zestaw kategorii fleksyjnych dla interesujących nas części mowy wygląda

ostatecznie następująco:

Czasownik

osoba
liczba
rodzaj
tryb
czas

Czasownik niewłaściwy

tryb
czas

Por. też Tokarski (1973: 43-48, 166-177), Gramatyka PAN (1984: T. II, 122-149).

2

2. Osoba

Opozycja osoby zachodzi na przykład między formami wyrazowymi podanymi

poniżej w kolumnach:

1os

2os

3os

poj

jem

jesz

je

mno

jemy

jecie

jedzą

poj

będę jeść

będziesz jeść

będzie jeść

mno

będziemy jeść

będziecie jeść

będą jeść

poj

N I E M A

jedz

niech je

mno

jedzmy

jedzcie

niech jedzą

W języku polskim osoba pełni funkcję semantyczną. Poniższe zdania różnią się

znaczeniem i nigdy nie mogą być użyte wymiennie:

•

Jem obiad. — Jesz obiad. — Je obiad.

•

Będziemy jeść. — Będziecie jeść. — Będą jeść.

•

Jedzmy. — Jedzcie. — Niech jedzą.

Funkcją kategorii osoby jest lokalizacja przestrzenna treści zdania. Dla danego zdania
kategoria osoby dzieli rzeczywistość na trzy fragmenty. Fragment pierwszy to nadawca
danego zdania, drugi — odbiorca tego zdania, trzeci zaś to cała reszta rzeczywistości.
Osoba wyraża relację między uczestnikami komunikacji (nadawcą i odbiorcą) a zbiorem
R obiektów odpowiadającym podmiotowi-mianownikowi:

Osoba pierwsza: do zbioru R należy nadawca.

Osoba druga: do zbioru R należy odbiorca.

Osoba trzecia: do zbioru R nie należy ani nadawca, ani odbiorca.

Osoba w polszczyźnie pełni również funkcję składniową — służy uzgodnieniu

formy osobowej czasownika (tzw. orzeczenia) z podmiotem-mianownikiem. W
poniższych parach zdań drugie jest niepoprawne:

•

Ja jadłbym to z chęcią. — *Ty jadłbym to z chęcią.

•

Wy jecie obiad. — *Oni jecie obiad.

•

Piotr będzie to jeść. — *Piotr będę to jeść.

Istnieją formy wyrazowe czasownikowe, które nie są nacechowane co do osoby;

nazywamy je formami nieosobowymi. Należą tutaj bezokolicznik (

jeść

), bezosobnik,

czyli tzw. forma na

-no, -to

(

jedzono

) i imiesłów (

jedząc

). Formy osobowe i bezosobnik to

formy finitywne.

3. Liczba

Kategoria liczby, jak pokazuje schematyczna tablica na str. xxx, jest skorelowana z

osobą. Liczbę można więc również uważać za kategorię o funkcji semantycznej.
Poniższe wypowiedzenia różnią się znaczeniem i nigdy nie mogą być użyte wymiennie:

•

Jem obiad. — Jemy obiad.

•

Jadłeś dużo. — Jedliście dużo.

•

Niech je. — Niech jedzą.

W wypadku form w wartości trzeciej osoby liczba dostarcza informacji ilościowej o

3

zbiorze R (jeden element : więcej niż jeden). Dla osoby piewszej i drugiej wartość liczby
informuje o tym, czy poza nadawcą i odbiorcą ktoś lub coś jeszcze należy do zbioru R.

Kategoria liczby pełni też funkcję składniową — uczestniczy w uzgodnieniu

orzeczenia z podmiotem:

•

Ja jadłbym to z chęcią. — *Ja jedlibyśmy to z chęcią.

•

Ty jesz obiad. — *Wy jesz obiad.

•

Piotr będzie to jeść. — *Piotr będą to jeść.

Nacechowane co do liczby są wyłącznie formy osobowe.

