„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Grzegorz Lipczuk

Wykonywanie robót melioracyjnych
712[03].Z1.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Piotr Miłosz
mgr inż. Daniel Kózka



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Grzegorz Lipczuk



Konsultacja:
mgr inż. Krzysztof Wojewoda

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 712[03].Z1.03
„Wykonywanie robót melioracyjnych”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu monter budownictwa wodnego.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

4

2. Wymagania wstępne

6

3. Cele kształcenia

7

4. Materiał nauczania

8

4.1. Podział melioracji rolnych

8

4.1.1. Materiał nauczania

8

4.1.2. Pytania sprawdzające

9

4.1.3. Ćwiczenia

9

4.1.4. Sprawdzian postępów

9

4.2. Czynniki warunkujące prawidłowy rozwój roślin

10

4.2.1. Materiał nauczania

10

4.2.2. Pytania sprawdzające

11

4.2.3. Ćwiczenia

11

4.2.4. Sprawdzian postępów

12

4.3. Przyczyny i objawy nadmiaru i niedoboru wody w glebach

13

4.3.1. Materiał nauczania

13

4.3.2. Pytania sprawdzające

14

4.3.3. Ćwiczenia

15

4.3.4. Sprawdzian postępów

15

4.4. Sposoby obniżania poziomu wód gruntowych

17

4.4.1. Materiał nauczania

17

4.4.2. Pytania sprawdzające

17

4.4.3. Ćwiczenia

18

4.4.4. Sprawdzian postępów

18

4.5. Odwadnianie siecią rowów otwartych

19

4.5.1. Materiał nauczania

19

4.5.2. Pytania sprawdzające

24

4.5.3. Ćwiczenia

24

4.5.4. Sprawdzian postępów

25

4.6. Osuszanie gruntów za pomocą drenowania

27

4.6.1. Materiał nauczania

27

4.6.2. Pytania sprawdzające

31

4.6.3. Ćwiczenia

31

4.6.4. Sprawdzian postępów

32

4.7. Odwadnianie terenów depresyjnych

33

4.7.1. Materiał nauczania

33

4.7.2. Pytania sprawdzające

33

4.7.3. Ćwiczenia

33

4.7.4. Sprawdzian postępów

34

4.8. Nawadnianie użytków rolnych

35

4.8.1. Materiał nauczania

35

4.8.2. Pytania sprawdzające

38

4.8.3. Ćwiczenia

38

4.8.4. Sprawdzian postępów

39

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

4.9. Rolnicze wykorzystanie ścieków

40

4.9.1. Materiał nauczania

40

4.9.2. Pytania sprawdzające

41

4.9.3. Ćwiczenia

42

4.9.4. Sprawdzian postępów

42

4.10. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska obowiązujące podczas wykonywania robót
melioracyjnych

43

4.10.1. Materiał nauczania

43

4.10.2. Pytania sprawdzające

44

4.10.3. Ćwiczenia

44

4.10.4. Sprawdzian postępów

45

5. Sprawdzian osiągnięć

46

6. Literatura

51

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wykonywaniu robót

melioracyjnych.

W poradniku zamieszczono:

1.

Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2.

Cele kształcenia tej jednostki modułowej.

3.

Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ć

wiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną

literaturę oraz inne źródła informacji. Obejmuje on również:

−−−−

pytania sprawdzające wiedzę niezbędną do wykonania ćwiczeń,

−−−−

ć

wiczenia zawierające polecenie, sposób wykonania oraz wyposażenie stanowiska

pracy,

−−−−

sprawdzian postępów, sprawdzający poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń.

Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co

oznacza, że opanowałeś materiał albo nie. Zaliczenie ćwiczeń jest dowodem osiągnięcia
umiejętności określonych w tej jednostce modułowej. Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem
tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne
sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
4.

Zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej
jednostki. Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.

Jednostka modułowa: Wykonywanie robót melioracyjnych, której treść teraz poznasz jest

jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z budownictwem wodnym.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny

pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

Schemat układu jednostek modułowych

712[03].Z1

Technologia robót hydrotechnicznych

712[03].Z1.01

Organizowanie stanowiska pracy

712[03].Z1.02

Wykonywanie pomiarów zwi

ą

zanych z robotami

hydrotechnicznymi

712[03].Z1.03

Wykonywanie robót melioracyjnych

712[03].Z1.04

Wykonywanie robót ziemnych

i pogł

ę

biarskich

712[03].Z1.05

Wykonywanie budowli regulacyjnych

712[03].Z1.06

Zabudowa potoków górskich

712[03].Z1.07

Wykonywanie budowli pi

ę

trz

ą

cych

712[03].Z1.08

Wykonywanie zabezpiecze

ń

przeciwpowodziowych

712[03].Z1.09

Wykonywanie sieci wodoci

ą

gowych i kanalizacyjnych

712[03].Z1.10

Obsługa urz

ą

dze

ń

i obiektów

hydrotechnicznych

712[03].Z1.11

Wykonywanie konserwacji

i naprawy budowli wodnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,

−

rozpoznawać podstawowe materiały budowlane,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
ś

rodowiska,

−

magazynować, składować i transportować materiały budowlane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zorganizować stanowisko pracy do wykonywania robót melioracyjnych,

−

rozróżnić rodzaje melioracji rolnych,

−

określić czynniki warunkujące życie i rozwój roślin,

−

scharakteryzować przyczyny oraz objawy nadmiaru i niedoboru wody w glebach,

−

określić sposoby obniżania zwierciadła wody gruntowej,

−

posłużyć się dokumentacją techniczną wodno-melioracyjną,

−

dobrać materiały, narzędzia i sprzęt do wykonywania określonych robót melioracyjnych,

−

dobrać odzież ochronną oraz sprzęt ochrony indywidualnej,

−

wykonać prace związane z odwodnieniem gruntów rowami otwartymi,

−

rozróżnić rodzaje drenów oraz określić sposoby ich wykonywania,

−

określić zasady osuszania użytków rolnych za pomocą drenowania,

−

rozróżnić elementy systemów drenarskich,

−

wykonać roboty drenarskie,

−

określić zasady odwadniania terenów depresyjnych,

−

wykonać budowle na rowach i kanałach wodno-melioracyjnych,

−

obsłużyć pompownie melioracyjne,

−

rozróżnić rodzaje nawodnień,

−

określić zasady wykonywania nawodnień grawitacyjnych i mechanicznych,

−

wykonać prace związane z nawadnianiem grawitacyjnym użytków rolnych,

−

rozróżnić elementy deszczowni,

−

obsłużyć deszczownie,

−

scharakteryzować sposoby oczyszczania i rolniczego wykorzystywania ścieków,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska podczas wykonywania robót melioracyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

4.

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Podział melioracji rolnych

4.1.1.

Materiał nauczania

Melioracje wodne polegają na regulacji stosunków wodno-powietrznych w celu

polepszenia zdolności produkcyjnej gleby, ułatwienia jej uprawy oraz na ochronie użytków
rolnych przed powodziami.

Podziału melioracji możemy dokonać według zadań, jakie spełniają jak i „Prawa wodnego”.

Melioracje „Prawo wodne” dzieli według występujących urządzeń.
Urządzenia melioracji wodnych dzielą się na podstawowe i szczegółowe, w zależności od ich
funkcji i parametrów.

Do urządzeń melioracji wodnych podstawowych zalicza się:

1.

budowle piętrzące, budowle upustowe oraz obiekty służące do ujmowania wód,

2.

stopnie wodne, zbiorniki wodne,

3.

kanały, wraz z budowlami związanymi z nimi funkcjonalnie,

4.

rurociągi o średnicy co najmniej 0,6 m,

5.

budowle regulacyjne oraz przeciwpowodziowe,

6.

stacje pomp, z wyjątkiem stacji wykorzystywanych do nawodnień ciśnieniowych.
Do urządzeń melioracji wodnych szczegółowych zalicza się:

1.

rowy wraz z budowlami związanymi z nimi funkcjonalnie,

2.

drenaże,

3.

rurociągi o średnicy poniżej 0,6 m,

4.

stacje pomp do nawodnień ciśnieniowych,

5.

ziemne stawy rybne,

6.

groble na obszarach nawadnianych,

7.

systemy nawodnień grawitacyjnych i ciśnieniowych
Urządzenia melioracji wodnych podstawowych stanowią własność Skarbu Państwa i są

wykonywane na jego koszt, a wykonywanie urządzeń melioracji wodnych szczegółowych
należy do właścicieli gruntów.

Melioracje według zadań, jakie spełniają możemy podzielić na odwodnienia

i nawodnienia.
Odwodnienia (osuszenia) i nawodnienia są to zabiegi techniczne stosowane w rolnictwie dla
podniesienia wydajności gleby. Mają one na celu regulowanie stosunków wodnych w glebach
poprzez osuszanie terenów, w których występuje nadmiar wody, lub tez nawadnianie tych
gruntów, gdzie występuje jej niedobór. Zmniejszenie lub zwiększenie wilgoci zmienia udział
procentowy powietrza glebowego, niezbędnego do prawidłowego rozwoju masy korzeniowej

Osuszanie terenów rolniczych stosowane jest wówczas, gdy ilość opadów oraz ilość

napływającej wody na teren meliorowany przewyższa spływ wody, parowanie i transpirację
roślin. Osuszenia stosowane są również wówczas, gdy ze względu na budowę profilu
glebowego (nieprzepuszczalne podłoże, zażelazienie gleby), występuje nadmiar wody
w wierzchnich warstwach gleby.

Nawodnienia stosowane są, gdy rozchód wody na parowanie terenowe i transpirację

roślin jest większy od opadów oraz dopływu wody na meliorowany teren. Ponadto stosuje się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

je wówczas, gdy występuje niedobór wody w wierzchnich warstwach gleby (mała pojemność
wodna, duża przepuszczalność gleby) dla właściwego rozwoju roślin.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Na czym polegają melioracje wodne?

2.

Jak dzieli się melioracje?

3.

Jakie urządzenia melioracji wodnej występują w podziale według „Prawa wodnego”?

4.

Jakie urządzenia wchodzą w skład melioracji podstawowych?

5.

Jakie urządzenia wchodzą w skład melioracji szczegółowych?

6.

Jak dzieli się melioracje według zadań, jakie spełniają?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie informacji zawartych w tabeli z wymienionymi urządzeniami

melioracyjnymi uporządkuj je przypisując odpowiednio do urządzeń podstawowych lub
szczegółowych melioracji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać uważnie tabele z wymienionymi urządzeniami melioracyjnymi,

2)

wypisać w słupkach urządzenia melioracji podstawowej i szczegółowej,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności i wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

tabela zawierająca nazwy urządzeń melioracji szczegółowej i podstawowej,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcie melioracje wodne?

2)

dokonać podziału melioracji wodnych?

3)

wymienić urządzenia melioracji podstawowych?

4)

wymienić urządzenia melioracji szczegółowych?

5)

określić na czym polega osuszanie?

6)

określić na czym polega nawadnianie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

4.2.

Czynniki warunkujące prawidłowy rozwój roślin

4.2.1.

Materiał nauczania

Wzrost i rozwój roślin odbywa się w wyniku skoordynowanego działania wielu

ś

rodowiskowych czynników wewnętrznych jak i zewnętrznych. Mogą one mieć charakter

abiotyczny (fizyczny, chemiczny) lub biotyczny. Czynniki biotyczne oznaczają czynniki
ś

rodowiska występujące w wyniku oddziaływania żywych organizmów w sposób bezpośredni

lub pośredni na inne żywe organizmy. Czynniki biotyczne regulują rozmieszczenie
i liczebność populacji roślin i zwierząt, powstają w wyniku oddziaływania jednych
organizmów na drugie poprzez: symbiozę, pasożytnictwo, drapieżnictwo, kooperację,
konkurencję biologiczną wewnątrzgatunkową i międzygatunkową, oddziaływania troficzne
(sieć troficzna, łańcuch pokarmowy), życie społeczne (społeczne owady), zachowania
socjalne (terytorializm), czynniki chorobotwórcze i in. Do czynników biotycznych zalicza się
również działalność człowieka.

Do najważniejszych abiotycznych, czyli nieożywionych czynników środowiskowych

zalicza się temperaturę, światło, dostępność wody i składników mineralnych podłoża
i atmosfery. Działanie wszystkich tych czynników ma charakter kompleksowy. Światło
i temperatura otoczenia najczęściej zmieniają się w cyklu dobowym i rocznym. Efekt
oddziaływania poszczególnego czynnika może być odmienny dla różnych organów oraz faz
rozwojowych roślin. Wszystkie te czynniki muszą występować w wystarczającej ilości.
Według „prawa minimum” Lebiega plon roślin zależy w głównej mierze od tego czynnika,
który występuje w najmniejszej ilości, nawet gdy wszystkie pozostałe reprezentowane są
w większym stopniu. W cyklu życiowym rośliny mogą występować okresy krytyczne, czyli
okresy szczególnej wrażliwości na brak lub nadmiar danego czynnika. Schelford określił, że
nie tylko niedobór, ale i nadmiar jest szkodliwy dla organizmu.

Światło słoneczne – jest istotnym czynnikiem środowiskowym, odgrywającym ważną rolę
w regulacji metabolizmu i morfogenezy roślin. Głównym źródłem światła na Ziemi jest
ś

wiatło słoneczne, które jest podstawowym źródłem energii wykorzystywanej przez rośliny

w procesie fotosyntezy, przetwarzającym energię promieniowania w energię chemiczną,
magazynowaną w substancjach zapasowych. Światło reguluje także proces transpiracji
w tym otwierania się aparatów szparkowych. Szparki otwierają się na ogół na świetle,
w warunkach dobrego zaopatrzenia rośliny w wodę i małego stężenia, CO

2

w przestworach

międzykomórkowych przez co wzmaga się proces transpiracji. Ciemność, niedostatek wody
i zwiększone stężenie CO

2

w tkance roślinnej powoduje zamknięcie szparek. Całokształt

procesów wzrostu i rozwoju roślin, które są indukowane przez światło, a niezależne od
fotosyntezy, nazywamy fotomorfogenezą. Procesy te zachodzą podczas całego cyklu
ż

yciowego rośliny i obejmują dojrzewanie i kiełkowanie nasion, zielenienie roślin,

kwitnienie, wytwarzanie owoców i proces starzenia się.

