monter budownictwa wodnego 712[03] z1 06 u

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Mariusz Szynkaruk

Zabudowa potoków górskich
712[03].Z1.06

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Krzysztof Piela
mgr inż. Daniel Kózka

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Mariusz Szynkaruk

Konsultacja:
mgr inż. Krzysztof Wojewoda

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 712[03].Z1.06
Zabudowa potoków górskich zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu monter
budownictwa wodnego.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Charakterystyka potoków górskich

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Zabudowa obszarów zbiorczych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Umocnienia skarp i dna potoków na odcinku szyi

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Roboty w obszarze stożka usypowego

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Budowle poprzeczne ograniczające dno potoków

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Opaski brzegowe

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. śłoby. Poprzeczki

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Zapory przeciwrumowiskowe

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Kontrola i odbiór robót

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

4.10. Roboty remontowe

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

4.11. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska

4.11.1. Materiał nauczania

4.11.2. Pytania sprawdzające

4.11.3. Ćwiczenia

4.11.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o charakterystyce potoków górskich,

rodzajach zabudowy, zasad doboru materiałów, narzędzi i sprzętu do zabudowy poszczególnych
elementów potoków górskich.

W poradniku zamieszczono:

−

Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−

Cele kształcenia tej jednostki modułowej,

−

Materiał nauczania który umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów, wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz
inne źródła informacji. Obejmuje on również:

−

pytania sprawdzające wiedzę niezbędną do wykonania ćwiczeń,

−

wiczenia zawierające polecenie, sposób wykonania oraz wyposażenie stanowiska pracy,

−

sprawdzian postępów, sprawdzający poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń.

Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza,

e opanowałeś materiał albo nie. Zaliczenie ćwiczeń jest dowodem osiągnięcia umiejętności

określonych w tej jednostce modułowej. Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub
ć

wiczenia, to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy

dobrze wykonujesz daną czynność.

−

Zestaw zadań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej
jednostki. Po przyswojeniu materiału, spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.

Jednostka modułowa: Zabudowa potoków górskich, której treści teraz poznasz jest jednym

z modułów koniecznych do zapoznania się z technologią robót hydrotechnicznych.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny

pracy, instrukcji przeciwpożarowych oraz ochrony środowiska wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

712[03].Z1

Technologia robót hydrotechnicznych

712[03].Z1.01

Organizowanie stanowiska pracy

712[03].Z1.02

Wykonywanie pomiarów związanych z robotami hydrotechnicznymi

712[03].Z1.03

Wykonywanie robót melioracyjnych

712[03].Z1.04

Wykonywanie robót ziemnych

i pogłębiarskich

712[03].Z1.05

Wykonywanie budowli regulacyjnych

712[03].Z1.06

Zabudowa potoków górskich

712[03].Z1.07

Wykonywanie budowli piętrzących

712[03].Z1.08

Wykonywanie zabezpieczeń przeciwpowodziowych

712[03].Z1.09

Wykonywanie sieci wodociągowych i kanalizacyjnych

712[03].Z1.10

Obsługa urządzeń i obiektów

hydrotechnicznych

712[03].Z1.11

Wykonywanie konserwacji

i naprawy budowli wodnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

organizować stanowisko pracy,

−

wykonywać pomiary związane z robotami hydrotechnicznymi,

−

wykonywać roboty melioracyjne,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
ś

rodowiska,

−

wykonywać roboty ziemne i pogłębiarskie,

−

wykonywać budowle regulacyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

sklasyfikować cieki wodne,

−

scharakteryzować elementy potoków górskich,

−

określić skutki gwałtownych zmian stanów wody i przepływów w potokach górskich,

−

określić rodzaje zabudowy potoków górskich,

−

posłużyć się dokumentację techniczną,

−

określić rodzaj i zakres robót związanych z zabudową potoków górskich,

−

wyznaczyć i zabezpieczyć miejsca zabudowy potoków górskich,

−

dobrać materiał do umocnienia skarpy oraz dna potoków górskich,

−

wykonać roboty związane z zabudową stożka usypowego,

−

wykonać prace związane z budową stopni i progów,

−

wyznaczyć i utrwalić linię trasy regulacyjnej stosując opaski brzegowe,

−

wykonać prace związane z budową żłobów,

−

zaplanować wykonanie poprzeczek,

−

określić pojemność zbiornika rumoszu,

−

określić zasady lokalizacji zapór przeciwrumowiskowych,

−

wykonać prace związane z budową zapór przeciwrumowiskowych,

−

dokonać kontroli i odbioru robót,

−

dobrać i zastosować przyrządy pomiarowe,

−

wykonać przedmiar i obmiar w zakresie wykonywanych robót,

−

wykonać prace związane z konserwacją i naprawą uszkodzonej zabudowy,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska przy zabudowie potoków górskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Charakterystyka potoków górskich

4.1.1. Materiał nauczania

Potoki górskie charakteryzują się specyficznymi elementami biegu i zlewni. Bieg potoków

górskich wykazuje:

−−−−

bardzo duże spadki, które stopniowo zmniejszają się w kierunku od górnego biegu do ujścia,

−−−−

prowadzenie w ciągu długich okresów małych objętości wody,

−−−−

szybkie wzbieranie i prowadzenie przez krótki okres znacznych objętości wody, zwłaszcza
po opadach nawalnych,

−−−−

w górnych biegach pojawia się zjawisko erozji dennej, w środkowych – bocznej, a w dolnym
biegu następuje akumulacja, czyli gromadzenie wcześniej wymytego materiału,

−−−−

ze wzrostem ilości wody w potoku potęgują się zjawiska erozji i zwiększa się ruch
rumowiska w korycie.
Zlewnie potoków górskich wykazują:

−−−−

kształt na ogół wydłużony,

−−−−

warunki klimatyczne zależne od kierunku doliny i wysokości nad poziomem morza,

−−−−

silnie rozwiniętą sieć hydrograficzną zwiększoną przez liczne debry, czyli rozpadliny
i wąwozy,

−−−−

glebę stosunkowo płytką, ale odporną na działanie erozji,

−−−−

słabą retencję wynikłą z niewłaściwego użytkowania zlewni,

−−−−

mały procent lesistości oraz niewłaściwe rozmieszczenie użytków w kierunku pionowym
zlewni,

−−−−

duże nasilenie zjawisk erozji powierzchniowej i liniowej.

Cieki górskie można podzielić na:

–

debry, tj. cieki, które prowadzą wodę i rumowisko tylko bezpośrednio po większych

opadach,

–

potoki, które stale wypełnione są wodą, z wyjątkiem krótkotrwałych okresów posuchy,

–

rzeki podgórskie, prowadzące stale wodę, mające mniejsze spadki niż potoki,

Potoki, zależnie od ich spadku i od ruchu rumowiska, dzieli się na:

−−−−

potoki wysokogórskie, występujące tylko w rejonie Tatr, bieg tych potoków jest krótki,
o bardzo dużym spadku, który przeważnie jest w dolnym biegu silnie załamany, podział
potoku na odcinki wytwarzające i odkładające rumowisko jest ostro zarysowany, potoki te
prowadzą wyłącznie rumowisko powstałe ze zwietrzelin na stokach,

−−−−

potoki górskie wypływające z Karpat, Sudetów i Beskidów, potoki te prowadzą rumowisko
powstałe przeważnie z wyerodowanego materiału własnego koryta,

−−−−

potoki podgórskie, które pod względem odpływu podobne są do górskich, bieg dolny mają
przeważnie znacznie dłuższy, o mniejszym spadku, oraz prowadzą o wiele mniejsze ilości
rumowiska, nie wyrządzają one większych szkód, jednak wskutek naruszenia równowagi
w dorzeczu mogą się uaktywnić.
Zależnie od wielkości można podzielić potoki górskie na 3 typy:

−−−−

Typ I będą stanowiły małe, krótkie cieki i potoczki o powierzchni zlewni poniżej
1 km

, potoczki te płyną przeważnie w lasach, po zboczach kamienistych, nie mają

dostatecznie wytworzonego koryta i nie tworzą jarów ani żlebów, w czasie wezbrań wody
płyną wprost po stoku lub niewielkimi debrami w sąsiedztwie głównego koryta,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−−−−

Typ II to większe i dłuższe potoki o powierzchni zlewni powyżej 1 km

, płyną one po

stromych zboczach o kamienistym podłożu, w głębokich żlebach i jarach, często kilkunastu
metrów głębokości, źródła takiego potoku leżą przeważnie na rozległym zboczu wzgórza
o łagodnym nachyleniu, często stanowiącym łagodną polanę, dno potoku zalegają grube
głazy, miejscami wystaje lita skałą, naturalne kaskady ze skały i głazów zmniejszają
szkodliwy spadek,

−−−−

Typ III stanowią potoki większe, płynące w głębokich jarach lub dolinach o stokach ze
słabych utworów o grubej warstwie zwietrzelin, stanowią one największe zagrożenie dla
terenów, przez które przepływają.

W przeważającej części potoków górskich, ze względu na występujące w nich zjawiska

denudacji, możemy wyodrębnić trzy elementy potoku górskiego. Denudacją nazywamy zjawisko
obniżania się powierzchni Ziemi wskutek usuwania przez wodę i wiatr materiału skalnego.

