PODZIA

Ł

PREPARATÓW O DZIA

Ł

ANIU

PRZECIWDROBNOUSTROJOWYM

ANTYBIOTYKI

ANTYBIOTYKI

Metabolity

drobnoustrojów

Penicylina benzylowa

Glikopeptydy

Aminoglikozydozy

Makrolidy

Naturalny produkt

wyj

ściowy – pochodne

uzyskane drog

ą

chemicznej modyfikacji

Makrolidy

Cefalosporyny

Penicyliny

Syntetyczne

odtworzenie

struktury naturalnej

Chloramfenikol

PÓ

ŁSYNTETYCZNE

SYNTETYCZNE

NATURALNE

CHEMIOTERAPEUTYKI

SYNTETYCZNE

Nie posiadaj

ą

naturalnego

wzorca

w przyrodzie

Chinolony

Sulfonamidy

Trimetoprim

BAKTERIE GRAM UJEMNE

wzgl

ęęęędnie beztlenowe

tlenowe

Eschericha
Salmonella

Shigella

Klebsiella

Proteus

Vibrio

Pseudomonas

Pa

łłłłeczki jelitowe

wzgl

ęęęędnie beztlenowe

tlenowe

Haemophilus

Pasteurella

Yersinia
Brucella

Bordetella

Legionella

Pa

łłłłeczki

tlenowe

Neisseria

Ziarenkowce

Charakterystyka

Rodzaj

Kszta

łłłłt komórki

BAKTERIE GRAM-DODATNIE

beztlenowe

Clostridium

tlenowe

Bacillus

Listeria

Pa

łłłłeczki

Wzgl

ęęęędne beztlenowce,

tlenowce

Streptococcus

Staphylococcus

Ziarenkowce

Charakterystyka

Rodzaj

Kszta

łłłłt komórki

Podzia

łłłł antybiotyków/chemioterapeutyków w

oparciu o spektrum przeciwbakteryjne

Makrolidy/ketolidy, streptograminy,
tetracykliny, chinolony, rifampicyna,
kotrimoksazol

Bakterie atypowe

Linkozamidy, metronidazol,
chloramfenikol, penicyliny/inhibitor

Bakterie beztlenowe

Penicyliny szerokowidmowe,
cefalosporyny, aminoglikozydy,
chinoliny, tetracykliny, kotrimoksazol

Mieszane spektrum Gram (+) i Gram (-)

aztreonam

Bakterie Gram (-)

Penicylina G, penicylina
fenoksymetylowa, glikopeptydy,
linkozamidy, makrolidy, kwas fusydowy

Bakterie Gram (+)

chloramfenikol

karbapenemy

tetracykliny

cefalosporyny

penicyliny pó

łłłłsyntetyczne

ANTYBIOTYKI SZEROKOWIDMOWE

kwas fusydowy

wankomycyna

amidynopenicyliny

linkozamidy

monobaktamy

makrolidy

polipeptydy

penicyliny izoksazolowe

aminogliozydy

penicyliny naturalne

G(-)

G(+)

ANTYBIOTYKI W

Ą

ĄĄ

ĄSKOWIDMOWE

ANTYBIOTYKOTERAPIA

OGÓLNA

Sposoby antybiotykoterapii

• leczenie konwencjonalne

• leczenie przewlek

ł

e

• leczenie intensywne

OGÓLNE ZASADY CHEMIOTERAPII:

1.

Chemioterapeutyk mo

żżżż

na stosowa

ćććć

tylko w przypadku istniej

ąąąą

cych

wskaza

ńńńń

.

2.

Nale

żżżż

y konsekwentnie przeprowadza

ćććć

chemioterapi

ęęęę

, uwzgl

ęęęę

dniaj

ąąąą

c

aktualny stan chorego.

3.

Obraz kliniczny choroby lub antybiogram pozwalaj

ąąąą

wybra

ćććć

chemioterapeutyk najkorzystniejszy z leczniczego punktu widzenia.

4.

Chemioterapeutyk musi by

ćććć

odpowiednio dawkowany, a czas jego

stosowania powinien by

ćććć

odpowiednio d

łłłł

ugi.

5.

Lek musi by

ćććć

podawany odpowiednia drog

ąąąą

.

6.

Stosowanie chemioterapeutyku w celach profilaktycznych jest
dopuszczalne tylko w wyj

ąąąą

tkowych przypadkach.

7.

Skojarzone podawanie chemioterapeutyków nale

żżżż

y ograniczy

ćććć

do

wyj

ąąąą

tkowych przypadków.

Principles of appropriate antibiotic use; Michael S. Niederman,
International Journal of Antimicrobial Agents 26 Suppl. 3 (2005)

Cz

ęęęę

sto

ść

ść

ść

ść

stosowania leku

Przestrzeganie zalece

ńńńń

lekarskich (%)

Zastosowanie

dawki

Przyj

ęęęę

cie dawki o

odpowiedniej porze

1 dawka/dob

ę

79

74

2 dawki/dob

ę

69

58

3 dawki/dob

ę

65

46

4 dawki/dob

ę

51

40

Kiedy kojarzymy antybiotyki?

• W terapii empirycznej ci

ęż

kich zaka

ż

e

ń

, cz

ę

sto

o mieszanej etiologii

• Niektóre zaka

ż

enia, np. posocznica o etiologii

P.aeruginosa, zawsze powinny by

ć

leczone

antybiotykami w skojarzeniu

• CEL:
• 1. Spot

ę

gowanie efektu bakteriobójczego

• 2. Poszerzenie spektrum dzia

ł

ania

• 3. Zmniejszenie ryzyka selekcji szczepów

opornych

PODZIA

Ł

ANTYBIOTYKÓW

ze wzgl

ę

du na mechanizm dzia

ł

ania

1. A. bakteriostatyczne – zaburzaj

ąąąą

biosyntez

ęęęę

bia

łłłł

ka przez wp

łłłł

yw

na funkcj

ęęęę

rybosomów

2. A. bakteriobójcze
a) Hamuj

ąąąą

syntez

ęęęę śśśś

ciany komórkowej

ββββ

-laktamy

wankomycyna

b) Zaburzaj

ąąąą

przepuszczalno

ść

ść

ść

ść

b

łłłł

on komórkowych

polimyksyny
nystatyna
amfoterycyna
niekt. aminoglikozydy: streptomycyna

c)