Temperatura – aktywność metaboliczna organizmów roślinnych zależy bezpośrednio od
temperatury środowiska. Szybkość procesów biochemicznych w roślinach warunkowana
czynnikiem termicznym zmienia się zgodnie z regułą van’t Hoffa, która mówi, że
podniesienie temperatury o 10

0

C mniej więcej podwaja szybkość reakcji. Temperatura

wpływa na proces fotosyntezy, największe natężenie fotosyntezy w warunkach naturalnych
przypada na temperatury w granicach między 20 a 30

0

C. Dalszy wzrost temperatury

powoduje spadek intensywności fotosyntezy, a w temperaturze 30-40

0

C następuje jej

całkowite wstrzymanie. Temperatura jest jednym z najważniejszych czynników abiotycznych
mających wpływ na proces oddychania. W granicach 5-25

0

C oddychanie większości roślin

zwiększa się nieco bardziej niż dwukrotnie gdy temperatura wzrośnie o 10

0

C. Dalsze

zwiększanie temperatury pociąga za sobą zwiększenie oddychania, ale wolniejsze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Temperatura powyżej 40-45

O

C powoduje uszkodzenie tkanki i zmniejszenie intensywności

oddychania. Poza wpływem na metabolizm stosunki cieplne otoczenia w dużym stopniu
oddziaływują indukcyjnie na wzrost i rozwój roślin.

Woda – procesy syntezy biochemicznej odbywają się tylko przy dostatecznym nasyceniu rośliny
wodą, warunkującym właściwe uwodnienie plazmy. Woda w organizmach roślin pełni bardzo
ważną rolę, jest rozpuszczalnikiem substancji czynnych, stanowi środowisko wielu reakcji
chemicznych. Bierze bezpośredni udział w wielu reakcjach chemicznych jako substrat
(fotosynteza) lub produkt reakcji (oddychanie). Podtrzymuje turgor komórek i całej rośliny
(turgor - stan wysycenia komórek i tkanek roślinnych wodą, umożliwiający utrzymanie
kształtu i określonej pozycji przez roślinę lub niektóre jej organy, nieposiadające dobrze
wykształconej podtrzymującej tkanki mechanicznej). Dzięki ciśnieniu turgorowemu
cienkościenne komórki uzyskują sztywność, co często pozwala utrzymać właściwą pozycję
organu, np. liścia w stosunku do środowiska. Woda jest czynnikiem umożliwiającym, tzw.
szybki wzrost komórek i tkanek. Bierze udział w przemieszczaniu się substancji w organizmie
roślinnym: związków mineralnych i niektórych metabolitów w ksylemie oraz produktów
asymilacji i substancji czynnych biologicznie we floemie. Dostateczna zawartość wody w
roślinie uwarunkowana jest możnością stałego pobierania jej z podłoża. Na szybkość
przepływu wody przez roślinę, zasadniczy wpływ ma intensywność jej parowania
z powierzchni rośliny. Stąd też ilość wody w roślinie zależna jest od stopnia nasycenia
atmosfery parą wodną.

Dwutlenek węgla CO

2

, tlen O

2

– brak tlenu oraz zbyt duże stężenie dwutlenku węgla w

atmosferze hamuje proces wzrostu roślin. Przy braku tlenu następuje zahamowanie
oddychania tlenowego, szczególnie silnie przebiegającego w częściach wzrostowych roślin.
Brak zatem energii pochodzącej z oddychania uniemożliwia przebieg złożonych procesów
biochemicznych warunkujących proces wzrostu.

Składniki mineralne – niedostateczna ilość tych składników w podłożu w formie
przyswajalnej albo ich brak hamuje lub uniemożliwia wzrost rośliny. Dotyczy to azotu,
fosforu, żelaza, i innych składników mineralnych.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie znasz czynniki wzrostu roślin?

2.

Od którego z czynników w największym stopniu zależy plon roślin?

3.

Jaki wpływ na roślinę ma światło?

4.

Jaki wpływ ma temperatura na wzrost roślin?

5.

Do czego służy woda w życiu roślin?

6.

Co razem z wodą przedostaje się do komórek roślin?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na kartce papieru formatu A4 rozsypane są różne terminy. Wypisz te wyrazy, które

oznaczają czynniki warunkujące prawidłowy rozwój roślin i napisz jaki wpływ mają na
roślinę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wybrać z rozsypanki wyrazów prawidłowe wyrazy określające czynniki prawidłowego
rozwoju roślin,

2)

wypisać na kartce te czynniki wraz z ich oddziaływaniem na roślinę,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kartka papieru z rozsypanymi wyrazami,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wymienić czynniki warunkujące prawidłowy rozwój roślin?

2)

wyjaśnić, od którego z czynników w największym stopniu zależy plon
roślin?

3)

wyjaśnić, jaki wpływ na roślinę ma światło?

4)

wyjaśnić, jaki wpływ ma woda na życie roślin?

5)

wyjaśnić, w jaki sposób rośliny pobierają substancje odżywcze?

6)

scharakteryzować, jak wpływa temperatura na wzrost roślin?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4.3.

Przyczyny i objawy nadmiaru i niedoboru wody w glebach

4.3.1.

Materiał nauczania

Zabagnienie gleby powstaje wówczas, gdy rozwój w niej roślin i mikroorganizmów

odbywa się bez dostępu powietrza, wskutek nadmiaru wody [3].
Nadmierne uwilgotnienie (zabagnienie) gleby mogą powodować wody z opadów
atmosferycznych, wody gruntowe i powierzchniowe (spływy) z pól po roztopach wiosennych
i ulewnych deszczach (wylewy rzek). Ze względu na położenie terenu w zlewni rzeki mogą
występować różne przyczyny powodujące nadmierne uwilgotnienie gleby zależnie od
sposobu zasilania terenu w wodę.

Na wierzchowinach (rys. 1), gdzie poziom wód gruntowych zalega głęboko, gleba

zaopatrzona jest w wodę z opadów atmosferycznych. Tutaj tylko w wyjątkowych wypadkach
występować mogą lokalne nadmiary wody w glebie. Będą to tereny z poziomem wód
gruntowych, tzn. zaskórnych lub wód zawieszonych.
Na zboczach, poniżej wierzchowin, nadmierne uwilgotnienie gleby jest spowodowane
położeniem wód gruntowych. W płytkich zagłębieniach terenowych mogą występować
lokalne wody zaskórne, które nie mogą przesiąknąć w głąb gruntu ze względu na
nieprzepuszczalne podłoże. Na tych terenach występować mogą na powierzchni lokalne
ź

ródliska. Może też utrzymywać się tutaj przez dłuższy czas wysoki poziom wód gruntowych.

Rys. 1. Schemat różnych typów zasilania wodami terenów nadmiernie uwilgoconych: a) podłoże

nieprzepuszczalne, b) warstwa wodonośna, c) gliny morenowe, d) piaski gliniaste, e) torf wysoki, f) torf niski,

1 – wody gruntowe, 2 – wody zawieszone lub podskórne, 3 – wody pod ciśnieniem hydrostatycznym, 4 – wody

powierzchniowe [4]

W dolinach rzek, oprócz wód gruntowych, zabagnienia mogą być powodowane wodami
powierzchniowymi, spływającymi z terenów położonych powyżej, pochodzącymi z deszczów
burzowych oraz roztopów wiosennych i wylewów powodziowych. Tworzą się tutaj jeziorka,
a w miejscach, gdzie wybijają wody gruntowe, powstają bagna olszynowe.

Z punktu widzenia hydrologicznego przyczynami zabagnień mogą być [4]:

−−−−

duża chłonność gleby i trudne oddawanie wody (np. torfy),

−−−−

występowanie zwięzłego i nieprzepuszczalnego podłoża, gdzie woda nie mogąc
przesiąknąć w głąb gleby, nasyca jej warstwę wierzchnią,

−−−−

napływ wód powierzchniowych i gruntowych z wyżej położonych terenów,

−−−−

występowanie źródlisk na stokach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

−−−−

mały spadek powierzchni nie pozwalający na spływ wód powierzchniowych,

−−−−

spłycenie i zwężenie koryta cieków naturalnych wskutek zamulenia lub zarośnięcia
cieków roślinnością wodną,

−−−−

sztuczne spiętrzenie wody na rzekach za pomocą budowli wodnych,

−−−−

odcięcie doliny odbiornika przez tzw. wargi, wytworzone z grubszych części materiału
osadzonego w czasie wylewów wielkich wód,

−−−−

okresowe wylewy rzek,

−−−−

bezodpływowe położenie kotlin.
Głównymi objawami nadmiernego uwilgotnienia (zabagnienia) gleby są zazwyczaj:

−−−−

utrzymywanie się wód na powierzchni terenu przez znaczną część roku,

−−−−

utrzymywanie się wysoko zwierciadła wody gruntowej na terenie w okresie wegetacji,

−−−−

występowanie źródlisk i wysiąków,

−−−−

występowanie gleb torfowych,

−−−−

występowanie na terenie charakterystycznych zespołów roślinnych (turzyce, chwasty itp.),

−−−−

dłuższe zaleganie na wiosnę pokrywy śnieżnej w miejscach wilgotnych,

−−−−

powolniejsze obsychanie gleb,

−−−−

powstawanie częstych mgieł nad chłodnymi i wilgotnymi miejscami,

−−−−

wymarzanie i wymakanie roślin.

Niedobór wody w glebie występuje wówczas, gdy rozchód wody na parowanie terenowe

i transpirację roślin jest większy od opadów oraz dopływu wody na meliorowany teren.
Niedobór wody może wystąpić również w wierzchnich warstwach gleby, gdy ma ona dużą
przepuszczalność i małą pojemność wodną.
Potrzeby wodne roślin są bardzo duże. Woda potrzebna jest również do wytwarzania w glebie
warunków zapewniających jej dobrą strukturę oraz umożliwia rozwój mikroorganizmów
niezbędnych do prawidłowego przebiegu procesów glebowych.

Znaczenie wody w życiu roślin można scharakteryzować następująco:

−−−−

woda jest głównym składnikiem stanowiącym u niektórych gatunków roślin nawet do
98% masy roślinnej,

−−−−

w wodnym środowisku zachodzą w komórkach wszystkie procesy życiowe rośliny,

−−−−

roślina pobiera wraz z wodą rozpuszczone w niej sole mineralne, które zużywa do
budowy swojego organizmu,

−−−−

woda jest regulatorem temperatury organizmu roślinnego.
Głównymi objawami niedoboru wody w glebie mogą być:

−−−−

utrzymywanie się niskiego zwierciadła wody gruntowej na terenie w okresie wegetacji,

−−−−

szybkie obsychanie gleb,

−−−−

występowanie gleb o dużej przepuszczalności i małej pojemności wodnej,

−−−−

powolny wzrost i więdnięcie roślin.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Kiedy powstają zabagnienia gleby?

2.

Jakie wody mogą spowodować nadmierne zawilgocenie gleby?

3.

Jakie przyczyny powodują nadmierne zawilgocenie gleby w zależności od położenia
terenu w zlewni?

4.

Jakie są przyczyny zabagnień z punktu widzenia hydrologicznego?

5.

Jakie są objawy nadmiernego uwilgotnienia gleby?

6.

Kiedy występuje niedobór wody w glebie?

7.

Jakie jest znaczenie wody w życiu roślin?

8.

Jakie są główne objawy niedoboru wody w glebie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W zależności od położenia terenu w zlewni mogą występować różne przyczyny

powodujące nadmierne uwilgocenie gleby. Na schemacie zaznacz tereny o nadmiernym
uwilgoceniu oraz wypisz, w jaki sposób teren jest zasilany w wodę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować schemat,

2)

zaznaczyć prawidłowo tereny na schemacie,

3)

wypisać do zaznaczonych terenów odpowiednie zasilania w wodę,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

schemat z rysunkiem terenu zlewni,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Z pośród wymienionych głównych objawów niedoboru jak i nadmiaru wody w glebie

oraz kilku innych wymyślonych objawów, wybierz te prawdziwe, wypisz je w tabeli, dzieląc
kolumny dla nadmiaru jak i niedoboru wody w glebie.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

przeczytać uważnie objawy wymienione w tabeli,

2)

utworzyć odpowiednią tabelę,

3)

wybrać odpowiednie objawy dla nadmiaru wody w glebie i wypisać je w odpowiedniej
kolumnie,

4)

wybrać odpowiednie objawy dla niedoboru wody w glebie i wypisać je w odpowiedniej
kolumnie,

5)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

6)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

tabela z wymienionymi objawami niedoboru i nadmiaru wody w glebie,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcie zabagniania gleby?

2)

określić tereny zlewni i przyczyny nadmiernego zawilgocenia gleby na
nich?

3)

wymienić przyczyny zabagnień?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

4)

scharakteryzować objawy nadmiaru wody w glebie?

5)

zdefiniować pojęcie niedoboru wody w glebie?

6)

wyjaśnić, jakie są objawy niedoboru wody w glebie?

7)

określić, jakie jest znaczenie wody w życiu roślin?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

4.4.

Sposoby obniżania poziomu wód gruntowych

4.4.1. Materiał nauczania

Zabiegi melioracyjne wykonuje się w celu usuwania szkodliwego nadmiaru wody

z

wierzchnich warstw gleby, tj. tej części wody, która ujemnie wpływa na rozwój roślinności.

Ideą zabiegów melioracyjnych jest zwalczanie przyczyn powstawania nadmiaru wody
w glebie. Stosowane są różne zabiegi zależnie od występującego stopnia zabagnienia [4].