Elementy potoku górskiego:

−−−−

część szczytowa, tak zwany kocioł lub obszar zbiorczy, obejmujący tę część zlewni, w której
z wielkiej liczby małych dolin strug, cieków i potoków powstaje główny potok, obszar ten ze
względu na liczne występujące źródła, bardzo wysokie opady i spadki, przy braku obudowy
biologicznej, jest głównym dostarczycielem rumowiska. Ta część potoku narażona jest
przede wszystkim na erozję boczną i denną, koryto potoku o dużym spadku przerzuca się z
jednego brzegu doliny na drugi, potok pogłębia koryto, podmywa skarpy. Powstają
usuwiska,

−−−−

część środkowa, zwana szyją, ma jeszcze znaczne spadki, które umożliwiają transport
rumowiska podniesionego na obszarze kotła w dół. W tej części biegu potoku może
odbywać się dalsze obciążenie wody materiałem z dna i brzeg,. występują tu kamieńce
i złoża rumowiska. Wielkie masy wody powodziowej przewalając się po szerokim i płytkim
łożysku niszczą brzegi, a nawet leżące na brzegach osiedla i drogi,

−−−−

część dolna, tak zwany stożek napływowy, odznacza się już małym spadkiem, który
zazwyczaj przy wejściu potoku w dolinę raptownie maleje. To powoduje osadzenie
i gromadzenie rumowiska w korycie potoku, koryto dzieli się zwykle na kilka ramion.
Szkodliwa działalność polega tu na zatapianiu nadbrzeżnych terenów, częstych zmianach
łożyska, osadzaniu wielkich ilości rumowiska, zabagnianiu doliny powyżej ujścia.
Na obszarze zbiorczym największe znaczenie ma zabudowa roślinna, ponieważ zmniejsza

i opóźnia odpływy, chroni przed erozją powierzchniową, a niejednokrotnie zapobiega
powstawaniu lawin śnieżnych. Polega ona głównie na ochronnym ubezpieczeniu stoków zlewni
za pomocą roślinności. Zabiegi techniczne na obszarze zbiorczym mają charakter pomocniczy
i stosowane są w tym wypadku, gdy przed wykonaniem zabudowy roślinnej trzeba przygotować
i utrwalić teren.

W średnim i dolnym biegu potoków większe znaczenie ma zabudowa techniczna,

zapobiegająca erozji bocznej i dennej koryta. Zmniejsza ona spadki podłużne, a w pewnych
wypadkach również i poprzeczne, powstrzymując ruch rumowiska w potoku. Zabudowa roślinna
w średniej i dolnej części potoku stanowi uzupełnienie zabudowy technicznej i polega na
obsadzeniu brzegów roślinnością (drzewami, krzewami i roślinami zielonymi).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Obszary denudacji współczesnej zlewni potoku górskiego z zaznaczonymi elementami potoku górskiego [3]

Uregulowanie gospodarki wodnej, a szczególnie sprawa nieszkodliwego odprowadzenia

wód powodziowych, jest podstawowym problemem, od którego rozwiązania zależy rozwój
gospodarczy obszarów górskich.

Powodzie na terenach cieków górskich normalnie powodowane są przez nawalne deszcze,

występujące przeważnie w lecie. Wezbrania wód są bardzo gwałtowne, odznaczają się szybkim
wzrostem fali powodziowej i szybkim jej opadaniem. Stosunek objętości przepływu
minimalnego do maksymalnego jest bardzo wysoki i dochodzi dla rzek górskich do 1: 3 000,
a dla potoków bywa często kilkakrotnie większy.

Klęski powodzi są zwielokrotnione wskutek niewystarczającej zabudowy cieków.
Gwałtowne zmiany stanów wody, od najniższych do powodziowych, powodują ,,dziczenie”

potoków i pogarszają warunki przepływu. Powstaje niebezpieczeństwo wylewów. Taki stan
rzeczy utrudnia opanowanie potoków i uniemożliwia kompleksowe ich wykorzystanie.

Niszczące działanie potoków górskich występuje już na obszarze zbiorczym,

obejmującym górny bieg, a więc część zlewni, w której występują źródła i mniejsze strugi
wody, tworzące główny potok. Działanie to potęguje się z biegiem potoku w dół.

Potok górski można podzielić na trzy podstawowe części:

−−−−

gardziel lub szyja stanowi tę część, w której potok przedziera się przez teren żlebem lub
jarem. Narażona jest przede wszystkim na erozję boczną i denną, koryto potoku o dużym
spadku przerzuca się z jednego brzegu doliny na drugi. Potok pogłębia koryto, podmywa
skarpy. Powstają usuwiska.

−−−−

z gardzielą potok płynie już w szerszej dolinie. Spadki są mniejsze. Występują tu kamieńce
i złoża rumowiska. Wielkie masy wody powodziowej przewalając się po szerokim i płytkim
łożysku niszczą brzegi, a nawet leżące na brzegach osiedla, drogi itp.,

−−−−

U ujścia potoku do rzeki tworzy się stożek usypowy. Spadek się zmniejsza. Rumowisko
osiada w korycie potoku. Koryto dzieli się zwykle na kilka ramion. Szkodliwa działalność
polega tu głównie na zatapianiu nadbrzeżnych terenów, często zmianach łożyska, osadzaniu
wielkich ilości rumowiska, zabagnianiu doliny powyżej ujścia.

Szkodliwość potoków w ich średnim i dolnym biegu zależy głównie od nasilenia erozji na

obszarze zbiorczym, która z kolei uzależniona jest przede wszystkim od stopnia nachylenia
stoków i rodzaju szaty roślinnej.

Szkody nie ograniczają się tylko do własnej zlewni potoku, ale często sięgają daleko w dół

od jego ujścia, w dolinę rzeki, do której wpada potok.

Potoki sudeckie wykazują stosunkowo małą działalność erozyjną, decydują o tym przede

wszystkim warunki geologiczne. Potoki te płyną po twardym podłożu, ich dna zalegają grube
głazy, tworząc naturalne kaskady.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Potoki karpackie tworzą gęstą sieć cieków. Płyną one w swym górnym biegu przeważnie

w korycie z piaskowca lub spadają z płaskich, gęsto po sobie następujących stopni skalnych.
Na tych odcinkach nie widać w korycie rumowiska. W średnim biegu natomiast żłobią mocno
podłoże. Na odcinkach tych mają dużą siłę erozyjną i niosą wielkie ilości rumowiska. W dolnym
ich biegu spotyka się coraz częstsze i rozleglejsze odkłady, które wreszcie łączą się ze sobą
w rozległe kamieńce, wypełniając często całe dno doliny. Koryta tych potoków są często suche.
Po ulewnych deszczach wielkie wody występują z koryt, zalewając okoliczne tereny. Brak jest
również zbiorników ujmujących wody powodziowe. Dlatego też te potoki wykazują wielką
aktywność i stwarzają duże niebezpieczeństwo dla osiedli położonych w ich dolinach.
Potoki bieszczadzkie płyną głęboko wciętymi wąskimi dolinami, o wysokich i stromych stokach.
Stoki dolin i brzegi potoków są przeważnie gliniasto-kamieniste. Koryta cieków są zwykle
skaliste lub pokryte rumowiskiem skalnym. Bardzo często w korytach występują naturalne
kaskady. Skała jako podłoże potoków odporne na rozmywanie, gliniasto-kamienne gleby
brzegów oraz znakomita naturalna zabudowa roślinna powierzchni zboczy w dużej mierze
redukują nasilenie erozji liniowej.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie cechy charakteryzują bieg potoków górskich?

Jakie właściwości charakteryzują zlewnie potoków górskich?

Co oznacza pojęcie denudacja?

Co oznacza pojęcie debra?

Jak potoki górskie dzielą się w zależności od wielkości zlewni?

Jakie znasz elementy potoku górskiego?

Jakie szkody wyrządzają potoki górskie podczas wezbrań?

Co charakteryzuje potoki karpackie?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie ortofotomapy sporządź szkic sytuacyjny potoku górskiego, określ rodzaj

potoku górskiego ze względu na jego lokalizację.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś

sporządzić szkic sytuacyjny potoku górskiego,

określić rodzaj potoku górskiego,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ortofotomapa przedstawiająca widok potoku górskiego,

–

długopis i ołówek,

–

kartka papieru formatu A4,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Na podstawie szkicu sytuacyjnego zidentyfikuj elementy potoku górskiego i podpisz je

w odpowiednich odnośnikach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś

sporządzić szkic sytuacyjny potoku górskiego,

określić rodzaj potoku górskiego,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szkic sytuacyjny przedstawiający widok potoku górskiego,

–

długopis i ołówek,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić, jakie cechy charakteryzują bieg potoków górskich?

wymienić właściwości zlewni rzek górskich?

zdefiniować pojęcie denudacja?

zdefiniować pojęcie debra?

wymienić, na ile elementów i jakie można podzielić potok górski?

wyjaśnić, jakie szkody wyrządzają potoki górskie podczas wezbrań?

scharakteryzować potok sudecki, karpacki i bieszczadzki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Zabudowa obszarów zbiorczych

4.2.1. Materiał nauczania

W górnej części potoku, w tak zwanym obszarze zbiorczym, powstaje główna masa

rumowiska. Powstrzymanie erozji uzyska się tutaj przez zabudowę biologiczną (zalesienia),
a wytworzony materiał zatrzymają i ustabilizują na miejscu elementy zabudowy technicznej.
Będą nimi różnego rodzaju przegrody, jak np. płotki, groble ziemne, rumowiskowe. Budowle te
oprócz wyżej wymienionych czynności, złagodzą zjawisko erozji i zmniejszą spadki na
niektórych odcinkach suchych i stałych cieków. Na przejściu między obszarem zbiorczym
a szyją potoku można najczęściej znaleźć miejsce nadające się na mały zbiornik retencyjny.

Głównym celem zabudowy biologicznej jest zwiększenie retencji, poprawa bilansu

wodnego i wyrównanie przepływów, następnie zahamowanie procesów erozji na stokach, dnie
i brzegach potoków oraz zmniejszenie i opóźnienie przepływów. Cele te osiąga się przez
wprowadzenie roślinności drzewiastej, krzewiastej i łąkowej. Najlepiej to zadanie spełnia las,
a potem wszelkiego rodzaju zakrzewienia.