Łą

Łą

Łą

Łą

cz

ąąąą

si

ęęęę

z podjednostk

ąąąą

rybosomaln

ąąąą

30 S; mylne odczytanie

kodu genetycznego i produkcja nieprawid

łłłł

owych polipeptydów

aminoglikozydy

d) Hamuj

ąąąą

gyraz

ęęęę

DNA w kom. bakteryjnej i zaburzaj

ąąąą

syntez

ęęęę

kwasów nukleinowych

rifampicyna

ANTYBIOTYKI

BAKTERIOBÓJCZE

ANTYBIOTYKI

BAKTERIOBÓJCZE

• ANTYBIOTYKI

β

-LAKTAMOWE

– Penicyliny

– Cefalosporyny

– Monobaktamy

– Karbapenemy

– Inhibitory

β

– laktamazy – wspomagaj

ą

ce dzia

ł

anie

podstawowych a

ntybiotyków

• AMINOGLIKOZYDY

• POLIPEPTYDY

• GLIKOPEPTYDY

ANTYBIOTYKI

ββββ

-

LAKTAMOWE

dobra penetracja do tkanek

i narz

ąąąą

dów (zw

łłłł

aszcza

w stanie zapalnym)

mo

żżżż

liwo

ść

ść

ść

ść

wyst. r-i uczuleniowych

zw

łłłł

. gro

źźźź

nego wstrz

ąąąą

su

znakomity efekt

bakteriobójczy

szybka eliminacja z ustroju

(konieczno

ść

ść

ść

ść

cz

ęęęę

stego

dawkowania)

niska toksyczno

ść

ść

ść

ść

narz

ąąąą

dowa

znaczna wra

żżżż

liwo

ść

ść

ść

ść

na

ββββ

-laktamazy

bardzo du

żżżż

y wspó

łłłł

czynnik

terapeutyczny

WADY

ZALETY

ANTYBIOTYKI

β−

LAKTAMOWE

Antybiotyki b-laktamowe

Struktura chemiczna

penicyliny

karbapenemy

monobaktamy

cefalosporyny

PENICYLINY

budowa chemiczna a dzia

ł

anie

R:
• stabilno

ść

w

ś

rodowisku

ż

o

łą

dka,

• aktywno

ść

p/bakteryjna,

• podtyp penicyliny,
• oporno

ść

na beta-laktamazy

PENICYLINY

mechanizm dzia

ł

ania

•

hamowanie syntezy peptydoglikanu

PENICYLINY

mechanizmy oporno

ś

ci

• Wytwarzanie beta-laktamaz

• Wytwarzanie zmienionych bia

ł

ek PBP

• Niemo

ż

no

ść

aktywacji enzymów autolitycznych

• Niezdolno

ść

do przenikania do miejsca dzia

ł

ania

• Zwi

ę

kszona ekspresja pomp usuwaj

ą

cych lek,

np. E. coli

• Bakterie nieposiadaj

ą

ce

ś

ciany komórkowej –

wrodzona odporno

ść

• Penicyliny o w

ąąąą

skim zakresie dzia

ł

ania

p/bakteryjnego

• penicyliny naturalne

• penicyliny pó

ł

syntetyczne (izoksazolilowe)

• Penicyliny pó

ł

syntetyczne o szerokim zakresie

dzia

ł

ania p/bakteryjnego

• aminopenicyliny

• karboksypenicyliny

• ureidopenicyliny

• amidynopenicyliny

PENICYLINY

podzia

łłłł

Gram (-), np. Pseudomonas sp.,
Enterobacter sp.; mniej skuteczne od
ampicyliny w lecz. zaka

ż

e

ń

g(+)

ziarenkowcami

Karboksypenicyliny

tikarcylina

Ci

ęż

kie zaka

ż

enia wywo

ł

ane przez

bakterie Gram (-)

Pseudomonas sp., 10xbardziej
skuteczne od karboksypenicylin

Ureidopenicyliny

Mezlocylina

Azlocylina

piperacylina

Gram (-), np. H. influenzae, E.coli,
Neisseria sp.

Aminopenicyliny

Ampicylina

amoksycylina

Leki pierwszego wyboru w
zaka

ż

eniach S. aureus, S.

epidermidis

Odporne na dzia

łłłł

anie

beta-laktamaz

Oksacylina, metycylina, nafcylina

Kloksacylina, dikloksacylina

Ziarenkowce gram(+); hydrolizowane
przez penicylinazy

Penicyliny naturalne

Penicylina V

Penicylina G (benzylopenicylina)

Spektrum dzia

łłłł

ania

Podzia

łłłł

PENICYLINY

dzia

ł

ania niepo

żą

dane

• wysypki

• reakcje alergiczne: pokrzywka,

ś

wi

ą

d,

gor

ą

czka, puchni

ę

cie stawów, zapalenie

nerek, anafilaksja

Nadwra

ż

liwo

ść

na penicyliny

(0,7-4%)

PENICYLINY NATURALNE

Spektrum dzia

ł

ania

•

Streptococcus pneumoniae

•

Neisseria meningitidis

•

Treponema pallidum

•

Pasteurella multocida

•

Listeria monocytogenes

penicylina G = penicylina krystaliczna =

benzylopenicylina – Penicillinum

crystalisatum

• krótki okres dzia

łłłł

ania, nale

żżżż

y j

ąąąą

stosowa

ćććć

co 4-6 h,

domi

ęś

ęś

ęś

ęś

niowo (du

żżżż

e dawki s

ąąąą

bolesne), do

żżżż

ylnie;

najcz

ęś

ęś

ęś

ęś

ciej stosowana sól potasowa

benzylopenicyliny, 600 000 – 1 200 000 j.m.

• nietrwa

łłłł

a w kwa

śśśś

nym

śśśś

rodowisku

żżżż

o

łą

łą

łą

łą

dka

s

łłłł

abo

wch

łłłł

ania si

ęęęę

po podaniu doustnym

•

zapalenie p

łłłł

uc o etiologii Str. pneumoniae

•

zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych o etiol. Str. pneumoniae i N.
meningitidis

•

zapalenie wsierdzia o et. Str. viridans zawsze w skojarzeniu z
aminoglikozydem

•

ki

łłłł

a wrodzona lub nabyta (Treponema pallidium)

•

promienica (Actinomyces)

•

zaka

żżżż

enie skóry i jej struktur o etiol. paciorkowcowej

•

zgorzel gazowa o etiologii Clostridium sp.

