„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Mariusz Szynkaruk

Obsługa urządzeń i obiektów hydrotechnicznych
712[03].Z1.10

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Piotr Miłosz
mgr inż. Artur Kryczka



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Mariusz Szynkaruk



Konsultacja:
mgr inż. Krzysztof Wojewoda

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 712[03].Z1.10
„Obsługa urządzeń i obiektów hydrotechnicznych” zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu monter budownictwa wodnego.

Wydawca

Instytut Technologii i Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

4

2. Wymagania wstępne

6

3. Cele kształcenia

7

4. Materiał nauczania

8

4.1. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska

obowiązujące podczas obsługi urządzeń i obiektów hydrotechnicznych

8

4.1.1. Materiał nauczania

8

4.1.2. Pytania sprawdzające

9

4.1.3. Ćwiczenia

9

4.1.4. Sprawdzian postępów

9

4.2. Zasady wykonywania pomiarów hydrometrycznych

10

4.2.1. Materiał nauczania

10

4.2.2. Pytania sprawdzające

13

4.2.3. Ćwiczenia

13

4.2.4. Sprawdzian postępów

14

4.3. Przeglądy umocnień skarp oraz brzegów rzek i zbiorników wodnych

i zasady użytkowania budowli regulacyjnych

15

4.3.1. Materiał nauczania

15

4.3.2. Pytania sprawdzające

16

4.3.3. Ćwiczenia

16

4.3.4. Sprawdzian postępów

18

4.4. Utrzymanie, zabezpieczenie i naprawa wałów oraz eksploatacja budowli na

wałach przeciwpowodziowych

19

4.4.1. Materiał nauczania

19

4.4.2. Pytania sprawdzające

21

4.4.3. Ćwiczenia

21

4.4.4. Sprawdzian postępów

23

4.5. Eksploatacja urządzeń na zbiornikach wodnych, rzekach oraz budowli

piętrzących

24

4.5.1. Materiał nauczania

24

4.5.2. Pytania sprawdzające

27

4.5.3. Ćwiczenia

27

4.5.4. Sprawdzian postępów

28

4.6. Instrukcja eksploatacji budowli wodnych oraz eksploatacja systemów

i urządzeń melioracyjnych

30

4.6.1. Materiał nauczania

30

4.6.2. Pytania sprawdzające

31

4.6.3. Ćwiczenia

32

4.6.4. Sprawdzian postępów

34

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

4.7. Eksploatacja kanałów i śluz żeglugowych

35

4.7.1. Materiał nauczania

35

4.7.2. Pytania sprawdzające

37

4.7.3. Ćwiczenia

37

4.7.4. Sprawdzian postępów

38

4.8. Eksploatacja ujęć wód powierzchniowych i gruntowych

39

4.8.1. Materiał nauczania

39

4.8.2. Pytania sprawdzające

40

4.8.3. Ćwiczenia

40

4.8.4. Sprawdzian postępów

40

4.9. Pompownie wody

42

4.9.1. Materiał nauczania

42

4.9.2. Pytania sprawdzające

43

4.9.3. Ćwiczenia

43

4.9.4. Sprawdzian postępów

44

4.10. Obsługa urządzeń rozprowadzających wodę

45

4.10.1. Materiał nauczania

45

4.10.2. Pytania sprawdzające

46

4.10.3. Ćwiczenia

46

4.10.4. Sprawdzian postępów

47

5. Sprawdzian postępów

48

6. Literatura

53

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w kształtowaniu umiejętności w zakresie prowadzenia

racjonalnej gospodarki wodnej, wykonywania różnych prac związanych z obsługą oraz
konserwacją budowli i urządzeń wodnych, systemów wodociągowych i kanalizacyjnych,
urządzeń melioracyjnych, kanałów oraz pompowni..

Poradnik ten zawiera:

1.

Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2.

Cele kształcenia tej jednostki modułowej.

3.

Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ć

wiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną

literaturę oraz inne źródła informacji. Obejmuje on również:

−−−−

pytania sprawdzające wiedzę niezbędną do wykonania ćwiczeń,

−−−−

ć

wiczenia zawierające polecenie, sposób wykonania oraz wyposażenie stanowiska

pracy,

−−−−

sprawdzian postępów, sprawdzający poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń.

Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co

oznacza, że opanowałeś materiał albo nie. Zaliczenie ćwiczeń jest dowodem osiągnięcia
umiejętności określonych w tej jednostce modułowej. Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem
tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne
sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
4.

Zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej
jednostki. Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.

Jednostka modułowa: Obsługa urządzeń i obiektów hydrotechnicznych, której treści teraz

poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z technologią robót
hydrotechnicznych.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp

i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

Schemat układu jednostek modułowych

712[03].Z1

Technologia robót hydrotechnicznych

712[03].Z1.01

Organizowanie stanowiska pracy

712[03].Z1.02

Wykonywanie pomiarów związanych z robotami hydrotechnicznymi

71

2[03].Z1.03

Wykonywanie robót melioracyjnych

712[03].Z1.04

Wykonywanie robót ziemnych

i pogłębiarskich

712[03].Z1.05

Wykonywanie budowli regulacyjnych

712[03].Z1.06

Zabudowa potoków górskich

712[03].Z1.07

Wykonywanie budowli piętrzących

712[03].Z1.08

Wykonywanie zabezpieczeń przeciwpowodziowych

712[03].Z1.09

Wykonywanie sieci wodociągowych i kanalizacyjnych

712[03].Z1.10

Obsługa urządzeń i obiektów

hydrotechnicznych

712[03].Z1.11

Wykonywanie konserwacji

i naprawy budowli wodnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Obsługa urządzeń i obiektów

hydrotechnicznych” powinieneś umieć:

−−−−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,

−−−−

organizować stanowisko pracy,

−−−−

wykonywać pomiary związane z robotami hydrotechnicznymi,

−−−−

wykonywać roboty melioracyjne,

−−−−

wykonywać roboty ziemne i pogłębiarskie,

−−−−

wykonywać budowle regulacyjne,

−−−−

zabudowywać potoki górskie,

−−−−

wykonywać budowle piętrzące,

−−−−

wykonywać zabezpieczenia przeciwpowodziowe,

−−−−

wykonywać sieci wodociągowe i kanalizacyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−−−−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami technologicznymi,

−−−−

odczytać stany wody górnej i dolnej na wodowskazie,

−−−−

obsłużyć urządzenia automatycznego sterowania przepływami i stanami wody,

−−−−

odczytać i zarejestrować poziomy wody w piezometrach kontrolnych,

−−−−

dokonać okresowego przeglądu umocnień skarp oraz kontroli stanu brzegów naturalnych
rzek i zbiorników wodnych,

−−−−

określić

zasady

eksploatacji

urządzeń

na

kanałach,

rzekach

i

wałach

przeciwpowodziowych,

−−−−

określić warunki pracy i zasady eksploatacji zamknięć jazowych,

−−−−

obsłużyć urządzenia stanowiące wyposażenie budowli hydrotechnicznych zgodnie
z instrukcją eksploatacji,

−−−−

określić prawidłowość pracy mechanizmów i urządzeń technicznych stosowanych
w obiektach hydrotechnicznych,

−−−−

określić czynności związane z bezpiecznym przepływem wody wielkiej,

−−−−

obsłużyć urządzenia umożliwiające utrzymanie określonego poziomu wody w rzekach
i zbiornikach wodnych,

−−−−

określić zasady eksploatacji budowli piętrzących,

−−−−

posłużyć się instrukcją eksploatacyjną budowli wodnych,

−−−−

wykonać czynności niezbędne do zapewnienia sprawnej i bezpiecznej pracy budowli,

−−−−

obsłużyć urządzenia regulujące przepływ wody w kanałach i rurociągach,

−−−−

wykonać prace związane z konserwacją kanałów i rurociągów,

−−−−

określić zasady eksploatacji ujęć wód powierzchniowych i podziemnych,

−−−−

wykonać prace związane z obsługą pompowni,

−−−−

wykonać prace związane z obsługą urządzeń melioracyjnych,

−−−−

dokonać przeglądu stanu technicznego sieci drenarskiej,

−−−−

obsłużyć urządzenia stosowane do mechanicznego nawadniania użytków rolnych,

−−−−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas
obsługi urządzeń i obiektów hydrotechnicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony

środowiska

obowiązujące

podczas

obsługi

urządzeń

i obiektów hydrotechnicznych

4.1.1. Materiał nauczania

Podczas obsługi urządzeń i obiektów hydrotechnicznych muszą być ściśle przestrzegane

przepisy bhp. Na budowlach hydrotechnicznych prace obsługowe oraz remontowo–
konserwacyjne należą do szczególnie niebezpiecznych. Należy zwracać uwagę na właściwy
montaż, poprawne użytkowanie maszyn i urządzeń. Podczas tych prac trzeba zwracać
szczególną uwagę na następujące przepisy:

−−−−

do obsługi urządzeń budowli hydrotechnicznej może być dopuszczona osoba zdrowa, po
odpowiednim przeszkoleniu dopuszczona do pracy przez dozór techniczny,

−−−−

osobom nietrzeźwym lub chorym nie wolno obsługiwać urządzeń lub przebywać na ich
terenie,

−−−−

osoby, które zostały dopuszczone do obsługi urządzeń hydrotechnicznych powinny
posiadać odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej,

−−−−

osobom postronnym zabrania się wchodzenia na teren urządzeń hydrotechnicznych np.
pompowni,

−−−−

obsługę urządzeń w pobliżu wody wyższej niż 1,5 m należy prowadzić tylko
w kamizelkach ratowniczych,

−−−−

zabrania się uruchomienia maszyn i urządzeń przy zdjętych osłonach i pokrywach,

−−−−

zabrania się wykonywania jakichkolwiek prac konserwacyjnych przy urządzeniach
czynnych lub będących w ruchu,

−−−−

zabrania się uruchomienia maszyn i urządzeń niesprawnych,

−−−−

zabrania się dotykania elementów wirujących i pod napięciem,

−−−−

zabrania się obsługiwania urządzeń przy niedostatecznym oświetleniu lub jego braku,

−−−−

nie wolno uruchamiać urządzenia, na którym jest zawieszona tabliczka z napisem
,,urządzenie w remoncie”,

−−−−

nie wolno uruchamiać urządzeń, przy których nie zostały usunięte wszystkie usterki,

−−−−

narzędzia używane do pracy nie powinny być zużyte lub uszkodzone,

−−−−

urządzenia komunikacyjne i zabezpieczające (schody, kładki, pomosty, poręcze, osłony,
pokrywy) należy utrzymywać w czystości i stanie gwarantującym bezpieczeństwo,

−−−−

nie wolno zastawiać przejść, schodów i pomostów,

−−−−

wszystkie pomieszczenia oraz teren wokół urządzenia hydrotechnicznego należy
utrzymywać w porządku i czystości,

−−−−

praca na wysokościach może być prowadzona tylko na pomostach i drabinach
wykonanych w sposób gwarantujący bezpieczeństwo i należy używać pasów
bezpieczeństwa,

−−−−

pracownicy pracujący na lodzie powinni być ochraniani,

−−−−

obsługi, naprawy i konserwacji urządzeń elektrycznych dokonuje elektryk posiadający
uprawnienia wymagane obowiązującymi przepisami i zapoznany ze schematami
elektrycznymi urządzenia hydrotechnicznego,

−−−−

nie wolno wykonywać żadnych prac przy urządzeniach elektrycznych bez uprzedniego
odłączenia napięci,

−−−−

nie wolno dotykać jakichkolwiek przewodów, zwłaszcza kabli elektrycznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

−−−−

w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości działania urządzeń elektrycznych należy
zawiadomić dozór techniczny,

−−−−

przed każdym rozruchem urządzeń napędowych dokonywanych bezpośredni przez
obsługę należy sprawdzić czy uruchomienie tych urządzeń nie stworzy zagrożenia
bezpieczeństwa obsługi lub otoczenia albo nie spowoduje uszkodzenia urządzeń
napędowych.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie przepisy muszą być zachowane przy obsłudze urządzeń hydrotechnicznych?

2.

W co powinni być zaopatrzeni pracownicy obsługujący urządzenie hydrotechniczne
znajdujące się w pobliżu wody o znacznej głębokości?

3.

Jakie są zasady bhp obowiązujące przy korzystaniu z urządzeń pod napięciem?

4.

W jakim stanie należy utrzymywać urządzenia komunikacyjne i zabezpieczające?

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie przedstawionego materiału filmowego pokazującego obsługę pompowni

oraz załączonej instrukcji eksploatacji tej pompowni wskaż błędy w zakresie bhp popełniane
podczas obsługi urządzeń pompowni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować instrukcję eksploatacji pompowni,

2)

przeanalizować materiał filmowy,

3)

wskazać błędy w zakresie bhp popełniane przez operatora pompowni,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

instrukcja eksploatacji pompowni,

−−−−

materiał filmowy,

−−−−

sprzęt audio–video,

−−−−

długopis,

−−−−

kartka papieru formatu A3,

−−−−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wymienić, jakie przepisy bhp muszą być zachowane przy obsłudze
urządzeń hydrotechnicznych?