Zalesianie – lasy mieszane wielopiętrowe zmniejszają i opóźniają odpływ wód opadowych

przez:

−−−−

zatrzymywanie wody odparowywanie jej z koron drzew i podłoża leśnego,

−−−−

wchłanianie części opadu przez podłoże leśne oraz zużycie wody przez roślinność,

−−−−

ułatwianie wsiąkania wody w głąb gruntu.
W dobrze zagospodarowanym lesie są wszystkie piętra roślinności: drzewa wysokie, porost,

podszyt, runo leśne.

Zabudowa biologiczna strefy lasu polega przede wszystkim na zwiększeniu powierzchni

zalesionej. Zwiększenie lesistości można uzyskać przez zalesienie:

−−−−

terenu, na którym przez wyręby sztucznie obniżono górną granicę lasu,

−−−−

pastwisk na wierzchowinach,

−−−−

pastwisk na stromiznach ponad 25

−−−−

nieużytków jak: brzegi głębokich debr, wąwozów, grunty kamienistych.

Przy projektowaniu składu gatunkowego zalesień należy przede wszystkim mieć na

uwadze istniejące warunki siedliskowe. Zalesienia przy górnej granicy lasu (1400m npm.) należy
wykonywać kosodrzewiną, świerkiem, olszą zieloną, jarzębiną, jałowcem halnym. Na niższych
partiach od 1200 do 1400 m npm, obok wyżej wymienionych gatunków należy wprowadzić
z drzew – modrzew, limbę , a z krzewów: brzozę karpacką i wierzbę śląską. W położeniach
partii od 600 do 1200 m npm. Sadzić można już więcej gatunków, wśród których należy
wymienić drzewa: świerk pospolity, jodła pospolita, modrzew, sosna, buk zwyczajny, jawor,
jesion i inne.

Przy zalesieniu pastwisk na stromiznach należy wprowadzić, co najmniej 30% domieszkę

drzew liściastych w docelowym składzie gatunkowym.

Do zalesień w warunkach górskich należy używać sadzonek silnych i dobrze

wykształconych. Zalesienia odbywać się powinny możliwie w więźbie regularnej, ale ze
względu na specyficzne warunki jakie istnieją w górach, w wielu przypadkach odstępuje się od
tej zasady.

Płotkowanie – na stokach stosuje się:

−−−−

płotki jednorzędowe wysokości 0,2 m, zabijane na zboczu tak, aby nie wystawały ponad
teren więcej niż 10 cm. Płotki długości około 2 m prowadzi się równolegle do warstwic,
mijankowo w szachownicę, tak aby częściowo zachodziły na siebie. Odległości między
płotkami, mierzone wzdłuż stoku, wynoszą zwykle od 1 do 5 m, zależnie od rodzaju gruntu
i nachylenia. Najczęściej wykonuje się płotkowanie uproszczone, polegające na ułożeniu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wieżej, zdolnej do porostu wikliny faszynowej za rzędami wbitych palików i zasypywaniu

jej ziemią. Do wykonania płotków potrzebne są: młoty służące do wbijania palików oraz
szpadle (sztychówki), które służą do przysypywania wikliny ziemią,

−−−−

płotki krzyżowe zabijane na stoku w kształcie rombów. Wykonuje się je z kołków
topolowych lub wierzbowych o średnicy 6-10 cm, długości 1-1,5 m, wbijanych w odstępach
co 0,25 m, i wyplata prętami wiklinowymi,

Rys. 2. Typy płotków stosowanych przy zabudowie debr, wąwozów i suchych odcinków potoków [3]

Tarasowanie – najskuteczniejszym sposobem walki z erozją, występującą na stromych

zboczach, jest tarasowanie, przekształcające zarówno spadek, jak i długość stoku. Rozróżnia się
w zasadzie dwa typy tarasów:

−−−−

tarasy grzbietowe,

−−−−

tarasy schodkowe.

Tarasy grzbietowe mają łagodne skarpy i stosowane są na niezbyt wielkich spadkach

(12-20%) wykonuje się je przez usypanie wałów. Przy tym typie tarasów cała powierzchnia pola
może być zajęta pod uprawę. Na gruntach przepuszczalnych i na obszarach o niezbyt wielkich
opadach stosuje się tarasy bezodpływowe, mające grzbiety prowadzone ściśle równolegle do
warstwic. Tarasy odpływowe, prowadzone ze spadkiem, mają zastosowanie na obszarach
z dużym opadem i na mało chłonnych gruntach. Przy tarasach bezodpływowych grzbiety
powinny być tak wykonane, aby woda spływająca ze stoku nie mogła się przelewać, lecz została
zatrzymana i wchłonięta przez glebę. Grzbiety tarasów bezodpływowych są niskie i szerokie.
Ich wysokość waha się od 0,2 do 0,4 m, a szerokość od 2 do 4 m.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Schemat tarasu grzbietowego –

– kąt nachylenia stoku, l – rozstawa tarasów w poziomie, h – wysokość

grzbietu, b – szerokość stopy grzbietu, J – spadek terenu, H – wysokość tarasu [6]

Tarasy schodkowe mają zastosowanie przy większych spadkach stoku (20-30%), zwłaszcza

wówczas, gdy zachodzi konieczność zmniejszenia spadku. Najprostszym typem tarasu
schodkowego jest taras o płaszczyźnie poziomej. Przy większych spadkach płaszczyzna tarasu
otrzymuje pewne pochylenie, a na krawędzi tarasu wykonuje się wałki, niekiedy z rowkami
zbierającymi. Wymiary tarasów o płaszczyźnie poziomej są następujące:

−−−−

wysokość grzbietu (h) 0,15-0,30 m,

−−−−

szerokość grzbietu (b) 0,5-0,7 m,

−−−−

wysokość tarasu (H) 1,0-3,0 m.

Odpowiednie wymiary tarasów o płaszczyźnie pochyłej wynoszą:

−−−−

wysokość grzbietu (h) 0,30 m,

−−−−

szerokość grzbietu (b) 0,9 m,

−−−−

wysokość tarasu (H) 1,0-1,8 m.

Rozstawa tarasu schodkowego zależy od spadku terenu i projektowanej jego wysokości.

Rys. 4. Schemat tarasu schodkowego –

– kąt nachylenia stoku, l – rozstawa tarasów w poziomie,

h – wysokość grzbietu, b – szerokość stopy grzbietu, J – spadek terenu, H – wysokość tarasu [6]

Zabudowa debr – dla powstrzymania erozji w niewielkich debrach stosuje się

poprzeczki z kiszek wiklinowych

∅

20 cm. Poprzeczki te, wysokości nieprzekraczającej 0,6 m,

zakłada się na całej szerokości dna debry w odstępach 2-5 m, zależnie od spadku, w łuku
pionowym o strzałce wynoszącej około 0,1 m długości poprzeczki. Dno cieku poniżej takiej
poprzeczki powinno być umocnione. Wąskie i niegłębokie debry, bardziej narażone na
zniszczenie, zabudowywane są za pomocą ściętych wierzchołków drzew iglastych lub wiązek
faszynowych, układanych na dnie debry grubszymi końcówkami w dół i przymocowywanych
krzyżakami lub poprzeczkami z okrąglaków wkopanych końcami w brzeg debry. Szerokie, lecz
płytkie debry, o niezbyt dużych spadkach dna, przegradza się za pomocą okrąglaków lub
kamieni przekładanych faszyną zdolną do porostu. Wąwozy mniej narażone na uszkodzenia
umacnia się budowlami płotkowymi i kiszkowymi, wykonanymi z wikliny zdolnej do porostu.

W szczególności mają tu zastosowanie:

−−−−

płotki jednorzędowe wysokości 0,60 m z ubezpieczeniem dna dwiema kiszkami
faszynowymi, brukiem na sucho na długości 0,60 m lub wyściółką z wikliny,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−−−−

płotki dwurzędowe wysokości 0,60 m z zabezpieczeniem dna brukiem na sucho na długości
1,00 m.
Po przegrodzeniu poprzecznym debry żywymi płotkami, następnie taką debrę zalesia się

stopniowo poczynając od najbardziej narażonych na erozję brzegów, aż do całkowitego jej
zalesienia.

Rys. 5. Typy poprzeczek z płotków i kiszek wiklinowych średnicy 20 cm, powstrzymujących erozję w debrach

a – przekrój płotka z dwiema kiszkami i zasypką z ziemi, b – widok ogólny płotka z wikliny, c – poprzeczka
z dwóch płotków wiklinowych, czterech kiszek średnicy 20 cm i zasypki z ziemi, d – poprzeczka z dwóch
kiszek przybitych palikami na wyściółce z wikliny, e – płotek wiklinowy z zasypką z ziemi, 1 – płotek
wiklinowy, 2 – kiszka faszynowa, 3 – zasypka ziemna, 4 – wyściółka wiklinowa [3]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie są główne cele wykonania zabudowy biologicznej na obszarach zbiorczych?

Na jakie procesy ma pozytywny wpływ występowanie lasów mieszanych wielopiętrowych
w zlewni potoku górskiego?

Dzięki jakim czynnikom można uzyskać zwiększenie lesistości terenów zlewni potoku
górskiego?

Jakie są główne gatunki drzew, których używamy do zabudowy biologicznej?

Jakie rodzaje płotków stosuje się do zabudowy obszarów zbiorczych?

Jakie są typy tarasowań stosowanych do zabudowy zboczy obszarów zbiorczych?

Przy jakich spadkach stoku stosujemy tarasowanie grzbietowe?

Przy jakich spadkach stoku stosujemy tarasowanie schodkowe?

W jaki sposób wykonuje się zabudowę debr?

10.