•

ró

żżżż

yca o etiol. Erisipelethric rusiopathiae

p. benzatynowa – Debecylina

• profilaktyka gor

ą

czki reumatycznej

(zabezp. przed nawrotem)

• leczenie ki

ł

y OUNu

penicylina prokainowa

• po

łą

czenie naturalnej benzylopenicyliny z

prokain

ą

, co powoduje jej wolniejsze

wch

ł

anianie i wydalanie z organizmu; malej

ą

ce

znaczenie, bo

• dzia

ł

anie przed

ł

u

ż

one niew

ł

a

ś

ciwe dla leczenia

zaka

ż

e

ń

ostrych

• zespó

ł

Hoigne coraz cz

ę

stszy (do 14/100.000);

bardzo rzadko (1/100.000 –

ś

miertelny)

• mo

ż

liwo

ść

anafilaksji penicylinowej

WSTRZ

ĄĄĄĄS POPENICYLINOWY/

ZESPÓ

ŁŁŁŁ HOIGNE

OBJAWY BARDZO PODOBNE

• Pacjent bardzo zdenerwowany – niepokój, l

ęęęęk

• Ma wra

żżżżenie, żżżże umiera

• Omamy wzrokowe, zapachowe
• Spocony, mo

żżżże sięęęę bardzo źźźźle czućććć

• Tachykardia, uczucie gor

ąąąąca, parestezje

• Zmiany maj

ąąąą charakter gwałłłłtowny ale ustęęęępująąąą samoistnie.

• We wstrz

ąąąąsie – spadek RR

• Zespó

łłłł Hoigné – RR nie ulega zmianie bąąąądźźźź nawet lekko

wzrasta

• Trwa krótko: objawy pojawiaj

ąąąą sięęęę w kilkanaśśśście sekund do

3 minut po zastosowaniu, trwa 1, 2 do 15 min.

Farmakoterapia – Relanium

• 2 teorie zespo

łłłłu Hoigne’a:

– wp

łłłływ depresyjny na twór siatkowaty

– w oun tworz

ąąąą sięęęę mikrozatory

p. fenoksymetylowa = V-cylina;

• Podobny zakres dzia

ł

ania do

benzylopenicyliny, ale jest aktywna po
podaniu doustnym

• doustnie lub iniekcje
• dawki doustne:400 000 j.m.co 4h – 1 h

przed posi

ł

kiem lub 2 h po

• zapalenie gard

ł

a i migda

ł

ków

(paciorkowiec ropny) !!

• profilaktyka gor

ą

czki reumatycznej

• zapalenie wsierdzia (zabiegi inwazyjne)
• zaka

ż

enia u chorych z endoprotez

ą

stawu

biodrowego

Aminopenicyliny

•

a-amiopochodne penicyliny benzylowej – dodanie grup aminowej do

ł

a

ń

cucha bocznego penicyliny doprowadzi

ł

o do uzyskania pierwszej

szerokowachlarzowej penicyliny, w której spektrum obok ziarenkowców
G(+) znalaz

ł

y si

ę

tak

ż

e niektóre gatunki pa

ł

eczek G(-) z rodz.

Enterobacteriacae oraz H. influenzae

–

ampicylina –

•

Ampicillin – inj. i.m./i.v. 0,25, 0,5; 1,0; 2,0 – fiolki z substancj

ą

such

ą

–

proszek do przygotowywania roztworu

•

ocena celowo

ś

ci zastosowania ampicyliny:

•

------- w

ś

ród 42 bakterii tylko 7 mo

ż

e by

ć

wra

ż

liwych na ampicylin

ę

•

------- 50 % skuteczno

ś

ci p-w E. coli, Klebsiella, 80% p-w H.

influenzae, Staph. epidermidis

•

------- brak skuteczno

ś

ci: Staph. aureus, Serratia, Proteus vulgaris,

Pseudomonas aeruginosa

•

-------nieskuteczna p-w bakteriom wytw.

Β

– laktamazy

•

!!! du

ż

e prawdopodobie

ń

stwo nieskuteczno

ś

ci ampicyliny w leczeniu

empirycznym !!! nie powinna by

ć

stosowana empirycznie u pacjentów

szpitalnych

•

z uwagi na

•

lepsz

ą

farmakokinetyk

ę

•

wi

ę

ksz

ą

aktywno

ść

biologiczn

ą

•

zast

ą

piona amoksycylin

ąąąą

Aminopenicyliny

amoksycylina

• spektrum bakteryjne identyczne do ampicyliny
• 2x bardziej aktywna wobec Enterococcus

faecalis i Salmonella

• nieco mniej w stosunku do pa

ł

eczek hemofilnych

• lek pierwszego wyboru w leczeniu zapalenia

ucha

ś

rodkowego i zatok o etologii Str.

pneuoniae oraz Haemophilus influezae

• zaka

ż

enia dolnych dróg oddechowych

• dróg moczowych szczególnie o etiologii

Enterococcus

PENICYLINY

interakcje



antagonizm z antybiotykami

bakteriostatycznymi



obecno

ść

pokarmu utrudnia wch

ł

anianie z

przewodu pokarmowego



ś

rodki zoboj

ę

tniaj

ą

ce zmniejszaj

ą

wch

ł

anianie i

dzia

ł

anie



salicylany i inne NLPZ wypieraj

ą

penicyliny z

po

łą

cze

ń

z bia

ł

kami (wzrost si

ł

y dzia

ł

ania)



dzia

ł

anie synergistyczne z aminoglikozydami

PENICYLINY

w stomatologii

•

Leki pierwszego wyboru

– Leczenie zaka

ż

e

ń

pooperacyjnych

– Zapalenie

ż

y

ł

szyi i twarzy

– Ropie

ń

przygard

ł

owy

– Ropnie tkanek mi

ę

kkich szyi i twarzy

– Penicyliny naturalne: benzylpenicylina krystaliczna; skuteczna w zak.

wywo

ł

anych przez paciorkowce oraz wiele bakterii beztlenowych

– Penicyliny pó

ł

syntetyczne: amoksycylina; kloksacylina wy

łą

cznie w

potwierdzonych zaka

ż

eniach gronkowcowych

– Penicyliny pó

ł

syntetyczne z inhibitorami :

•

Amoksycylina z kwasem klawulanowym

CEFALOSPORYNY

cefiksym

cefpodoksy
m

ceftibuten

cefaklor

aksetyl
cefuroksym
u

cefprozil

cefadroksyl

cefaleksyna

p.o.

cefepim

cefoperazon

cefotaksym

ceftazydym

ceftriakson

cefotetan

cefoksetyna

cefuroksym

cefazolin

i.v.