2)

wyjaśnić, w co powinni być zaopatrzeni pracownicy obsługujący
urządzenia hydrotechniczne w pobliżu wody o znacznej głębokości?

3)

wymienić zasady bhp obowiązujące przy korzystaniu z urządzeń pod
napięciem?

4)

wyjaśnić, w jakim stanie należy utrzymywać urządzenia komunikacyjne
i zabezpieczające?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

4.2. Zasady wykonywania pomiarów hydrometrycznych

4.2.1. Materiał nauczania

Hydrologia jest to nauka o obiegu wody w przyrodzie, m.in. o tej, która spływając po

powierzchni dociera do cieków i koryt rzecznych. Badania hydrologiczne obejmują między
innymi: pomiar stanu wody, ilości wody przepływającej w jednostce czasu, prędkości oraz
amplitudy wahań w danym przekroju poprzecznym. Do pomiarów wykorzystuje się różne
przyrządy pomiarowe.
Do pomiarów stanów wody

Łata wodowskazowa – składa się ona z konstrukcji nośnej z przymocowanym do niej

podziałem w postaci segmentowanych tablic. Za pomocą łaty wodowskazowej mierzy się
wysokość lustra wody w stosunku obranej płaszczyzny odniesienia (tzw. zero wodowskazu).
Wartość elementarna podziału ma długość 2 cm, a opis cyfrowy podany jest co 10 cm. Odczyt
stanu wody dokonywany jest z dokładnością do 1 cm przez obserwatora w określonych
terminach obserwacji. Za pomocą łaty wodowskazowej mierzy się wysokość lustra wody
w stosunku obranej płaszczyzny odniesienia (tzw. zero wodowskazu). Wodowskazy łatowe
wykorzystywane są w państwowej sieci hydrologiczno–meteorologicznej na posterunkach
hydrologicznych, a także na budowlach hydrotechnicznych (zaporach wodnych, jazach,
ś

luzach komorowych). Cyfry i podział są koloru czarnego na białym tle, zaś w obrębie strefy

stanów ostrzegawczych stosowany jest dodatkowo kolor niebieski a w strefie stanów
alarmowych, kolor czerwony.

Rys. 1. Łata wodowskazowa: a – podział jednostronny, b – podział dwustronny (cyfry i tabliczki decymetrowe),

c – segmenty ze stopu aluminium, d – przekrój łaty wodowskazowej [1]

W praktyce poziom zera wodowskazu przyjmuje się poniżej najniższego stanu wody lub

z uwagi na erozję denną powodującą pogłębianie dna rzeki. W ten sposób unika się odczytów
ujemnych. Łaty wykonywane są z różnych materiałów: drewno, metal, tworzywo sztuczne.
Łaty wyposażone są w podziałki. Skala podziałki oraz cyfry mogą być namalowane lub
wypalone lub stanowić jednolitą całość z łatą (odlew z żeliwa lub aluminium). Najczęściej
podziałka składa się z segmentów o długości od 60 – 100 cm, które są przymocowane do łaty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Łata prosta – podziałka na łacie jest określona co 2 cm (dokładność odczytu co 1 cm)

opisana poprzez 3 cyfry. Łatę taką można stosować w przypadku niezbyt dużych wahań
stanów wody.

Łaty cyfrowe – stosowane na wodach niezamarzających. Zasada działania łat cyfrowych

oparta jest o magnes, który umieszczony jest w pływaku poruszający się w rurze. Na zewnętrz
rury umieszcza się kontaktowy, czyli urządzenie, które zamyka obwód pod wpływem pola
magnetycznego. Pod wpływem zmian poziomu wody – pływak przesuwa się i powoduje
zamkniecie obwodu w kontaktorze umieszczonym na odpowiedniej wysokości.
Po zamknięciu obwodu impuls elektryczny przekazywany jest do rejestratora. Przy pomiarze
stanów wody stosuje się również wodowskazy pływakowe, wodowskazy maksymalne (na
rzekach górskich).

Limnigraf – urządzenie umożliwiające ciągłą rejestrację stanu i zmian poziomu wody.

Limnigraf umieszczany jest w budce limnigraficznej. Wyróżnia się dwa podstawowe typy
limnigrafów – zapis stanów wód analogowy i cyfrowy. Obecnie coraz częściej stosuje się
cyfrowe systemy rejestracji stanów wód, przy czym odpowiedni przetwornik pomiarowy na
podstawie pomiaru ciśnienia hydrostatycznego słupa wody określa jego wysokość nad
poziom zainstalowania czujnika. Urządzenia analogowe zapisują na taśmie papierowej
pionowy ruch pływaka. Do pomiarów przepływu:
Pomiary przepływu są pomiarami wieloparametrowymi. Do określenia przepływu niezbędne
jest określenie prędkości wody, przekroju poprzecznego koryta rzecznego, głębokości koryta
Nowoczesnym i wielofunkcyjnym przyrządem wykorzystywanym do pomiarów przepływu
jest ADCP [Acoustic Doppler Current Profiler]. Metoda ADCP jest metodą wykorzystującą
występujące przy rozchodzeniu się fali dźwiękowej zjawisko Dopplera, polegające na zmianie
częstotliwości sygnału odbitego od poruszającego się obiektu. Przyrząd wykorzystujący tę
metodę, składa się z głowicy pomiarowej z 4 przetwornikami nadającymi i odbierającymi
impulsy fal akustycznych o częstotliwości 1200 kHz oraz komputera, w którym dzięki
odpowiedniemu oprogramowaniu wykonywane są obliczenia i wizualizacja pomiaru. Przelew
mierniczy – jest stosowany najczęściej na małych rzekach i potokach górskich, gdzie ze
względu na warunki naturalne niemożliwe jest stosowanie innych urządzeń. Przelew
mierniczy jest to mała budowla hydrotechniczna lub narzędzie przenośne. Pomiar natężenia
przepływu polega na zmierzeniu wysokości spiętrzenia wywołanego przez szczelną przegrodę
ustawioną pionowo i prostopadle do osi rzeki.

Młynek hydrometryczny – służy do pomiaru punktowej prędkości przepływu. Parcie

wody powoduje obrót wirnika młynka. Prędkość przepływu określa się zliczając liczbę
obrotów wirnika w określonym czasie lub mierząc czas, jaki jest potrzebny na wykonanie
określonej liczby obrotów.
Młynek hydrometryczny – przyrząd służący do pomiaru prędkości przepływu metodą"
powierzchnia – prędkość". Parcie przepływającej wody powoduje obrót wirnika młynka,
którego obroty są zliczane w określonym czasie. Prędkość wody określa się następnie
z równania młynka:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

V= α + ß n

gdzie: α i ß – współczynniki młynka określane w wyniku procesu cechowania w kanale
hydrometrycznym

n

–

ilość

obrotów

młynka

w

jednostce

czasu

[obr/s].

Rys. 2. Młynek hydrometryczny: 1 – skrzydełka, 2 – oś młynka, 3 – sprężynka stykowa izolowana,

4 – trzpień stykowy na kółku zębatym, 5 – dzwonek [1]

Przepływomierz elektromagnetyczny – urządzenie, które wykorzystuje prawo indukcji

elektromagnetycznej

Faradaya.

Urządzenie

zastępuje

w

swojej

funkcji

młynek

hydrometryczny, lecz jest od niego bardziej uniwersalne.
Do pomiaru zjawisk lodowych.

Kosa lodowa – służy określania grubości lodu. Jest to przyrząd składający się

z drewnianej łaty z podziałem co 1 cm, na której u dołu osadzony jest metalowy zaczep.
Drabinka Sommera służy do procentowego określenia stopnia pokrycia rzeki śryżem, lodem
lub krą. Jest to przyrząd o prostej konstrukcji i dużej trwałości. Pozwala on określić wielkość
obserwowanego zjawiska z dokładnością do 10%. Pomiar wykonuje się z wyznaczonego
stanowiska pomiarowego najczęściej na moście lub brzegu rzeki.
Tak jak pomiary meteorologiczne, pomiary hydrologiczne wykonywane są z różną
częstotliwością w zależności od sytuacji hydrologicznej.
Pomiary stanu wody. Nazywane potocznie obserwacjami stanu wody prowadzone są przez
specjalnie do tego powołanych obserwatorów wodowskazowych. Wyróżnia się: obserwacje
terminowe i nadzwyczajne w okresie wezbrań.
Przy wykonywaniu pomiarów hydrometrycznych należy zachować szczególną ostrożność,
ż

eby nie występowało zagrożenie utonięcia prowadzącego badania. Każdy prowadzący

badania musi być ubrany w sprzęt ratowniczy zabezpieczający przed utonięciem. Badania
hydrometryczne należy prowadzić tylko przy sprzyjającej pogodzie i widoczności. Pomiary
hydrometryczne powinni prowadzić tylko wyspecjalizowani w tego rodzaju pracach
pracownicy.

Stan wody – jest to wysokość zwierciadła wody ponad poziom zerowy porównawczy.

Stany wody są podstawową charakterystyką hydrologiczną rzeki. Stany wody mierzy się za
pomocą wodowskazów. Miejsce prowadzenia pomiarów stanów wody nazywa się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

posterunkiem wodowskazowym, natomiast punkt na rzece, w którym zainstalowany jest
wodowskaz, nosi nazwę profilu wodowskazowego. Stany wody w rzekach są mierzone za
pomocą łaty wodowskazowej. Najważniejszą częścią składową tego wodowskazu jest łata
wodowskazowa oraz podziałka

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jaki zakres obejmują badania hydrologiczne?

2.

W jakich warunkach należy przeprowadzać badania hydrometryczne?

3.

Przy pomocy, jakich przyrządów mierzy się zjawiska lodowe na rzece?

4.

Do czego wykorzystywana jest metoda ADCP?

5.

Co oznacza pojęcie ,,stan wody”?

6.

Jakim przyrządem mierzy się najczęściej stan wody w rzekach i na budowlach wodnych?

7.

Jakie znasz rodzaje łat wodowskazowych?

8.

Co to jest limnigraf?

9.

Do czego służy młynek hydrometryczny?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie zdjęć materiału filmowego przedstawiającego wykonywanie różnych

pomiarów hydrometrycznych, wypisz pokazane przyrządy i określ, do czego one służą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

obejrzeć przedstawiony materiał filmowy,

2)

wypisać przyrządy do pomiarów hydrometrycznych,

3)

określić zastosowanie poszczególnych przyrządów do rodzaju pomiaru,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt audio–video,

−

materiał filmowy przedstawiający wykonywanie pomiarów hydrometrycznych,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Na podstawie zdjęć fotograficznych, odczytaj stany wód na łatach wodowskazowych

w stanowisku górnym i dolnym jazu oraz zapisz je.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odczytać stany wód na łatach wodowskazowych,

2)

wypisać odczytane stany wody,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności i wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Wyposażenie stanowiska pracy

−−−−

sprzęt audio–video,

−−−−

materiał filmowy,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić, jaki zakres obejmują badania hydrologiczne?

2)

określić, w jakich warunkach należy przeprowadzać badania
hydrometryczne?

3)

określić, przy pomocy jakich przyrządów mierzy się zjawiska lodowe na
rzece?

4)

określić, do czego wykorzystywana jest metoda ADCP?

5)

rozróżnić przyrządy do badań hydrometrycznych?

6)

wyjaśnić pojęcie stan wody?

7)

wyjaśnić, jakim przyrządem mierzy się najczęściej stan wody w rzekach
i na budowlach wodnych?

8)

wymienić, jakie znasz rodzaje łat wodowskazowych?

9)

wyjaśnić znaczenie pojęcia limnigraf?

10)

wyjaśnić, do czego służy młynek hydrometryczny?

11)

dokonać odczytów na łacie wodowskazowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

4.3. Przeglądy umocnień skarp oraz brzegów rzek i zbiorników

wodnych i zasady użytkowania budowli regulacyjnych

4.3.1. Materiał nauczania

Przeglądy okresowe rzek powinny być przeprowadzane, co najmniej dwa razy w roku

wiosną i jesienią oraz po przejściu wielkiej wody i po długotrwałych deszczach. Dodatkowo
po przejściu wielkich wód powinny być przeprowadzane przeglądy doraźne. Na podstawie
zaleceń po przeglądowych sporządzane są przedmiary na roboty remontowo–konserwacyjne,
które należy niezwłocznie wykonać w celu poprawienia stanu technicznego rzeki.

Do głównych czynności związanych z dobrym utrzymywaniem brzegów rzek należy

przede wszystkim częste wykaszanie dna i skarp. Wykaszanie takie usuwa przeszkody
roślinne i ułatwia swobodny odpływ wody. Wykoszona roślinność powinna być zagrabiona,
wyrzucona na brzegi, złożona w pryzmy. W przeciętnych warunkach wykaszanie powinno
być wykonywane przynajmniej dwa razy w roku. Drugą ważną czynnością jest usuwanie
z dna rzek wszelkich namułów. Rzeki najczęściej zamulają się w czasie wiosennych roztopów
i po ulewnych deszczach, w tych też okresach powinny być one sprawdzane i oczyszczane.
Do czyszczenia używa się koparek łyżkowych lub odmularek. Wydobyty z koryta rzeki
namuł rozplantowuje się przy brzegu rzeki lub wywozi się w inne miejsce. W czasie
oczyszczania z namułów rzek należy przeprowadzać naprawę uszkodzeń. Małe uszkodzenia
skarp naprawia się darniną ułożoną płasko i dobrze przybitą, aby nie obsunęła się. Większe
wyrwy w skarpach naprawia się przez założenie darniny na mur (płaty darniny układane jeden
na drugim przybijane palikami). Podmyte u dołu skarpy umacnia się kołkami zakładając na
nie faszynę, o którą opiera się darninę. Większe wyrwy w dnie wypełnia się narzutem
kamiennym pomiędzy płotkami poprzecznymi z faszyny.