W jaki sposób wykonuje się płotek faszynowy i z jakich materiałów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj umocnienie w postaci płotka faszynowego o długości 3 m i wysokości 20-40 cm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wybrać materiały i sprzęt, które będą potrzebne do wykonania umocnienia w postaci płotka
faszynowego,

wyrównać teren, na którym powstanie umocnienie,

wykonać umocnienie płotka faszynowego poprzez zabicie palików i ułożenie wiązek
faszynowych i obsypanie ziemią,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

paliki,

−

wiązki faszyny,

−

młot,

−

drut,

−

szpadel,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj wykonanie zabudowy potoku górskiego przedstawionego na modelu na odcinku

obszaru zbiorczego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

wypisać elementy zabudowy stosowane na obszarach zbiorczych,

rozmieścić poszczególne elementy zabudowy w postaci plastikowych odwzorowań na
obszarze zbiorczym modelu,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

elementy zabudowy potoku górskiego w postaci plastikowych odwzorowań,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić, jakie są główne cele wykonania zabudowy biologicznej na
obszarach zbiorczych?

wymienić typy tarasowań stosowanych do zabudowy zboczy obszarów
zbiorczych?

wyjaśnić, w jaki sposób wykonuje się zabudowę debr?

wymienić rodzaje płotków?

wyjaśnić, w jaki sposób wykonuje się płotek faszynowy?

wymienić główne gatunki drzew stosowane w zalesianiu obszarów
zbiorczych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Umocnienia skarp i dna potoków na odcinku szyi

4.3.1. Materiał nauczania

W części środkowej, czyli szyi, zabudowa ma chronić dno i brzegi przed erozją wód

płynących. Stosuje się tu przeważnie zabudowę techniczną, a zwłaszcza tam, gdzie zabudowa
biologiczna zawodzi. Do zabudowy technicznej stosuje się zapory przeciwrumowiskowe,
stopnie, opaski kamienne, siatkowo-kamienne i faszynowe oraz żłoby.

Zapory przeciwrumowiskowe – są jednym z podstawowych systemów walki z erozją

liniową, zwłaszcza przy wysokich spadkach koryta. Zadanie ich polega na magazynowaniu
w wytworzonym zbiorniku rumowiska transportowanego przez potok oraz na złagodzeniu
spadku podłużnego, a tym samym na zmniejszeniu prędkości wody. Przyczynia się to do
powstrzymywania erozji dna i brzegów. Zapora przeciwrumowiskowa powinna być wykonana
prostopadle do biegu potoków. Zamyka ona wówczas najkrótszą drogą dolinę potoku i wytwarza
sztuczną przeszkodę dla wody jak i unoszonego przez nią materiału. Zapora musi być obiektem
stabilnym. A więc powinna zostać wybudowana z materiałó takich jak: kamień na cemencie,
beton z okładziną kamienną lub żelbeton. Skrzydła o dużych rozpiętościach powinny być
wykonane w formie wałów ziemnych.

Rys. 6. Typowa zapora przeciwrumowiskowa: A – długość zapory, H – wysokość zapory, R – promień łuku

zapory, I – korpus zapory, g

– grubość korpusu w koronie, g

– grubość korpusu w podstawie, 2 – gardło

zapory, b

– szerokość gardłą,b

– szerokość gardła w koronie, 3 – otwory dla przepływów niskich

i normalnych, i – ilość otworów, f

- łączna powierzchnia otworów, 4 – skrzydła zapory, c

– długość

skrzydła lewego, c

– długość skrzydła prawego, 5 – wypad zapory, l – długość wypadu, s – szerokość

wypadu, 6 – kierownice wypadu, h – wysokość kierownicy, 1:m – nachylenie ściany wewnętrznej,
k – grubość kierownicy w koronie, 7 – próg wypadu, c – wysokość progu, d – szerokość progu,
8 – poduszka wodna wypadu, c – grubość warstwy wody, 9 – przejście, l

– długość przejścia,

– szerokość przejścia w korycie naturalnym [3]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Stopnie – elementy korekcji stopniowej stosuje się na odcinkach potoków o wysokich

spadkach, wyższych od 10

, przeważnie, zatem w środkowych lub górnych biegach cieków.

Spotyka się dwa typy korekcji stopniowej: typ leśny i hydrotechniczny. Stopnie mają
następujące zastosowanie:

−−−−

jako samodzielny system zabudowy,

−−−−

dla utrwalenia dna i zmniejszania spadku na górnym odcinku potoku, na którym z powodu
niskich brzegów lub położonych w pobliżu potoku dróg albo gęstej zabudowy stosowanie
zapór przeciwrumowiskowych jest utrudnione lub niemożliwe,

−−−−

dla złagodzenia spadku podłużnego między zaporami,

−−−−

w połączeniu z korekcją progową przy spadkach potoku, przekraczających możliwość
stosowania progów na pewnych odcinkach.
Wysokość spadu stosowanych stopni zależna jest od warunków miejscowych i waha się od

0,3 do 2,0 m.

Rys. 7. Stopień z kamienia ułożonego na sucho: 1 – mur z kamienia ułożonego na sucho, 2 – wypad kaszycowy,

3 – belki drewniane, 4 – bruk kamienny, 5 – gardło stopnia [3]

Opaski – mogą być wykonane z kiszek faszynowych odpowiednio ułożonych

i przymocowanych do podłoża, z faszyny, z kamienia ułożonego na sucho, z kamienia ułożonego
na cemencie, z elementów siatkowo-kamiennych i z betonu. Przy wykonaniu opasek także ważne
jest ich posadowienie. Stopa fundamentu powinna sięgać, co najmniej 0,6 m poniżej dna korekcji.
Na łukach wklęsłych opaski należy zakładać głębiej i szerzej. Tutaj opaski powinny być silniejsze
– kamienne lub betonowe. Opaski często stanowią obudowę korekcji progowej. Przy
wykonywaniu opasek kiszkowych po wbiciu palików przy pomocy młotów następnie za paliki
zakłada się kiszki faszynowe. Po ubiciu kiszki przybija się palikami w odstępach, co około 1m.

łoby – oddzielną formę obudowy środkowej części potoku (szyi) stanowią żłoby (kinety).

Są to budowle bardzo kosztowne, toteż należy je stosować tylko tam, gdzie wymagają tego
specjalne względy, a zatem w wypadkach sporadycznych i raczej na krótkich odcinkach. śłoby
buduje się zazwyczaj od góry (od zapory rumowiskowej) w dół, w kierunku ujścia potoku do
zbiornika. System regulacji za pomocą żłobu polega na ujęciu wielkiej wody w potoku w koryto
całkowicie obudowane kamieniami lub betonem. śłoby projektuje się tak, aby spadki nie
przekraczały nachylenia wywołującego prędkości średnie od 4 do 6 m/s (zależnie od użytego
materiału). Kształt koryta zależy od celu, któremu ma służyć. Przy stosowaniu żłobów, gdzie
prowadzenie rumowiska jest niedopuszczalne, mogą być użyte profile spłaszczone, jak trapez

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

lub część koła. Natomiast tam, gdzie występuje ruch rumowiska, a w związku z tym konieczność
zwiększenia siły unoszącej, profile muszą być głębsze.

Rys. 8. śłób betonowy z okładziną kamienną

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki rodzaj zabudowy stosuje się w części środkowej potoku (szyi)?

Jakie występują rodzaje urządzeń zabudowy technicznej stosowane w szyi?

Co oznacza pojęcie zapora przeciwrumowiskowa?

Do czego służą stopnie w zabudowie odcinka szyi?

Jakie występują rodzaje opasek stosowanych do zabudowy potoków górskich?

Co oznacza pojęcie żłób?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie modelu potoku górskiego prawidłowo zlokalizuj miejsca, w których należy

zastosować elementy zabudowy szyi takie jak: zapora przeciwrumowiskowa, stopień, opaska,
ż

łób.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wybrać lokalizację na modelu dla zapory przeciwrumowiskowej przedstawionej w postaci
plastikowego odwzorowania,

wybrać lokalizację na modelu dla stopnia przedstawionego w postaci plastikowego
odwzorowania,

wybrać lokalizację na modelu dla opaski przedstawionej w postaci plastikowego
odwzorowania,

wybrać lokalizację na modelu dla żłobu przedstawionego w postaci plastikowego
odwzorowania,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

model potoku górskiego,

–

elementy zabudowy potoku górskiego w postaci plastikowych odwzorowań,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Po obejrzeniu materiału filmowego przedstawiającego wykonanie opaski scharakteryzuj

rodzaj opaski, sposób jej wykonania oraz materiały i sprzęt potrzebny na jej wykonanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić rodzaj wykonanej opaski,

wypisać materiały i sprzęt potrzebny do wykonania opaski,

opisać sposób i kolejność wykonania poszczególnych elementów opaski,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt audio-video,

−

długopis,

–

kartka papieru A3,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić, jaki rodzaj zabudowy stosuje się w części środkowej potoku
(szyi)?

wymienić rodzaje urządzeń zabudowy technicznej stosowane w szyi ?

wyjaśnić pojęcie zapora przeciwrumowiskowa?

wyjaśnić, do czego służą stopnie w zabudowie odcinka szyi?

wymienić rodzaje opasek stosowanych do zabudowy potoków górskich?

wyjaśnić pojęcie żłób?

wyjaśnić, z jakich materiałów wykonuje się opaski?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Roboty w obszarze stożka usypowego

4.4.1. Materiał nauczania

Na stożku napływowym trzeba zapewnić normalnej i wielkiej wodzie swobodny odpływ

przez wykonanie i ustabilizowanie koryta. Prócz tego obudowa biologiczna i techniczna
powinna tak utrwalić rumowisko na stożku, aby nie zachodziło przemieszczanie mas rumowiska
w czasie gwałtownych wezbrań potoków. Zabudowa stożka składa się z opasek przeważnie
kamiennych ograniczających nowe koryto oraz progów i żeberek redukujących spadek. Na
krótkich odcinkach koryto może także być ujęte żłobem. Stabilizację rumowiska wykonuje się za
pomocą poprzeczek i zalesień.