W początkowej fazie występowania nadmiaru wody w glebie wystarczyć mogą

następujące zabiegi:

−−−−

konserwacja istniejących cieków, odpowiednie odmulenie, usunięcie roślinności wodnej
oraz pogłębienie dna w celu ułatwienia odpływu nadmiaru wody,

−−−−

obwałowanie terenów położonych nisko w celu zabezpieczenia przed wylewami wód
powodziowych,

−−−−

wykonanie rowków opaskowych przechwytujących wody powierzchniowe, spływające
z terenów położonych powyżej,

−−−−

odpowiednie stosowanie zabiegów agrotechnicznych na terenach położonych poza
rozpatrywanym obiektem, tj. nawożenia mineralnego i organicznego, wapnowania gleb,
odpowiedniej orki oraz uprawy roślin wymagających dużych ilości wody.
Jeśli bardziej intensywnie występują procesy prowadzące do zabagnienia terenu,

konieczne jest stosowanie zabiegów technicznych, a mianowicie:

−−−−

zabezpieczenie przed napływem wód obcych na teren zabagniony poprzez regulację rzek,
obwałowania, budowę zbiorników wodnych (przeciwpowodziowych),

−−−−

odprowadzenie

nadmiaru

wód

własnych

poprzez

wykonanie

sieci

rowów

odwadniających, drenowanie terenu, kolmatację (namulanie) oraz stosowanie zabiegów
agrotechnicznych. Na terenach nizinnych, gdzie odprowadzenie nadmiaru wód własnych
i obcych jest utrudnione lub niemożliwe za pomocą rowów i drenowania, buduje się
specjalne pompownie do przepompowania wody na wyższy teren, skąd może ona
swobodnie odpłynąć poza zasięg meliorowanego terenu.

Zwalczanie przyczyn powodujących powstawanie zabagnień daje dobre rezultaty, jeśli
zabiegi techniczne i agrotechniczne są stosowane kompleksowo i obejmują swym zasięgiem
nie tylko rozpatrywany teren zabagniony, ale również tereny przyległe.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jaki jest cel zabiegów melioracyjnych przy dużym uwilgotnieniu gleby?

2.

Jakie zabiegi należy wykonać w początkowej fazie występowania nadmiaru wody
w glebie?

3.

Jakie zabiegi techniczne stosuje się przy intensywnych procesach prowadzących do
zabagnienia terenu?

4.

Kiedy osiąga się najlepsze rezultaty przy zwalczaniu przyczyn powodujących
powstawanie zabagnień?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie posiadanych wiadomości napisz, jakie są sposoby zwalczania nadmiaru

wody w glebie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wypisać na kartce sposoby zwalczania nadmiaru wody w glebie,

2)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

3)

dokonać oceny poprawności i wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić ideę zabiegów melioracyjnych?

2)

określić zabiegi, jakie wykonuje się w początkowej fazie zabagnień?

3)

określić zabiegi techniczne wykonywane przy intensywnych zabagnieniach
terenu?

4)

określić, kiedy zabiegi agrotechniczne dają dobre rezultaty?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4.5.

Odwadnianie siecią rowów otwartych

4.5.1. Materiał nauczania

Rowy melioracyjne mogą pełnić dwie funkcje nawadniania i odwadniania terenu. Jednym

ze sposobów regulowania wilgotności gleby, a zwłaszcza usuwania z niej nadmiaru wody jest
odwodnienie rowami. Po odprowadzeniu wód powierzchniowych do rowu osącza się nadmiar
wody z gleby, wysycającej ją ponad jej polową pojemność. Osączanie to jest intensywniejsze
z obszaru przylegającego, a maleje w miarę wzrostu odległości od rowu.

W związku z tym odwodnienie gleby rowami powoduje układanie się zwierciadła wody

gruntowej według pewnej krzywej, zwanej krzywą depresji. W pobliżu rowu krzywa ta
zwykle podnosi się dosyć gwałtownie, a w miarę oddalania się od niego wznosi się łagodnie
ku powierzchni terenu. Na ogół krzywa depresji ma kształt wypukły ku górze, jednak
w okresie intensywniejszego parowania może być spłaszczona lub pozioma. W czasie suszy,
zwłaszcza tam gdzie rowy prowadzą niewielkie ilości wody, krzywa depresji w środku
rozstawy może obniżyć się poniżej dna rowu i przybrać kształt wklęsły ku dołowi [3].

Kształt krzywej depresji zależy również w dużym stopniu od rodzaju gleby oraz

wzajemnej odległości od siebie rowów osaczających, tj. od ich rozstawy (rys. 2).

Układ zwierciadła wody między rowami brany jest pod uwagę przy ustalaniu normy

odwodnienia tzn. średniej, w okresie wegetacji roślin, odległości krzywej depresji od
powierzchni terenu, mierzonej w środku rozstawy rowów. Norma odwodnienia, wyrażona
odległością zwierciadła wody od powierzchni terenu, nie jest jednak wskaźnikiem
doskonałym. Dla roślin najważniejsza jest wilgotność wierzchnich warstw gleby, która zależy
od ilości opadów, pojemności wodnej gleby, intensywności podsiąkania wody, fazy
rozwojowej roślin itp.

Rys. 2. Układ krzywej depresji przy różnych rozstawach rowów [3]

Sieć rowów odwadniających (rys. 3) składa się z rowów osączających, zbiorczych,

głównych, opaskowych i odprowadzających:

−

Rowy osączające przechwytują wodę z gleby i odprowadzają ją do rowów zbiorczych.

−

Rowy zbiorcze odprowadzają wodę z części terenu do rowu głównego.

−

Rowy główne mają na celu odprowadzenie wszystkich wód z dużego obszaru do
naturalnego odbiornika, tj. rzeki, jeziora itp.

−

Rowy opaskowe zabezpieczają meliorowany teren przed wodami napływającymi
z sąsiednich obszarów, zarówno powierzchniowymi, jak i podziemnymi. Często stosuje
się je do przechwytywania wody spływającej ze zboczy lub wypływającej ze źródlisk
u podnóża skarp itp.
Rowy odprowadzające wykonywane są wówczas, gdy zachodzi potrzeba odprowadzenia

wód z niewielkich zagłębień terenu, bagien, kotlin bezodpływowych itp.
Poszczególne rowy w sieci odwadniającej spełniają różne, określone zadania. Rowy główne
muszą odprowadzić wodę doprowadzona przez rowy zbiorcze z dużego obszaru. Ich wymiary
muszą być, więc największe, a ponieważ prowadzą wodę przez dłuższy okres czasu, muszą
być odpowiednio umocnione. Rowy zbiorcze odprowadzają wodę z mniejszych powierzchni,
toteż wymiary ich mogą być mniejsze. Najmniejsze wymiary mają rowy osaczające oraz ze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

względu na to, że woda w nich płynie przeważnie tylko okresowo, nie muszą być specjalnie
umacniane; najczęściej wystarczy odarniowanie skarp lub obsiew mieszanką traw.

Rys. 3. Schemat sieci odwadniającej [3]

Poszczególne rowy dostosowane są do przeprowadzenia określonych ilości wody,

dlatego stosuje się różne rodzaje przekroi poprzecznych rowów. Trapezowy przekrój
poprzeczny rowu o szerokości dna b, nachyleniu skarp l : n oraz głębokości t przedstawiono
na rysunku 4. Przy znacznej różnicy między objętościami przepływu wód średnich i wielkich,
stosuje się przekroje złożone cieku (rys. 5).

Rys. 4. Trapezowy przekrój poprzeczny [3]

Rys. 5. Przekrój poprzeczny cieku – złożony [3]

Po szczegółowym rozpoznaniu terenu i ustaleniu przyczyny niekorzystnych warunków

wilgotnościowych w ekspertyzie przed melioracyjnej, sporządza się założenia projektowe do
projektu inwestycji wodno-melioracyjnej. Na dużych obszarach, przy konieczności
stosowania trudnych i skomplikowanych rozwiązań, opracowanie projektu szczegółowego
poprzedzane jest sporządzeniem projektu generalnego. Podstawą wykonania robót jest projekt
techniczno-roboczy, zawierający wszelkie szczegóły dotyczące rozwiązań technicznych oraz
sposoby ich realizacji.

Szczegółowy projekt odwodnienia terenu za pomocą rowów melioracyjnych składa się z:

−−−−

opisu technicznego wraz z niezbędnymi obliczeniami hydrologicznymi, statycznymi itp.,

−−−−

planów sytuacyjno-wysokościowych z naniesioną na nie i dokładnie opisaną istniejącą
i projektowaną siecią urządzeń wodno-melioracyjnych w skali l : 2000 lub l : 5000, na
planie naniesione są niezbędne szczegóły sytuacyjne oraz warstwice przedstawiające
pionowe ukształtowanie powierzchni meliorowanego terenu oraz rzędne ważniejszych
punktów w terenie,

−−−−

przekrojów podłużnych i poprzecznych rowów.
Profil podłużny rowu zawiera wszystkie niezbędne informacje dotyczące jego budowy.
Kolorem czarnym oznaczone są elementy istniejące, czerwonym projektowane. Czarną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

linią ciągłą oznacza się brzeg prawy, przerywaną brzeg lewy (kiedy stanie się twarzą do
kierunku spływającej wody brzeg prawy znajduje się po prawej ręce, lewy po
przeciwnej). Istniejące dno rowu oznaczone jest czarną linią ciągłą, linia dna
projektowanego tzw. niwelata dna wraz z rzędnymi oznaczona jest kolorem czerwonym.
Określa ona jak głęboki ma być wykonany wykop. Na profilu podłużnym wpisane są
również wymiary przekroju poprzecznego cieku, rodzaj umocnienia dna i skarp, miejsce
bocznych dopływów i rzędne ich dna. Zaznaczone są wszystkie budowle istniejące (kolor
czarny) i projektowane (kolor czerwony) z opisem materiału, wymiarów, rzędnymi dna
oraz korony nasypów. Linią niebieską zaznacza się zwierciadło wody, zarówno istniejące
przed wykonaniem robót, jak i przewidywane po ich ukończeniu. Profile poprzeczne
cieków potrzebne są do obliczenia objętości robót ziemnych w trakcie projektowania,

−−−−

rysunków zaprojektowanych budowli wodnych, rysunki te powinny pokazywać
poszczególne budowle w widoku, w rzutach i w przekrojach, a ponadto zawierać szczegóły
rozwiązań konstrukcyjnych,

−−−−

wykazu i szkicu orientacyjnych punktów stałych do pomiarów wysokościowych, Punkty
te, zwane również reperami, w czasie wykonywania robót melioracyjnych są podstawą
przy wyznaczaniu głębokości, spadków rowów i rzędnych projektowanych budowli. Aby
możliwe było odnalezienie reperów w terenie, do projektu musi być dołączony
odpowiedni ich wykaz. Zawiera on szczegółowe szkice sytuacyjne poszczególnych
punktów, łącznie z opisem położenia i domiarami. Przy każdym punkcie wypisana jest
jego rzędna,

−−−−

wyników badania gleb, Wyniki badania gleb przedstawione są zwykle w postaci opisu
poszczególnych odkrywek lub sond. Na planie sytuacyjnym miejsca wykonania odkrywek
zaznaczone są kółkami i ponumerowane (kolorem zielonym). Rodzaj gleb wpływa z kolei na
wybór najwłaściwszego sposobu wykonania robót, zastosowania odpowiednich maszyn itp.,

−−−−

przedmiaru robót,

−−−−

wykazu materiałów,

−−−−

kosztorysów szczegółowych i zbiorczych.
Prace wykonawcze związane z odwodnieniem gruntów rowami wchodzą w zakres robót

ziemnych. Przeniesienie projektu na grunt oraz kontrola prawidłowości wykonania
poszczególnych urządzeń należy do zakresu czynności kierownika budowy, którym jest
zazwyczaj inżynier lub doświadczony technik. Jednak majster melioracyjny powinien także
brać udział w tych czynnościach jako siła pomocnicza i dlatego powinien on orientować się
w ogólnych

zasadach

wykonywania

wszystkich

prac

związanych

z

realizacją

zaprojektowanych robót.

Podstawą wykonania robót jest kompletna dokumentacja techniczna. W oparciu o nią

można właściwie zorganizować teren budowy oraz sporządzić zapotrzebowanie materiałów
i sprzętu. Po zapoznaniu się z dokumentacją należy porównać plan sytuacyjny wraz
z naniesionymi szczegółami projektu z terenem. W tym celu trzeba obejść wszystkie trasy
projektowane oraz obejrzeć stan istniejących urządzeń (rowów, budowli itp.).

Przed przystąpieniem do wykonywania prac trzeba wyznaczyć w terenie trasy rowów.

Trasowanie polega na wytyczeniu za pomocą tyczek osi projektowanego cieku zgodnie
z dokumentacją. Osie prostych odcinków trasy cieków łączy się linią krzywą w kształcie łuku
kołowego, o promieniu ustalonym w projekcie.

Duże znaczenie przy wykonywaniu robót ma właściwa organizacja, wyposażenie

w niezbędny sprzęt oraz zapewnienie odpowiedniej siły roboczej. Przed przystąpieniem do
wykonania robót należy zgromadzić potrzebny sprzęt i materiały na terenie budowy lub
w najbliższym magazynie. W ten sposób można uniknąć przestojów i dezorganizacji prac.
Ważne jest również właściwe przygotowanie terenu, na którym będą wykonywane roboty.
Niekiedy jeszcze przed wytrasowaniem cieku trzeba usunąć przeszkadzające drzewa lub

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

krzaki. Przed rozpoczęciem robót należy wezwać użytkowników gruntów i powiadomić ich
o konieczności usunięcia wartościowej roślinności. Chwasty i roślinność bezużyteczną trzeba
wykosić i usunąć poza teren objęty robotami. Wszelkie krzaki rosnące na terenie należy
karczować przed rozpoczęciem robót ziemnych. W obrębie przekopów natomiast korzystniej
i łatwiej jest karczować je równocześnie z wykonywaniem wykopu rowu, zwłaszcza przy
wykonywaniu ręcznym. Korzenie i pniaki powinno się układać w stosy poza pasem
przewidzianym do rozplantowania gruntu. Gałęzie nadające się na faszynę należy układać
oddzielnie. Jeżeli istnieje możliwość wykorzystania darni, należy ją starannie wyciąć i złożyć
w stosy również poza terenem, na którym ma być rozplantowania ziemia z wykopu. Podobnie
postępuje się z warstwą gleby urodzajnej, nadającej się do humusowania.