4. Rodzaj

Zróżnicowanie rodzajowe wykazują tylko niektóre podzbiory form wyrazowych

należących do leksemu czasownikowego:

• formy czasu przeszłego (

jadł — jadła — jadło

),

• jeden z wariantów form czasu przyszłego (

będziemy jedli — będziemy jadły

),

• formy trybu warunkowego (

jadłbyś — jadłabyś — jadłobyś

).

Przypiszemy rodzajowi przede wszystkim funkcję składniową:

•

Piotr jadł. — *Piotr jadła.

•

Dziewczyny będą jadły. — *Dziewczyny będą jedli.

W wypadku form nietrzecioosobowych wartość rodzaju może ujawniać płeć nadawcy
lub odbiorcy.

♦ Wyrażenia typu

je

,

jecie

,

będziemy jeść

można interpretować na dwa sposoby. Można

przyjąć, że takie formy wyrazowe są nienacechowane co do rodzaju: ich wartości
rodzajowej nie da się rozpoznać po kształcie. Inna interpretacja to uznanie wyrażeń tego
typu za realizujące dwie lub trzy różnokształtne formy wyrazowe — każda o określonej
wartości rodzaju. Byłby to zatem przykład neutralizacji opozycji rodzaju. ♦

5. Wtórne funkcje osoby, liczby i rodzaju

W polszczyźnie niektóre formy osobowe mogą być użyte niezgodnie z podanymi

definicjami funkcji semantycznych:

• trzecia osoba w znaczeniu drugiej (

Niech pan przyjdzie. = Przyjdź.

;

Czy państwo przyjdą?

=

Czy przyjdziecie?

);

• pierwsza osoba liczby mnogiej w znaczeniu pierwszej osoby liczby pojedynczej

— tzw. pluralis modestiae lub pluralis maiestatis (

My, król Polski, oświadczamy... = Ja

oświadczam...

;

Przypiszemy rodzajowi funkcję składniową. = Przypiszę rodzajowi funkcję składnio-

wą.

);

• druga osoba liczby mnogiej rodzaju męskoosobowego w funkcji drugiej osoby

liczby pojedynczej (

Zostaliście uznani za winnych, towarzyszko! = Zostałaś uznana za winną,

towarzyszko!

).

6. Tryb

Zróżnicowanie trybowe dotyczy form finitywnych. Oto wybór form o różnej wartości

4

trybu czasowników

JEŚĆ

,

ZBIĆ

i czasownika niewłaściwego

TRZEBA

:

JEŚĆ

ZBIĆ

TRZEBA

ozn

jadły

zbiły

trzeba

roz

jedzmy

zbijmy

N I E M A

war

jedlibyście

zbilibyście

trzeba by

bylibyście jedli

bylibyśmy zbili

trzeba by było

Tryb pełni funkcję semantyczną. Wyraża mianowicie stosunek nadawcy do treści

komunikatu:

Oznajmujący: treść tę uważa on za rzeczywistą (= weryfikowalną);

Rozkazujący: treść ta jest nierzeczywista (= nie podlega weryfikacji) — nadawca

wyraża wolę, aby coś zaszło (lub nie zachodziło);

Warunkowy: treść ta jest nierzeczywista, możliwa — nadawca nie przyjmuje

odpowiedzialności za jej prawdziwość, obwarowuje to warunkiem.

Repertuar trybów dla czasowników niewłaściwych jest uboższy: nie istnieją formy o

wartości rozkazującej. Wyrażenia

Trudno, niech mży!

nie będziemy uważać za zawierające

formę rozkazującą czasownika niewłaściwego, tylko za konstrukcję składniową z
partykuło-przysłówkiem

niech

. Podobnie wyrażenie

niech skonam

nie jest formą rozkaźnika

w pierwszej osobie liczby pojedynczej.

Opozycje semantyczne, jakie wyraża zróżnicowanie trybowe, są dość skomplikowa-

ne. W szczególności formy trybu warunkowego w różnych kontekstach przekazują
rozmaite treści modalne. Jest wśród nich dodatkowe zróżnicowanie — tryb potencjalny
(

zjedlibyśmy

) i tryb nierzeczywisty (

bylibyśmy zjedli

'nie zjedliśmy'). Co więcej, podane wyżej

określenia stosują się bez zastrzeżeń do form wyrazowych w zdaniach niezależnych
niepytajnych. W pytaniach i zdaniach podrzędnych pewnych typów trudno mówić o
braniu przez nadawcę odpowiedzialności za prawdziwość treści:

•

Czy jadłeś coś?