U ujścia potoku przy utworzonym stożku usypowym spadek się zmniejsza, rumowisko

osiada w korycie potoku. Koryto dzieli się zwykle na kilka ramion. Szkodliwa działalność
polega tu głównie na zatapianiu nadbrzeżnych terenów, częstych zmianach łożyska, osadzaniu
wielkich ilości rumowiska, zabagnianiu doliny powyżej ujścia.

Korekcję progową, polegającą na ubezpieczeniu dna za pomocą niskich progów przed erozją

denną, stosuje się przeważnie w dolnym biegu potoków tam, gdzie zabudowa zaporami
przeciwrumowiskowymi bądź stopniami jest niemożliwa, a więc przy spadkach od 2 do 10

Przy powyższym systemie zabudowy koryto jest ujęte w obustronne opaski, a pozostały teren
zalewowy jest umocniony poprzeczkami.

Profil poprzeczny korekcji powinien pomieścić katastrofalne wody. Stosuje się przekrój

dwudzielny, z którego część środkowa – trapezowa prowadzi zwykle 1/3-1/2 wody
katastrofalnej. Reszta objętości przechodzi po obu stronach obudowanej opaskami trasy przez
splantowane i utrwalone poprzeczkami i wikliną odsypiska. Trasa korekcji progowej składa się
z możliwie długich odcinków prostych i łuków o dużych promieniach. Progi projektuje się
betonowe lub kamienne o wysokości nieprzekraczającej 0,25 m przy wypadzie bez poduszki
wodnej i 0,40 m przy zastosowaniu poduszki wodnej o głębokości 0,20 m. Wysokość progu
w tym wypadku liczy się od dna poduszki wodnej.

Korekcja żeberkowa polega na umocnieniu dna potoku beleczkami betonowymi, ułożonymi

równo z dnem w odstępach 3-5 m oraz na ujęciu koryta w obustronne opaski.

Zabudowa roślinna w dolnej części potoku polega głównie na obsadzeniu brzegów

roślinnością (drzewami, krzewami i roślinami zielnymi).

Na stożku usypowym z korekcją progową obliczoną na katastrofalnie wielką wodę,

zabudowa biologiczna przedstawia się następująco: tuż nad zwierciadłem wody pas korytkowy
złożony z wierzb i krzewów szerokości 5m, powyżej pas przykorytowy złożony z krzewów
i drzew (do 5 m wysokości), a resztę przekroju wypełniają drzewa o różnej piętrowości.

Na stożku usypowym z korekcją progową na średnią wielką wodę, zabudowę biologiczną

tworzy pas korytowy wierzb szerokości 7 m, położony bezpośrednio nad wodą, do którego
przylega 8 m przykorytowy pas drzew. Pozostałe części osypiska zamienia się za pomocą
sposobów agrotechnicznych na użytki zielone, które są przegradzane w odstępach od 50 do
100 m pasami wierzb.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie rodzaje zabudowy technicznej stosuje się do umocnienia stożka usypowego?

Na czym polega szkodliwa działalność potoku górskiego w obrębie stożka usypowego?

Jak powinien wyglądać profil poprzeczny korekcji w obrębie stożka usypowego?

Na czym polega korekcja żeberkowa?

Jakie zabiegi biologiczne stosowane są do zabudowy potoku w obrębie stożka usypowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie modelu potoku górskiego prawidłowo zlokalizuj miejsca, w których należy

zastosować elementy zabudowy technicznej stożka usypowego takie jak: opaskę, korekcję
progową, korekcję żeberkową oraz zabudowę roślinną złożoną z drzew i krzewów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

wybrać lokalizację na modelu dla elementów zabudowy technicznej przedstawionych
w postaci plastikowych odwzorowań,

wybrać lokalizację na modelu elementów zabudowy biologicznej przedstawionych
w postaci plastikowych odwzorowań,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

model potoku górskiego,

–

elementy zabudowy potoku górskiego w postaci plastikowych odwzorowań,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Po obejrzeniu dokumentacji fotograficznej odcinka otoku górskiego w obrębie stożka

usypowego dobierz prawidłowy rodzaj robót potrzebnych do wykonania zabudowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

ocenić jakie prace powinny być wykonane na przedstawionym odcinku potoku,

wybrać rodzaje zabudowy potoku, które należy wykonać,

rozmieścić na zdjęciach rodzaj przewidzianej do wykonania zabudowy,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dokumentacja fotograficzna,

–

ołówek,

–

kartka papieru A3,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić, jakie rodzaje zabudowy technicznej stosuje się do umocnienia
stożka usypowego?

wyjaśnić, na czym polega szkodliwa działalność potoku górskiego
w obrębie stożka usypowego?

wyjaśnić, jak powinien wyglądać profil poprzeczny korekcji w obrębie
stożka usypowego?

wyjaśnić, na czym polega korekcja żeberkowa?

wymienić zabiegi biologiczne stosowane do zabudowy potoku w obrębie
stożka usypowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Budowle poprzeczne ograniczające dno potoków

4.5.1. Materiał nauczania

Stopnie – regulacja za pomocą stopni ma na celu zmniejszenie spadku podłużnego koryta

i niszczenie energii płynącej wody. Stopnie mają, więc zastosowanie:

−−−−

jako samodzielny system zabudowy,

−−−−

dla złagodzenia spadku podłużnego między zaporami,

−−−−

w połączeniu z korekcją progową przy spadkach potoku, przekraczających możliwość
stosowania progów na pewnych odcinkach,

−−−−

wysokość spadu stosowanych stopni zależna jest od warunków miejscowych i waha się od
0,3 do 2,0 m.
Stopnie dzielą bieg potoku na szereg odcinków, przy czym w obrębie każdego odcinka

spadek dna nie może przekraczać spadku dopuszczalnego. Stopnie są betonowe lub kamienne.
Różnią się od progów większą wysokością.

Elementy korekcji stopniowej stosuje się na odcinkach potoków o wysokich spadkach

wyższych od 10

przeważnie zatem w środkowych i górnych odcinkach potoków górskich.

Typy stopni powinny być dostosowane do warunków lokalnych, należy unikać stopni

drewnianych. Zatem stopnie powinno się wykonywać z kamienia ułożonego na sucho,
z kamienia na zaprawie cementowej, betonu i żelbetu. Stopnie betonowe i żelbetowe mogą być
oparte o konstrukcje progów drewnianych kaszycowych, gdzie miejsce drewnianych belek, dyli,
brusów zajmą prefabrykaty z betonu lub żelbetu.

Rys. 9. Zabudowa potoku stopniami: a – przekrój podłużny odcinka potoku, b – widok stopień – przekrój

poprzeczny, 1 – dno pierwotne, 2 – przestrzeń, która ulegnie zażwirowaniu, 3 – płyty betonowe, 4 – bruk na
zaprawie cementowej, 5 – gardło, 6 – palisada [3]

Korekcję progową, polegającą na ubezpieczeniu dna za pomocą niskich progów przed

erozją denną, stosuje się przeważnie w dolnym biegu potoków tam, gdzie zabudowa zaporami
przeciwrumowiskowymi bądź stopniami jest niemożliwa, a więc przy spadkach od 2 do 10

Przy powyższym systemie zabudowy koryto jest ujęte w obustronne opaski, a pozostały teren
zalewowy jest umocniony poprzeczkami.

Profil poprzeczny korekcji powinien pomieścić katastrofalne wody. Stosuje się przekrój

dwudzielny, z którego część środkowa – trapezowa prowadzi zwykle 1/3-1/2 wody

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

katastrofalnej. Reszta objętości przechodzi po obu stronach obudowanej opaskami trasy przez
splantowane i utrwalone poprzeczkami i wikliną odsypiska. Trasa korekcji progowej składa się
z możliwie długich odcinków prostych i łuków o dużych promieniach. Progi projektuje się
betonowe lub kamienne o wysokości nie przekraczającej 0,25 m przy wypadzie bez poduszki
wodnej i 0,40 m przy zastosowaniu poduszki wodnej o głębokości 0,20 m. Wysokość progu
w tym wypadku liczy się od dna poduszki wodnej.

Próg, aby spełnił swe zadanie musi być szczelny i trwały. Materiał do budowy i konstrukcja

progu zależy od długości progu, tj. od szerokości korekcji i tendencji potoku do pogłębiania
koryta. Im większa szerokość korekcji lub silniejsza erozja denna, tym bardziej próg musi być
wykonany z trwalszego materiału i odznaczać się silniejszą konstrukcją. Materiałem do budowy
progów może być drewno, kamień wiązany drewnem(kaszyce), kamień na sucho, kamień na
zaprawie cementowej, beton, żelbet oraz prefabrykaty z betonu, przy czym w miarę możliwości
drewno należy starać się zastępować prefabrykatami z betonu i żelbetu. Szczególnie na potokach
wysychających

nie

należy

stosować

progów

drewnianych.

Najważniejszą

rzeczą

w projektowaniu i wykonaniu progów będzie ich szczelność. Szczelność tę można uzyskać
w dwojaki sposób: w warunkach żwirowego lub ilastego podłoża przez zastosowanie ścianki
szczelnej, a przy podłożu kamienistym lub skalistym przez wydłużenie przedproża.
W wykonaniu najważniejsze będzie posadowienie progu, tj. wykonanie ścianki szczelnej
względnie przedproża, wypadu oraz zakotwienie progu w opasce brzegowej. Wysokość progu
0,2-0,3 m, długość wypadu 2-3 m. Ścianka szczelna powinna sięgać 0,5 m niżej spadu wypadu.
Przy stosowaniu wydłużonego wymagana długość przedłużenia wynosi 1,5 m dla korekcji do
3 m szerokości i 3 m dla korekcji powyżej 3 m szerokości. Zakotwienie progu powinno sięgać
0,5 m poza opaskę.