Droga
podania

0

+

+/++

0

beztlenowe

+++

+++

++

+

Gram (-)

+++

++

++

+++

Gram (+)

Spektru
m
dzia

ł

ania

4

3

2

1

Generacja

Podzia

ł

cefalosporyn

Zastosowanie cefuroksymu

aksetylu (Zinnat) w terapii

empirycznej:

• ci

ęż

kie anginy

• zapalenia ucha

ś

rodkowego i zatok

• zapalenia oskrzeli
• zapalenia p

ł

uc

• zapalenia dróg moczowych
• zaka

ż

enia skóry i tkanek mi

ę

kkich

CEFALOSPORYNY

dzia

ł

ania niepo

żą

dane

• 10-15% pacjentów z uczuleniem na

penicylin

ę

reaguje krzy

ż

owo z

cefalosporynami

• krwawienie i reakcje disulfiramowe – mog

ą

by

ć

spowodowane przez cefalosporyny z

grup

ą

metylotiotetrazolowym

CEFALOSPORYNY

w stomatologii

• Rzadko stosowane

• Leczenie zaka

ż

e

ń

zagra

ż

aj

ą

cych

ż

yciu

– Cefoksetyna

– Ceftriakson

3. MONOBAKTAMY

•

aztreonam

Spektrum dzia

łłłłania: tlenowe bakterie G(-)

Lek zast

ęęęępczy dla aminoglikozydów (pozbawiony ich toksycznośśśści)

FK: Domi

ęś

ęś

ęś

ęśniowo, dożżżżylnie; b. słłłłabo wchłłłłaniająąąą sięęęę z przewodu

pokarmowego

☺

WSKAZANIA: zaka

żżżżenia florąąąą G(-), głłłł. zak. dr. moczowych,

szpitalne wywo

łłłłane przez floręęęę G(-), zakażżżżenia jamy brzusznej i

w obr

ęęęębie miednicy mniejszej np. w skojarzeniu z klindamycynąąąą



DZIA

ŁŁŁŁANIA NIEPOŻŻŻŻADANE: dosyćććć rzadko, reakcje skórne

W bad. laboratoryjnych – wzrost aktywno

śśśści aminotransferaz i

fosfatazy alkalicznej, eozynofila, wzrost st

ęż

ęż

ęż

ężenia kreatyniny



PRZECIWWSKAZANIA: stwierdzone stany alergii

4. KARBAPENEMY

Najszerszy ze wszystkich znanych antybiotyków zakres

dzia

łłłłania p/bakteryjnego

• Znaczna oporno

ść

ść

ść

ść na działłłłanie ββββ-laktamaz, w tym

cefalosporynaz.

• imipenem wi

ęęęększa aktywność

ść

ść

ść wobec ziarenkowców G(+)

• meropenem – wi

ęęęększa aktywność

ść

ść

ść w stos. do pałłłłeczek G(-),

w tym P. aeruginosa

Efekt poantybiotykowy

• ON (imipenem>meropenem):

• nudno

śśśści, wymioty

• zapalenie

żżżżyłłłł w miejscu podania

• napady drgawkowe, szczególnie u osób w podesz

łłłłym wieku, z

niewydolno

śśśściąąąą nerek i drgawkami w wywiadzie (meropenem –

niewielkie ryzyko)

5. INHIBITORY

β – LAKTAMAZ

• nie dzia

łłłł

aj

ąąąą

wyra

źźźź

nie p/bakteryjnie

• unieczynniaj

ąąąą ββββ

-laktamazy wytwarzane przez

bakterie Gram(+) i Gram (-)

• dodatek inhibitora b-laktamaz zwi

ęęęę

ksza

aktywno

ść

ść

ść

ść

antybiotyków, g

łłłł

, przeciwko

metycylino-wra

żżżż

liwym szczepom S. aureus,

B. fragilis; rozszerza spektrum o
H.influenzae, M. catarrhalis, Klebsiella

5. INHIBITORY

β

– LAKTAMAZ

budowa chemiczna,

mechanizm dzia

ł

ania

5. INHIBITORY

β – LAKTAMAZ

preparaty

kwas klawulanowy

sulbaktam

tazobaktam

• kwas klawulanowy

+

amoksycylina

=

KO-AMOKSIKLAV

• kwas klawulanowy

+

tikarcylina

=

TIMENTIN

• sulbaktam

+

ampicylina

=

UNASYN

• tazobaktam

+

piperacylina

=

TAZOCIN

Antybiotyki aminoglikozydowe

ANTYBIOTYKI

AMINOGLIKOZYDOWE

• Cenna bro

ń

w leczeniu ci

ęż

kich infekcji

wywo

ł

anych przez enterokoki, pr

ą

tki i pa

ł

eczki

G(-).

• leki o niskim wska

źźźź

niku terapeutycznym

•

Efekt poantybiotykowy!

• MD: nieodwracalne wi

ą

zanie si

ę

z podjednostk

ą

30 S rybosomu, co powoduje b

łę

dny odczyt

informacji genetycznej i w konsekwencji
zahamowanie syntezy bia

ł

ek bakteryjnych

ANTYBIOTYKI

AMINOGLIKOZYDOWE

mechanizm dzia

ł

ania

ANTYBIOTYKI

AMINOGLIKOZYDOWE

klasyfikacja

I generacja:
• Streptomycyna
• Kanamycyna
• Neomycyna
• Paromomycyna
ZASTOSOWANIE:

zaka

żżżżenia przewodu pokarmowego

zaka

żżżżenia dróg moczowych

leczenie gru

źźźźlicy, brucellozy

II generacja:
•

Gentamycyna

•

Tobramycyna

•

Sisomycyna

•

Netylmycyna

•

Amikacyna

ZASTOSOWANIE: zaka

żżżżenia bakteriami G(-) – dróg moczowych, zapalenia

opon mózgowo-rdzeniowych, zaka

żżżżenia prostaty

ANTYBIOTYKI

AMINOGLIKOZYDOWE

oporno

ść

bakterii

• transferazy deaktywuj

ą

ce lek poprzez

adenylacj

ę

, acetylacj

ę

lub fosforylacj

ę

• zmiana przepuszczalno

ść

(szczególnie

mechanizmu transportu czynnego)