•

Jeśli jadłeś coś, powinieneś już iść.

•

Powiedział, że jadłeś coś.

Dodajmy, że w zdaniu

gdybyś kogoś zbił

(wewnątrz wypowiedzenia

Gdybyś kogoś zbił,

poczułbyś się lepiej.

) forma

-ś ... zbił

, choć formalnie oznajmująca, ma własności semantyczne

zbliżające ją do trybu warunkowego.
Oto przykładowe użycia wtórne trybów:

• tryb rozkazujący w funkcji warunkowego (

Przyjdź, to dostaniesz w mordę. = (Jeśli)

przyszedłbyś, to dostałbyś (dostaniesz) w mordę.

);

• tryb warunkowy w funkcji rozkazującego (

Zamknąłbyś się. = Zamknij się.

);

• tryb oznajmujący w funkcji rozkazującego (

A teraz to napiszesz. = A teraz to napisz.

).

7. Czas

Zróżnicowanie czasowe dotyczy niektórych form, mianowicie form finitywnych o

wartości oznajmującej trybu; o innych powiemy, że nie są nacechowane co do czasu (jest
to pewnym uproszczeniem). Oto wybór zróżnicowanych czasowo form trzech leksemów
— dwóch czasownikowych (

JEŚĆ

i

ZBIĆ

) i jednego czasownikowego niewłaściwego

(

TRZEBA

):

5

JEŚĆ

ZBIĆ

TRZEBA

prze

jadła

zbiłeś

trzeba było

ter

je

N I E M A

trzeba

przy

będzie jeść

zbijesz

trzeba będzie

Kategoria czasu pełni funkcję semantyczną. Zdania w żadnej z poniższych serii nie

mogą być użyte wymiennie:

•

Jadła z nami. — Je z nami. — Będzie jeść z nami.

•

Zbiłeś to lustro. — Zbijesz to lustro.

•

Trzeba było zostać. — Trzeba zostać. — Trzeba będzie zostać.

Różnica znaczeniowa między nimi sprowadza się do lokalizacji temporalnej treści
zdania — różne jest w nich dokonane z perspektywy nadawcy usytuowanie momentu
odniesienia do rzeczywistości (MR) względem momentu mówienia (MM):

Przeszły: MR przed MM (= „przedtem”);

Przyszły: MR po MM (= „potem”);

Teraźniejszy: MR = MM (= „równocześnie”).

Zdania o wartości czasu teraźniejszego są wieloznaczne. Wypowiedzenie

Je z nami.

może znaczyć: (a) 'je w tej chwili' (znaczenie aktualne), (b) 'zwykł jeść' (znaczenie
habitualne), (c) 'może jeść' (znaczenie potencjalne) lub (d) 'w ogóle', 'zawsze'
(znaczenie uniwersalne). Ogólnie:

Teraźniejszy: MR = MM lub MR — nieistotny.

Użycia wtórne czasu to m.in.:

• czas teraźniejszy lub przyszły w funkcji przeszłego (praesens historicum lub

narrativum

):

Wchodzę i widzę... = Wszedłem i zobaczyłem...

);

• czas teraźniejszy w funkcji przyszłego (

Jutro jadę do Krakowa. = Jutro pojadę // będę

jechać do Krakowa.

).

Osobnym problemem są użycia czasu w niektórych typach zdań podrzędnych.

Spośród poniższych przykładów:

•

Przyszedłem, bo mnie prosił.

•

Kiedy umrze, zostaniecie same.

•

Powiedzą, że nie mieli czasu.

tylko w dwóch pierwszych charakterystyka temporalna zdania podrzędnego zgodna jest z
powyższymi definicjami (

prosił

— przeszłość,

zostaniecie

— przyszłość). Z trzeciego

przykładu nie sposób się dowiedzieć, jakiego momentu czasowego dotyczy zdanie
podrzędne.