Staranną konserwację rzek powinna cechować ciągłość tych zabiegów. Zaniedbanie

jednoroczne już może spowodować zarośnięcie i zamulenie hamujące przepływ wody.
Wszelkie roboty związane z oczyszczeniem i odmuleniem powinny być wykonywane
począwszy od ujścia cieku, aby ułatwić i zapewnić odpływ wody.

W czasie eksploatacji zbiorników wodnych niezbędne jest prowadzenie obserwacji stanu

grobli (przecieki, przesiąki, rozmycia i osiadania). Prowadzone obserwacje i pomiary mają na
celu ustalenie zjawisk oraz określenie ich wpływu na bezpieczeństwo budowli i gospodarkę
wodną na zbiorniku. Obserwacją powinny być objęte skarpy odwodne i odpowietrzne.
Obserwacje stanu odwodnej skarpy grobli zbiornika muszą być prowadzone na bieżąco przez
służby eksploatacyjne, ze szczególnym zwróceniem uwagi na okresy występowania silnych
wiatrów i na stany wody, przy których nastąpiło uszkodzenie skarpy. Zakres robót
remontowych na zbiornikach wodnych może być następujący: uzupełnienie umocnień
biologicznych, naprawy skarp odwodnych, drobne remonty umocnień faszynowych oraz
betonowych.

Regulacja rzek polega na uformowaniu i utrwaleniu odpowiedniego kształtu koryta rzeki.

Regulacja może mieć charakter lokalny albo obejmować swym zasięgiem cały bieg rzeki. Na
pierwszym miejscu przy regulacji należy postawić ujednostajnienie przepływu i zapewnienie
odpowiedniej średniej głębokości wody w korycie rzeki. Jest to niezbędne dla stworzenia
odpowiednich warunków naturalnego życia biologicznego w rzece oraz warunków dla
ż

eglugi. Następnym celem regulacji jest dostosowanie koryta rzeki do różnych zadań

technicznych oraz ochrona przed skutkami powodzi.

Wybór systemu regulacji zależy od charakteru rzeki i od zadań jakie ma spełniać

regulacja. Budowle regulacyjne mają do spełnienia dwa zasadnicze zadania:
1)

skupienie wody w jednym regularnym korycie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

2)

stworzenie i utrwalenie linii regulacyjnych, wzdłuż których powstaną nowe brzegi
ograniczające małą, względnie średnią wodę.

Wykonanie tych dwóch zadań wymaga, aby budowle regulacyjne stawiały właściwy opór

prądowi wody, były odpowiednio wysokie i aby miały odpowiedni układ w sytuacji,
dostosowany do projektowanej trasy regulacyjnej. Wysokość budowli regulacyjnych jest
zależna od wody, dla jakiej regulacja jest wykonywana. Budowle, bowiem mają oddziaływać
na jej przepływ oraz nie utrudniać przepływu wielkiej wody. W związku z tym budowle
powinny być raczej niskie i wznosić się nie wyżej jak 50 cm ponad stan, przy którym mają
koncentrować wodę w korycie. Wyższe wody przelewać się powinny ponad budowlami.

Wzniesiona w korycie rzeki budowla regulacyjna, a w szczególności tama poprzeczna –

ostroga, powoduje spiętrzenie wody bezpośrednio na budowli. Spiętrzenie takie może
spowodować filtrację wody pod budowlą lub przez warstwy faszynowe budowli. Filtracja
wody powoduje wymywanie balastu obciążającego, a to osłabia budowlę i powoduje jej
osiadanie. Najniebezpieczniejsza jest filtracja pod budowlami regulacyjnymi. Zabezpieczenia
zniszczonych tam, ostróg przed filtracją stopy budowli w trakcie jej użytkowania można
dokonać poprzez użycie do obciążenia gliny, iłów oraz biologiczną obudowę tamy.

Użytkowanie budowli regulacyjnych polega na ich stałej kontroli. Przeglądy stanu

technicznego budowli regulacyjnych na rzekach powinny odbywać się nie rzadziej jak dwa
razy w ciągu roku. Takie przeglądy pozwalają stwierdzić stan techniczny każdej budowli
regulacyjnej, określają niekorzystne zjawiska filtracji działające na daną budowlę oraz są
podstawą do przygotowania zakresu robót remontowych, jakim taka budowla powinna być
poddana.

Zabiegi remontowe budowli regulacyjnych polegają najczęściej na odtworzeniu ich

wymiarów pierwotnych poprzez ich podwyższenie, uszczelnienie oraz dodatkowe obciążenie
a także wykonanie nowej zabudowy biologicznej.
Trwałość budowli regulacyjnej zostaje wydłużona dzięki odpowiedniej jej eksploatacji,
a więc organizowaniu przez właścicieli tych budowli regularnych przeglądów stanu
technicznego budowli a także poddawaniu ich niezbędnych prac remontowo–
konserwacyjnych.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Ile razy w roku powinny być przeprowadzane przeglądy okresowe rzek?

2.

Jakich maszyn używa się w celu mechanicznego odmulenia koryta rzeki?

3.

Jaki jest sposób naprawy zniszczonych skarp rzek?

4.

Jaki jest najczęściej zakres prac remontowych na zbiornikach wodnych?

5.

W którym miejscu w rzece należy rozpocząć jej odmulanie i dlaczego?

6.

Na czym polega regulacja rzek?

7.

Jakie dwa zasadnicze cele mają budowle regulacyjne?

8.

Jak dzielimy budowle regulacyjne?

9.

Co powoduje zjawisko filtracji działającej na budowlę regulacyjną?

10.

W jaki sposób odbudowuje się zniszczone tamy, ostrogi?

11.

W jaki sposób powinny być eksploatowane budowle regulacyjne?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie materiału filmowego przedstawiającego uszkodzenia skarp rzeki, wybierz

odpowiednią metodę zabudowy powstałych zniszczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

obejrzeć materiał filmowy,

2)

scharakteryzować rodzaj uszkodzenia skarpy,

3)

dobrać prawidłowy sposób zabudowy powstałych zniszczeń,

4)

wypisać materiały i sprzęt do wykonania zabezpieczenia,

5)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

6)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt audio–video,

−

materiał filmowy przedstawiający zniszczenia skarp rzeki,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Na podstawie wycieczki terenowej, przedstaw zakres prac remontowych jakim powinny

zostać oglądane budowle regulacyjne oraz określ jaki sprzęt jest potrzebny do wykonania ich
niezbędnych remontów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wypisać zakres prac do wykonania na każdej z budowli regulacyjnych,

2)

określić sprzęt do wykonania prac remontowych,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić, ile razy w roku powinny być przeprowadzane przeglądy
okresowe rzek?

2)

wyjaśnić, jakich maszyn używa się w celu mechanicznego odmulenia
koryta rzeki?

3)

wyjaśnić, jaki jest najczęściej zakres prac remontowych na zbiornikach
wodnych?

4)

wyjaśnić, jakie są sposoby naprawy zniszczonych skarp rzek?

5)

wyjaśnić, w którym miejscu w rzece należy rozpocząć jej odmulanie
i dlaczego?

6)

dobrać, odpowiedni sposób zabezpieczenia zniszczonej skarpy rzeki?

7)

wyjaśnić, na czym polega regulacja rzek?

8)

wyjaśnić, jakie dwa zasadnicze cele mają budowle regulacyjne?

9)

wyjaśnić, jak dzielimy budowle regulacyjne?

10)

wyjaśnić, co powoduje zjawisko filtracji działającej na budowlę
regulacyjną?

11)

wyjaśnić, w jaki sposób odbudowuje się zniszczone tamy, ostrogi?

12)

wyjaśnić, w jaki sposób powinny być eksploatowane budowle
regulacyjne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4.4. Utrzymanie, zabezpieczenie i naprawa wałów oraz

eksploatacja budowli na wałach przeciwpowodziowych

4.4.1. Materiał nauczania

Wał przeciwpowodziowy – sztuczne usypisko w kształcie pryzmy o przekroju

poprzecznym trapezu, wznoszone wzdłuż rzeki w pewnej odległości od jej koryta, które
otaczając tereny zalewowe wzdłuż rzeki, tzw. międzywale tworzy większe koryto,
przeciwdziałając jednocześnie rozlaniu się tych wód na chronione w ten sposób tereny
sąsiednie.

Przeważnie

przyjmuje

formę

trapezoidalną

z

rdzeniem

wykonanym

z nieprzepuszczalnego materiału, np. gliny, iłu. Odpowiednia szerokość oraz właściwe
zagęszczenie materiału stanowiącego pryzmę wokół rdzenia pozwalają mieć pewność, że wał
wytrzyma napór wody przez przewidziany, jednak nie dłuższy niż kilka dni czas. Obłożenie
darnią ma zapobiegać wymywaniu przez wodę.

Wały przeciwpowodziowe ulegają uszkodzeniom przez działanie wody, inwentarza

ż

ywego, człowieka oraz różnych gryzoni, szkodników zwierzęcych. Ulewne deszcze

zmywają ziemię ze skarp wałów, które po modernizacji nie mają odpowiedniego zadarnienia.
Uszkodzenia skarp mogą być także spowodowane zbyt silnym prądem wody. Jeżeli przez wał
przeleje się spiętrzona przypadkowo woda, mogą powstać przerwy w korpusie obwałowania
lub całkowite jego rozmycie. Przejeżdżanie pojazdami, przepędzanie bydła powoduje
uszkodzenie skarp oraz korony wałów i może doprowadzić do całkowitego ich zniszczenia.
Silne wiatry poruszają korzenie drzew, rozluźnia się ziemia, powstają szczeliny, gdzie woda
deszczowa lub większe wezbrania dokonują dalszego zniszczenia. W nasypach wałów chętnie
gnieżdżą się myszy, krety, piżmowce i inne szkodniki. Wykonane przez nie kanaliki ułatwiają
przesiąkanie wody, a czasem powodują rozmycie wału. Ostatnio częstą przyczyną niszczenia
korpusu wałów jest szkodliwa działalność bobrów i lisów, które powodują ogromne
zniszczenia podczas przyboru wód.

Dobrze utrzymywane wały powinny być obsiane mieszanką traw, gdyż gęsta i mocna

darnina najlepiej utrwala skarpy i koronę. W tym celu należy je przynajmniej dwa razy
w ciągu roku starannie wykaszać. Wszelkie zauważone uszkodzenia powinny być
natychmiast naprawiane, ziemia starannie ubijana i obsiewana lub darniowana. Dobre
warunki zadarnienia uzyskuje się przez stosowanie nawożenia mineralnego i chemiczne
zwalczanie chwastów. Większe uszkodzenia podnóża skarp odwodnych obwałowań
ubezpiecza się faszyną i narzutem kamiennym w płotkach.

Prace modernizacyjne prowadzone na wałach przeciwpowodziowych polegają na

rozbudowie korpusu wału, podwyższeniu korony wału a także lepszym ich dogęszczeniu.
Dodatkowo w miejscach bardziej narażonych na szkodliwe działanie filtracji pod korpusem
wału stosuje się wykonanie przesłon wodoszczelnych bentonitowo–cementowych, a skarpę
odwodną obwałowania uszczelnia się przy pomocy bentomaty. Bentomata jest fabrycznie
zmontowanym geokompozytem o bardzo niskiej przepuszczalności w postaci zmielonego
bentonitu sodowego (rzadziej wapniowego) wprowadzonego między geotekstylia
przepuszczalne (geowłókniny, geotkaniny), stosowana jako bariera dla płynów głównie
w składowiskach odpadów komunalnych i przemysłowych. Grubość bentomat waha się
w granicach od 4 do 7 mm. Dodatkowo w celu wydłużenia drogi filtracji i łatwej komunikacji
wykonuje się ławy przywałowe utwardzone dla ruchu kołowego.

W czasie trwania akcji przeciwpowodziowej, podczas wysokich stanów wód na

obwałowaniach prowadzone są zabiegi przeciwdziałające powstaniu uszkodzeń na wałach.
W razie wystąpienia przesiąków lub przecieków w danym miejscu obwałowania skarpę
odwodną uszczelnia się przy pomocy folii, natomiast skarpę odpowietrzną obwałowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

wykłada się geowłókniną w celu zatrzymywania cząstek gruntu obwałowania przed
wymywaniem. Lokalne zaniżenia korony obwałowania w zależności od wysokości wody
powodziowej podwyższa się przy pomocy worków z piaskiem na bezpieczną wysokość
gwarantującą nie przelanie się wody przez obwałowanie.