Rys. 10. Przekrój podłużny korekcji progowej: a – same progi, b – progi i stopnie , 1 – przestrzeń, która ulegnie

zażwirowaniu, 2, przestrzeń, która ulegnie rozmyciu, 3 – dno pierwotne, 4 – progi, 6 – stopnie [3]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Próg betonowy z wypadem i opaskami kamiennymi – 1 betonowa belka progowa, 2 – wypad – bruk

kamienny, 3 – opaska kamienna, 4 – drewniana belka progowa, 5 – pale służące do umocowania belki
progowej, 6 – wypad faszynowy [3]

Korekcja żeberkowa polega na umocnieniu dna potoku beleczkami betonowymi, ułożonymi

równo z dnem w odstępach 3-5 m oraz na ujęciu koryta w obustronne opaski.

Elementy korekcji żeberkowej są modyfikacją progów. Różnica zasadnicza tkwi

w wysokości i konstrukcji elementów zabezpieczających dno korekcji. Przy spadkach do 10

wysokość żeberek może się wahać od 10 do 15 cm, a przy spadku większym należy stosować
wysokość 15 cm. Przy silnej tendencji potoku do erodowania dna wysokość żeberek należy
obniżyć do 10 cm. Najlepsze są żeberka żelbetowe i betonowe. Przy szerokości trasy do 3 m
ż

eberka nie wymagają oparcia w przekroju poprzecznym, a przy szerokościach większych

eberka powinny być oparte w odstępach co 2 m.

W obrębie jednego potoku mogą występować 3 typy korekcji, a zatem stopnie, progi

i żeberka. w górnych odcinkach może występować kombinacja stopni z progami, a w dolnych
progów z żeberkami. Dłuższe odcinki korekcji żeberkowej a także progowej powinny być
w regularnych odstępach co 300 do 500 m przegradzane budowlą z trwalszego materiału
i o silniejszej konstrukcji, np. stopniem kamiennym na zaprawie lub stopniem betonowym
z okładziną kamienną. Budowle te spełniałyby rolę wzmacniającą żeber.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Korekcja żeberkowa potoku: 1 – żeberka żelbetowe, 2 – pale służące do umocowania żeberek,

3 – naturalne dno koryta potoku, 4 – opaska faszynowa typu Seelinga, 5 – kiszki faszynowe, 6 – faszyna
luzem, 7 – pale faszynowe, 8 – drut [3]

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Do czego służą stopnie?

Z jakich materiałów są wykonywane stopnie?

Do czego służy korekcja progowa?

Z jakich materiałów wykonywane są progi?

Na czym polega wykonanie korekcji żeberkowej?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wybierz jedną z budowli poprzecznych ograniczających dno potoku górskiego, narysuj jej

schemat i objaśnij, z jakich elementów się składa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

wybrać jedną z budowli poprzecznych ograniczających dno potoku górskiego,

narysować schemat wybranej budowli,

wyjaśnić jakie elementy wchodzą w skład tej budowli,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ołówek,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Po obejrzeniu materiału filmowego dotyczącego zabudowy potoków górskich wymień

przedstawione na filmie budowle poprzeczne ograniczające dno potoku górskiego oraz podaj
materiały i sprzęt potrzebny do ich wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

wymienić pokazane na filmie budowle poprzeczne ograniczające dno potoku górskiego,

określić materiały do ich wykonania,

określić sprzęt do ich wykonania,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt audio-video,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić, do czego służą stopnie?

wymienić, z jakich materiałów wykonywane są stopnie na potokach
górskich?

wyjaśnić, do czego służy korekcja progowa?

wyjaśnić, z jakich elementów składa się próg?

wymienić, z jakich materiałów wykonywane są progi?

wyjaśnić, jak wykonuje się korekcję żeberkową?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Opaski brzegowe

4.6.1.

Materiał nauczania

Przy zabudowie roślinnej potoków górskich mają zastosowanie:

−−−−

opaski z jednej, z dwóch lub z trzech kiszek o średnicy 20-30 cm,

−−−−

opaski Seelinga.
Dla koryt o szerokości dna mniejszej od 2,0 m stosuje się opaski dwóch lub trzech kiszek

faszynowych o średnicy 20-30 cm. Dwie kiszki umieszcza się pionowo nad sobą, a trzecią
w nachyleniu skarpy.

Opaska Seelinga używana jest do ochrony brzegu przede wszystkim przy korekcji progowej.

Szerokość opaski wynosi:

−−−−

dla koryt szerokości 2,0-4,0 m około 1,5 m,

−−−−

dla koryt szerszych od 2,0 m do 2,5 m.

Opaska składa się z dwóch warstw ściółek faszynowych o łącznej grubości 0,5 m

ciągniętych drutem ocynkowanym średnicy 3 mm na krzyż. Układa się je pomiędzy trzema

rzędami pali płotkowych, średnicy 10-12 cm i długości 1,5 m wbitych mijankowo w odstępach
co 1 m. Od strony wody kładzie się jedna nad drugą dwie kiszki faszynowe średnicy 25 cm
i jedną średnicy 15 cm. Przy opasce Seelinga stosuje się takie nachylenie poprzeczne aby różnica
wysokości skrajnych pali wynosiła 0,4 m. Pale dobija się po ubiciu ściółki i pokryciu jej
materiałem żwirowym wykopanym w miejscu budowy. Kiszki przybija się palikami.

Opaski z faszynady mają zastosowanie tylko na specjalnie zagrożonych odcinkach, na

przykład przy przekraczaniu starego koryta, dla zabezpieczenia bezpośrednio zagrożonych
obiektów.

Obudowę boczną korekcji progowej stanowią opaski, których wysokość nad progami

wynosi 0,45 m. Opaski mogą być wykonane z kiszek faszynowych, odpowiednio ułożonych
i przymocowanych do podłoża, z faszyny, z kamienia ułożonego na sucho, z kamienia ułożonego
na cemencie, z elementów siatkowo-kamiennych i z betonu. Przy wykonywaniu opasek także
ważne jest ich posadowienie. Stopa fundamentu powinna sięgać, co najmniej 0,6 m poniżej dna
korekcji. Na łukach wklęsłych opaski należy zakładać głębiej i szerzej. Tutaj opaski powinny
być silniejsze-kamienne lub betonowe. Na łukach o promieniach poniżej 100 m należy dno
koryta w połowie obudować od strony zewnętrznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 13. Opaska Seelinga: a – przekrój, b – widok z góry, 1 – warstwa świeżej, zdolnej do porostu wikliny,

2 ziemia, 3 – kiszki wiklinowe, 4 – paliki, 5 – wiązanie drutem [3]

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie znasz rodzaje opasek brzegowych?

Z jakich materiałów i za pomocą jakiego sprzętu są wykonywane opaski brzegowe?

Gdzie najczęściej stosujemy opaski Seelinga?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj konstrukcje opasek brzegowych, które znasz, podaj, z jakich elementów się

składają oraz jakie materiały i sprzęt potrzebny jest do ich wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wymienić rodzaje opasek brzegowych,

określić z jakich elementów się składają,

wymienić materiały potrzebne do wybudowania opaski brzegowej,

wymienić sprzęt potrzebny do ich wykonania,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ołówek,

−

długopis,

−

kartka papieru formatu A4,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Po obejrzeniu materiału filmowego dotyczącego wykonywania opaski brzegowej wymień

nieprawidłowości, które są przedstawione przy wykonywaniu opaski brzegowej oraz podaj
sposób prawidłowego wykonania opaski.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

wymienić pokazane na filmie dostrzeżone nieprawidłowości przy wykonaniu opaski
brzegowej,

określić sposób wykonania opaski brzegowej i wyeliminowania błędów,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt audio-video,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić rodzaje opasek brzegowych?

wymienić, z jakich materiałów wykonywane są opaski brzegowe?

wymienić, z jakich elementów składa się opaska brzegowa?

wyjaśnić, gdzie najczęściej stosujemy opaski Seelinga?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. śłoby, poprzeczki

4.7.1. Materiał nauczania

System regulacji za pomocą żłobu polega na ujęciu wielkiej wody potoku w koryto

całkowicie obudowane kamieniami lub betonem. śłoby projektuje się tak, aby spadki nie
przekraczały nachylenia wywołującego prędkości średnie od 4 do 6 m/s. Gdy naturalne spadki są
większe, rozwija się trasę lub stosuje kaskady. Prędkości nie powinny odbiegać od wartości
dopuszczalnych ze względu na materiał użyty do budowy żłobu. Okładzina żłobu powinna być
wykonana z materiału o większej wytrzymałości na ścieranie niż prowadzone korytem
rumowisko. Zasadniczo żłób buduje się poniżej zapory przeciwrumowiskowej. Kształt koryta
zależy od celu, któremu ma służyć. Przy stosowaniu żłobów, gdzie prowadzenie rumowiska jest
niedopuszczalne, mogą być użyte profile spłaszczone, jak trapez lub część koła. Natomiast tam,
gdzie występuje ruch rumowiska, a w związku z tym konieczność zwiększenia siły unoszącej,
profile muszą być głębsze.

Obudowa żłobami stosowana jest najczęściej na ostatnim odcinku biegu potoku w tzw.

stożku usypowym. śłoby są kosztowne i dlatego budowane są tylko w obrębie ważniejszych
osiedli, w pobliżu tras komunikacyjnych itp., jeżeli z powodu zbyt małego spadku nie można
użyć korekcji progowej. śłób pozwala uzyskać małą szerokość i dużą głębokość potoku, a więc
znaczną siłę poruszającą mimo braku większego spadku.