Równokształtne z formami czasu przeszłego formy finitywne w zdaniach ze

spójnikami lub partykułami z elementem -by (np.

ABY

,

CZYŻBY

,

GDYBY

) nie komunikują

odniesienia do przeszłości (

Jan prosi, aby go zbadali. // abyśmy go zbadali. // abym go zbadała.

).

Formy

zbadali

,

-śmy ... zbadali, -m ... zbadała

w tym przykładzie niewątpliwie nie odnoszą się

do przeszłości. Możemy nazwać taką wartość wartością quasi-przeszłą. Jest to w
zasadzie wartość innej kategorii fleksyjnej. Niektórzy uważają formę typu

zbadali

,

-śmy ...

zbadali, -m ... zbadała

za formę trybu warunkowego, co nie jest słuszne.

6

8. ♦ Czas względny

Swoiste zróżnicowanie czasowe występuje wśród imiesłowów (pamiętajmy, że

leksem czasownikowy zawiera wyłącznie formę imiesłowu przysłówkowego). Nazywa
się tę kategorię czasem względnym, gdyż sytuuje ona moment odniesienia do
rzeczywistości nie względem momentu mówienia, tylko względem momentu odniesienia
innej formy czasownikowej:

Równocześnie:

Czytałem, jedząc śniadanie.

(imiesłów współczesny)

Wcześniej:

Zbiwszy jajko, kot ucieka.

(imiesłów uprzedni)

Czas względny nie jest jednak kategorią fleksyjną, gdyż opozycja ta nie przecina
ż

adnego leksemu. Imiesłów współczesny mają czasowniki niedokonane, uprzedni —

dokonane (Saloni — Świdziński (1987: 136-140)).

9. Paradygmat

Pięć kategorii fleksyjnych czasownika daje paradygmat o pięciu wymiarach.

Paradygmat czasownika niewłaściwego jest dwuwymiarowy. Wymiar to tyle, co
parametr, współrzędna. Nie wszystkie formy mają charakterystykę w zakresie
wszystkich pięciu kategorii.

Poniżej podaję paradygmaty dwóch leksemów czasownikowych o różnej wartości

aspektu —

JEŚĆ

(niedokonany) i

ZBIĆ

(dokonany) — oraz dwóch leksemów czasowniko-

wych niewłaściwych —

TRZEBA

(niedokonany) i

ROZEDNIEĆ

(dokonany). Dla

oszczędności miejsca wypisuję pełny zestaw form fleksyjnych tylko dla czasownika

JEŚĆ

; w paradygmacie

ZBIĆ

podam tylko wypełnienie niektórych klatek, sygnalizując

opuszczenia linią kropkowaną .......... .

JEŚĆ

Formy finitywne:

•

••

•

O s o b o w e:

[1]

T R Y B:

[1a] o z n a j m u j ą c y

[2]

C Z A S:

[2a] t e r a ź n i e j s z y

[3]

O S O B A

[4]

L I C Z B A:

[4a] pojedyncza

[4b] mnoga

[3a] 1os jem

jemy

[3b] 2os jesz

jecie

[3c] 3os je

jedzą

[2b] p r z e s z ł y

[3]

O S O B A:

[4]

L I C Z B A:

7

[5]

R O D Z A J:

[4a] pojedyncza

[4b] mnoga

[3a] 1os
[5a] m

jadłem

[5d] mos

jedliśmy

-m ... jadł

-śmy ... jedli

[5b] ż

jadłam

[5e] nmos

jadłyśmy

-m ... jadła

-śmy ... jadły

[5c] n

jadłom

-m ... jadło

[3b] 2os
[5a] m

jadłeś

[5d] mos

jedliście

-ś ... jadł

-ście ... jedli

[5b] ż

jadłaś

[5e] nmos jadłyście

-ś ... jadła

-ście ... jadły

[5c] n

jadłoś

-ś ... jadło

[3c] 3os
[5a] m

jadł

[5d] mos

jedli

[5b] ż

jadła

[5e] nmos jadły

[5c] n

jadło

[2c] p r z y s z ł y

[3]