Obecnie utrzymaniem wałów przeciwpowodziowych zajmują się Wojewódzkie Zarządy

Melioracji i Urządzeń Wodnych.

Na wałach przeciwpowodziowych mogą być zlokalizowane następujące budowle

wałowe:
1)

przepusty wałowe,

2)

ś

luzy wałowe,

3)

rurociągi tłoczące wodę ze stacji pomp (pompowni) na teren międzywala,

4)

schody wałowe,

5)

ława przywałowa,

6)

przejazdy wałowe,

7)

szlabany wałowe.
Prawidłowa eksploatacja budowli wchodzących w skład wałów przeciwpowodziowych

zwiększa szczelność korpusu wałowego i podnosi bezpieczeństwo terenów sąsiadujących
z wałami. Prawidłowa eksploatacja budowli na wałach zwiększa okres ich użytkowania.
Budowle wałowe należy poddawać okresowym przeglądom równocześnie z obwałowaniami,
czyli dwukrotnie w ciągu roku oraz po przejściu wielkich wód podczas przeglądu doraźnego.

Przepusty wałowe w celu zapewnienia ich prawidłowego działania powinny być

poddawane zabiegom remontowo–konserwacyjnym. Polegają one na odmuleniu wlotu
i odpływu przepustu wałowego. Ewentualnie należy także czyścić, jeżeli zachodzi taka
potrzeba sam rurociąg. Podczas prac remontowych czasami istnieje konieczność
zabezpieczenia styków między kręgami rurociągu zaprawą betonową lub innym
uszczelnieniem także ułożenie folii hydrotechnicznej na uszczelnianych kręgach. Występuje
także konieczność smarowania klap oraz sprawdzania szczelności klapy. Dodatkowo
w okresie zimowym muszą być prowadzone zabiegi konserwacyjne polegające na kruszeniu
lodu w pobliżu wlotu i wylotu z przepustu, w celu prawidłowego, szczelnego zamknięcia się
klapy przepustu wałowego. Elementy metalowe zamknięcia przepustu powinny być
konserwowane poprzez ich malowanie farbami olejnymi odpornymi na działanie wody. Dwa
razy w ciągu roku powinien być również obkoszony z porostów teren wokół przepustu
wałowego.

W wypadku śluzy wałowej zabiegi eksploatacyjne są podobne jak w przypadku przepustu

wałowego. Dodatkowo czynnościom konserwacyjnym muszą być poddane elektryczne
mechanizmy podnoszenia i opuszczania zamknięć śluzy wałowej.

Rurociągi tłoczące wodę ze stacji pomp na zawale także powinny być poddawane

zabiegom konserwacyjnym. Dlatego należy sprawdzać stan techniczny klap zwrotnych oraz
istnieje konieczność zapewnienia ich prawidłowe dociążenia.

Schody wałowe należy oczyszczać z porastającej ich roślinności, poprzez dokonywanie

zabiegów agrotechnicznych. Ponadto ubytki betonu w schodach powinny być na bieżąco
usuwane. Należy również konserwować poprzez malowanie farbami olejnymi poręczy
przyschodowych.

Ławy przywałowe oraz przejazdy wałowe powinny być także poddawane zabiegom

konserwacyjnym. W miejscach gdzie położone są płyty drogowe żelbetowe należy ubytki,
spękania tych płyt zabezpieczać poprzez całkowitą wymianę płyt lub ich uszczelnienie
mieszanką betonową.

Szlabany wałowe należy konserwować poprzez malowanie ich elementów za pomocą

farb olejnych po ich uprzednim dokładnym oczyszczeniu z rdzy i nieczystości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co oznacza pojęcie wał przeciwpowodziowy?

2.

Jakie czynniki powodują uszkodzenia korpusu wału?

3.

Ile razy w ciągu roku powinny być wykaszane wały przeciwpowodziowe?

4.

Na czym polegają prace modernizacyjne na obwałowaniach?

5.

Jakim materiałem i dlaczego zabezpiecza się stronę odpowietrzną wału w czasie
powodzi?

6.

Na czym polegają działania chroniące wał w czasie powodzi?

7.

Jakie zabezpieczenie chroni wał przed zjawiskiem filtracji pod korpusem wału?

8.

Jakie instytucje aktualnie zajmują się zarządzaniem obwałowaniami?

9.

Kiedy przeprowadza się przegląd budowli wałowych?

10.

Jakie znasz rodzaje budowli na wałach przeciwpowodziowych?

11.

Wyjaśnij, jakie zabiegi remontowo–konserwacyjne przeprowadza się na przepustach
wałowych?

12.

Wyjaśnij, jakie zabiegi remontowo–konserwacyjne przeprowadza się na ławach
przywałowych i przejazdach wałowych?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie dokumentacji fotograficznej wymień, jakim pracom remontowo–

konserwacyjnym należy poddać prezentowane obwałowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

obejrzeć dokumentację fotograficzną,

2)

wypisać zniszczenia obwałowania,

3)

wypisać materiały i sprzęt potrzebny do wykonania niezbędnych prac remontowo–
konserwacyjnych,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja fotograficzna,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Na podstawie przedstawionego materiału filmowego wymień, jakie prace zostały

wykonane przy modernizacji obwałowania i jakie materiały i sprzęt były potrzebne do
wykonania tych prac.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

obejrzeć materiał filmowy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

2)

wypisać prace modernizacyjne, które zostały wykonane,

3)

wypisać materiały i sprzęt potrzebny do wykonania powyższych prac modernizacyjnych,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

sprzęt audio–video,

–

materiał filmowy przedstawiający wykonywanie prac przy modernizacji obwałowania,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Na podstawie wycieczki terenowej określ, jakim zabiegom remontowo–konserwacyjnym

należy poddać obejrzane budowle wałowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

nazwać pokazane budowle wałowe,

2)

wymienić, jakie prace remontowo–konserwacyjne należy wykonać,

3)

wymienić, jakie materiały i sprzęt są potrzebne do wykonania prac remontowo–
konserwacyjnych,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Na podstawie przedstawionego materiału filmowego przedstawiającego duży przeciek

przepustu wałowego, opracuj procedury postępowania w razie wystąpienia awarii, zagrożenia
lub katastrofy budowlanej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

obejrzeć materiał filmowy przedstawiający awarię przepustu wałowego,

2)

dokonać analizy sytuacji,

3)

opracować procedury postępowania w tym przypadku awarii,

4)

wymienić jakie materiały i sprzęt są potrzebne do wykonania prac zabezpieczających,

5)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

6)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał filmowy przedstawiający awarię przepustu wałowego,

–

długopis,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

–

kartka papieru formatu A3,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić pojęcie wał przeciwpowodziowy?

2)

wymienić czynniki powodujące uszkodzenia korpusu wału?

3)

określić, ile razy w ciągu roku powinny być wykaszane wały
przeciwpowodziowe?

4)

wymienić, na czym polegają prace modernizacyjne na obwałowaniach?

5)

wyjaśnić, jakim materiałem i dlaczego zabezpiecza się stronę
odpowietrzną wału w czasie powodzi?

6)

wyjaśnić, na czym polegają działania chroniące wał w czasie powodzi?

7)

wyjaśnić, jakie zabezpieczenie chroni wał przed zjawiskiem filtracji pod
korpusem wału?

8)

wymienić, jakie instytucje aktualnie zajmują się zarządzaniem
obwałowaniami?

9)

wyjaśnić, kiedy przeprowadza się przegląd budowli wałowych?

10)

wymienić, rodzaje budowli na wałach przeciwpowodziowych?

11)

wyjaśnić, jakie zabiegi remontowo–konserwacyjne przeprowadza się na
przepustach wałowych?

12)

wyjaśnić, jakie zabiegi remontowo–konserwacyjne przeprowadza się na
ławach przywałowych i przejazdach wałowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.5. Eksploatacja urządzeń na zbiornikach wodnych, rzekach oraz

budowli piętrzących

4.5.1. Materiał nauczania

Sztuczne zbiorniki wodne powstają w wyniku przegrodzenia doliny rzeki zaporą.

Zadaniem zbiorników wodnych jest najczęściej:

−

magazynowanie wody dla potrzeb przemysłu, dla potrzeb szerokoprzestrzennych
nawodnień rolniczych i dla potrzeb komunalnych dużych skupisk ludności w miastach
i osiedlach,

−

energetyczne wykorzystania potencjału rzek,

−

zabezpieczenie od powodzi niżej położonych terenów,

−

usprawnienie transportu wodnego.
Eksploatacja zbiorników wodnych podporządkowana jest zwykle interesom jednego

z głównych celów, dla którego zostały wybudowane. Niemniej, w przypadku szczególnego
zagrożenia powodziowego, eksploatacja zbiorników powinna być podporządkowana tym
gałęziom gospodarki narodowej, których interesy są narażone na największe straty. Na
przykład dla potrzeb energetycznych najbardziej korzystne jest uruchomienie maszyn. Na taki
poziom projektuje się zbiorniki energetyczne. Dla celów ochrony terenów przed powodzią
korzystne jest utrzymywanie możliwie najniższego spiętrzenia w zbiorniku, gdyż daje to
możliwość zmagazynowania największej ilości wody z fali powodziowej i daje największą
gwarancję zabezpieczenia przed powodzią. Takie piętrzenia obowiązują w zbiornikach
retencyjnych i przeciwpowodziowych.

Każdy sztuczny zbiornik wodny powinien mieć opracowaną instrukcję eksploatacyjną.

Instrukcja taka powinna ściśle określać obowiązki służby eksploatacyjnej w czasie normalnej
eksploatacji urządzeń technicznych oraz sposób eksploatacji w czasie wezbrań
katastrofalnych i przepływu lodów. W instrukcji należy również jednoznacznie określić te
gałęzie gospodarki narodowej, których interesy muszą być przede wszystkim uwzględnione
w razie wystąpienia szczególnego zagrożenia powodziowego.

Do najważniejszych obowiązków służby eksploatacyjnej należy:

−−−−

obserwacja i notowanie stanów wody górnej i dolnej przy zaporze czołowej w ilości
przewidzianej instrukcją dla tych urządzeń w czasie normalnej i szczególnej ich
eksploatacji,

−−−−

nadzorowanie i śledzenie urządzeń automatycznego sterowania przepływami i stanami
wody,

−−−−

ś

ledzenie i notowanie temperatury na zewnątrz i wewnątrz pomieszczeń,

−−−−

obserwacja i notowanie poziomów wody w piezometrach kontrolnych wykonanych
w charakterystycznych przekrojach zapory czołowej, w zaporach bocznych oraz na
terenach depresyjnych,

−−−−

ś

ledzenie i kierowanie pracą pompowni odwadniających tereny depresyjne w zakresie

przewidzianym specjalistyczną instrukcją eksploatacji i konserwacji zainstalowanych tam
urządzeń technicznych,

−−−−

smarowanie urządzeń w miejscach określonych specjalną instrukcją obsługi,

−−−−

okresowy przegląd umocnień skarp zapory czołowej i zapór bocznych oraz kontrola stanu
brzegów naturalnych zbiornika,

−−−−

niezwłoczne zgłaszanie do kierownictwa jednostki eksploatacyjnej zauważonych usterek
lub nieprawidłowości pracy urządzeń technicznych lub uszkodzonych umocnień skarp
i brzegów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Konserwacja urządzeń technicznych na zbiornikach wodnych polega na:

−−−−

utrzymaniu w czystości pomieszczeń wewnętrznych i otoczenia zewnętrznego urządzeń
technicznych,

−−−−

utrzymaniu w sprawności technicznej zamknięć i mechanizmów jazu i spustów dennych,

−−−−

uzupełnianiu i wymianie smarów w maszynach i urządzeniach zgodnie z instrukcją
obsługi,

−−−−

uzupełnianiu odprysków farb i lakierów na zewnętrznych częściach maszyn i urządzeń,

−−−−

uzupełnianiu ubytków w umocnieniach skarp i w koronie zapór ziemnych.

Przepusty – przyczyną uszkodzeń przepustów betonowych jest korozja betonu wywołana

wpływem czynników atmosferycznych, wody i grunty agresywne. Mogą również występować
uszkodzenia mechaniczne spowodowane ruchem zbyt ciężkich pojazdów i maszyn. W czasie
spływu wód wiosennych należy podczas spływu wód wiosennych kontrolować przepusty,
ponieważ wody roztopowe niosą duże zanieczyszczenia, jak: gałęzie, suche trawy, które
zatrzymują się na przepuście powodując spiętrzenie wody i w konsekwencji podmycie
i uszkodzenie przepustu. Uszkodzone rury przepustu należy wymienić. W tym celu należy
zatrzymać przepływ wody, odkryć przewód rurowy na długości umożliwiającej swobodną
wymianę rur, wydobyć uszkodzone rury, zastabilizować podłoże (dno) założyć nowe rury
i zacementować styki od strony zewnętrznej i wewnętrznej i zasypać rury z ubiciem
warstwami, co najmniej 50 cm warstwa ziemi.

Stopnie wodne – trzeba poddawać podobnym zabiegom eksploatacyjnym jak przepusty.