• mutacja podjednostki 30S
• beztlenowce – wrodzona oporno

ść

– brak

zale

ż

nego od 0

2

transportu czynnego

antybiotyku

• rzadko aktywne przeciwko bakteriom G(+), za

wyj

ą

tkiem po

łą

czenia z beta-laktamami lub

wankomycyn

ą

ANTYBIOTYKI AMINOGLIKOZYDOWE

farmakokinetyka

• Bardzo s

ł

abe wch

ł

anianie z przewodu pokarmowego

• (kationy w znacznym stopniu zjonizowane w pH tre

ś

ci

ż

o

łą

dkowej); dobra absorpcja po podaniu domi

ęś

niowym

• Wy

łą

cznie w formie iniekcyjnej

• Wyj. – neomycyna – doustnie do selektywnej

dekontaminacji p. pok. z flory tlenowej (przygotowanie
do zabiegu chirurgicznego na dolnym odcinku przewodu
pokarmowego)

• T1/2 ok. 2 h
• Szybkie wydalane z moczem w postaci niezmienionej

ANTYBIOTYKI

AMINOGLIKOZYDOWE

spektrum p/bakteyjne

• W

ęż

sze od

β

-laktamów

• Identyczne dla wszystkich przedstawicieli; ró

ż

na

aktywno

ść

wobec poszczególnych gat. bakterii

• Bakterie G(-), zw

ł

. pa

ł

eczki (z wyj. H.influenzae) – np.

Enterobacteriaceae, P. aeruginosa

• Pr

ą

tki gru

ź

licy

• Niektóre – gronkowce
• Pomimo niskiej aktywno

ś

ci wobec paciorkowców –

antybiotyki te oddzia

ł

uj

ą

synergistycznie z

β

-laktamami

poprzez zwi

ę

kszenie przepuszczalno

ś

ci dla

antybiotyków

β

-laktamowych

• Brak - beztlenowce

Dawkowanie raz na dob

ę

• 1. dzia

ł

anie bakteriobójcze zale

ż

y od st

ęż

enia

antybiotyku – wi

ę

ksza dawka oznacza wi

ę

ksze st

ęż

enie

we krwi a tym samym silniejszy efekt bakteriobójczy

• 2. aminoglikozydy wykazuj

ą

d

ł

ugotrwa

ł

y efekt

poantybiotykowy – wzrost bakterii jest zahamowany

nawet wtedy, gdy st

ęż

enie leku w surowicy spada

poni

ż

ej MIC, a to z kolei umo

ż

liwia rzadsze podawanie

leku

• 3. podanie aminoglikozydu raz na dob

ę

w du

ż

ej dawce

powoduje wyd

ł

u

ż

enie czasu utrzymywania si

ę

st

ęż

enia

antybiotyku w surowicy na stosunkowo niskim poziomie,

dzi

ę

ki czemu mniej leku gromadzi si

ę

w korze nerek i

uchu wewn

ę

trznym

• 4. mniejszy koszt terapii

ANTYBIOTYKI AMINOGLIKOZYDOWE

DZIA

ŁANIA NIEPOŻĄDANE:

•

Toksyczne dzia

łanie ma związek nie z jednorazową dawką antybiotyku, lecz

z ca

łkowitą ilością leku podanemu choremu

•

Dzia

łanie nefrotoksyczne

•

Dzia

łanie ototoksyczne

•

Blok nerwowo-mi

ęśniowy

PRZECIWWSKAZANIA:
•

Nadwra

żliwość na lek

•

Ostra niewydolno

ść nerek i wątroby

•

Upo

śledzenie słuchu

•

Stany zapalne lub niedro

żność jelit

•

Ci

ąża

•

Nu

żliwość mieśni

INTERAKCJE:
•

- antyb.

β – laktamowe - ↑ skuteczności bakteriobójczej (P. aeruginosa, S.

aureus)

•

- diuretyki p

ętlowe – znaczne nasilenie oto- i neurotoksyczności

•

- leki blokuj

ące przewodnictwo nerwowo – mięśniowe – nasilenie bloku

POLIPEPTYDY

alternatywa dla aminoglikozydów

• MD: zwi

ą

zki powierzchniowo czynne uszkadzaj

ą

ce b

ł

on

ę

komórkow

ą

(wp

ł

yw na lipopolisacharyd bakterii gram(-)

• ZAST: zaka

ż

enia bakteriami G(-); zaka

ż

enia skóry, ucha

zewn

ę

trznego

• FK: nie wch

ł

aniaj

ą

si

ę

po podaniu doustnym; i.v.,

inhalacje, zewn

ę

trznie

• DN: znaczna toksyczno

ść

: dzia

ł

anie neuro- i

nefrotoksyczne

Polimyksyna B, polimyksyna E (kolistyna)
Bacytracyna G(+)

GLIKOPEPTYDY

mechanizm dzia

ł

ania

MD: hamowanie drugiego etapu syntezy

ś

ciany komórkowej dzi

ę

ki wi

ą

zaniu z

prekursorem peptydoglikanu, D-alanylo-D-
alanin

ą

GLIKOPEPTYDY

spektrum dzia

ł

ania, oporno

ść

bakterii

Spektrum dzia

łłłł

ania: Silne dzia

ł

anie wy

łą

cznie na

bakterie G(+),

OPORNO

ŚĆ

ŚĆ

ŚĆ

ŚĆ

: raczej rzadko – bia

ł

o

cytoplazmatyczne, które zmniejsza dost

ę

p leku

do miejsca dzia

ł

ania; oporne na wankomycyn

ę

enterokoki – rosn

ą

cy problem (do syntezy

ś

ciany

komórkowej u

ż

ywaj

ą

D-alanylo-D-mleczanu, do

którego wankomycyna ma tys. razy mniejsze
powinowactwo ni

ż

do D-alanylo-D-alaniny)