Są to budowle kosztowne, toteż należy je stosować tylko tam, gdzie wymagają tego

specjalne względy, a zatem w wypadkach sporadycznych i raczej na krótkich odcinkach.
Budowę żłobów musi poprzedzić dokładna obudowa biologiczna i techniczna obszaru
zbiorczego.

Budowę rozpoczynać należy od starannego przygotowania podłoża. Materiał do budowy

łobów musi być twardy. Stosuje się: kamień na sucho, kamień na zaprawie cementowej, beton

oraz beton z okładziną kamienną. śłoby betonowe należy stosować rzadziej i tylko przy małych
spadkach i czystej wodzie. W żłobach kamiennych układanie kamienia należy wykonywać
dłuższym wymiarem w kierunku wody. Profil żłobu obudowuje się poprzecznie, bez tworzenia
fug podłużnych. Szczelność w układaniu bloków kamiennych musi być w granicach 1cm.
Wykonanie żłobów musi być dokładne i staranne. To jest szczególnie ważne przy żłobach
z kamienia ułożonego na sucho. Początek żłobu od góry powinna stanowić zapora
rumowiskowa, a zakończenie u dołu stopień, będący przejściem do innego sposobu budowy.

Długość żłobu zależy od warunków lokalnych. Dłuższe odcinki można projektować tylko

w ośrodkach zdrojowiskowych, osiedlach oraz tam gdzie trasy potoków nie da się przesunąć
poza osiedla. Krótkie odcinki żłobów są stosowane przy przejściach potoków przez główne
szlaki komunikacyjne. Odcinki żłobów ochraniających arterie komunikacyjne nie powinny być
dłuższe niż 100 m. Kształt przekroju poprzecznego żłobu zależy od miejsca przeznaczonego pod
budowę w starym łożysku. Profile poprzeczne należy z reguły stosować dwojakiego typu.
Trapezowe z dnem łukowym i łukowate. Trapezowe tam, gdzie potok nie niesie rumowiska,
a łukowe tam, gdzie jest spodziewany pochód rumowiska. Także przy budowie żłobów
wykonanych z kamienia na sucho należy raczej stosować przekrój łukowy.

Ze względów oszczędnościowych trwałą obudowę żłobu należy wykonać w zasięgu

przepływu średniej wielkiej wody. W związku z powyższym wskazane jest stosowanie
złożonych kształtów przekroju poprzecznego żłobu, jak np. trapez na trapezie, trapez na odcinku
koła, prostokąt na odcinku koła. Takie rozwiązanie przekroju poprzecznego żłobu da znaczne
oszczędności, gdyż obudowa trwała obejmuje część dolną trapezu lub odcinka koła w zasięgu
ś

redniej wielkiej wody, a część górną przekroju zabezpiecza się darniną lub faszyną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W projekcie i realizacji należy starać się pełny przekrój poprzeczny żłobu zagłębić

w terenie. Podłoże żłobu musi być odwodnione. Wszystkie występujące na trasie źródła muszą
być ujęte i odprowadzone do żłobu.

Przy budowie żłobów wykonywanych z kamienia ułożonego na sucho bezwzględnie należy

stosować wzmocnienia w postaci regularnie rozmieszczonych żeber oraz cementowanie
kamienia w dnie odśrodkowych ścian łuków. Odstęp żeber wzmacniających powinien wahać się
od 10 m (małe przekroje) do 50 m (duże przekroje). Szerokość żeber 1m (małe przekroje) do 2
m (duże przekroje).

Rys. 14. śłób betonowy z okładziną kamienną [3]

Teren zalewowy, po którym płynie wielka woda, plantuje się w jednostajnym spadku

poprzecznym, wahającym się w granicach kilku procent. Tak wykształcony przekrój poprzeczny
umacnia się za pomocą poprzeczek, których korony układa się w jego zarysie, a splantowany
teren obsadza się wikliną. Odstęp wzajemny poprzeczek zależy od szerokości żwirowiska
i równa się w przybliżeniu średniej długości sąsiednich poprzeczek, a przy bardzo krótkich
budowach dochodzi do 1,5-krotnej ich długości.

Poprzeczki rozmieszcza się tak, aby znajdowały się po obu stronach przedłużenia progów.

Przy korekcji progowej stosuje się przeważnie poprzeczki płotkowe, a co piątą daje się
mocniejsze, przeważnie faszynowe. Poprzeczki płotkowe stosuje się dwurzędowo na podściółce
faszynowej. Płotki wykonuje się z pali średnicy 6-8 cm, długości 1,5 m, wbijanych, co 33 cm.
Powierzchnię między płotkami wypełnia się grubym żwirem, a koronę brukuje otoczakami. Oba
płotki ściąga się drutem średnicy 3 mm.

Na nisko położonych terenach, w starych koryciskach, przeważnie na dolnych odcinkach

większych potoków stosuje się poprzeczki z faszynady. Jeszcze jednym typem spotykanym dość
często poprzeczek są poprzeczki siatkowo-kamienne. Odległość między poprzeczkami na
chronionym odcinku nie powinna przekraczać 100 m, a ich łączna długość na hektarze
powierzchni powinna wynosić od 50 do 100 m.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na czym polega system regulacji za pomocą żłobu?

Z jakich materiałów są wykonywane żłoby?

Jakie są najczęściej stosowane profile poprzeczne żłobów?

Jakie przyległe do potoku górskiego tereny powinny być chronione przez zabudowę
ż

łobami?

Na czym polega system regulacji za pomocą poprzeczek?

Z jakich materiałów są wykonywane poprzeczki?

Jakie powinna być odległość między poprzeczkami?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj typowy przekrój poprzeczny żłobu betonowego z okładziną kamienną lub rysunek

rozmieszczenia poprzeczek przy zabudowie potoku górskiego Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś

dokonać wyboru budowli,

narysować na kartce formatu A3 typowy rysunek przedstawiając żłób betonowy z okładziną
kamienną lub rysunek rozmieszczenia poprzeczek przy zabudowie potoku górskiego,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

ołówek,

–

kartka papieru formatu A3,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wybierz materiały i sprzęt potrzebny do wykonania poprzeczki oraz wykonaj poprzeczkę na

długości 10 mb.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokonać wyboru materiałów do wykonania poprzeczki,

dokonać wyboru sprzętu do wykonania poprzeczki,

wykonać poprzeczkę na długości 10mb,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw materiałów,

–

zestaw sprzętu,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić, na czym polega regulacja potoku górskiego za pomocą żłobu?

wymienić, z jakich materiałów wykonywane są żłoby?

wyjaśnić, jakie są profile poprzeczne żłobów?

wyjaśnić, na czym polega system regulacji za pomocą poprzeczek?

wymienić, z jakich materiałów wykonywane są poprzeczki?

wyjaśnić, jaka powinna być odległość między poprzeczkami?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Zapory przeciwrumowiskowe

4.8.1. Materiał nauczania

Zapory przeciwrumowiskowe są jednym z podstawowych systemów walki z erozją liniową,

zwłaszcza przy wysokich spadkach koryta. Zadanie ich polega na magazynowaniu
w wytworzonym zbiorniku rumowiska transportowanego przez potok oraz na złagodzeniu
spadku podłużnego, a tym samym na zmniejszeniu prędkości wody. Przyczynia się to do
powstrzymywania erozji dna i brzegów. W okresie przed załadowaniem zbiorników mają one
także znaczenie retencyjne. Niekiedy takie zapory mogą służyć do stabilizacji stoków.

Zapora przeciwrumowiskowa powinna być wykonana prostopadle do biegu potoków.

Zamyka ona wówczas najkrótszą drogą dolinę potoku i wytwarza sztuczną przeszkodę zarówno
dla wody, jak i dla unoszonego przez nią materiału. Zapora musi być obiektem stabilnym a więc:
kamień na cemencie, beton z okładziną kamienną lub żelbeton. Dotyczy to głównie korpusu
zapory (części przelewowej). Skrzydła o dużych rozpiętościach powinny być wykonane
w formie wałów ziemnych. W warunkach obudowy obszarów zbiorczych wysoko położonych,
materiałem do budowy może być kamień ułożony na sucho w odpowiednio wielkich
i wyprofilowanych blokach.

W wąskich dolinach są prostoliniowe lub łukowe (w rzucie poziomym), ale zawsze

obliczane jako mury wolnostojące. Gardło zapory przeciwrumowiskowej projektuje się na
przepływ Q

max

lub na przepływ WQ o prawdopodobieństwie 1–2% zależnie od wartości

chronionego terenu. Grubość warstwy przelewającej się wody przyjmuje się nie większą niż 2 m.

Po kilkunastu latach zbiornik przy przegrodzie wypełnia się rumowiskiem i przestaje

spełniać swoją rolę. Wówczas należy w razie potrzeby zbudować drugą przegrodę powyżej
pierwszej, w pobliżu tego miejsca, gdzie poziom piętrzenia dotychczasowego zbiornika przecina
się z dnem potoku. Przy wyborze miejsca budowy należy kierować się warunkami
geologicznymi i zasadą uzyskania maksymalnej pojemności zbiornika przy z góry założonej
wysokości drzewa.

Zapory przeciwrumowiskowe stosuje się przede wszystkim:

−

przy zabudowie górnego i środkowego odcinka potoku w celu pokonania spadu od 2 do 10 m.
Przy zaporze może powstać zbiornik do 100 000 m

pojemności, przeznaczony dla

odkładów rumowiska,

−

jako pojedyncze budowle, rozpoczynające korekcję progową lub regulację systemem stopni,

−

jako pojedyncze budowle w krótkich i wąskich jarach i debrach do ochrony cieków
i zbiorników wodnych przed rumowiskiem.
Zabudowę tym systemem prowadzi się z dołu do góry, w miarę wypełnienia rumowiskiem

niżej wybudowanych zbiorników.