Mosty żelbetowe są konstrukcjami długowiecznymi i nakłady na ich utrzymanie są

nieznaczne. Do najważniejszych czynności przy utrzymaniu mostów żelbetowych zalicza się
walkę z korozją kamienia (przy kamiennej okładzinie filarów i przyczółków) i wypłukiwanie
zaprawy, a także zapobieganie powstawaniu rys i spękań oraz ich niezwłoczne naprawianie.
Szczególną uwagę należy zwracać na stan urządzeń odwadniających oraz szczelin
dylatacyjnych. Elementy te powinny zapewniać szybki odpływ wody z mostu oraz
zabezpieczać konstrukcję nośną i podpory przed zawilgoceniem. Szczególnie szkodliwe dla
trwałości konstrukcji są uszkodzenia koło krawężników oraz uszkodzenia sączków
odwadniających i szczelin dylatacyjnych. Aby zapobiec zbieraniu się wody na moście, należy
na bieżąco i dokładnie oczyszczać nawierzchnię mostu, chodniki, sączki odwadniające
i szczeliny dylatacyjne a także połączenia mostu z nasypem. Stwierdzone rysy, zawilgocenia
i wypłukiwanie zaprawy, uszkodzone spoiny murów kamiennych lub licówki oraz miejsca
odsłonięć zbrojenia należy niezwłocznie usuwać. Rdzewienie zbrojenia jest szczególnie
niebezpieczne, gdy występuje odpadanie warstwy ochronnej zbrojenia. Partie betonu
porowate, zwietrzałe lub złej jakości należy usunąć i naprawić przez torkretowanie. Ważną
rzeczą jest też zapobieganie podmywaniu podpór mostowych poprzez wytwarzanie się
zatorów przy tych podporach, które powodują wymywanie gruntu przy podporach
mostowych.

W okresie spływów wód wiosennych, jak również w wyniku eksploatacji budowli,

powstaje w korytach cieków, najczęściej powyżej i poniżej budowli szereg wyrw i uszkodzeń.
Wtedy, gdy zachodzi zjawisko filtracji pod budowlą, należy odwołać się do opinii
rzeczoznawców, którzy na podstawie badań i obserwacji określą rodzaj zabiegów
niezbędnych do wykonania. W praktyce najlepsze efekty w likwidacji filtracji oraz osiadania
osiąga się przez wtłaczanie metodą mechaniczną substancji powodującej nasycenie lub
zeskalenie gruntu. Można to wykonać w postaci zastrzyków cementowych, glinowych,
iłowych.

Konstrukcje stalowe na budowlach hydrotechnicznych pracują w dużej wilgotności, co

sprzyja to ich korozji. Na intensywność przebiegu korozji duży wpływ ma temperatura
powietrza oraz kontakt konstrukcji stalowej z innymi materiałami, które chłoną i utrzymują
wilgoć przez dłuższy czas, np. drewno, beton. Dlatego też wszystkie takie połączenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

powinny być starannie oczyszczone i zabezpieczone przed korozją. W miejscach połączenia
konstrukcji stalowych z drewnem elementy drewniane należy nasycić impregnatem,
a elementy stalowe pokryć powłoką ochronną.

Prawidłowa eksploatacja budowli hydrotechnicznych na rzekach w znacznym stopniu

przyczynia się do dłuższej żywotności tych budowli, dlatego przynajmniej dwa razy w ciągu
roku budowle te powinny być poddawane przeglądowi stanu technicznego. Dodatkowo
budowle posadowione na rzekach powinny być poddawane ocenie stanu technicznego
również po spływie wiosennych wód roztopowych oraz po gwałtownym spływie wód rzeką
po nawalnych deszczach.

W przypadku stosowania piętrzenia do nawodnień przy pomocy szandorów na

przepustach piętrzących należy podczas spływu gwałtownych wód opadowych to piętrzenie
zdejmować tak, aby była zachowana stateczność budowli i należy przestrzegać ściśle
maksymalnego poziomu piętrzenia na każdej budowli zgodnie z instrukcją eksploatacji
nawodnień.

Przez budowlę piętrzącą rozumiemy budowlę wzniesioną w poprzek doliny cieku

powodującą sztuczne spiętrzenie jego wód połączone z utworzeniem się większego lub
mniejszego zbiornika wodnego. Budowle piętrzące dzielą się na jazy i zapory.

Eksploatacja budowli piętrzących polega na obsłudze budowli w czasie spływu wielkich

wód oraz w czasie dostarczania wody do nawodnień użytków rolnych, na potrzeby zakładów
przemysłowych lub na potrzeby komunalne.

W czasie spływu wielkich wód do zadań służby eksploatacyjnej należy zapewnienie

swobodnego i szybkiego odprowadzenia nadmiaru wód oraz zabezpieczenie poszczególnych
elementów urządzeń piętrzących przed zniszczeniem. W okresie poprzedzającym spływ
wielkiej wody zamknięcia budowli powinny być otwarte, śnieg i lód oraz inne
zanieczyszczenia z koryta cieku powyżej i poniżej budowli powinny być usunięte. W czasie
spływu wielkiej wody należy systematycznie usuwać zbierającą się powyżej budowli krę lub
inne zanieczyszczenia. Należy również w tym czasie zapobiegać uszkodzeniom zagrożonych
elementów budowli lub koryta cieku przez osłanianie ich workami z piaskiem, faszyną,
walcami faszynowymi, umacnianie kołkami itp. Należy przy tym zwracać uwagę, aby
w czasie przepływu wielkiej wody nie zmniejszyć ilości wody dopływającej do zakładów
przemysłowych lub dla potrzeb komunalnych.

Obsługa budowli piętrzących podczas normalnej eksploatacji dzieli się na ogólną

i szczegółową.

Obsługa ogólna polega na zamykaniu lub otwieraniu zamknięć budowli w celu

umożliwienia poboru i skierowania wody na teren nawadnianego kompleksu
i rozprowadzenia jej na nawadniane działy lub skierowania jej do zakładów przemysłowych.
Sposób wykonania tych czynności powinien być omówiony w instrukcji eksploatacji budowli
piętrzącej. Do instrukcji eksploatacji powinna być dołączona mapa poglądowa z naniesionymi
urządzeniami melioracyjnymi oraz schemat rozrządu wody.

Obsługa szczegółowa dotyczy przygotowania budowli piętrzącej do nawodnień lub

bezpośredniej manipulacji mechanizmami wyciągowymi nawodnień lub bezpośredniej
manipulacji mechanizmami wyciągowymi związanej z podnoszeniem i opuszczaniem
zamknięć głównych.

Przed przystąpieniem do piętrzenia wody, niezależnie od normalnych zabiegów

konserwacyjnych, podanych w szczegółowej instrukcji obsługi, należy:

−−−−

usunąć namuły i inne zanieczyszczenia z ujęć, przewodów oraz ponuru i poszuru
budowli,

−−−−

nasmarować części trące mechanizmów,

−−−−

sprawdzić prawidłowość działania mechanizmów wyciągowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

−−−−

usunąć roślinność i zanieczyszczenia z doprowadzalników i rowów doprowadzających
wodę oraz oczyścić znajdujące się na nich budowle,
Konserwacja budowli piętrzących obejmuje:

−−−−

naprawę uszczelnień budowli iłem, gliną, wyrównanie i zasypanie z dokładnym ubiciem
powstałych wyrw, nor itp.,

−−−−

naprawę i wymianę elementów zniszczonych, zwietrzałych itp.,

−−−−

roboty zabezpieczające elementy stalowe przed korozją, tj. dokładne ich oczyszczenie
i pokrycie warstwą smaru lub farby ochronnej,

wymianę zużytych części i elementów budowli i umocnień, naprawę poszuru i skarp,
sprawdzenie szczelności zamknięć i samej budowli piętrzącej.

Do odczytywania i rejestrowania poziomów wody gruntowej służą piezometry kontrolne.

Przeważnie stosuje się rury stalowe ocynkowane lub rury z tworzyw sztucznych, które
zagłębia się przy użyciu rury płaszczowej. Przeważnie zaopatrzone są w pokrywy
z zamknięciem. Pomiary wykonuje się od końca rury. Stosuje się do odczytu taśmy
miernicze.

4.5.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

W wyniku czego powstają sztuczne zbiorniki wodne?

2.

Co jest zadaniem zbiorników wodnych?

3.

Co zawiera instrukcja eksploatacji zbiornika wodnego?

4.

Co należy do najważniejszych obowiązków służby eksploatacyjnej zbiornika wodnego?

5.

Jakie znasz budowle hydrotechniczne zlokalizowane na rzekach?

6.

Jak powinna wyglądać prawidłowa eksploatacja przepustów?

7.

Jak powinna wyglądać prawidłowa eksploatacja mostów żelbetowych?

8.

W jaki sposób można ograniczyć zjawisko filtracji pod budowlą?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie instrukcji eksploatacji zbiornika wodnego wypisz najważniejsze obowiązki

służb eksploatacyjnych w czasie normalnego użytkowania zbiornika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować uważnie instrukcję eksploatacji zbiornika wodnego,

2)

wypisać najważniejsze obowiązki służb eksploatacyjnych w czasie normalnego
użytkowania zbiornika,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja eksploatacji zbiornika wodnego,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Ćwiczenie 2

Na podstawie wycieczki terenowej określ, jakim zabiegom remontowo–konserwacyjnym

należy poddać obejrzane budowle hydrotechniczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

nazwać obejrzane budowle,

2)

wymienić, jakie prace remontowo–konserwacyjne należy wykonać,

3)

wymienić, jakie materiały i sprzęt są potrzebne do wykonania prac remontowo–
konserwacyjnych,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Na podstawie wycieczki terenowej na zbiornik retencyjny, dokonaj odczytów poziomów

wód gruntowych w zainstalowanych na zbiorniku piezometrach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

odczytać poziom wód gruntowych w zainstalowanych piezometrach,

2)

scharakteryzować sprzęt i materiały potrzebne do wykonania odczytów,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.5.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

Wyjaśnić, w wyniku czego powstają sztuczne zbiorniki wodne?

2)

wyjaśnić, co jest zadaniem zbiorników wodnych?

3)

wyjaśnić, co zawiera instrukcja eksploatacji zbiornika wodnego?

4)

wyjaśnić, co należy do najważniejszych obowiązków służby
eksploatacyjnej zbiornika wodnego?

5)

wymienić przynajmniej dwie budowle hydrotechniczne zlokalizowane
na rzekach?

6)

wyjaśnić, jak powinna wyglądać prawidłowa eksploatacja przepustów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

7)

wyjaśnić, jak powinna wyglądać prawidłowa eksploatacja mostów
ż

elbetowych?

8)

wyjaśnić, w jaki sposób można ograniczyć zjawisko filtracji pod
budowlą?

9)

zastosować

zabiegi

remontowo–konserwacyjne

na

budowlach

hydrotechnicznych zlokalizowanych na rzekach?

10)

wyjaśnić co to są budowle piętrzące?

11)

wymienić, na jakie dwa rodzaje dzieli się obsługa budowli piętrzących?

12)

wyjaśnić, na czym polega obsługa szczegółowa budowli piętrzącej?

13)

wymienić zabiegi konserwacyjne, jakie trzeba wykonać przed
przejęciem przez jaz fali wezbraniowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

4.6.

Instrukcja eksploatacji budowli wodnych oraz eksploatacja
systemów i urządzeń melioracyjnych

4.6.1.

Materiał nauczania

Instrukcja eksploatacji budowli wodnej przedstawia zasady obsługi, konserwacji

i remontów budowli wodnej. Instrukcja eksploatacji powinna być sporządzana dla każdej
budowli wodnej i powinna zawierać dane dotyczące eksploatacji danej budowli. Jedną
z budowli wodnych jest jaz.

W tym rozdziale zostanie omówiona zawartość instrukcji eksploatacji dla jazu z dwoma

zamknięciami klapowymi i wyciągami o napędzie elektrycznym i awaryjnym ręcznym.