GLIKOPEPTYDY

wskazania

ci

ęż

kie zaka

ż

enia (np. posocznica,

infekcyjne zapalenia wsierdzia, zapalenia
szpiku kostnego, skóry, tkanek mi

ę

kkich)

wywo

ł

anych przez gronkowce, zw

ł

aszcza

szczepy metycylinooporne, dzia

ł

aj

ą

na

Clostridium difficile - leczenie
rzekomob

ł

oniastego zapalenia jelit (collitis

pseudomembranacea)

GLIKOPEPTYDY

dzia

ł

ania niepo

żą

dane, preparaty

• odczyny miejscowe (rumie

ń

, zakrzepowe zapalenie

ż

y

ł

)

• u niekt. chorych – zjawisko zwane red man lub red neck

syndrome – charakteryzuj

ą

ce si

ę

zaczerwienieniem

górnej cz

ęś

ci cia

ł

a, obrz

ę

kiem i bólami mi

ęś

ni klatki

piersiowej. Objawy te utrzymuj

ą

si

ę

na ogó

ł

przez ok. 20

min. Rzadko si

ę

pojawiaj

ą

, je

ś

li lek jest podawany wolno,

co najmniej przez 60 min

• oto- i nefrotoksyczno

ść

• neutropenia, trombocytopenia

Wankomycyna (Vancocin) – fiolki 0,5 i 1,0 co 6h we

wlewach do

ż

ylnych; kaps. 0,125; 0,25; p.o. – w RZJG

Teikoplanina (Targocid) – fiol. 0,1; 0,2; 0,4; do

ż

ylnie lub

domi

ęś

niowo w dawce 200-400 mg co 12-24 h

ANTYBIOTYKI

BAKTERIOSTATYCZNE

ANTYBIOTYKI

BAKTERIOSTATYCZNE

• makrolidy

• linkozamidy

• tetracykliny

• chloramfenikol

• kwas fusydowy

ANTYBIOTYKI

MAKROLIDOWE

ANTYBIOTYKI MAKROLIDOWE

podzia

ł

I generacja:

erytromycyna :
cykliczny w

ęęęę

glan erytromycyny : Davercin - wi

ęęęę

ksza aktywno

ść

ść

ść

ść

przeciwbakteryjna ni

żżżż

erytromycyna, wi

ęęęę

ksza trwa

łłłł

o

ść

ść

ść

ść

i lepsza

wch

łłłł

anialno

ść

ść

ść

ść

z przewodu pokarmowego. Mniej toksyczny - m.in.

wskutek wybiórczego gromadzenia si

ęęęę

w tkance p

łłłł

ucnej, wywo

łłłł

uje

natomiast wi

ęęęę

cej dzia

łłłł

a

ńńńń

ubocznych w postaci bólów brzucha,

nudno

śśśś

ci i wymiotów

II generacja (tzw. nowe makrolidy):
•

roksytromycyna

•

klarytromycyna

•

azytromycyna

•

josamycyna

•

spiramycyna

Spektrum p/ bakteryjne:

•

G

łłłł

. G(+)

•

G(-): Moraxella catarrhalis, zmienna

aktywno

ść

ść

ść

ść

wobec H. influenzae

•

Beztlenowce: Helicobacter pylori, G(+) kr

ęęęę

tki,

Treponema

•

Bakterie atypowe: mykoplazmy, chlamydie,

pr

ąąąą

tki nietypowe, Legionella

Cechy nowych makrolidów:

☺

szersze spektrum przeciwbakteryjne

☺

lepsze w

ł

a

ś

ciwo

ś

ci farmakokinetyczne

☺

mniejsza liczba dzia

ł

a

ń

niepo

żą

danych

☺

mniejsza liczba interakcji z innymi lekami

☺

wygodniejsze dawkowanie

ANTYBIOTYKI MAKROLIDOWE

wskazania

• Leczenie infekcji spowodowanych flor

ą

atypow

ą

• W zaka

ż

eniach uk

ł

adu oddechowego

• W zaka

ż

eniach uk

ł

adu moczowo-p

ł

ciowego

• W schematach do eradykacji Helicobacter pylori

• W postaci zewn

ę

trznej do leczenia zaka

ż

e

ń

skóry, b

ł

on

ś

luzowych

• W przypadkach stwierdzonej nadwra

ż

liwo

ś

ci –

na penicyliny, cefalosporyny (mo

ż

emy je

stosowa

ć

jako zast

ę

pcze dla tamtych grup)

ANTYBIOTYKI MAKROLIDOWE

DZIA

ŁŁŁŁ

ANIA NIEPO

ŻĄ

ŻĄ

ŻĄ

ŻĄ

DANE

jedne z bezpieczniejszych grup antybiotyków

dolegliwo

ś

ci ze strony przewodu pokarmowego

depatotoksyczno

ść

(erytromycyna)

INTERAKCJE



hamuj

ą

metabolizm wielu leków w w

ą

trobie w wyniku ich

wp

ł

ywu na aktywno

ść

cytochromu P-450 (leki

przeciwhistaminowe starej generacji, przeciwzakrzepowe,
teofilina)

PRZECIWWSKAZANIA



ci

ąż

a



matki karmi

ą

ce

MAKROLIDY

w stomatologii

• Jedne z najwa

ż

niejszych antybiotyków

u

ż

ywanych w praktyce stomatologicznej

• Doskonale przenikaj

ą

do tkanek obj

ę

tych

procesem zapalnym

LINKOZAMIDY

LINKOZAMIDY

mechanizm dzia

ł

ania, oporno

ść

bakt.

•

OPORNO

ŚĆ

BAKTERII: metylacja lub mutacja miejsca wi

ążą

cego

podjednostki 50S lub zmniejszenie przepuszczalno

ś

ci b

ł

ony

komórkowej

LINKOZAMIDY

spektrum dzia

łania

drobnoustroje G(+), bakterie beztlenowe

Streptococcus, z wyj

ą

tkiem Enterococcus

Staphylococcus, w tym tak

ż

e szczepy

penicylinazo(+) – mo

ż

liwo

ść

krzy

ż

owej oporno

ś

ci,

w przypadku szczepów metycylinoopornych
Bakterie beztlenowe: ziarenkowce (szczególnie
wysoka aktywno

ść

), pa

ł

eczki gram(-):

(Bacteroides, Fusobacterium) oraz laseczki
Clostridium (wyj

ą

tek stanowi C. difficile)

Pierwotniaki – Toxoplasma gondii (w skojarzeniu z
primachin

ą

)