Wykopy rozpoczyna się zawsze od dołu, tj. od ujścia rowu i posuwa się „pod spadek".

Umożliwia to stały odpływ wody już wykonanym wykopem, co bardzo ułatwia pracę.
W gruncie przesyconym wodą prace należy rozpocząć od przekopania wąskiego rowka, tzw.
kinety. Umożliwia ona odsączanie i odpływ wody, a więc prowadzenie dalszych prac
w daleko łatwiejszych warunkach.

Rowy odwadniające najlepiej jest kopać od razu do wymaganej głębokości i do pełnej

szerokości. Pozwala to zaoszczędzić wiele pracy przy ostatecznym profilowaniu
i formowaniu skarp. Wszelkie roboty ziemne w wykopach, ręczne i mechaniczne, należy tak
wykonywać, aby nie zachodziła potrzeba nadsypywania skarp. Również przy karczowaniu
większych pniaków należy starać się, w miarę możności, jak najmniej naruszać skarpy
projektowanego profilu rowu. Nie należy pozostawiać na skarpie pojedynczych korzeni, które
mogłyby w przyszłości stanowić przeszkodę przy konserwacji rowu.

Przy ręcznym kopaniu rowów w zależności od miejscowych warunków można stosować

następujące metody: z odkładem ziemi na pobocza (do późniejszego rozplantowania),
z odwiezieniem ziemi taczkami. Do ręcznego odspajania gruntu stosuje się narzędzia tj.:
szufla, łopata zwykła, łopata ostra – prosta lub szpiczasto ścięta, sztychówka, motyka, kilof,
łom żelazny oraz młoty.

Wykopy z odkładem można wykonywać metodą: warstwową, czołową lub mieszaną.

Przy wykopie rowów o małym przekroju poprzecznym dwóch robotników nacina pod sznur
górną krawędź skarpy na długości całej działki lub jej części. W tym czasie trzeci robotnik
w środku trasy przekopuje małą kinetkę o szerokości ok. 30 cm. Następnie robotnicy
nacinający skarpy stają na początku działki i rozpoczynają zdejmowanie pierwszej warstwy.
W ślad za nimi, w odległości 1,5–2,0 m, robotnik lub dwóch robotników zdejmuje grubą
warstwę, następnie dwaj pierwsi wracają by rozpocząć zdejmowanie trzeciej warstwy i tak
zmieniając się dokopują rów do dna. Za robotnikiem dokopującym do dna, postępuje
robotnik, który wykańcza dno i skarpy pod szablon.

Rowy większe kopie się mechanicznie. Przed przystąpieniem do kopania rowu należy

sprawdzić oznakowanie wytyczonej trasy. Kopanie rowu rozpoczyna się od dołu, tj. od
najniższej rzędnej dna projektowanego, wykonując od razu cały przekrój rowu. W celu
umożliwienia kontroli prawidłowości wykonania rowu wbija się w pewnej odległości od
wykopu paliki równolegle do osi rowu. Wymaga się, aby rzędne wykopu nie różniły się od
projektowanych więcej niż +5-10 cm. Nie dopuszcza się wykonania wykopu poniżej
projektowanego dna.

Po wykopaniu rowu koparką ustala się położenie niwelety dna za pomocą niwelacji,

wyznacza szerokość dna i nachylenie skarp. Nachylenie skarp sprawdza się tak jak
poprzednio trójkątem skarpiarskim lub szablonem (małe rowy), a głębokość niwelatorem.
Skarpy i dno wyrównuje się ręcznie. Również i w tym przypadku, jeżeli teren jest
nawodniony, należy wykopać najpierw kinetę w celu odprowadzenia nadmiaru wody, a po
odwodnieniu terenu przystąpić do wykonywania pełnego wykopu. Na terenach podmokłych
i bagiennych o grząskim podglebiu, w celu zapewnienia stateczności pracy maszyny użytej do
kopania stosuje się podkłady stalowe lub drewniane, tzw. materace.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Po wykonaniu wykopu odkłady na brzegach rowu rozplantowuje się warstwą grubości około
20 cm i przykrywa je warstwą ziemi urodzajnej, uzyskanej z poprzednio odłożonych
odkładów.

Do kopania rowów stosuje się koparki podsiębierne jak i zgarniakowe. Do rozplanowywania

wydobytych mas ziemnych używane są spycharki na podwoziu gąsienicowym.
Roboty ziemne przy budowie rowów powinny być tak zorganizowane, aby bezpośrednio po
wykonaniu wykopów można przystępować do dalszych prac: umocnienia dna, skarp
i wykonania budowli.

Umocnienia skarp i dna rowów można wykonać na kilka sposobów [2].

Tanim, a przy tym skutecznym, sposobem umocnienia skarp jest ich zadarnienie. Można je
stosować wszędzie tam, gdzie skarpy nie są stale pod powierzchnią wody i tylko w ciągu
krótkiego okresu czasu są przez nią zalewane. Zadarnienie skarp można uzyskać przez obsiew
nasionami traw lub darniowanie, tj. obłożenie wycięta z innego miejsca darniną.

Do umocnienia dna i podłoży skarp stale zanurzonych w wodzie, najczęściej stosowane są

płotki i kiszki faszynowe. Płotki wykonuje się następująco: u podnóża skarpy wbija się kołki
(odchylone nieco w kierunku skarpy) w odstępach około 30 – 40 cm i między nimi przeplata
gałęzie, grubszym końcem pod prąd. Za płotkiem od strony skarpy układa się pas darniny.
Tańsze i łatwiejsze jest wykonanie umocnienia z kiszki faszynowej. Wzdłuż stopy skarpy
wbija się z pewnym pochyleniem kołki w odstępach około 50 cm. Za kołki zakłada się jedną
lub dwie kiszki faszynowe wpuszczając je w dno około 1/3 grubości, poczym przybija się do
skarpy szpilkami wbijanymi między kołkami.
Do silnego (mocnego) umocnienia skarp i dna stosuje się wszelkiego rodzaju bruki, płyty
betonowe, ściany kamienne lub betonowe.

Na rowach odwadniających najczęściej spotykanymi budowlami są mosty, przepusty,

zastawki, stopnie, kaskady, bystrotoki i poidła. Spełniają one różnorodne zadania. Mosty
i przepusty służą do umożliwienia komunikacji na drogach krzyżujących się z ciekami
wodnymi; przy większych przepływach wody buduje się mosty, przy mniejszych – przepusty.
Ś

wiatło budowli, czyli średnica przy przepustach rurowych, a rozstawa przyczółków przy

mostach i zastawkach, musi być tak dobrana, aby spływające wielkie wody mogły przejść bez
nadmiernego spiętrzenia.
Przy wykonywaniu robót należy pamiętać o konieczności szczególnie starannego wykonania
nie tylko samej budowli, lecz również umocnień przed nią, w jej obrębie i poniżej. Drobne
niedokładności w wykonaniu mogą powodować niekiedy poważne uszkodzenia samej
budowli oraz koryta cieku.

Rys. 6. Budowle redukujące spadek dna w profilu podłużnym cieku:

1 – stopień, 2 – bystrotok, 3

– kaskada [3]

Stopnie, kaskady i bystrotoki (rys. 6) służą do skoncentrowania spadku na odpowiednio

umocnionym odcinku rowu, gdzie można dopuścić do znacznych prędkości wody bez obawy
zniszczenia dna i skarp. Zamiast wykonywać kosztowne umocnienia dna i skarp na długich
odcinkach rowu, buduje się w niektórych wybranych miejscach budowle pozwalające
zmniejszyć spadek na pozostałej trasie rowu i zrezygnować z jej umocnienia. Do każdej
dokumentacji projektowo-kosztorysowej dołączone są szczegółowe rysunki robocze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

zaprojektowanych budowli. Ponieważ prędkości i siła niszcząca wody w obrębie tych
budowli są duże, trzeba starannie dobierać rodzaj umocnień i bardzo dokładnie je
wykonywać.

Inne budowle specjalne, jak np. wodopoje dla bydła, chociaż często nie są narażone na

bezpośrednie niszczące działanie wody, muszą być również wykonane starannie i dokładnie.
Trzeba pamiętać, że muszą one spełniać swoje zadanie przy różnych przepływach wody,
a ponadto są narażone na działanie innych niszczących czynników, jak np. rozdeptywanie
przez bydło. Każda, nawet drobna niedokładność zmniejsza ich trwałość i może powodować
znaczne szkody nie tylko w obrębie samej budowli, lecz również na innych odcinkach rowu.

W trakcie wykonywania robót trzeba pamiętać o tym, że wszystkie pomocnicze materiały

dokumentacyjne, jak robocze profile rowów, dzienniki budowy, dzienniki obmiarów, wykazy
materiałów itp., muszą być starannie przechowywane. Stanowią one część składową
dokumentacji powykonawczej obiektu.

Po zakończeniu podstawowych robót na obiekcie trzeba usunąć wszystkie ewentualne

drobne uszkodzenia powstałe podczas ich trwania, cały teren obiektu uporządkować
i przygotować do rolniczego użytkowania.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

1.

Co nazywamy krzywą depresji w odwodnieniach rowami?

2.

Jakie rowy wchodzą w skład sieci odwadniającej?

3.

Z jakich elementów składa się szczegółowy projekt odwodnienia terenu za pomocą
rowów melioracyjnych?

4.

Jakich materiałów używa się przy odwodnieniu rowami?

5.

Jakich narzędzi i sprzętu używa się przy odwodnieniu rowami?

6.

W jaki sposób można umocnić skarpy i dno rowów?

7.

Jakie budowle są wykonywane na rowach odwadniających?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na schemacie sieci odwadniającej wskaż rodzaje występujących rowów odwadniających.

Wypisz na kartce ich zadania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować schemat sieci odwadniającej,

2)

wskazać na schemacie rodzaje rowów,

3)

wypisać na kartce zadania jakie spełniają te rowy,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

schemat sieci odwadniającej,

–

długopis,

–

kartki papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Ćwiczenie 2

W tabeli wymieniono różne narzędzia i maszyny, a na tablicach zostały umieszczone

ponumerowane zdjęcia maszyn i narzędzi. Wybierz te narzędzia i maszyny, które są
wykorzystywane przy robotach związanych z wykonywaniem rowów odwadniających
i przypisz im numer zdjęcia, które je przedstawia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować zawartość tabeli,

2)

wypisać odpowiednie narzędzia i przypisać im odpowiedni numer fotografii,

3)

wypisać odpowiednie maszyny i przypisać im odpowiedni numer fotografii,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

5)

dokonać oceny poprawności i wykonanego ćwiczenia

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

tabela zawierająca spis narzędzi i maszyn,

–

tablice ze zdjęciami narzędzi i maszyn,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Korzystając z dokumentacji technicznej na wykonanie sieci odwadniającej zaznacz na

mapie w odpowiednich miejscach zaprojektowane budowle.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować dokumentację techniczną,

2)

przeanalizować mapę,

3)

zaznaczyć ołówkiem odpowiednim symbolem w odpowiednim miejscu budowle,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna na wykonanie sieci odwadniającej

–

mapa,

–

ołówek,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcie krzywej depresji?

2)

określić, z jakich rowów składa się sieć odwadniająca ?

3)

określić, z czego składa się projekt sieci odwadniającej?

4)

określić sposób przygotowania terenu do robót?

5)

określić sposób ręcznego kopania rowów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

6)

określić sposób mechanicznego kopania rowów?

7)

dobrać narzędzia i sprzęt do wykonywania robót?

8)

określić sposoby umacniania skarp i dna rowów odwadniających?

9)

określić rodzaje budowli występujących na rowach odwadniających?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

4.6.

Osuszanie gruntów za pomocą drenowania

4.6.1. Materiał nauczania

Na polach ornych o zwięzłym podłożu konieczne obniżenie poziomu wody gruntowej

uzyskać można wykonując sieć rowów otwartych o głębokości ok. 1,0 m i rozstawie
w granicach 20 do 25 m. W tym wypadku powierzchnia zajęta pod rowy wynosiłaby 15 do
20% osuszonego terenu. Ponadto sieć rowów otwartych utrudniałaby prowadzenie prac
uprawowych, jak też powodowałaby nadmierny koszt wykonania i konserwacji sieci
melioracyjnej. Dlatego też w celu uniknięcia strat powierzchni zajętej przez rowy otwarte
oraz dla ułatwienia prac polowych stosuje się drenowanie, tj. odwodnienie za pomocą sieci
zakrytych kanałów odwadniających.

Drenowanie wywiera dodatni wpływ na glebę poprzez:

−−−−

obniżenie poziomu wody gruntowej, a więc wprowadzenie do gleby na jej miejsce
powietrza, co umożliwia głębsze korzenienie się roślin, a tym samym lepsze
wykorzystanie składników pokarmowych zawartych w glebie,

−−−−

szybsze odwodnienie wierzchniej warstwy gleby, co wpływa na łatwiejsze nagrzewanie
się gleby, a tym samym umożliwia wcześniejsze (o 2 - 3 tygodni) rozpoczęcie upraw,

−−−−

zwiększenie przewiewności gleby, co wpływa na lepsze wykorzystanie dostarczanych
nawozów. Dodatkowym efektem drenowania jest zwiększenie żyzności gleby, dzięki
czemu uzyskuje się wyższe plony.

Rodzaje drenów

Zależnie od przeznaczenia oraz materiału użytego do wyrobu drenów, rozróżnia się ich

różne rodzaje [4]:

−−−−

Dreny kamienne wykonywane przez napełnienie wykopanych rowków warstwą drobnych
kamieni zasypanych następnie ziemią z wykopu. Dreny te są mało sprawne ze wzglądu
na zamulenie szczelin pomiędzy kamieniami. Dreny te stosuje się głównie przy
odwodnieniach budowli inżynierskich oraz skarp wykopów ziemnych.