O S O B A:

[4]

L I C Z B A:

[5]

R O D Z A J:

[4a] pojedyncza

[4b] mnoga

[3a] 1os

będę ... jeść

będziemy ... jeść

jeść ... będę

jeść ... bedziemy

[5a] m

będę ... jadł

[5d] mos

będziemy ... jedli

jadł ... będę

jedli ... będziemy

[5b] ż

bedę ... jadła

[5e] nmos

będziemy ... jadły

jadła ... bedę

jadły ... będziemy

[5c] n

będę ... jadło

jadło ... będę

[3b] 2os

będziesz ... jeść

będziecie ... jeść

jeść ... będziesz

jeść ... bedziecie

[5a] m

będziesz ... jadł

[5d] mos

będziecie ... jedli

jadł ... będziesz

jedli ... będziecie

[5b] ż

bedziesz ... jadła

[5e] nmos

będziecie ... jadły

jadła ... bedziesz

jadły ... będziecie

[5c] n

będziesz ... jadło

jadło ... będziesz

[3c] 3os

będzie ... jeść

będą ... jeść

jeść ... będzie

jeść ... będą

[5a] m

będzie ... jadł

[5d] mos

będą ... jedli

jadł ... będę

jedli ... będą

8

[5b] ż

będzie ... jadła

[5e] nmos

będą ... jadły

jadła ... będzie

jadły ... będą

[5c] n

będzie ... jadło

jadło ... będzie

[1b] r o z k a z u j ą c y

[2]

O S O B A:

[3]

L I C Z B A:

[3a] pojedyncza

[3b] mnoga

[2a] 1os N I E M A

jedzmy

[2b] 2os jedz

jedzcie

[2c] 3os niech je

niech jedzą

[1a] w a r u n k o w y

[2]

O S O B A:

[3]

L I C Z B A:

[4]

R O D Z A J:

[4a] pojedyncza

[4b] mnoga

[3a] 1os
[5a] m

jadłbym

[5d] mos

jedlibyśmy

bym ... jadł

byśmy ... jedli

byłbym ... jadł

bylibyśmy ... jedli

jadł ... byłbym

jedli ... bylibyśmy

bym ... był ... jadł

byśmy ... byli ... jedli

[5b] ż

jadłabym

[5e] nmos

jadłybyśmy

bym ... jadła

byśmy ... jadły

byłabym ... jadła

byłybyśmy ... jadły

jadł ... byłabym

jadły ... byłybyśmy

bym ... była ... jadła

byśmy ... były... jadły

[5c] n

jadłobym

bym ... jadło

byłobym ... jadło

jadło ... byłobym

bym ... było ... jadło

•

••

••

••

•

N i e o s o b o w e:

Bezosobnik

[1]

T R Y B:

[1a] oznajmujący

[1b] warunkowy

jedzono

jedzono by

by ... jedzono

Formy niefinitywne:

Bezokolicznik

jeść

Imiesłów współczesny

jedząc

Imiesłów uprzedni

N I E M A

9

ZBIĆ

Formy finitywne:

•

••

•

O s o b o w e:

[1]

T R Y B:

[1a] o z n a j m u j ą c y

[2]

C Z A S:

[2a] teraźniejszy

N I E M A

[2b] p r z e s z ł y

[3]

O S O B A:

[4]

L I C Z B A:

[5]

R O D Z A J:

[4a] pojedyncza

[4b] mnoga

[3a] 1os
[5a] m

zbiłem

[5d] mos zbiliśmy

-m ... zbił

-śmy ... zbili

..............................................

[2c] p r z y s z ł y

[3]

O S O B A:

[4]

L I C Z B A:

[4a] pojedyncza

[4b] mnoga

[3a] 1os zbiję

zbijemy

..............................................

[1b] r o z k a z u j ą c y

[2]

O S O B A:

[3]

L I C Z B A:

[3a] pojedyncza

[3b] mnoga

[2a] 1os N I E M A

zbijmy

..............................................