LINKOZAMIDY

zastosowanie

☺

zaka

ż

enia jamy brzusznej i miednicy ma

ł

ej

☺

zaka

ż

enia dróg oddechowych wywo

ł

anych przez

beztlenowce (np. w zach

ł

ystowym zapaleniu p

ł

uc, ropniu

p

ł

uc)

☺

zaka

ż

enia skóry i tkanek mi

ę

kkich - liszajec, liszajec

p

ę

cherzowy, tr

ą

dzik pospolity i ró

ż

owaty

☺

zaka

ż

enia gronkowcowe ko

ś

ci i stawów (dobra

penetracja do ko

ś

ci, tkanek)

☺

zaka

żżżż

enia oko

łłłł

oz

ęęęę

bowe - antybiotyk stomatologów

ok. 4x bardziej

skuteczna

skuteczno

ść

ść

ść

ść

d

łłłłużżżższy

krótszy

czas pó

łłłłtrwania

nieco mniejsza

nieco wi

ęęęększa

toksyczno

ść

ść

ść

ść

lepsza

gorsza

w

łłłłaśśśściwośśśści

farmakokinetyczne,

biodost

ęęęępność

ść

ść

ść

mocniej

s

łłłłabiej

si

łłłła działłłłania

klindamycyna

linkomycyna

LINKOZAMIDY

objawy niepo

żą

dane, przeciwwskazania

• OBJAWY NIEPO

ŻŻŻŻ

ADANE



biegunka (mo

żżżż

e dotyczy

ćććć

20% chorych)



rzekomob

łłłł

oniaste zapalenie jelit



objawy dyspeptyczne



stany alergiczne



hamowanie przewodnictwa nerwowo-mi

ęś

ęś

ęś

ęś

niowego

• PRZECIWWSKAZANIA



stany nadwra

żżżż

liwo

śśśś

ci na lek



uszkodzenia w

ąąąą

troby, szpiku, miastenia gravis



okres ci

ąż

ąż

ąż

ąż

y i laktacji



u ma

łłłł

ych dzieci



konieczno

ść

ść

ść

ść

jednoczesnego przyjmowania leków

znosz

ąąąą

cych przewodnictwo nerwowo-mi

ęś

ęś

ęś

ęś

niowe

Rzekomob

ł

oniaste zapalenie jelita grubego

pseudomembranous colitis

– gro

ź

ne powik

ł

anie po linkozamidach

• Najci

ęż

sze powik

ł

anie antybiotykoterapii w

zakresie uk

ł

adu pokarmowego

• Wynik dzia

ł

ania egzotoksyn A

(enterotoksyna) i B (cytotoksyna)
wytwarzanych przez C. difficile

• Biegunka, uszkodzenie b

ł

ony komórkowej

enterocytów, aktywacja makrofagów i
mastocytów – uwalnianie cytokin
prozapalnych, rozpad aktyny, uwolnienie
wewn

ą

trzkomórkowych zasobów wapnia do

cytoplazmy, co mo

ż

e prowadzi

ć

do ich

martwicy

LINKOZAMIDY

w stomatologii

• Szerokie spektrum dzia

ł

ania p/bakteryjnego (bakterie

beztlenowe, zarówno ziarenkowce, jak i pa

ł

eczki G(-))

• B. dobrze przenikaj

ą

do tkanek obj

ę

tych procesem

zapalnym, szczególnie do tkanki kostnej

• Leczenie zapale

ń

zatok, czyraczno

ś

ci, zaka

ż

e

ń

skóry i

tkanek mi

ę

kkich szyi i twarzy, w zapaleniu stawów i

posocznicy, leczeniu ropni oko

ł

ozebowych

• Antybiotyki II rzutu w niepowodzeniu leczenia

penicylinami oraz u osób uczulonych na penicyliny

• Klindamycyna 150-300 p.o. co 6h (w ci

ęż

kich

zaka

ż

eniach dawk

ę

zwi

ę

ksza si

ę

do 2g/dob

ę

) lub 1,2-1,8

g/dob

ę

TETRACYKLINY

TETRACYKLINY

mechanizm dzia

ł

ania

TETRACYKLINY

oporno

ść

bakterii

zahamowanie nap

ł

ywu lub przyspieszenie

wyp

ł

ywu antybiotyku mutacje

rybosomalnego miejsca wi

ą

zania

podjednostki 30S

TETRACYKLINY

podzia

ł

PODZIA

ŁŁŁŁ:

• naturalne: chlorotetracyklina, oksytetracyklina, tetracyklina

- g

łłłł. w preparatach złłłłożżżżonych o działłłłaniu miejscowym:

Oxycort A, Atecortin

(oksytetracyklina + sterydy)

• modyfikowane: doksycyklina

– chlorowodorek doksycykliny: Dotur, Doxycyclinum
– jednowodzian: Supracylin Tabs., Unidox Solutab
– niezarejestrowane w Polsce: minocyklina, demeklocyklina

Zalety modyfikacji:

•

lepiej przenika przez b

łłłłony biologiczne

•

trwalsza

•

rzadziej daje objawy niepo

żżżżadane

•

mniej toksyczna

•

mniejsza tendencja do tworzenia po

łą

łą

łą

łączeńńńń chelatowych z jonami

Ca, Mg, Al, Fe

TETRACYKLINY

wskazania

•

zaka

ż

enia uk

ł

adu oddechowego pozaszpitalne

zapalenie p

ł

uc leczone ambulatoryjnie

nietypowe zapalenie p

ł

uc (Mycoplasma pneumoniae,

Chlamydia pneumoniae, choroba papuzia)