−−−−

Dreny faszynowe wykonywane są z jednej lub kilku kiszek faszynowych średnicy 20 - 25
cm. Kiszki faszynowe układa się na dnie wykonanych rowków z odpowiednimi spadkami
i zasypuje ziemią z wykopu. Dreny te są odporne na zamulanie. Stosowane są głównie do
odwodnienia gleb torfowych. Na glebach mineralnych dreny te ulegają szybkiemu
zniszczeniu na skutek rozkładu drewna.

−−−−

Dreny żerdziowe wykonywane są z kilku żerdzi zbitych ze sobą. Podobnie jak dreny
faszynowe stosowane są głównie na glebach torfowych.

−−−−

Dreny z rurek ceramicznych wyrabiane są z gliny i wypalane podobnie jak cegła. Rurki
drenarskie długości 33 cm mają średnice wewnętrzne: 5; 7,5; 10; 12,5; 15; 17,5 i 20,0
cm. Z rurek drenarskich układa się rurociągi na dnie wykonanych z odpowiednim
spadkiem rowków. Rurociągi zasypuje się ziemią z wykopu, z tym że bezpośrednio na
rurki daje się ziemię próchniczą, co wpływa na zmniejszenie stopnia zamulenia się
drenów. Drenowanie rurkami ceramicznymi stosuje się głównie na glebach mineralnych.
Na torfach rurki ceramiczne układa się na specjalnie wykonanych podsypkach (piasek,
wrzos, ściółka leśna) lub na odpowiednich podkładach z desek lub żerdzi.

−−−−

Dreny z tworzyw sztucznych wykonywane są z tworzyw twardych, jak i tworzyw
miękkich. Głównie używany jest winidur oraz folia winidurowa. Woda dostaje się do
rurociągu przez nacięcia na ściankach rurek lub przez złącza w wypadku używania taśmy
z miękkich folii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Elementy drenowania

System odwodnienia za pomocą drenowania obejmuje:

−−−−

sieć odkrytych rowów odwadniających, które służą do odprowadzenia wód
odpływających z drenów oraz spływających wód powierzchniowych w okresie
wiosennym lub po ulewnych deszczach,

−−−−

sieć rurociągów drenarskich, których zadaniem jest równomierne obniżenie poziomu
wody gruntowej.
Sieć drenarska składa się z niżej podanych elementów [4]:

−−−−

sączków, tj. rurociągów drenarskich ułożonych z rurek o średnicy 5 cm i długości do
250 m,

−−−−

zbieraczy, tj. rurociągów drenarskich średnicy powyżej 5 cm; zbieracz występuje
wówczas, gdy łączą się ze sobą minimum dwa sączki,

−−−−

działów drenarskich, tj. powierzchni odwadnianych systemem zbieraczy mających
wspólne ujście do rowu odwadniającego; ujście zbieracza do rowu odwadniającego jest
zakończone budowlą zwaną wylotem drenarskim.
W sieci drenarskiej należy określić następujące elementy:

−−−−

układ sączków i zbieraczy,

−−−−

głębokość i rozstaw drenowania,

−−−−

spadki, długości oraz średnice sączków i zbieraczy,

−−−−

wielkości odpływów z drenów.
Układ sieci drenarskiej zależy głównie od ukształtowania terenu. Rozróżnia się:

drenowanie podłużne, kiedy sączki ułożone są wzdłuż największego spadku terenu;
drenowanie poprzeczne, gdy sączki przebiegają w poprzek największego spadku terenu
(równolegle do warstwie), oraz drenowanie skośne, gdy sączki prowadzone są pod kątem
ostrym do warstwic terenowych. Drenowanie poprzeczne i skośne jest bardziej skuteczne,
gdyż woda płynąca po stoku szybciej napotyka sączki i szybciej odpływa z terenu. Na
terenach o dużych spadkach stosowane jest drenowanie w zakosy.
Układ sieci drenarskiej może być systematyczny, tzn. cały teren pokryty jest systematyczną
siecią równoległych sączków, oraz niesystematyczny, tzn. drenowane są tylko lokalne
zagłębienia terenu.

Głębokość drenowania zależy od rodzaju gleby i użytków rolnych oraz pożądanego

obniżenia poziomu wody gruntowej. Do obliczenia potrzebnej głębokości drenowania
niezbędna jest znajomość składu mechanicznego gleby. Uwzględnia się zawartość części
spławialnych o średnicy ziaren poniżej 0,02 mm. Dla gleb mineralnych głębokość drenowania
waha się w granicach 0,7 - 1,0 m.

Rozstaw drenowania, tj. odległość między sąsiednimi sączkami, zależy od: składu

mechanicznego gleby, zawartości w glebie wapnia i żelaza, spadków terenu, wielkości
opadów i rodzaju użytków. Obliczone rozstawy drenów zaokrągla się do l m, z tym że
najmniejszy rozstaw drenowania na gruntach ornych powinien wynosić 8 m, a największy -
24 m. Na użytkach zielonych natomiast najmniejszy rozstaw wynosi 10 m, a maksymalny -
40 m.

W celu zabezpieczenia systemu drenarskiego przed zamuleniem drobnymi cząstkami

gleby szybkość przepływu wody w zbieraczach nie powinna być mniejsza dla gleb zwięzłych
od 0,2 m/s, a dla gleb piaszczystych od 0,35 m/s. Przy prędkościach większych od 1,0 m/s
stosuje się odpowiednie zabezpieczenia zbieraczy przed rozmyciem i zniszczeniem.

Minimalne spadki sączków wynoszą 3‰, a maksymalne – 100‰. Minimalne spadki

zbieraczy powinny wynosić l,5 – 2,2‰, a maksymalne – 10 – 50‰. Należy pamiętać, że
spadek 1 ‰ oznacza spadek 1 m na długości 1000 m.
Ś

rednice zbieraczy uwarunkowane są spadkami oraz ilością odprowadzanej wody zależną

z kolei od powierzchni odwadnianej oraz opadów rocznych. Średnice zbieraczy określa się na
podstawie odpowiednich nomogramów zależnie od odpływu jednostkowego z l ha

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

(wyrażonego w l/s/ha), odpowiedniej powierzchni, spadków zbieraczy, dopuszczalnej
prędkości wody oraz rodzaju gleby.

Sady, w porównaniu z polami ornymi, wymagają większego obniżenia poziomu wody

gruntowej. Z tego względu głębokość drenowania sadów i chmielników wynosi minimum
1,3 m, a szkółek drzew owocowych i krzewów 1,1 m. Większa głębokość drenowania sadów
stosowana jest również w celu zabezpieczenia sączków i zbieraczy przed zarośnięciem
korzeniami drzew.

Rozstaw drenowania w sadach waha się w granicach 12 - 24 m. Kierunki układania

sączków i zbieraczy powinny być dostosowane do spadków terenu oraz do rzędów drzew.
Sączki powinny przebiegać w środku między rzędami drzew, co ma na celu zmniejszenie ich
zarastania.

Jednym ze sposobów zabezpieczenia drenów przed zarastaniem jest smarowanie styków

smołą. Ten sposób zabezpieczenia jest skuteczny przez 2 - 3 lat. Innym sposobem zabezpieczenia
sączków jest owijanie styków papą smołową. Najlepszym zabezpieczeniem sączków i zbieraczy
jest otulenie sączków 5 – 10 centymetrową warstwą drobnego żużla. Zbieracze w sadach
zabezpiecza się ponadto przez owinięcie styków rurek papą oraz ich ocementowanie.

Gleby torfowe różnią się znacznie od gleb mineralnych i z tego względu obowiązują tu

nieco inne zasady drenowania. Torfy drenuje się zwykle po wstępnym ich osuszeniu rowami
otwartymi. Podstawową siecią odwodnienia torfowisk jest sieć rowów otwartych o rozstawie
nie mniejszym niż 200 m oraz uzupełniająca sieć drenarska. Sieć drenarska musi być
dostosowana do ukształtowania podłoża mineralnego. Sączki powinny mieć spadek
w kierunku większej głębokości torfu. Ze względu na osiadanie torfu po odwodnieniu
drenowanie rurkami ceramicznymi wykonywane jest na podkładach z desek lub żerdzi, co
zabezpiecza sieć rurociągów przed zniszczeniem (poprzesuwaniem poszczególnych rurek
zarówno w pionie, jak i poziomie). Najczęściej na torfach stosowane jest drenowanie
faszynowe lub żerdziowe. Przy spadkach powierzchni torfowiska do 3‰ sączki kierowane są
bezpośrednio do rowów. Przy większych spadkach stosowane są zbieracze i sączki. Długość
sączków kierowanych bezpośrednio do rowów odwadniających nie powinna przekraczać
150 m, a ich spadek nie może być mniejszy niż 2,5‰. Głębokość drenowania gleb torfowych
zależy od stopnia rozkładu torfu wynosi:

−−−−

na torfach słabo rozłożonych po wstępnym osuszeniu rowami: dla pól ornych i pastwisk
1,0 m, a dla łąk 0,9 m,

−−−−

na torfach silnie rozłożonych: dla pól ornych 1,0 m, dla pastwisk 0,9 m, a dla łąk 0,8 m.

Rozstaw drenów ceramicznych zależnie od rodzaju torfu i stopnia jego rozłożenia waha się od
20 do 40 m. W wypadku stosowania drenowania faszynowego rozstaw jest mniejszy
o połowę. Jeżeli torf jest silnie zamulony, rozstaw drenowania zmniejsza się o 10 - 20%,
a przy występowaniu warstwy murszowej, o miąższości powyżej 35 cm, rozstaw drenowania
zwiększa się o 10 - 20%.

W systemie osuszania za pomocą drenowań stosuje się najczęściej niżej wymienione

budowle.

−−−−

Bystrotoki i stopnie, stosowane na rowach odprowadzających wody z sieci drenarskiej.

−−−−

Przepusty i mostki, służące do komunikacji po obiekcie.

−−−−

Wyloty drenarskie, stanowiące zakończenie zbieraczy i służące do zabezpieczenia ujęcia
zbieraczy do rowu odwadniającego. Stosowane są różne typy wylotów, jak: wyloty
ciężkie wykonywane na miejscu, prefabrykowane oraz lekkie. Rodzaj wylotu zależy od
wielkości działu drenarskiego oraz od warunków pracy wylotu. Wyloty są zabezpieczone
siatką stalową przed dostawaniem się do sieci drenarskiej m. in. żab i innych stworzeń.

−−−−

Studzienki kontrolne oraz studzienki dla zmniejszenia spadków zbieraczy wykonywane
są z rur betonowych o średnicach od 0,3 do 1,2 m. Liczba studzienek zależy od
warunków terenowych rozwiązania projektu drenowania oraz od stopnia zagrożenia
zniszczenia sieci drenarskiej. Studzienki kontrolne umieszcza się na zbieraczach
w odstępach 400 - 500 m. Ponadto studzienki kontrolne stosuje się przy przejściu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

zbieracza pod drogami, przy połączeniu więcej niż dwóch zbieraczy oraz przy ostrych
załamaniach kierunku ułożenia zbieracza.
Do ręcznego wykonywania rowków drenarskich wykorzystuje się następujące narzędzi

które są przedstawione na rysunku (rys. 7).

Kopanie rowów drenarskich sprzętem mechanicznym może być częściowe lub całkowite.

Częściowe zmechanizowanie robót polega na wykonaniu i zasypaniu rowka za pomocą
sprzętu mechanicznego. Natomiast wyrównanie dna, nadanie mu projektowanego spadku
i układanie rurek drenarskich wykonywane jest ręcznie.

Rys. 7. Narzędzia do robót drenarskich: a – łopatka, b – łopata, c i d – łopaty drenarskie,(sztychy),
e – łapka (sztychówka ze stopką), f – pobieraki (łyżki), g – ubijak, h – łata z poziomicą, i – krzyże,
j – młotek, k – hak, l – widełki, m – taśma miernicza, n – węgielnica [3]

Całkowite zmechanizowanie robót polega na wykonaniu rowka z jednakowym

zaprojektowanym spadkiem, ułożeniu rurek ceramicznych lub plastikowych i zasypaniu
rowka.

Do robót drenarskich mogą być wykorzystywane następujące maszyny: pługi

przystosowane do wykonywania rowków drenarskich ciągnięte przez ciągniki, koparki
wieloczerpakowe, spycharki, specjalistyczne koparki drenarskie oraz koparki podsiębierne
z osprzętem do kopania rowków drenarskich.

Rowki drenarskie kopie się od wylotu ku górze, tak aby woda miała odpływ. Do kopania

służą łopaty, a do wybierania i wygładzania służą tzw. podbieraki lub łyżki żelazne.
Kopanie zaczyna się od zbieraczy. Zrywa się pierwszą warstwę ziemi poczym w ścianie
wykopanego rowka zabija się odpowiednio zniwelowane kołeczki, rozciąga się pomiędzy
nimi sznur dla uzyskania odpowiedniego spadku. Kopacz ma zaznaczoną na łopacie
odpowiednią wysokość, która odpowiada głębokości rowka. Niezwłocznie po wykonaniu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

rowka należy przystąpić do układania drenów, aby uniknąć obsuwania się ziemi. Na dno
rowka sypie się kilkucentymetrową warstwę ziemi, w którą wciska się dren. Dreny układa się
za pomocą haka. Po ułożeniu całego lub części rowka, który powinien leżeć w linii
wężykowatej należy przy pomocy poziomnicy drenarskiej sprawdzić spadki. Po
skontrolowaniu spadków rurociąg przykrywa się warstwą ziemi lub drobnym żużlem. Sączki
ze zbieraczami łączy się po całkowitym lub częściowym ułożeniu zbieracza. Połączenia te
mogą być górne i boczne.