Typowa instrukcja eksploatacji dla jazu zawiera następujące dane:

−−−−

lokalizację jazu – powinien być podany kilometraż rzeki oraz miejscowość, w której
znajduje się jaz,

−−−−

przeznaczenie jazu – możliwe przeznaczenia jazu to: nawodnienie użytków zielonych,
przeciwdziałanie erozji dennej rzeki, piętrzenie wody dla zasilania turbiny wodnej,
przejazd po płycie mostowej,

−−−−

charakterystyka techniczna jazu – ilość świateł, poziom piętrzenia, ciężar ważniejszych
podzespołów, dane silnika elektrycznego do napędu zamknięć klapowych, wraz
z rysunkami i przekrojami,

−−−−

obsługę jazu – obowiązki obsługującego mogą być następujące: ścisłe przestrzeganie
harmonogramu piętrzeń jazu, dokładne zapoznanie się z dokumentacją techniczno–
ruchowa jazu i przestrzeganie jej praktycznej działalności eksploatacyjnej, utrzymywanie
zamknięć w zdolności ruchowej, otwieranie i zamykanie jazu, zgłaszanie poważniejszych
uszkodzeń kierownictwu, przestrzeganie przepisów bhp,

−−−−

przygotowanie zamknięć do uruchomienia – zasady rozruchu jazu po dłuższym jego
postoju, zasady przeglądu technicznego zamknięć, ustawienie dźwigni sprzęgła na napęd
elektryczny, przygotowanie szafki zasilającej,

−−−−

zamykanie i otwieranie jazu napędem elektrycznym (podnoszenie i opuszczanie klap) –
przygotowanie klapy jazu do włączenia napędu elektrycznego, włączenie napędu
elektrycznego wyciągarki, wyłączenie napędu elektrycznego wyciągarki, zawieszenie
klapy na bolcu, stwierdzenie zakończenia cyklu zamykania lub otwierania jazu,

−−−−

rodzaj napędu awaryjnego ręcznego – stosowanie napędu ręcznego, charakterystyka
działania napędu ręcznego,

−−−−

zamknięcia awaryjne – przeznaczenie zamknięcia awaryjnego, charakterystyka
zamknięcia awaryjnego, zamykanie jazu szandorami, otwieranie jazu szandorami,

−−−−

obsługę zamknięć jazu w zimie – zamknięcia klapowe, zamknięcia remontowe,
zamknięcie śluzy,

−−−−

konserwację – obowiązki konserwacyjne, wytyczne konserwacji (przegląd ogólny klap,
łańcuchów wyciągowych, kół łańcuchowych, wyzębiacza łańcucha, reduktorów, łożysk
tocznych, łożysk ślizgowych, kół pasowych klinowych, uszczelek gumowych, instalacji
elektrycznej,

−−−−

remonty – remont zapobiegawczy, remont kapitalny,

−−−−

zasady odbioru technicznego po kapitalnym remoncie – protokół odbioru końcowego po
kapitalnym remoncie,

−−−−

wykaz części zamiennych,

−−−−

skróconą instrukcję obsługi jazu,

−−−−

ewidencję awarii, przeglądów, remontów zapobiegawczych i kapitalnych,

−−−−

podstawowe zagadnienia bhp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Instrukcje eksploatacji powinny być wykonywane dla każdej budowli wodnej.

Urządzenia melioracyjne, podobnie jak i inne budowle, ulegają mniejszym lub większym

uszkodzeniom pod wpływem szeregu czynników powstałych w sposób naturalny albo
sztuczny. Wszelkie uszkodzenia powodują nieprawidłowe działanie systemu melioracyjnego,
które mogą być spowodowane, m. in. przez:

−−−−

zamulenie i zanieczyszczenie dna rowów,

−−−−

zarastanie skarp i dna rowów roślinnością,

−−−−

uszkodzenie rowów przez przepływającą wodę, zamarzanie i rozmarzanie gleby,

−−−−

wymywanie i obsuwanie się skarp w miejscach obfitych wysiąków wód gruntowych,

−−−−

niszczenie skarp rowów przez zwierzęta i ludzi,

−−−−

uszkodzenie budowli – zastawek, mnichów, przepustów, stopni, bystrotoków, wylotów
drenarskich,

−−−−

zniszczenie umocnień skarp rowów – płotków, kiszek, darniowania, okładzin, bruków,

−−−−

uszkodzenia powstające przy budowlach (rozmycia skarp, podmycia przyczółków).
Wymienione przyczyny uszkodzeń sieci melioracyjnej mogą występować oddzielnie lub

razem, albo jedne uszkodzenia powodować mogą powstanie innych. Prace konserwacyjne
powinny doprowadzić do stanu pełnej sprawności wykonany system zarówno odwadniający
jak i nawadniający.

Do podstawowych prac konserwacyjnych na sieci melioracyjnej należą:

−−−−

wykaszanie traw, chwastów, wycinanie drzew i krzewów rosnących na skarpach rowów,

−−−−

usuwanie z rowów wszelkich przeszkód tamujących odpływ wody, a więc: resztek traw
wrzuconych do rowów, gałęzi, kamieni, różnych odpadków oraz usuwanie namułów
z rowów,

−−−−

przepłukiwanie i odmulanie przekrojów pod mostami i przepustami,

−−−−

naprawa uszkodzeń powstałych na skarpach rowów i grobli, jak też uszkodzeń dna
rowów,

−−−−

naprawa uszkodzeń w budowlach melioracyjnych, np wymiana zniszczonych elementów
drewnianych, jak: szandory, zastawki, okładziny, płotki faszynowe,

−−−−

naprawa uszkodzeń sieci drenarskiej przez wymianę zniszczonych sączków, oczyszczenie
studzienek kontrolnych i wylotów drenarskich,

−−−−

zabezpieczenie elementów budowli przed niszczącym działaniem czynników
atmosferycznych przez zaimpregnowanie części drewnianych oraz malowanie
odpowiednimi farbami części stałych i ruchomych.
Konserwacja urządzeń melioracyjnych nie może kolidować z innymi pracami

eksploatacyjnymi, jak np. planowanym nawodnieniem. Terminy wykonania prac
konserwacyjnych muszą wyprzedzać okresy intensywnej eksploatacji urządzeń. Rzeki, kanały
i rowy odwadniające powinny mieć uporządkowane koryto jesienią, w celu sprawnego
odprowadzenia wód wiosennych, konserwacja doprowadzalników, budowli piętrzących,
powinna być wykonana przed rozpoczęciem nawodnień.

Każdy obiekt melioracyjny o powierzchni ponad 300 ha powinien mieć opracowaną

instrukcję eksploatacji, w której będą zawarte informacje dotyczące obsługi urządzeń
melioracyjnych na danym obiekcie oraz zakresu ewentualnych prac remontowo–
konserwacyjnych.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Do czego służy instrukcja eksploatacji budowli wodnej?

2.

Jakie dane powinna zawierać instrukcja eksploatacji jazu?

3.

Które czynniki, wpływają na niszczenie urządzeń melioracyjnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

4.

Jakie prace konserwacyjne powinny być wykonywane na urządzeniach melioracyjnych?

5.

Kiedy powinny być wykonywane prace remontowo–konserwacyjne?

6.

W jaką dokumentację powinien być zaopatrzony duży obiekt melioracyjny?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie załączonej instrukcji eksploatacji jazu przedstaw dane, jakie ona zawiera.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować dane zawarte w załączonej instrukcji eksploatacji jazu,

2)

wypisać jakie dane techniczne są zawarte w instrukcji eksploatacji,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

załączona instrukcja eksploatacji jazu,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia

Ćwiczenie 2

Odczytaj z załączonej dokumentacji technicznej jazu informacje dotyczące rodzaju

i wymiarów jazu, rzędnych zwierciadła wody, charakterystyki urządzeń mechanicznych
i elektrycznych jazu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odczytać dane z dokumentacji technicznej,

2)

wypisać poszukiwane dane techniczne,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna jazu,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Podczas wycieczki w terenie dokonaj przeglądu technicznego sieci drenarskiej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wypisać, jakie zabiegi konserwacyjne należy wykonać po obejrzeniu urządzeń sieci
drenarskiej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

2)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

3)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Na podstawie załączonej instrukcji eksploatacji obiektu melioracyjnego oraz protokołu

przeglądu stanu technicznego obiektu, przeanalizuj niezbędne prace remontowo–
konserwacyjne, które należy wykonać oraz oceń prawidłowość funkcjonowania urządzeń
melioracyjnych na tym obiekcie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować załączoną instrukcję eksploatacji obiektu oraz protokołem stanu
technicznego,

2)

przeanalizować niezbędne prace remontowo–konserwacyjne, które trzeba wykonać na
tym obiekcie,

3)

przeanalizować prawidłowość funkcjonowania urządzeń na obiekcie,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

instrukcja eksploatacji obiektu melioracyjnego,

–

protokół przeglądu stanu technicznego obiektu melioracyjnego,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Na podstawie przedstawianej instrukcji eksploatacji obiektu melioracyjnego wypełnij

dokumentację eksploatacyjną obiektu: dziennik stanów wody, harmonogram rozrządu wód
w administrowanych systemach wodno–melioracyjnych, dziennik pracy deszczowni:

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

dokonać uważnej analizy instrukcji eksploatacji obiektu melioracyjnego,

2)

wypełnić poszczególne formularze dokumentacji eksploatacyjnej obiektu,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

instrukcja eksploatacji obiektu melioracyjnego,

–

długopis,

–

kartki papieru formatu A3,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić, jakie dane powinna zawierać instrukcja eksploatacji jazu?

2)

odczytywać dane techniczne zawarte w dokumentacji technicznej jazu?

3)

podać czynniki, które wpływają na niszczenie urządzeń melioracyjnych?

4)

wyjaśnić, jakie prace konserwacyjne powinny być wykonywane na
urządzeniach melioracyjnych?

5)

wyjaśnić, kiedy powinny być wykonywane prace remontowo–
konserwacyjne?

6)

wyjaśnić, w jaką dokumentację powinien być zaopatrzony duży obiekt
melioracyjny?

7)

wypełnić dokumenty eksploatacyjne obiektu melioracyjnego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

4.7. Eksploatacja kanałów i śluz żeglugowych

4.7.1. Materiał nauczania

Kanały żeglugowe dzielimy na:

−−−−

boczne (lateralne) biegnące wzdłuż rzeki, o spadku jednostronnym zgodnym ze spadkiem
rzeki,

−−−−

wododziałowe łączące dwie rzeki ze sobą i mające spadek dwustronny.
Ponadto rozróżniamy kanały otwarte i kanały ze śluzami. Istnieją również kanały

dojazdowe. Przepływ wody w kanale wyłącznie żeglugowym (jednocelowym) jest
nieznaczny, gdyż wywoływany jest zużyciem wody na śluzowanie statków. Nieco odmienne
są kanały wielocelowe, tj. służące jednocześnie różnym celom, np. żegludze, energetyce
wodnej, zaopatrzeniu przemysłu w wodę. Przy znacznej różnicy wysokości początku i końca
kanału jest on przedzielony przez śluzy. Skarpy kanału żeglownego dla ochrony przed
niszczącym działaniem fal umacniane są narzutem kamiennym lub żywymi roślinami
(wikliną, trzciną). Podczas eksploatacji kanału żeglownego należy konserwować umocnienia
biologiczne kanału. Narzut kamienny układany jest w pasie do 1 m w dół i w górę od
normalnego poziomu wody w kanale, natomiast przy silnym ruchu taboru żeglugowego
powinna być przykryta cała skarpa. Nadwodna część narzutu powinna być wypełniona ziemią
roślinną i obsiana trawą. Innym wskazanym rozwiązaniem bywa umocnienie łączone roślinno
– kamienne, gdyż rośliny rosnąc na narzucie chronią go dodatkowo przed niszczącym
działaniem fal spowodowanych ruchem statków. Gdy poziom wody w kanale jest wyższy niż
poziom wody gruntowej, to kanał powinien być uszczelniany. Uszczelniać je należy za
pomocą ekranów iłowych, ścianek szczelnych lub zastrzyków cementowych. Dno kanału
powinno być wyłożone warstwą gliny, którą podczas eksploatacji należy zabezpieczać przed
zniszczeniem przez kotwice barek i holowników za pomocą żwirowej masy ochronnej.

Jedną z najważniejszych budowli na kanałach żeglownych jest śluza komorowa.

Zadaniem śluz komorowych jest umożliwienie taborowi pływającemu pokonania spiętrzenia
wytworzonego przez jaz i przepłynięcie z dolnego stanowiska do stanowiska górnego lub
odwrotnie. Po obu stronach komory znajdują się zamknięcia oddzielające ją od stanowiska
dolnego i górnego. W bocznych murach śluzy znajdują się kanały obiegowe z zasuwami, za
pomocą, których śluza może być napełniana lub opróżniana. Przy dużych różnicach
poziomów wody rzędu kilkunastu metrów stosuje się zamiast śluz komorowych podnośnie
mechaniczne. Powyżej i poniżej śluz komorowych znajdują się poszerzone części kanałów,
tzw. awanporty, w których statki i barki mogą oczekiwać na śluzowanie.

Jeżeli chcemy prześluzować statek z wyższego poziomu na niższy poziom w przypadku,

gdy komora śluzy jest napełniona wodą, postępujemy następująco:

−−−−

otwieramy górne wrota,

−−−−

wprowadzamy statek do komory,

−−−−

zamykamy górne wrota,

−−−−

wypuszczamy wodę z komory do dolnej wody,

−−−−

gdy poziom wody w komorze zrówna się z poziomem dolnej wody, otwieramy wrota
dolne i wypuszczamy statek na dolną wodę.
Wszystkie urządzenia mechaniczne śluz żeglugowych muszą być poddawane

systematycznej kontroli stanu technicznego. Powinny one być odpowiednio konserwowane
poprzez malowanie elementów stalowych, smarowanie elementów trących.

Aby szlaki wodne mogły spełniać swoje zadanie należy je na bieżąco konserwować.

Konserwować należy zarówno rzeki żeglowne jak i kanały oraz wszystkie budowle, które
znajdują się na nich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

Kanały należy konserwować poprzez usuwanie – koszenie roślinności z dna i skarp.

Wykaszanie takie usuwa przeszkody roślinne i ułatwia swobodny odpływ wody. Wykoszona
roślinność powinna być zagrabiona, wyrzucona na brzegi i złożona w pryzmy.
W przeciętnych warunkach wykaszanie powinno być wykonywane przynajmniej dwa razy
w roku.