• zaka

ż

enia uk

ł

adu moczowo-p

ł

ciowego

• zaka

ż

enia uk

ł

adowe

riketsjozy
bruceloza
borelioza

• inne zaka

ż

enia miejscowe i uk

ł

adowe Staphylococcus

aureus i S. epidermidis oporne na metycylin

ę

, gdy nie

mo

ż

na zastosowa

ć

wankomycyny i innych leków

• inne choroby: tr

ą

dzik pospolity

• malaria: profilaktyka, leczenie

TETRACYKLINY

objawy niepo

żą

dane



gastroenterologiczne: podra

ż

nienie b

ł

ony

ś

luzowej

przewodu pokarmowego - nudno

ś

ci, wymioty, bóle

brzucha, zaburzenia wch

ł

aniania



dysbakteriozy z hipowitaminozami (“czarny j

ę

zyk”) i

wtórnymi nadka

ż

eniami grzybami (Candida albicans) lub

gronkowcami



naturalne - hepato-, nefrotoksyczne (w upo

ś

ledzonej

czynno

ś

ci wydzielniczej nerek mo

ż

na podawa

ć

jedynie

doksycyklin

ę

, która wydala si

ę

w wi

ę

kszym stopniu z

ż

ó

ł

ci

ą



hepatotoksyczno

ść

- m.in. ostre st

ł

uszczenie w

ą

troby



reakcje fototoksyczne

TETRACYKLINY

przeciwwskazania



ci

ąż

a (dzia

ł

anie teratogenne, odk

ł

adanie

si

ę

w zawi

ą

zkach z

ę

bów) - kategoria D -

udowodnione zosta

ł

o toksyczne dzia

ł

anie

na p

ł

ód ludzki



karmienie piersi

ą



noworodki, dzieci do 8 r.

ż

. - hamowanie

wzrostu ko

ś

ci d

ł

ugich - odk

ł

adanie si

ę

w

tkance kostnej

TETRACYKLINY

w stomatologii

•

Wspó

łłłł

czesne pogl

ąąąą

dy na leczenie chorób przyz

ęęęę

bia

•

Zapalenie przyz

ęęęę

bia – choroba infekcyjna, w której zawarte w

p

łłłł

ytce naz

ęęęę

bnej bakterie sa

źźźź

ród

łłłł

em wielu patogennych

czynników bezpo

śśśś

rednio niszcz

ąąąą

cych tkanki przyz

ęęęę

bia oraz

aktywuj

ąąąą

c odpowied

źźźź

immunologiczn

ąąąą

organizmu. Czynniki te

stymuluj

ąąąą

immunokompetentne komórki gospodarza do

produkcji cytokin prozapalnych, np. IL-1beta, oraz TNF-alfa.

•

Cytokiny pobudzaj

ąąąą

zawarte w przyz

ęęęę

biu komórki stacjonarne

oraz komórki nacieku zapalnego do produkcji prostanoidów i
enzymów proteolitycznych jakmetaloproteinazy (MMPs_.
Prostanoidy, a wsród nich PGE2 s

ąąąą

mediatorami reakcji, które

bezpo

śśśś

rednio prowadz

ąąąą

di niszczenia tkanki kostnej

•

Metaloproteinazy – uwa

żżżż

ane za g

łłłł

ównych sprawców degradacji

bia

łłłł

ek macierzy zewn

ąąąą

trzkomórkowej tkanki

łą

łą

łą

łą

cznej. MMPs

mog

ąąąą

równie

żżżż

inicjowa

ćććć

niszczenie ko

śśśś

ci przez rozk

łłłł

ad tkanki

łą

łą

łą

łą

cznej okostnej oraz niezmineralizowanej warstwy osteoidu.

TETRACYKLINY

w stomatologii

• zw

ł

. doksycyklina i minocyklina – tradycyjnie

stosowane w leczeniu wybranych postaci
zapalenia przyz

ę

bia

• Niespecyficzna adsorpcja na powierzchni

korzenia – stanowi

ą

rezerwuar uwalniaj

ą

cy

antybiotyk do kieszonki przyz

ę

bnej, pomimo

zmniejszenia jego st

ęż

enia w surowicy krwi

• Osi

ą

gaj

ą

c wysokie st

ęż

enie w p

ł

ynie kieszonek

przyz

ę

bnych hamuj

ą

wzrost bakterii Gram (-),

takich jak Porphyromonas gingivalis oraz
Actinobacillus actinomycetemcomitans.

TETRACYKLINY

w stomatologii

• Zmniejszanie aktywno

ś

ci kolagenaz pochodz

ą

cych z

komórek gospodarza (hamowanie niszczenia bia

ł

ek

macierzy zewn

ą

trzkomórkowej tkanki

łą

cznej)

• Zmniejszenie ryzyka utraty przeszczepu

łą

cznotkankowego przy danym z

ę

bie

• Redukcja dawek antybakteryjnych – dawki

subbakteryjne (w USA Periostat, doskycyklina w tabl. po
20 mg, doustnie, 2xdziennie przez co najmniej 3 m-ce)
jako terapia uzupe

ł

niaj

ą

ca faz

ę

wst

ę

pn

ą

leczenia

(skaling i wyg

ł

adzenie powierzchni korzeni) u pacjentów

z przewlek

ł

ym zapaleniem przyz

ę

bia: powoduje znaczn

ą

popraw

ę

parametrów klinicznych – zmniejszenie

ś

redniej

g

łę

boko

ś

ci kieszonek oraz redukcj

ę

utraty przeszczepu

łą

cznotkankowego.

INNE ANTYBIOTYKI

BAKTERIOSTATYCZNE

CHLORAMFENIKOL

•

MD: wi

ąż

ąż

ąż

ąż

e si

ęęęę

z podjednostk

ąąąą

50S bakteryjnego rybosomu,

hamuje transferaz

ęęęę

peptydylow

ąąąą

(inkorporacj

ęęęę

nowych

aminokwasów do

łłłł

a

ńńńń

cucha bia

łłłł

kowego)

•

SPEKTRUM DZ: bakteriostatyk o szerokim spektrum dzia

łłłł

ania;

Salmonella typhi, paratyphi

•

FK:

– dobrze si

ęęęę

wch

łłłł

ania z przewodu pokarmowego

–

łłłł

atwo przenika do p

łłłł

ynu mózgowo-rdzeniowego

•

ZAST: lek z wyboru u osób nietoleruj

ąąąą

cych beta-laktamów z

zaka

żżżż

eniem Meningococcus, Pneumococcus, H. influenzae (dz.

bakteriobójcze)

•

DN:

– supresja szpiku kostnego (zale

żżżż

na od dawki, odwracalna)

– ! anemia aplastyczna!
– „zespó

łłłł

szarego dziecka”

– nudno

śśśś

ci, wymioty, biegunka

KWAS FUSYDOWY

• W

ąąąą

ski zakres dzia

łłłł

ania, praktyczne znaczenie ma jego

aktywno

ść

ść

ść

ść

wobec gronkowców

• Miejscowo

– preparaty donosowe – likwidacja

nosicielstwa gronkowca w przewodach
nosowych