Jedną z metod mechanicznego drenowania jest drenowanie krecie. Drenowanie krecie

polega na wytłoczeniu w glebie kanalików podobnych do kanalików drążonych przez krety.
Do wytłaczania kanalików służą odpowiednie pługi drenarskie, których głównym elementem
jest cylindryczny wałek, zwany kretem osadzonym na mocnym nożu (słupicy) związanym
sztywno z konstrukcją nośną. Za kretem umieszczony jest wygładzacz średnicy 6 - 15 cm,
który służy do wygładzenia wykonanego kretem kanalika. Ponieważ główną wadą tej metody
jest mała trwałość to kanaliki umacnia się taśmami z foli lub rurami z PCV. Specjalne pługi
zwijają w kanalikach taśmę foliową, która dzięki posiadanym wcięciom łączy się tworzy rurociąg.
Drenowanie krecie stosowane jest na glebach mineralnych, gdy zawierają one ponad 35%
części spławialnych i poniżej 45% części piaszczystych, oraz na glebach jednorodnych bez
kamienistych. Na torfach natomiast wykonuje się je wówczas, gdy nie występują karpy,
korzenie i pnie drzew.

Drenowanie krecie jest uzupełnieniem sieci osuszającej. Na glebach mineralnych stosuje

się rozstaw 3 - 5 m, na torfach wysokich i przejściowych 4 - 5 m, a na torfach niskich 5 - 7 m.
Głębokość drenowania kreciego wynosi: na glebach mineralnych 0,6 m, a na torfowych 0,7
m. Minimalne spadki dla drenowania kreciego wynoszą 3‰. Długość sączków waha się
w granicach 120 do 150 m. Średnice sączków dla gleb torfowych wynoszą 10 do 15 cm, a dla
gleb mineralnych 6 do 8 cm.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jaki wpływ na glebę wywiera drenowanie?

2.

Z jakich elementów składa się sieć drenarska?

3.

Jakie rozróżniamy układy sieci drenarskiej?

4.

Jakie budowle występują w sieci drenarskiej?

5.

Jakich narzędzi używa się przy wykonywaniu robót drenarskich?

6.

Jak dzieli się roboty prowadzone sprzętem mechanicznym i na czym one polegają?

7.

Jakiego sprzętu mechanicznego używa się przy wykonywaniu robót drenarskich?

8.

Jak wykonuje się rowki drenarskie?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na planie sytuacyjno-wysokościowym znajdź odpowiedni obszar i wrysuj system

drenarski stosując odpowiedni układ sączków.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować plan sytuacyjno-wysokościowym,

2)

dobrać odpowiedni układ sączków w zależności od terenu,

3)

wrysować schemat drenarski,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plan sytuacyjno-wysokościowy,

–

ołówek,

–

linijka,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Na podstawie modelu sieci drenarskiej biorąc pod uwagę ukształtowanie terenu,

właściwości gleb oraz przyczyn ich nadmiernego zawilgocenia gruntu podaj rodzaje
zastosowanych drenów oraz metody wykonania sieci drenarskich i ich układ.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować model sieci drenarskiej,

2)

wypisać rodzaje układów sieci drenarskiej w zależności od terenu,

3)

wypisać typy drenów w zależności od rodzaju występującego gruntu,

4)

wypisać metody wykonania sieci drenarskiej,

5)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

6)

dokonać oceny wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

model sieci drenarskiej,

–

długopis,

–

kartki papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wymienić zalety sieci drenarskiej?

2)

określić wpływ drenowania na glebę?

3)

wymienić rodzaje drenów?

4)

określić, co wchodzi w skład systemu odwadniania za pomocą drenów ?

5)

określić sposób drenowania w zależności od występującego gruntu?

6)

wymienić budowle wykorzystywane przy drenowaniu?

7)

wymienić narzędzia i maszyny używane podczas prac przy wykonywaniu
drenowania ?

8)

określić sposób ręcznego lub mechanicznego wykonywania rowków pod
dreny?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

4.7.

Odwadnianie terenów depresyjnych

4.7.1. Materiał nauczania

Urządzenia melioracji podstawowych i szczegółowych stanowią najważniejszy czynnik

ochrony przeciwpowodziowej, która zależy w znacznej mierze od stanu sprawności tych
urządzeń, szczególnie systemów odwadniających.

Na system odwadniający składają się dwa układy wodno – melioracyjne: grawitacyjny

i mechaniczny.

Funkcja układu grawitacyjnego polega na:

−−−−

odwodnieniu terenów wysokich i zapewnieniu odpływu z pompowni melioracyjnych,

−−−−

zapewnieniu odpływu wód roztopowych i opadowych,

−−−−

zapewnieniu odpływu nadmiaru wody z obszarów zmeliorowanych (drenowanie i rowy
otwarte).
Funkcja układu mechanicznego (polderowego) polega na zapewnieniu właściwych

stosunków wodnych na polderach za pomocą pompowni odwadniających powiązanych
z układem kanałów, rowów, budowli sterujących przepływem wód oraz wałów chroniących
tereny depresyjne i przydepresyjne.

Polder jest to pewien obszar częściowo ogroblowany, z którego wody spływają

grawitacyjnie do najniższego miejsca, skąd są odpompowywane do wyżej położonego
odprowadzalnika.

System polderowy jest powszechny szczególnie na śuławach Elbląskich, gdzie położona

jest większość stacji pomp i wałów przeciwpowodziowych.

Oprócz terenu śuław stosuje się odpompowywanie wody z niektórych terenów Warmii

i Mazur, gdzie znajdują się bezodpływowe obniżenia polodowcowe. Na innych terenach
Polski przypadki mechanicznego odprowadzania nadmiaru wody występują na niektórych
nisko położonych równinach nadmorskich oraz na niektórych terenach nadrzecznych
w przypadku oddzielenia ich od rzeki wałami przeciwpowodziowymi.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie układy wchodzą skład systemu odwadniania depresyjnego?

2.

Jakie są funkcje układu grawitacyjnego?

3.

Jakie są funkcje układu mechanicznego?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wymień dwa układy systemu odwodnień terenów depresyjnych i scharakteryzuj ich

funkcje.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wypisać układy oraz funkcje jakie spełniają,

2)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

3)

dokonać oceny poprawności i wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić, jakie układy wchodzą skład systemu odwadniania depresyjnego?

2)

określić, jakie funkcje spełnia układ grawitacyjny?

3)

określić, jakie funkcje spełnia układ mechaniczny ?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

4.8.

Nawadnianie użytków rolnych

4.8.1. Materiał nauczania

Głównym celem nawodnień jest:

−−−−

dostarczenie do gleby odpowiedniej ilości wody, niezbędnej do pokrycia
zapotrzebowania roślin na wodę,

−−−−

wykorzystanie

do

użyźnienia

gleby

mineralnych

składników

pokarmowych

rozpuszczonych w wodzie oraz zawiesin,

−−−−

regulowanie procesów zachodzących w glebie, np. wypłukiwanie z gleby związków
szkodliwych, przemywanie gleby w wypadku jej zasolenia,

−−−−

niszczenie szkodników roślinnych i zwierzęcych,

−−−−

ochrona gleby i roślin przed przymrozkami, zmiana mikroklimatu gleby itp.
Podkreślić należy, że nawodnienie nie jest jakimś uniwersalnym środkiem wpływającym

na żyzność gleby. Każde nawodnienie jest ingerencją w dynamikę gleby, a niewłaściwe
zastosowanie może powodować straty. Może jednak przynosić duże korzyści, jeśli jest
umiejętnie stosowane na glebę przygotowaną do tych zabiegów, gdyż wpływa dodatnio na
glebę, zwiększa jej żyzność, wzbogaca w próchnicę, stwarza warunki do dobrego rozwoju
mikroorganizmów glebowych i przebiegu procesów chemicznych.
Nawodnienie wykonane nieumiejętnie, na glebę nieprzygotowaną, powoduje wymywanie
składników pokarmowych z gleby i zmniejszenie zawartości próchnicy.

Nawodnienia dzielimy, uwzględniając cel i sposób ich działania oraz sposób dostarczania

wody do gleby.

−−−−

Nawodnienia zwilżające, stosowane są głównie w celu zwilżenia gleby. Uzupełniają one
ilości wody w glebie niezbędne do dobrego rozwoju roślin i utrzymania wilgotności
gleby w przedziale optymalnym dla roślin; stanowią ważny czynnik przewietrzania gleby
i regulowania procesów glebowych.

−−−−

Nawodnienia nawożące, stosowane bywają wówczas, gdy zachodzi konieczność
dostarczenia składników pokarmowych do gleby. Nawodnienia te wykonywane są przy
użyciu wód żyznych, bogatych w składniki pokarmowe, ścieków miejskich
i przemysłowych, czy też wód spływających z gruntów ornych w okresie ulewnych
deszczy.

−−−−

Nawodnienia oczyszczające (specjalne), stosowane są gdy zachodzi konieczność
usunięcia z gleby związków szkodliwych dla roślin, np. związków żelazawych, soli (m.
in. Na Cl w wypadku zasolenia gleby) lub wytępienia szkodników (larw chrząszcza,
myszy itp.).

−−−−

Nawodnienia ocieplające, stosowane w celu ogrzania gleby i przyspieszenia rozwoju
mikroflory glebowej oraz przyspieszenia lub przedłużenia okresu wegetacji.
Nawodnienia te wykonywane są w okresie wiosny lub jesienią przy użyciu wód
ś

ciekowych lub ciepłych wód, np. przemysłowych. Zmieniają mikroklimat glebowy lub

chronią przed przymrozkami.
Ze względu na sposób doprowadzenia wody do gleby nawodnienia dzielą się na

powierzchniowe i podpowierzchniowe.

−−−−

Nawodnienia powierzchniowe - woda doprowadzana jest do gleby z góry. Na użytkach
zielonych do tego rodzaju nawodnień służą systemy: zalewowy, stokowy,
deszczowniany.

−−−−

Nawodnienia podpowierzchniowe - woda do wierzchnich warstw gleby doprowadzana
jest pod powierzchnią terenu. Występują tutaj systemy: podsiąkowy i nawodnień
wgłębnych (przez wykorzystanie systemów drenarskich).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

Nawodnienia mogą być prowadzone w różnych okresach rozwoju roślin. Rozróżnia się, więc
np. nawodnienia wegetacyjne i pozawegetacyjne (wiosenne, jesienne i zimowe).
Nawodnienia wegetacyjne są to w zasadzie nawodnienia zwilżające, wykonywane w okresie
letnim. Nawodnienia pozawegetacyjne wykonywane są w jesieni, w zimie i wczesną wiosną.
Są to głównie nawodnienia nawożące, oczyszczające i ocieplające.

Na użytkach zielonych stosowane są głównie nawodnienia: podsiąkowe, zalewowe,

stokowe oraz deszczowniane.
Zastosowanie poszczególnych systemów uzależnione jest od ilości wody, jaką można
wykorzystać do nawodnień, rodzaju gleby, ukształtowania terenu i sposobu użytkowania.

Nawodnienie podsiąkowe stosowane jest głównie na glebach torfowych oraz lekkich

glebach mineralnych, na terenach płaskich o spadkach do 5‰. Do nawodnień
wykorzystywana jest ta sama sieć melioracyjna, co do odwodnień (sieć rowów, drenów), lecz
wyposażona w odpowiednie urządzenia piętrzące wodę w rowach (zastawki, przepusty
z zastawkami).

Układ rowów, liczba zastawek piętrzących wodę i ich wymiary zależą od ukształtowania

terenu. Głębokość rowów i ich rozstawa zależą od warunków glebowych oraz potrzebnego
czasu trwania podsiąku.
Nawodnienie zalewowe stosowane jest na terenach płaskich o spadkach do 5‰ w wypadku
dysponowania dużymi ilościami wody.

Do odpowiedniego przeprowadzenia nawodnień zalewowych teren powinien mieć

w zasadzie dwa systemy melioracyjne:

−−−−

sieć nawadniającą (doprowadzającą wodę na teren) w postaci grobelek otaczających
poszczególne kwatery, doprowadzalników i rowów nawadniających oraz budowli,
głównie mnichów, pozwalających na doprowadzenie i odprowadzenie wody z kwater,

−−−−

sieć osuszającą (odwadniającą) do odprowadzenia wody z powierzchni terenu oraz do
obniżenia poziomu wody gruntowej.

Wybór odpowiedniego rozwiązania nawodnień zalewowych, wymiary poszczególnych
doprowadzalników, budowli, jak również wymiary rowów odwadniających i wymiary
poszczególnych kwater uzależnione są od warunków realizacji nawodnień, tj. niezbędnego
czasu nawodnienia całego obiektu, poszczególnej kwatery, a także i względów
gospodarczych.
Pewną formą nawodnień zalewowych są zalewy naturalne spotykane w dolinach rzek
w czasie wezbrań wiosennych czy letnich.

Nawodnienia stokowe stosowane są w różnych odmianach, przy różnych spadkach terenu

(zazwyczaj powyżej 5‰), jak i przy różnych ilościach wody będącej do dyspozycji. Do
odmian systemów nawodnień stokowych należą: stoki naturalne, stoki sztuczne formowane,
rowy rozlewowe, nawodnienia smużne (pasowe). Działanie nawodnień stokowych polega na
tym, że woda wprowadzona do rowów nawadniających, po spiętrzeniu za pomocą zastawek,
przelewa się przez krawędzie warstwą 5 – 10 centymetrową i spływa po pochyłości terenu do
rowów odwadniających.

System nawodnień stokowych ma w zasadzie dwa układy urządzeń: nawadniający

(doprowadzalniki, rowy rozlewowe, bruzdy rozlewowe, zastawki, przelewy) oraz
odwadniający (sieć rowów osuszających, bruzdy odwadniające, dreny).

Wymiary poszczególnych elementów w systemach nawodnień stokowych, jak: wymiary

doprowadzalników, rowów rozlewowych, długości stoków, szerokości przelewów, spadki
stoków zależą od odmiany systemu, warunków terenowych i ilości wody nadającej się do
przeprowadzania nawodnień.