[1a] w a r u n k o w y

[2]

O S O B A:

[3]

L I C Z B A:

[4]

R O D Z A J:

[4a] pojedyncza

[4b] mnoga

[3a] 1os
[5a] m

zbiłbym

[5d] mos zbilibyśmy

bym ... zbił

byśmy ... zbili

byłbym ... zbił

bylibyśmy ... zbili

zbił ... byłbym

zbili ... bylibyśmy

bym ... był ... zbił

byśmy ... byli ... zbili

...........................................................

10

•

••

••

••

•

N i e o s o b o w e:

Bezosobnik

[1]

TRYB:

[1a] oznajmujący

[1b] warunkowy

zbito

zbito by

by ... zbito

Formy niefinitywne:

Bezokolicznik

zbić

Imiesłów współczesny

N I E M A

Imiesłów uprzedni

zbiwszy

TRZEBA

Formy finitywne:

[1]

T R Y B:

[1a] o z n a j m u j ą c y

[2]

C Z A S:

[2a] teraźniejszy

trzeba

[2b] przeszły

trzeba ... było

było ... trzeba

[2c] przyszły

trzeba ... będzie

będzie ... trzeba

[1b] w a r u n k o w y

trzeba by

by ... trzeba

byłoby ... trzeba

trzeba ... by ... było

by ... trzeba ... było

by ... było ... trzeba

Formy niefinitywne:

Bezokolicznik

być trzeba

ROZEDNIEĆ

Formy finitywne:

[1]

T R Y B:

[1a] o z n a j m u j ą c y

[2]

C Z A S:

[2a] teraźniejszy

N I E M A

[2b] przeszły

rozedniało

[2c] przyszły

rozednieje

[1b] w a r u n k o w y

rozedniałoby

by ... rozedniało

byłoby ... rozedniało

11

by ... było ... rozedniało

Formy niefinitywne:

Bezokolicznik

rozednieć

Jak widać, formy wyrazowe wewnątrz leksemu czasownikowego mają charaktery-

styki gramatyczne o różnej liczbie parametrów:

5 cech:

jadłam

(tryb oznajmujący, czas przeszły, pierwsza osoba, liczba pojedyncza,

rodzaj żeński);

4 cechy:

będzie jeść

(tryb oznajmujący, czas przyszły, trzecia osoba, liczba

pojedyncza);

3 cechy:

zbijmy

(tryb rozkazujący, pierwsza osoba, liczba pojedyncza);

2 cechy:

trzeba

(tryb oznajmujący, czas teraźniejszy);

1 cecha:

zbito by

(tryb warunkowy);

Brak wartości (tylko nazwa formy):

jeść

ZAPAMIĘTAJ!

Czasowniki — leksemy odmienne, nie przez przypadek, ale przez osobę. Ich

kategorie fleksyjne: osoba, liczba, rodzaj, tryb, czas.

Czasowniki niewłaściwe — leksemy odmienne, nie przez przypadek, nie przez

osobę. Ich kategorie fleksyjne: tryb, czas.

Osoba: semantycznie — lokalizacja przestrzenna treści zdania, składniowo —

zgoda z podmiotem (1, 2, 3).

Liczba: semantycznie — korelacja z osobą, składniowo — zgoda z podmiotem

(poj, mno).

Rodzaj: składniowo — zgoda z podmiotem (męski, żeński, nijaki, męskooso-

bowy, niemęskoosobowy).

Tryb: semantycznie — stosunek nadawcy do treści komunikatu (oznajmujący,

rozkazujący, warunkowy).

Czas: semantycznie — lokalizacja temporalna treści zdania (przeszły, przyszły,

teraźniejszy).

Paradygmat czasownika — tablica o pięciu wymiarach, czasownika niewła-

ściwego

— tablica o dwóch wymiarach.

Czasowniki i czasowniki niewłaściwe mają formy finitywne i formy

niefinitywne; czasowniki (właściwe) mają formy osobowe i formy nieosobowe.