Należy również utrzymywać głębokość poprzez odmulanie koryt do projektowanych

rzędnych, gdyż mogłoby to doprowadzić do osiadania statków na mieliznach bądź też do
zamknięcia szlaku żeglugowego. Odmulenie można wykonywać koparkami lub refulerami.
Wydobyty namuł rozplanowuje się na brzegu lub wywozi w inne miejsce.

Należy również na bieżąco naprawiać umocnienia dna i skarp, aby ograniczyć

podmywanie brzegów lub przesiąkanie wody przez dno lub skarpy. Ubytki w ubezpieczeniu
brzegów należy uzupełniać tym samym materiałem, z którego jest wykonana pozostała część
umocnienia, czyli faszyną, żwirem lub tłuczniem, kamieniem bądź okładzinami betonowymi
lub żelbetowymi oraz folią.

Elementy betonowe budowli wodnych należy oczyszczać z porastających ją mchów lub

roślinności, uzupełniać odpryski betonu, oczyszczać i uzupełniać szczeliny dylatacyjne.
Uszkodzenia powierzchniowe naprawia się przez natryskiwanie warstwą betonu starannie
oczyszczonej powierzchni danego elementu konstrukcji. W celu lepszego powiązania
warstwy świeżego betonu ze starym należy w starym betonie zabetonować kotwy, a następnie
na kotwach umieścić siatkę zbrojeniową. Jeśli w wyniku działania korozji powstały większe
uszkodzenia, to taki element uzupełnia się w szalunku.

Konstrukcje stalowe budowli wodnych na szlakach żeglugowych pracują w dużej

wilgotności, sprzyja to ich korozji. Na intensywność przebiegu korozji duży wpływ ma
temperatura powietrza oraz kontakt konstrukcji stalowej z innymi materiałami, które chłoną
i utrzymują wilgoć przez dłuższy czas, np. drewno, beton. Dlatego też wszystkie takie
połączenia powinny być starannie oczyszczone i zabezpieczone przed korozją. W miejscach
połączenia konstrukcji stalowych z drewnem elementy drewniane należy nasycić
impregnatem, a elementy stalowe pokryć powłoką ochronną.

Ś

ródlądowe drogi wodne należy utrzymywać w sposób zapewniający bezpieczną żeglugę

poprzez:
1)

należyty stan techniczny budowli i urządzeń hydrotechnicznych służących żegludze oraz
ich właściwą obsługę,

2)

systematyczną poprawę warunków eksploatacyjnych odpowiednich do klasy drogi
wodnej,

3)

oznakowanie nawigacyjne szlaku żeglownego, budowli i urządzeń hydrotechnicznych,
przeszkód nawigacyjnych oraz budowli i linii przesyłowych krzyżujących się z drogą
wodną.

Szlak żeglowny należy oznakować znakami żeglugowymi pływającymi lub brzegowymi,

w sposób wskazujący przeszkody nawigacyjne i miejsca niebezpieczne dla żeglugi.
Zabrania się wykorzystywania znaków nawigacyjnych do cumowania lub przeciągania statku,
jak również ich uszkadzania, przemieszczania, niszczenia bądź czynienia niezdolnymi do
użytku zgodnie z przeznaczeniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jak dzielimy kanały żeglowne?

2.

Jakie działania konserwacyjne są do wykonywania na kanałach żeglownych?

3.

Jakie jest zadanie śluz komorowych?

4.

Jakie są ogólne zasady użytkowania dróg wodnych?

5.

Jak konserwować elementy betonowe i żelbetowe budowli wodnych?

6.

Jak konserwować elementy stalowe budowli wodnych?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj przedstawiony materiał filmowy przedstawiający kanał żeglowny oraz opisz

jakie urządzenia zostały pokazane oraz jakie funkcje spełniają.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

obejrzeć materiał filmowy przedstawiający kanał żeglowny,

2)

wypisać urządzenia pokazane na materiale filmowym oraz ich funkcje użyteczne,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

sprzęt audio–video,

–

materiał filmowy przedstawiający kanał żeglugowy,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wykonaj obsługę śluzy komorowej podczas wycieczki terenowej po kanale żeglownym,

przy opuszczaniu statku żeglownego z poziomu wyższego na niższy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

obejrzeć wykonanie obsługi przez wykwalifikowany personel,

2)

zapisać poszczególne czynności potrzebne do wykonania zadania,

3)

dokonać opuszczenia statku żeglownego z poziomu wyższego na niższy,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić, jak dzielimy kanały żeglowne?

2)

wymienić, działania konserwacyjne niezbędne są do wykonywania na
kanałach żeglownych?

3)

wyjaśnić, co jest zadaniem śluz komorowych?

4)

wyjaśnić, w jaki sposób przepuszcza się statek przez śluzę komorową?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4.8. Eksploatacja ujęć wód powierzchniowych i gruntowych

4.8.1. Materiał nauczania

Ujęcia wód rzek średnich i dużych – mogą być brzegowe, zatokowe, nurtowe, wieżowe.

Schemat usytuowania urządzeń wodociągowych ujęcia rzecznego, których zadaniem jest
pobór, oczyszczanie i przesyłanie wody do użytkownika jest następujący:

Rys. 3. Schemat ujęcia wody rzecznej: 1– studnia brzegowa, 2 – stacja pomp pierwszego podnoszenia,

3 – urządzenie oczyszczające, 4 – zbiornik wody czystej,5 – stacja pomp drugiego podnoszenia,

6 – zbiornik wieżowy, 7 – sieć rozdzielcza [5]

Ogólne zalecenia odnośnie usytuowania ujęć wód powierzchniowych są następujące:

−−−−

ujęcie powinno być położone na wklęsłym brzegu rzeki, w miejscu gdzie przebiega nurt
rzeczny,

−−−−

miejsce ujęcia znajdować się musi na odcinku rzeki położonym powyżej miasta, aby
uniknąć zanieczyszczeń wody odprowadzanej z miasta ściekami,

−−−−

wokół miejsca ujęcia należy stworzyć pewien obszar ochronny, który przyczynia się do
poprawy stanu czystości wody.
Woda rzeczna może być pobierana za pomocą przewodów ssawnych umieszczonych

bezpośrednio w korycie rzeki albo ze studzien lub zatok zbudowanych na jej brzegu.

Ujęcia wód podziemnych są to głównie ujęcia wód gruntowych za pomocą studni. Przy

zastosowaniu studni szybowych z filtrami pewna liczba filtrów poziomych, rozchodzących się
promieniście, doprowadza wodę do studni. Studnie szybowe z filtrami bywają niekiedy
wykonywane również pod dnem rzek. W tym wypadku woda przesiąkając przez
przepuszczalne podłoże koryta rzecznego oczyszcza się i przewody zbiorcze umieszczone
pod dnem ujmują wodę rzeczną lepszej jakości.

Ogólny schemat usytuowania urządzeń wodociągowych przy ujęciu wód podziemnych za

pomocą studni jest następujący:

Rys. 4. Schemat ujęcia wody gruntowej – 1 – studnia, 2 – stacja pomp,

3 – zbiornik wieżowy, 4 – sieć rozdzielcza, S – miasto [5]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie mogą być ujęcia wód z rzek średnich i dużych?

2.

Jak powinny być usytuowane ujęcia wód powierzchniowych?

3.

Z jakich elementów składa się ujęcie wody gruntowej?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykorzystując załączoną instrukcję eksploatacji ujęcia wody powierzchniowej określ

podstawowe zasady eksploatacji ujęcia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować załączoną instrukcję eksploatacji ujęcia wody powierzchniowej,

2)

wypisać najważniejsze czynniki wpływające na prawidłowość eksploatacji ujęcia,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

instrukcja eksploatacji ujęcia wody powierzchniowej,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Na podstawie odbytej wycieczki terenowej określ zasady obsługi ujęcia wody gruntowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zaplanować poszczególne czynności związane z obsługą tego ujęcia,

2)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

3)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

instrukcja eksploatacji ujęcia wody powierzchniowej,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić, jakie mogą być ujęcia wód z rzek średnich i dużych?

2)

wyjaśnić, jak powinny być usytuowane ujęcia wód powierzchniowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

3)

wymienić z jakich elementów składa się ujęcie wody gruntowej?

4)

wyjaśnić, jak powinna być prowadzona eksploatacja ujęcia wody
powierzchniowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

4.9. Pompownie wody

4.9.1. Materiał nauczania

Pompownie służą do przerzucania wody nagromadzonej w zawalu podczas

długotrwałych wezbrań rzek. Pompownie pracują w okresach wysokich stanów wody na
rzece. Przepompownia powinna umożliwić odprowadzenie wód roztopowych oraz
opadowych tak szybko, aby nie nastąpiły zalania pobliskich, sąsiadujących z rzeką terenów.
Od ustawienia pompy zależy sposób zanurzenia części ssącej i położenia, lewaru,
przepompownie o zanurzonym wirniku pompy rozpoczynają pompowanie automatycznie.
W celu zatrzymania ruchu pompy należy zamknąć wodę specjalnym zaworem, aby nie
wracała z powrotem do zawala. Stacja pomp powinna być zaopatrzona w taką liczbę
zespołów urządzeń pompowych, aby w okresach remontu wydajność pompowni nie ulegała
zmianie.

W celu zapewnienia prawidłowej obsługi stacji pomp należy:

−−−−

opracować szczegółową instrukcję obsługi i konserwacji pomp i zespołów urządzeń,

−−−−

zapoznać pracowników obsługi z instrukcją i kontrolować jej przestrzeganie,

−−−−

zapisywać obserwacje i spostrzeżenia w dziennikach pracy pompowni.
Zespoły i agregaty rezerwowe należy sprawdzać, co 10 dni. Zaleca się kolejne

użytkowanie podobnych agregatów. Usuwanie w porę drobnych uszkodzeń i usterek,
przyczyni się do zwiększenia pewności działania pompowni i do zmniejszenia nakładów na
kapitalne remonty. Części zapasowe, zwłaszcza ulegające stałemu zużyciu, jak np. szczotki
do silników, złącza elastyczne do sprzęgieł, niektóre łożyska, wał, wirniki powinny być
grupowane według przeznaczenia i możliwości ich użycia.

Gospodarka elektryczna jako ściśle związana z pracą pompowni powinna zapewnić:

−−−−

pewność zaopatrzenia pompowni w energię elektryczną,

−−−−

uzyskanie najniższych norm zużycia energii elektrycznej na jednostkę produkcyjną,

−−−−

zachowanie wysokiego współczynnika cos

ϕ

– współczynnik mocy oznaczający stosunek

mocy czynnej do mocy pozornej,

−−−−

przeprowadzenie

we

właściwym

czasie

bieżących

i

planowych

remontów

zapobiegawczych.

Personel obsługujący dział elektryczny stacji pomp musi znać i przestrzegać przepisy bhp.
Instrukcja obsługi zespołów pompowych powinna obejmować:

−−−−

wyliczenie zasadniczych części zespołu (agregatu) biorących udział w pracy agregatu,
niezbędnych do przeprowadzenia rozruchu, kontroli prawidłowości eksploatacji
i zatrzymania agregatu,

−−−−

czynności przygotowawcze do uruchomienia agregatu,

−−−−

sposób uruchomienia,

−−−−

nadzór w czasie pracy,

−−−−

sposób zatrzymywania,

−−−−

występujące uszkodzenia i ich usuwanie,

−−−−

konserwację w czasie postoju.
Konserwacja urządzeń stacji pomp obejmuje czynności zmniejszające tempo zużycia

elementów lub części tych urządzeń i umożliwiające normalne ich użytkowanie a więc:

−−−−

smarowanie maszyn,

−−−−

zabezpieczenie powierzchni metalowych przed korozją oraz części drewnianych przed
gniciem i butwieniem,

−−−−

utrzymanie obiektu w czystości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

W celu zagwarantowania prawidłowej pracy pomp należy przestrzegać okresowych

przeglądów pomp oraz czuwać nad terminową realizacją planu remontów.

Podczas przeglądu okresowego należy:

−−−−

dokonać lustracji zewnętrznej silnika i pompy oraz sprawdzić ich pracę,

−−−−

częściowo lub całkowicie rozmontować zespół pompowy,

−−−−

wykonać zestawienie wstępne niezbędnych prac w karcie remontowej.

Pracownik obsługujący pompownię – operator pompowni powinien codziennie zapisywać
stany wody na wlocie i zrzucie z pompowni i ilość pracy pomp w dzienniku pompowni.
Ponadto w okresie letnim jest zobowiązany do czyszczenia kraty wlotowej do pompowni
z zatrzymującej się roślinności, gałęzi i innych nieczystości. Natomiast w zimę powinny być
odkute z lodu wloty do pompowni.

Należy zwrócić uwagę, że w chwili obecnej coraz więcej stacji pomp jest wyposażonych

w nowoczesne agregaty pompowe zatapialne. W przypadku zainstalowania takich agregatów
niejednokrotnie mamy zainstalowane czujniki włączania się i wyłączania agregatów
pompowych w zależności od stanu wody na zbiorniku wyrównawczym. Nowoczesne
agregaty pompowe pozwalają na prawie bezobsługową pracę pompowni, istnieje tylko
potrzeba usuwania nieczystości na wlocie do pompowni.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Do jakich celów budowane są pompownie?