Nawodnienia deszczowniane polegają na doprowadzeniu wody na powierzchnię terenu

w postaci zbliżonej do naturalnego deszczu. Do tego celu służą urządzenia mechaniczne
składające się z pomp, silników, rurociągów oraz urządzeń zraszających (zraszaczy).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

Deszczownie mogą być stałe, półstałe oraz j przenośne (ruchome). Stosuje się silniki

spalinowe lub elektryczne [1].

Deszczownia stała ma stały agregat pompowy, sieć rurociągów rozprowadzających wodę

(założonych pod ziemią), miejsca do podłączenia zraszaczy zamontowane na stałe, bez
możliwości zmian w czasie eksploatacji stanowisk zraszaczy, czy tras rurociągów. Rurociągi
podziemne są wykonane zazwyczaj z rur żeliwnych, stalowych lub PCV.

Deszczownia półstała ma agregat pompowy stały, ale istnieje również możliwość zmiany

tras rurociągów (przynajmniej częściowa) i stanowisk zraszaczy. Używane są tu rurociągi
przenośne lekkie stalowe, aluminiowe lub plastykowe, rozkładane na powierzchni terenu.

Deszczownia ruchoma (przenośna) charakteryzuje się tym, że agregat pompowy

i pozostałe elementy systemu dadzą się zainstalować w różnych układach, w zależności od
terenu oraz potrzeb deszczowania.

Deszczownie należą do systemu nawodnień, który umożliwia wykorzystanie niewielkich

ź

ródeł wody (studnie, stawy, małe zbiorniki) oraz stosowanie nawodnień w takim terenie,,

gdzie inny system nie mógł być zastosowany. Przy nawodnieniu deszczownianym zużywa się
1,5–2 razy mniejsze ilości wody niż przy innych systemach nawodnień.

Pompownie obsługujące duże obszary nawadniane za pomocą deszczowni stałych, które

najczęściej są zautomatyzowane, powinny być obsługiwane przez personel techniczny
o wyższych kwalifikacjach. Do użytkowania małych deszczowni półstałych i ruchomych
wymagana jest umiejętność obsługi silników spalinowych lub elektrycznych.

Deszczownie na obszarze do 25 ha może obsługiwać jeden pracownik z tym jednak, że

przy pierwszym montażu deszczowni lub przewożeniu jej na nowe stanowisko, potrzebna jest
dodatkowa pomoc l–2 pracowników. Na każde następne 15–20 ha powinien być zatrudniony
dodatkowo l pracownik.

Agregat pompowy deszczowni przenośnej należy ustawić w poziomie blisko źródła

wody. Montaż rurociągu ssawnego i tłocznego rozpoczyna się od pompy. Rurociąg ssący
powinien być zmontowany szczelnie i ze stopniowym wznoszeniem się w kierunku pompy.

Montaż sieci przenośnej rozpoczyna się od ułożenia rurociągu doprowadzającego

i zainstalowania w odpowiednich odstępach trójników rozgałęziających, najczęściej
z zasuwami. Rurociągi boczne wraz ze zraszaczami podłącza się do tych trójników.

Przed uruchomieniem agregatu należy zamknąć zasuwę na rurociągu tłocznym i zalać

wodą rurociąg ssący. Po uruchomieniu silnika, kiedy osiągnie on zwiększone obroty,
a ciśnienie na manometrze wzrasta, zgodnie z instrukcja obsługi, należy otwierać powoli
przymkniętą zasuwę na rurociągu tłocznym.

W razie nieszczelności połączeń rurociągów sieci rozprowadzającej, co powoduje

nieprawidłowe działanie zraszaczy, należy przerwać pracę agregatu i usunąć przyczynę
niedomagań.

W wielu wypadkach na obiektach melioracyjnych nie można zastosować jednolitego

systemu nawodnień. Ze względu na użytkowanie terenu najczęściej stosuje się kombinacje
nawodnień zalewowych, podsiąkowych i stokowych. Występują kombinacje rozwiązań
częściowego zalewu terenu oraz nawodnienia stokowego partii o większych spadkach.

Jeśli w okresie wegetacyjnym nie ma wystarczającej ilości wody do nawodnień

zalewowych, to system tych nawodnień może być dostosowany do nawodnień podsiąkowych,
wymagających mniejszych ilości wody. Na obiekcie melioracyjnym można na części terenu
stosować nawodnienie podsiąkowe, na innej zaś partii nawodnienie zalewowe lub stokowe.
Na użytkach przeznaczonych na pastwiska stosuje się przede wszystkim nawodnienia
zalewowe i podsiąkowe oraz deszczowanie, a w małym stopniu nawodnienia stokowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie są główne cele nawodnień?

2.

Jakie nawodnienia rozróżnia się ze względu na cel i sposób ich działania?

3.

Jak dzielimy nawodnienia ze względu na sposób doprowadzenia wody do gleby?

4.

Z jakich elementów składa się deszczownia?

5.

Jak dzielimy deszczownie i jak są one zbudowane?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na schemacie układu urządzeń nawodnienia podsiąkowego z ujęciem wody z pomocą

jazu i śluzy, zaznacz położenie wszystkich niezbędnych budowli i nazwij je.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować schemat,

2)

zaznaczyć położenie poszczególnych budowli,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności i wykonanego ćwiczenia

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

schemat układu urządzeń nawodnienia podsiąkowego,

–

ołówek,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Za pomocą dostępnych elementów przenośnej deszczowni zaprezentuj kolejność i sposób

montażu poszczególnych części omawiając wykonywane czynności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować poszczególne elementy deszczowni,

2)

nazwać poszczególne części deszczowni,

3)

omawiając wykonywane czynności zmontować całą sieć,

4)

dokonać oceny poprawności i wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

elementy przenośnej deszczowni,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić główne cele nawadniania?

2)

dokonać podziału nawodnień ze względu na cel i sposób działania?

3)

dokonać podziału nawodnień ze względu sposób doprowadzania wody?

4)

określić rodzaje deszczowni?

5)

określić urządzenia wchodzące w skład deszczowni?

6)

zmontować sieć, np. przenośnej deszczowni?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

4.9.

Rolnicze wykorzystanie ścieków

4.9.1. Materiał nauczania

Ustawa Prawo wodne określa warunki stosowania ścieków bytowych i komunalnych

w gospodarstwach rolnych.
Rozróżniamy trzy rodzaje ścieków: ścieki bytowe, ścieki komunalne, ścieki przemysłowe.
Ś

cieki bytowe – to ścieki z budynków przeznaczonych na pobyt ludzi, z osiedli

mieszkaniowych oraz z terenów usługowych, powstających w szczególności w wyniku
ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych.
Ś

cieki komunalne – to ścieki bytowe lub mieszanina ścieków bytowych ze ściekami

przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi.
Ś

cieki przemysłowe – to ścieki odprowadzane z terenów, na których prowadzi się działalność

handlową lub przemysłową albo składową, nie będące ściekami bytowymi lub wodami
opadowymi.

Ś

cieki przeznaczone do rolniczego wykorzystania muszą być wstępnie oczyszczone,

spełniać normy sanitarne i wykazywać dopuszczalną zawartość metali ciężkich, zgodnie
z rozporządzeniem Ministra Środowiska.
Powyższymi ściekami można nawozić i nawadniać grunty orne, użytki zielone, stawy rybne.

Ś

cieki do celów rolniczych mogą pochodzić wyłącznie od zakładów posiadających

pozwolenie wodno-prawne na ich rolnicze zastosowanie wydawane przez starostę. Jednostka
oferująca ścieki przeprowadza analizę gleby w gospodarstwie, w którym będą one
stosowane, ustala ich dawkę, uwzględniając potrzeby pokarmowe roślin, dawki składników
mineralnych wprowadzonych w nawozach naturalnych oraz zasobność gleby. To oznacza, że
rolnik musi posiadać plan nawożenia.

Stosowanie ścieków jest zabronione na gruntach rolnych:

−−−−

gdy grunt jest zamarznięty do głębokości 30 cm lub przykryty śniegiem, z wyjątkiem dna
stawów ziemnych wykorzystywanych do chowu i hodowli ryb,

−−−−

na gruntach wykorzystywanych do uprawy roślin, przeznaczonych do spożycia w stanie
surowym,

−−−−

na gruntach, których zwierciadło wód podziemnych znajduje się płyciej niż 1,5 m od
powierzchni ziemi lub od dna rowu rozprowadzającego ścieki,

−−−−

na obszarach o spadku terenu większym niż:

−−−−

10 % dla gruntów ornych,

−−−−

20 % dla łąk, pastwisk oraz plantacji drzew leśnych.

Sposoby oczyszczania ścieków
Przywracanie pierwotnych właściwości zużytej wody winno zachodzić w układzie

technologicznym, który musi zapewnić optymalny technicznie i ekonomicznie proces
oczyszczania ścieków. Przez pojęcie oczyszczalni ścieków należy rozumieć zespół obiektów
technologicznych służących bezpośrednio do oczyszczania ścieków i unieszkodliwiania
osadów ściekowych, a także znajdujących się na wspólnym z nimi terenie obiektów
niezbędnych do dostarczania energii elektrycznej, wody, powietrza, itp. oraz do stworzenia
odpowiednich warunków obsługi, kierowania i kontroli procesów technologicznych.

Sposoby oczyszczania ścieków można podzielić na:

a)

sposoby mechaniczne,

b)

sposoby fizykochemiczne,

c)

sposoby biologiczne.

Sposoby mechaniczne polegają na wykorzystywaniu procesów cedzenia, rozdrabniania,
sedymentacji i flotacji. Do tego celu służą następujące urządzenia: kraty, sita, rozdrabniarki,
piaskowniki, osadniki i odtłuszczacze lub inne urządzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

Sedymentacja jest to proces rozdzielania ciała stałego od cieczy. Pod wpływem działania siły
grawitacji gęstsze składniki mieszaniny osadzają się na dnie zbiornika. Sedymentacja
prowadzi więc do rozdziału substancji niejednorodnych.
Flotacja jest metodą rozdziału faz, która polega na wynoszeniu zanieczyszczeń ze ścieków do
warstwy powierzchniowej, za pomocą pęcherzyków powietrza. W przeciwieństwie do
sedymentacji, w procesie flotacji możliwe jest, przy zastosowaniu powietrza, usuwanie
cząstek o większym bądź mniejszym ciężarze niż woda.

Sposoby fizykochemiczne wykorzystują przede wszystkim: koagulację sorpcję, niekiedy

elektrolizę, zobojętnianie, utlenianie (np. przez chlorowanie), redukcję. Do tego celu służą
urządzenia do przygotowywania i przechowywania roztworów reagentów, dawkowniki,
mieszalniki, komory reakcji, komory flokulacji, urządzenia do chlorowania i inne.
Procesy koagulacji ścieków są podobne do zachodzących podczas oczyszczania wody.
Polegają na łączeniu cząstek koloidowych w większe zespoły w wyniku, czego wytrąca się
osad w postaci zwartego koagulatu. Czynnikiem powodującym koagulację może być dodatek
elektrolitu, dodatek koloidu o przeciwnym znaku ładunku elektrycznego do ładunku cząstek
koloidowych, dehydratacja zolu, odparowanie lub wymrażanie ośrodka dyspersyjnego,
a także czasami ogrzewanie lub wytrząsanie zolu. Ciekawą grupą związków stosowanych
jako koagulanty są polielektrolity. Należą do nich np. kopolimery kwasu akrylowego i jego
pochodnych. W łańcuchu tego polimeru mogą występować boczne grupy jonotwórcze, takie
jak -COOH, -COO

-

Me

+

, -NH

2

, -NR

2

, lub NR

3

+

X

-

. Ich budowa powoduje powstawanie

zespołu zjawisk elektrostatycznych na granicy cząsteczka - roztwór prowadzących do
koagulacji cząstek koloidalnych i wytrącenia ich w postaci osadu. Dokładniejszy opis
mechanizmu koagulacji można znaleźć w podręcznikach chemii fizycznej. W procesie
koagulacji uzyskuje się znaczny efekt oczyszczenia (redukcja BZT5 do 85% i zawiesin do
90%). Powstaje tu jednak duża ilość osadów. Metodę stosuje się najczęściej do oczyszczania
ś

cieków przemysłu włókienniczego, garbarskiego i chemicznego.

Sorpcja jest to przyciąganie przez powierzchnię niektórych ciał stałych rozpuszczonych

w ściekach substancji lub gazów (jest to usuwanie różnych domieszek znajdujących się
w cieczy przy zetknięciu się ścieków z ciałem stałym, np. węglem aktywnym) .

Sposoby biologiczne polegają na wykorzystywaniu procesów biochemicznych

związanych z działalnością życiową organizmów, w tym bakterii. Procesy te prowadzi się
bądź w warunkach zbliżonych do naturalnych, bądź w warunkach sztucznych. W pierwszym
wypadku stosuje się pola nawodnione, filtry gruntowe, stawy rybne, a w drugim złoża
biologiczne, zbiorniki z osadem czynnym i rowy biologiczne.

Wstępnie oczyszczone ścieki mogą być używane w rolnictwie do nawadniania pól

uprawnych i łąk. Spośród systemów nawadniania stosowany bywa zalew pól, nawadnianie
bruzdowe i stokowe, a także wykorzystywane są deszczownie.
Ś

cieki są „nawozem” zasobnym w azot, potas i fosfor oraz w substancje organiczne.

Rolnicze wykorzystanie ścieków przynosi znaczny wzrost plonów użytków zielonych,
warzyw, roślin okopowych i pastewnych oraz zbóż. Nadmiernie intensywne nawadnianie
może spowodować niepożądany wzrost udziału liści lub słomy w ogólnym plonie.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

1.

Jakie rozróżniamy rodzaje ścieków?

2.

Jakie parametry powinny spełniać ścieki?

3.

Kiedy jest zabronione stosowanie ścieków na gruntach rolnych?

4.