2.

Co należy wykonać w celu zapewnienia prawidłowej obsługi pomp?

3.

Co powinna zawierać instrukcja obsługi stacji pomp?

4.

Gdzie zapisywane są dane określające ilość pracy pomp?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie instrukcji obsługi pomp, wymień zakres obowiązków operatora pompowni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować instrukcję obsługi pomp,

2)

wypisać zakres czynności i obowiązków operatora pompowni,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

instrukcja obsługi pomp,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Podczas wycieczki terenowej dokonaj rozruchu agregatów pompowych na

przepompowni wody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować instrukcję obsługi pomp,

2)

załączyć w odpowiedniej kolejności wszystkie agregaty pompowe,

3)

wyłączyć agregaty pompowe,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

instrukcja obsługi pomp,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.9.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wymienić, do jakich celów budowane są pompownie?

2)

wyjaśnić, co należy wykonać w celu zapewnienia prawidłowej obsługi
pomp?

3)

wymienić, co powinna zawierać instrukcja obsługi stacji pomp?

4)

wymienić, jaki jest zakres obowiązków operatora pompowni?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

4.10. Obsługa urządzeń rozprowadzających wodę

4.10.1. Materiał nauczania

Do urządzeń rozprowadzających wodę w melioracjach podstawowych zalicza się:

−−−−

kanały otwarte wraz z budowlami, doprowadzającymi wodę do punktów rozbioru na
terenach nawadnianych,

−−−−

rurociągi grawitacyjne lub ciśnieniowe wraz z budowlami, doprowadzające wodę do
punktów rozbioru na terenach nawadnianych.
Eksploatacja kanałów i rurociągów polega na:

−−−−

doprowadzeniu tymi urządzeniami potrzebnej ilości wody do terenów nawadnianych,

−−−−

utrzymaniu kanałów i rurociągów w stałej sprawności technicznej.
Doprowadzenie potrzebnej ilości wody uzyskuje się przez odpowiednie manipulowanie

budowlami piętrzącymi i rozrządowymi, zgodnie z instrukcją eksploatacji i obsługi.
W instrukcji tej powinny być podane poglądowe plany sytuacyjne z naniesionymi kanałami
i rurociągami oraz ponumerowanymi budowlami. Dla każdej budowli powinien być
określony czas jej otwarcia lub zamknięcia oraz kierunek doprowadzania wody i ilość.

Konserwacja kanałów polega na odmuleniu dna, koszeniu skarp, naprawie uszkodzeń

w umocnieniach skarp i dna oraz naprawie uszkodzeń w budowlach piętrzących
i rozrządowych.

Do odmulania dna jest potrzebna znajomość projektowanej głębokości kanału, rzędnych

jego dna i wielkości spadku. Przekrój poprzeczny i podłużny kanału po odmuleniu powinny
mieć wymiary projektowane.

Skarpy kanałów powinno kosić się co najmniej dwa razy w roku. Porośnięte skarpy

utrudniają przepływ wody, co powoduje takie skutki jak zamulanie. Skoszoną roślinność
należy od razu wygrabiać z rowu i rozrzucić, aby mogła szybko wyschnąć, a wysuszoną
usunąć. W żadnym przypadku nie wolno pozostawiać skoszonej roślinności na skarpach, gdyż
może ona spłynąć z wodą i zatamować budowle piętrzące i rozrządowe.

Zauważone uszkodzenia w umocnieniach skarp i dna należy niezwłocznie naprawić.

Uszkodzone umocnienia naprawia się w ten sam sposób, jak były wykonywane umocnienia
projektowe. Opóźnienia w naprawie umocnień powodują powiększanie się uszkodzeń,
a zatem zwiększają zapotrzebowanie nakładów, materiałów i robocizny na ich późniejsze
naprawianie. Zauważone uszkodzenia w budowlach piętrzących i rozrządowych powinny być
również niezwłocznie naprawione. Opóźnienie naprawy może spowodować zniszczenie całej
budowli i potrzebę jej nowego wykonania.

W okresie poprzedzającym spływ należy podnieść na maksymalną wysokość wszystkie

zamknięcia piętrzące wodę na budowlach, usunąć śnieg, lód oraz wszelkie zanieczyszczenia
z przewodów budowli i ich sąsiedztwa oraz usunąć wszelkie zanieczyszczenia i ewentualne
lokalne zaspy śnieżne.

Obsługa budowli (zastawek piętrzących, przepustów piętrzących) na kanałach powinna

być oparta o instrukcję eksploatacji nawadnianego obiektu. Przy takich budowlach powinno
się zwracać szczególną uwagę na szczelność zamknięć szandorowych tych budowli oraz na
ewentualne ubytki w konstrukcji betonowej tych budowli oraz na ich możliwe zamulenie.

Rurociągi ciśnieniowe składają się z rur, kształtek i osprzętu. W praktyce stosuje się rury

stalowe, żeliwne, betonowe, żelbetowe i z tworzyw sztucznych. Wybór i rodzaj rury zależy od
przewidywanego ciśnienia w rurociągu, gruntu, przewidywanych obciążeń zewnętrznych oraz
czynników techniczno–ekonomicznych.

Obsługa rurociągów ciśnieniowych polega na okresowym ich przepłukiwaniu

strumieniem wody pod dużym ciśnieniem oraz na usuwaniu nieszczelności przy zaworach
i hydrantach. W miejscach nieszczelności woda z rurociągu wypływa na teren i powoduje

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

jego rozmycie. Po zauważeniu takiego przecieku należy miejsce jego występowania oznaczyć
i wyłączyć rurociąg z pracy. Następnie odkopać rurociąg w oznaczonym miejscu, wykonać
naprawę uszkodzonego urządzenia i ponownie zasypać, starannie ubijając grunt w wykopie.

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie urządzenia zalicza się do rozprowadzających wodę w melioracjach podstawowych?

2.

Na czym polega konserwacja kanałów otwartych?

3.

Do jakich rzędnych wykonujemy odmulenie dna kanału?

4.

Ile razy w ciągu roku powinny być koszone skarpy kanału?

5.

Z jakich materiałów wykonuje się rury używane w rurociągach ciśnieniowych?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie obejrzanego materiału filmowego, przedstaw, jakie zabiegi remontowo–

konserwacyjne należy wykonać na kanale doprowadzającym wodę do nawodnień oraz na
budowlach tam usytuowanych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

obejrzeć materiał filmowy przedstawiający system rozprowadzania wody,

2)

wypisać potrzebne zabiegi remontowo–konserwacyjne, które należy wykonać na
pokazanych urządzeniach,

3)

scharakteryzować sprzęt i materiały potrzebne do wykonania zabiegów konserwacyjnych,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

sprzęt audio–video,

–

materiał filmowy przedstawiający system rozprowadzania wody,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Podczas wycieczki terenowej dokonaj rozruchu sieci rurociągów ciśnieniowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

brać udział w wyciecze terenowej,

2)

przeanalizować instrukcję obsługi rurociągu ciśnieniowego,

3)

dokonać rozruchu rurociągu ciśnieniowego poprzez włączenie dopływu wody do
rurociągu,

4)

sprawdzić szczelność rurociągu ciśnieniowego,

5)

wyłączyć dopływ wody do rurociągu ciśnieniowego,

6)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

7)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

instrukcja obsługi rurociągu ciśnieniowego,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wymienić, jakie urządzenia zalicza się do rozprowadzających wodę
w melioracjach podstawowych?

2)

wyjaśnić, na czym polega konserwacja kanałów otwartych?

3)

wyjaśnić, do jakich rzędnych wykonujemy odmulenie dna kanału?

4)

wyjaśnić, ile razy w ciągu roku powinny być koszone skarpy kanału?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Dodatkowo otrzymałeś oddzielną kartkę na brudnopis, ponieważ w niektórych pytaniach
musisz dokonać obliczeń.

5.

Test zawiera 21 zadań dotyczących planowania zabudowy potoków górskich. Są to
zadania wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

6.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, prawidłową odpowiedź
zaznacz X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później .

8.

Na rozwiązanie testu masz 30 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Łata wodowskazowa służy do pomiaru
a)

prędkości wody.

b)

rumowiska.

c)

stanów wody.

d)

przepływu.

2.

Limnigraf służy do
a)

ciągłej rejestracji stanu i zmian poziomu wody.

b)

pomiaru grubości lodu.

c)

pomiaru natężenia rumowiska.

d)

pomiaru temperatury wody.

3.

Młynek hydrometryczny służy do
a)

pomiaru głębokości.

b)

pomiaru prędkości wody.

c)

pomiaru wysokości wody,

d)

pomiaru zanieczyszczenia wody.

4.

Odmulanie koryta rzeki należy zacząć
a)

od źródeł.

b)

od ujścia.

c)

od miejsca największego zamulenia.

d)

jest to bez znaczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

5.

Budowle regulacyjne dzielimy na
a)

pionowe i poziome.

b)

podłużne i prostopadłe.

c)

lekkie i ciężkie.

d)

podwodne i nadwodne.

6.

Drogę filtracji pod wałem wydłuża
a)

ława przywałowa.

b)

przejazd wałowy.

c)

narzut kamienny.

d)

schody wałowe.

7.

Budowlą wałową jest
a)

przepust.

b)

jaz.

c)

bystrotok.

d)

zapora przeciwrumowiskowa.

8.

Sztuczne zbiorniki wodne powstają w wyniku
a)

naniesionego rumowiska.

b)

nawadniania użytków rolnych.

c)

przegrodzenia doliny rzeki.

d)

powodzi.

9.

Obwałowania powinny być koszone w ciągu roku
a)

1 raz.

b)

co miesiąc.

c)

co 3 miesiące.

d)

2 razy.

10. Stacje pomp służą do

a)

odprowadzania wód z zawala.

b)

pompowania rumowiska.

c)

pompowania zaczynu cementowego.

d)

pompowania ciśnienia atmosferycznego.

11. Na rzece może być zlokalizowany

a)

przepust wałowy.

b)

przepust piętrzący.

c)

wieża ciśnień.

d)

zraszacz.

12. Budowlą piętrzącą jest

a)

przepławka.

b)

bystrotok.

c)

most żelbetowy.

d)

jaz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

13 W systemie nawodnień rozprowadza wodę

a)

zapora ziemna.

b)

przetamowanie.

c)

kanał otwarty.

d)

akwedukt.

14. Ujęciem wody powierzchniowej jest

a)

bystrotokowe.

b)

deszczowniane.

c)

filarowe.

d)

brzegowe.

15. Każdy zbiornik wodny powinien być zaopatrzony w

a)

zestawienie robocizny.

b)

przedmiar robót.

c)

kosztorys inwestorski.

d)

instrukcję eksploatacji.

16. Najbardziej niekorzystne zjawisko działające na budowle wodne to

a)

zanieczyszczenie wody.

b)

zanieczyszczenie powietrza.

c)

zamulenie.

d)

zjawisko filtracji.

17. Skarpa zbiornika wodnego mająca styk z wodą nazywa się

a)

odpowietrzna.

b)

ruchoma.

c)

grawitacyjna.

d)

odwodna.

18. Śluzy komorowe na kanałach żeglownych służą do

a)

spiętrzania wody.

b)

kruszenia pokrywy lodowej.

c)

przemieszczania statków.

d)

usuwania namułów rzecznych.

19. Poziom wody na łacie wodowskazowej odczytuje się z dokładnością do

a)

1cm.

b)

2 cm.

c)

5 mm.

d)

1 mm.

20. Materiał kładziony na skarpę odpowietrzną zapobiegający wymywaniu cząstek gruntu

podczas powodzi kiedy występuje przeciek na obwałowaniu nazywamy

a)

geowłókniną.

b)

bentomatą.

c)

folią.

d)

narzutem kamiennym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

21. Budowlą wałową jest

a)

ś

luza.

b)

zastawka.

c)

mnich.

d)

akwedukt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko:……………………………………………………..

Obsługa urządzeń i obiektów hydrotechnicznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

21

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

53

6. LITERATURA

1.

Byczkowski A.: Hydrologia. Tom 1. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1996

2.

Ciepielowski A., Kiciński T.: Budownictwo wodne. Cz. I. WSiP, Warszawa 1990

3.

Pałys F, Smoręda Z.: Poradnik technika melioranta. PWRiL, Warszawa 1982

4.

Praca zbiorowa – Poradnik majstra budowlanego. WRiL, Warszawa 1971

5.

Rytel Z.: Budownictwo i melioracje WSiP, Warszawa 1969

6.

Szynkaruk M.: Instrukcja eksploatacji pompownia Wilków I. Gm. Wilków, 2002

7.

Zawada E, śbikowski A.: Budownictwo wodne. Część 2. WSiP,Warszawa 1991

8.

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne. Dz.U. 2001 Nr 115 poz. 1229 z późn.
zmianami

9.

Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane z późn. zmianami.

Czasopisma: Gospodarka Wodna, Inżynieria i Budownictwo