Jakie są sposoby oczyszczania ścieków?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Napisz, jakie ścieki używane są w rolnictwie i w jaki sposób są wstępnie oczyszczane

(sposoby oczyszczania ścieków).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wypisać rodzaje ścieków,

2)

wypisać sposoby oczyszczania ścieków,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

4)

dokonać oceny poprawności i wykonanego ćwiczenia

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wymienić rodzaje ścieków wykorzystywanych w rolnictwie?

2)

określić parametry jakie powinny spełniać ścieki?

3)

określić na jakich gruntach zabrania się stosowania ścieków?

4)

wymienić sposoby wykorzystywania ścieków?

5)

wymienić sposoby oczyszczania ścieków?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

4.10. Przepisy

bezpieczeństwa

i

higieny

pracy,

ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska obowiązujące
podczas wykonywania robót melioracyjnych

4.10.1. Materiał nauczania

Podczas wykonywania robót melioracyjnych należy bezwzględnie przestrzegać

przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Zbiór wszystkich wytycznych zawarty jest
w Kodeksie pracy.
(Ustawa z dnia 26 czerwiec 1974r. Kodeks pracy – Dz. U. Nr 21, poz. 94 z 1998r.)
Kolejnymi przepisami, o których trzeba pamiętać to przepisy przeciwpożarowe i o ochronie
ś

rodowiska.

W Polsce źródłem przepisów szczegółowych w zakresie bezpieczeństwa pożarowego jest

Ustawa Prawo Budowlane oraz Ustawa o Ochronie Przeciwpożarowej.
1.

Ustawa z dnia 7 lipca 1994r. Prawo Budowlane (Dz. U. Nr 156, poz. 1118 z 2006r.).

2.

Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. Nr 147, poz. 1229
z 2002r.).
Przepisy ochrony środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony

ś

rodowiska. (Dz. U. Nr 129, poz. 902 z 2006r.)

Podczas wykonywania robót melioracyjnych główne prace polegają na wykonywaniu

robót ziemnych. W trakcie prowadzenia robót ziemnych należy bardzo ściśle stosować się do
przepisów bhp. W dotychczasowej praktyce melioracyjnej zdarzyło się już wiele wypadków
ś

miertelnych, których przyczyną było właśnie nieprzestrzeganie tych zasad.

Roboty ziemne muszą być prowadzone zgodnie z dokumentacją, która powinna podać

stopień zmechanizowania robót, kategorię gruntu, sposób umocnienia wykopów, technikę
odwodnienia wykopów, a przy pracach nietypowych – dokładny sposób ich wykonania. Teren
na którym prowadzi się roboty ziemne należy ogrodzić, a jeżeli ze względu na duży obszar
nie jest to możliwe, trzeba ogrodzić wszystkie doły i ustawić tablice ostrzegawcze. Przejścia
nad wykopami należy wykonywać w formie mostków z poręczami. Najmniejsza szerokość
mostków powinna wynosić 0,7 m. Gdy mostek ma służyć do ręcznego przenoszenia ciężarów,
jego szerokość musi być większa i wynosić 1,20 m.

Przy robotach ziemnych wolno zatrudniać wyłącznie mężczyzn powyżej 18 roku życia.

Przed rozpoczęciem robót muszą oni być przebadani przez lekarza. Należy również
przestrzegać terminu okresowych badań lekarskich, które muszą być dokonywane
w półrocznych odstępach czasu. Wszyscy zatrudnieni przy robotach ziemnych muszą być
odpowiednio przeszkoleni z zakresu bhp. Niedozwolone jest dopuszczanie do pracy
robotników będących w stanie nietrzeźwym.

Roboty ziemne o niewielkim zakresie należy wykonywać ręcznie za pomocą narzędzi

odpowiednich do kategorii odspajanego gruntu. W praktyce melioracyjnej najczęściej spotyka
się grunty kategorii I, II, III i IV. Do odspajania tych gruntów służą szufle, łopaty i oskardy.
Wykopy, których głębokość nie przekracza l m, można wykonywać bez zabezpieczenia skarp
przed obsunięciem się. Wykopy, których głębokość przekracza l m, należy ubezpieczać
stosując nachylenie równe stokowi naturalnemu dla danego gruntu, bądź za pomocą
deskowania. Szczególnie należy dbać o zabezpieczenie skarp, nawet niezbyt głębokich
wykopów, w terenie pochyłym.
Podczas ręcznego prowadzenia robót ziemnych, nadzorujący powinien ustawić robotników
w takich odległościach od siebie, aby narzędziami nie mogli oni spowodować wypadku.
Robotników pracujących w gruntach wilgotnych lub w wodzie należy zaopatrzyć w buty
gumowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

Przy robotach ziemnych wykonywanych sprzętem mechanicznym istnieje większe

niebezpieczeństwo wydarzenia się nieszczęśliwego wypadku.

Do prac wykonywanych sprzętem mechanicznym wolno dopuszczać jedynie

pracowników mających do tego uprawnienia. Podczas pracy w kabinie operatora nie mogą
przebywać osoby postronne. Podczas przerw w pracy i po skończeniu pracy kabina musi być
zamknięta. W pobliżu pracujących maszyn nie mogą przebywać osoby nie należące do
obsługi maszyny i do nadzoru, a szczególnie wzbronione jest przebywanie robotników pod
wysięgnikami koparek. Dozorujący na budowie powinni zwracać baczną uwagę, aby
operatorzy sprzętu mechanicznego oraz robotnicy nie urządzali żadnych zabaw i żartów ze
sprzętem mechanicznym, gdyż doświadczenie wskazuje, że w wielu wypadkach takie zabawy
były przyczyną tragicznych w skutkach wypadków.

W razie natrafienia w czasie pracy na niewypały lub jakiekolwiek podziemne przewody,

należy natychmiast przerwać roboty aż do ustalenia, czy możliwe jest dalsze prowadzenie
prac w tym miejscu.

Najczęstszymi przypadkami powstawania pożarów jest nieostrożne obchodzenie się

z ogniem, wadliwa instalacja urządzeń elektrycznych i grzewczych oraz ich wadliwa
konserwacja. Budynki, maszyny i środki transportu na zapleczu budowy powinny być
wyposażone w odpowiedni sprzęt przeciwpożarowy. Załoga powinna być przeszkolona
w dziedzinie przeciwpożarowej. Podręczny sprzęt gaśniczy powinien być odpowiednio
rozmieszczony, aby był łatwo dostępny i mógł być natychmiast użyty do gaszenia pożaru.
Podręczny sprzęt gaśniczy składa się z beczek z wodą, skrzyni z piaskiem, siekier, toporów,
bosaków, drabin, gaśnic oraz sprzętu do tłumienia płomieni.

Podczas projektowania urządzeń melioracyjnych należy zwrócić uwagę na to na jakich

obszarach są one zlokalizowane, tzn. czy nie są położone na obszarach chronionych. Należy
ustalić, w jakim stopniu inwestycja będzie oddziaływać na środowisko. Zależy od tego sposób
i termin wykonywania robót.

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jaka ustawa dotyczy bhp?

2.

Jakie ustawy dotyczą ochrony przeciwpożarowej i środowiska?

3.

Jakie są najczęstsze przyczyny powstawania pożarów?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypisz, jakich zasad należy przestrzegać przy wykonywaniu robót ziemnych, aby były

spełnione przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wypisać zasady jakie należy przestrzegać przy wykonywaniu robót ziemnych aby były
spełnione przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,

2)

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

3)

dokonać oceny poprawności i wykonanego ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wymienić akty prawne dotyczące bhp, ochrony przeciwpożarowej
i środowiska?

2)

określić zasady przestrzegania przepisów bhp podczas prac wykonywanych
ręcznie?

3)

określić zasady przestrzegania przepisów bhp podczas prac wykonywanych
za pomocą sprzętu mechanicznego?

4)

określić sposoby ochrony środowiska naturalnego?

5)

określić najczęstsze przyczyny powstawania pożarów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Dodatkowo otrzymałeś oddzielną kartkę na brudnopis, ponieważ w niektórych pytaniach
musisz dokonać obliczeń.

5.

Test zawiera 21 zadań dotyczących wykonywania robót melioracyjnych. Są to zadania
wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

6.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, prawidłową odpowiedź
zaznacz X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

7.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

8.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później.

9.

Na rozwiązanie testu masz 30 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Do urządzeń melioracji wodnych podstawowych zaliczamy
a)

rurociągi o średnicy poniżej 0,6 m.

b)

ziemne stawy rybne.

c)

budowle piętrzące, budowle upustowe oraz obiekty służące do ujmowania wód
głębokości zalegania.

d)

drenowania.

2.

Do urządzeń melioracji wodnych szczegółowych zaliczamy
a)

stopnie wodne, zbiorniki wodne.

b)

stacje pomp do nawodnień ciśnieniowych.

c)

rurociągi o średnicy co najmniej 0,6 m.

d)

budowle regulacyjne oraz przeciwpowodziowe.

3.

W największym stopniu na plon roślin wpływa
a)

czynnik występujący w największej ilości.

b)

czynnik występujący w najmniejszej ilości.

c)

woda.

d)

ś

wiatło.

4.

Otwieranie aparatów szparkowych oraz proces transpiracji zachodzi
a)

przy dużym stężeniu CO

2.

b)

w warunkach dobrego zaopatrzenia rośliny w wodę i małego stężenia CO

2

w przestworach międzykomórkowych.

c)

w warunkach małej dostępności światła.

d)

przy niedostatku wody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

5.

Przyczyną zabagnienia gleby nie jest
a)

napływ wód powierzchniowych i gruntowych z wyżej położonych terenów.

b)

występowanie źródlisk na stokach.

c)

mały spadek powierzchni nie pozwalający na spływ wód powierzchniowych.

d)

duża przepuszczalność i mała pojemność wodna gleby.

6.

Objawami niedoboru wody w glebie są
a)

wymarzanie i wymakanie roślin.

b)

występowanie źródlisk i wysiąków.

c)

utrzymywanie się niskiego zwierciadła wody gruntowej.

d)

występowanie gleb torfowych.

7.

W fazie początkowej występowania nadmiaru wody stosuje się
a)

konserwacje istniejących cieków.

b)

drenowanie.

c)

deszczowanie.

d)

odwadnianie za pomocą rowów.

8.

Jaki kształt ma krzywa depresji przy odwadnianiu rowami w okresie intensywnego
parowania
a)

wypukły ku górze.

b)

wklęsły ku dołowi.

c)

spłaszczony lub poziomy.

d)

pionowy.

9.

Zagłębienia terenu oraz kotliny bezodpływowe są odwadniane za pomocą rowów
a)

odprowadzających.

b)

opaskowych.

c)

zbiorczych.

d)

osączających.

10.

W skład projektu technicznego odwodnienia terenu z pomocą rowów nie wchodzą

a)

przekroje podłużne i poprzeczne rowów.

b)

próbki gleb.

c)

wykazy materiałów.

d)

opisy techniczne z obliczeniami.

11.

W jakich odstępach wbija się kołki przy umacnianiu skarp rowu za pomocą kiszki

faszynowej około
a)

20 cm.

b)

30 - 40 cm.

c)

50 cm.

d)

60 - 80 cm.

12.

Z jakiego materiału nie wykonuje się drenów

a)

ceramiki.

b)

drewna.

c)

plastiku.

d)

szkła.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

13.

Ile wynoszą minimalne spadki sączków drenarskich

a)

1‰.

b)

3‰.

c)

5‰.

d)

10‰.

14.

Na terenach o dużych spadkach stosuje się drenowanie

a)

podłużne.

b)

poprzeczne.

c)

w zakosy.

d)

nie stosuje się.

15.

Na czym polega funkcja układu mechanicznego przy odwadnianiu terenów depresyjnych

a)

zapewnieniu właściwych stosunków wodnych na polderach.

b)

odwodnieniu terenów wysokich.

c)

zapewnieniu odpływu wód roztopowych i opadowych.

d)

zapewnieniu odpływu nadmiaru wody z obszarów zmeliorowanych.

16.

Nawodnienie wegetacyjne wykonuje się

a)

jesienią.

b)

zimą.

c)

wiosną.

d)

latem.

17.

Nawodnienie zalewowe stosowane jest na terenach płaskich o spadkach do

a)

2‰.

b)

5‰.

c)

10‰.

d)

15‰.

18.

W skład deszczowni stałej nie wchodzą

a)

węże elastyczne.

b)

zraszacze.

c)

pompy.

d)

podziemne rurociągi.

19.

Nawadnianie pól ściekami dozwolone jest gdy

a)

grunt jest zamarznięty do głębokości 30 cm lub przykryty śniegiem.

b)

zwierciadło wód podziemnych znajduje się płyciej niż 1,5 m.

c)

ś

cieki pochodzą z zakładów posiadających pozwolenie wodno-prawne.

d)

ś

cieki pochodzą z dowolnego źródła.

20.

Stosując się do przepisów bhp przy wykonywaniu robót ziemnych nie należy

a)

ustawiać tablic ostrzegawczych.

b)

pracować przy zabezpieczonych skarpach wykopów.

c)

używać butów gumowych na gruntach wilgotnych.

d)

pracować w zasięgu sprzętu mechanicznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

21.

Do podręcznego sprzętu gaśniczego nie zaliczamy

a)

bosaków.

b)

grabi.

c)

siekier.

d)

gaśnic.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko:……………………………………………………..

Wykonywanie robót melioracyjnych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

21

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

6.

LITERATURA

1.

Drupka S.: Deszczownie i deszczowanie. PWRiL, Warszawa 1972

2.

Pałys F., Smoręda Z.: Poradnik technika melioranta. PWRiL, Warszawa 1982

3.

Poradnik majstra robót wodno-melioracyjnych. PWRiL, Warszawa 1971

4.

Rytel Z., Serafin B., Skibiński J.: Budownictwo i melioracje. WSiP, Warszawa 1978

5.

Schroeder G.: Melioracje wodne w rolnictwie. Arkady, Warszawa 1972

6.

Prawo wodne