Po podjęciu decyzji o budowie zapory przeciwrumowiskowej celem przechwycenia

rumowiska wleczonego jest ustalenie potrzebnej pojemności zbiornika.
Objętość czaszy określamy z relacji:

V

= W

zal

T A [m

]

gdzie:
V

–

projektowana objętość zbiornika

zal

– wskaźnik zalądowania [m

/rok/km

T – czas amortyzacji [lata],
A – powierzchnia zlewni [km

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Okres czasu odpowiadający pełnemu wypełnieniu się czaszy przyjmowany jest jako okres

50-letni. Obserwacje terenowe wykazują jednak, że ten przedział czasu jest znacznie krótszy
i wynosi około 20-25 lat.

W zależności od przepływu miarodajnego, długości korony zapory, głębokości wody

w przelewie, warunków posadowienia oraz natężenia inwestycji w dolinie zapory
przeciwrumowiskowe dzielimy na: klasa zapory I, II, III.

Rys. 15. Zapora przeciwrumowiskowa betonowa: 1 – gardło, 2 – otwory do przepływu małej wody, 3 – ścianka

szczelna, 4 dren, 5 – bruk na sucho, 6 – palisada [6]

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie jest główne zadanie zapór przeciwrumowiskowych?

Jak w stosunku do biegu potoku górskiego powinna być usytuowana zapora
przeciwrumowiskowa?

Z jakich materiałów buduje się zapory przeciwrumowiskowe?

Gdzie stosuje się zapory przeciwrumowiskowe?

Jak określa się pojemność zbiornika czaszy zapory przeciwrumowiskowej?

W zależności od jakich kryteriów dzielimy zapory przeciwrumowiskowe na 3 klasy?

Jaki w rzeczywistości jest przedział czasu, w którym nastąpi wypełnienie się czaszy zapory
przeciwrumowiskowej?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W oparciu o następujące dane wylicz pojemność czaszy zapory przeciwrumowiskowej:
A – powierzchnia zlewni 60 km

zal

– wskaźnik zalądowania – 60 m

/rok/km

T – czas amortyzacji – 40 lat.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

przypomnieć wzór na wyliczanie objętości czaszy zapory przeciwrumowiskowej,

dokonać obliczeń pojemności czaszy,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A3,

–

kalkulator,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Po obejrzeniu materiału filmowego dotyczącego prac konserwacyjnych wykonywanych

przy zaporze przeciwrumowiskowej określ orientacyjnie stopień wypełnienia czaszy zbiornika
zapory przeciwrumowiskowej oraz konieczne do wykonania roboty konserwacyjno-remontowe.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

określić procentowo stopień wypełnienia czaszy zapory przeciwrumowiskowej ,

określić rodzaje robót remontowo-konserwacyjnych potrzebnych do wykonania na
przedstawionej na filmie zaporze przeciwrumowiskowej,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt audio-video,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.12.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić, jakie jest główne zadanie zapory przeciwrumowiskowej?

wyjaśnić, jak w stosunku do biegu potoku powinna być usytuowana zapora
przeciwrumowiskowa?

wymienić materiały, z których buduje się zapory przeciwrumowiskowe?

wyjaśnić, gdzie stosuje się zapory przeciwrumowiskowe?

wyjaśnić, jak określa się pojemność czaszy zapory przeciwrumowiskowej?

wymienić kryteria, które bierze się pod uwagę przy podziale zapór
przeciwrumowiskowych na 3 klasy?

wyjaśnić, jaki w rzeczywistości jest przedział czasu, w którym nastąpi
wypełnienie się czaszy zapory przeciwrumowiskowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Kontrola i odbiór robót

4.9.1. Materiał nauczania

Kontrolę wykonywanych robót związanych z zabudową potoków górskich przeprowadza

inspektor nadzoru inwestorskiego. Inspektor nadzoru inwestorskiego na początku powinien
zapoznać się z dokumentacją inwestycji, z warunkami umowy zawartej przez inwestora
z wykonawcą robót, z planem rzeczowo-finansowym realizowanej inwestycji. Następnie
inspektor nadzoru przekazuje protokólarnie wyznaczonemu przez wykonawcę kierownikowi
budowy teren budowy wg stanu istniejącego, wraz z odpowiednią dokumentacją techniczną
i geodezyjną, oraz dziennik budowy. Po przekazaniu terenu budowy inspektor nadzoru
obowiązany jest przekonsultować z kierownikiem budowy projekt organizacji budowy.
Inspektor nadzoru powinien dopilnować sprawdzenia przez właściwą służbę geodezyjną
wytyczenia w terenie powstających obiektów. W okresie realizacji budowy inspektor nadzoru
powinien w uzgodnieniu z kierownikiem budowy ustalić w miarę możliwości stałe terminy
inspekcjonowania budowy. Częstotliwość inspekcji powinna zależeć od aktualnych potrzeb.
Każdorazową bytność na budowie inspektor nadzoru powinien odnotowywać w dzienniku
budowy, jak również wpisywać do dziennika decyzje własne oraz dopilnować wpisanie decyzji
lub ustaleń podjętych komisyjnie. W czasie bytności na budowie inspektor nadzoru jest
obowiązany systematycznie kontrolować postęp nadzorowanych robót i badać zgodność ich
przebiegu z obowiązującym harmonogramem. Systematyczne kontrole na budowie powinny
ocenić jakość dostarczanych i wykonywanych materiałów na budowie, prawidłowość wykonania
podstawowych robót konstrukcyjnych oraz staranność wykończenia poszczególnych elementów
i całego obiektu. W przypadku stwierdzenia złej jakości wbudowanych materiałów, czy też
niedostatecznej jakości wykonywanych robót lub doboru nieodpowiednich narzędzi lub sprzętu,
inspektor nadzoru powinien niezwłocznie zwrócić na to uwagę kierownikowi budowy
i zamieścić odpowiednią uwagę w dzienniku budowy.

Podstawowym obowiązkiem zamawiającego (inwestora) jest dokonanie odbioru przedmiotu

zawartej umowy, a więc kompleksu obiektów, obiektów, części obiektów lub robót.

Rozróżnia się odbiory częściowe i końcowe. Jeżeli według umowy inwestora z generalnym

wykonawcą robót przedmiotem odbioru końcowego ma być odbiór kompleksu lub całości
obiektów i robót i robót poza obiektem wchodzącym w skład zadania inwestycyjnego, inwestor
obowiązany jest dokonać odbioru zakończonego obiektu jako odbioru częściowego. Odbiór
częściowy ma na celu ocenę techniczną jakości odbieranego obiektu, części obiektu lub robót.
Odbiór częściowy robót zanikających lub ulegających zakryciu ma na celu także:

−−−−

ustalenie, że roboty te zostały wykonane,

−−−−

sprawdzenie ilości i jakości wykonanych robót.
Odbiorami częściowymi powinny być objęte:

−−−−

roboty zanikające,

−−−−

części obiektu lub robót ulegające zakryciu,

−−−−

części obiektu (etapu) lub robót stanowiących całość robót zleconych do wykonania
jednemu podwykonawcy.
Do robót zanikających w przypadku zabudowy potoków górskich możemy zaliczyć: roboty

ziemne, roboty niwelacyjne, roboty rozbiórkowe. Natomiast do robót ulegających zakryciu
możemy przykładowo zaliczyć: zbrojenie elementów konstrukcyjnych, różnego rodzaju izolacje,
przejścia instalacji elektrycznych, wodociągowych, kanalizacyjnych itp. Dokonanie odbioru
częściowego stwierdza się protokólarnie, a w przypadku, gdy przedmiotem odbioru są roboty
zanikające lub ulegające zakryciu protokół może być zastąpiony wpisem do dziennika budowy.
Wady i usterki stwierdzone w czasie odbioru powinny być usunięte bezzwłocznie, bądź może

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

być wyznaczony termin ich usunięcia. Protokół odbioru częściowego stanowi podstawę do
wystawienia faktury częściowej dla wykonawcy.

W świetle obowiązujących przepisów celem odbioru końcowego jest:

−−−−

sprawdzenie czy przedmiot odbioru został wykonany zgodnie z umową, projektem,
kosztorysem, normami państwowymi i innymi przepisami techniczno-budowlanymi oraz
zasadami wiedzy technicznej,

−−−−

określenie wartości technicznej przedmiotu odbioru,

−−−−

dokonanie ustaleń mających stanowić podstawę do określenia wynagrodzenia wykonawcy,

−−−−

przekazanie przedmiotu odbioru inwestorowi,

−−−−

stwierdzenie przydatności przedmiotu odbioru do użytku, potrzebne do uzyskania od
właściwego organu nadzoru budowlanego pozwolenia na użytkowanie.
Komisja odbiorowa powinna się zapoznać z przedstawionymi przez inspektora nadzoru

dokumentami, a szczególnie: umową o roboty budowlane, projektem – dokumentacją
techniczną, kosztorysami powykonawczymi, dziennikiem budowy, historią budowy.

Po sprawdzeniu powyższych dokumentów komisja odbiorowa sprawdza wykonany obiekt

wizualnie. Następnie zostaje sporządzony protokół odbioru końcowego zadania inwestycyjnego.

Wykonawca jest zobowiązany w terminie gwarancyjnym zawartym w umowie o roboty

wykonywać wszelkie roboty naprawcze, które będą zawarte w organizowanych przeglądach
gwarancyjnych.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Kto jest zobowiązany do kontroli robót przy zabudowie potoków górskich?

Jakie są główne obowiązki inspektora nadzoru inwestorskiego w czasie realizacji
inwestycji?

Jakie rozróżniamy odbiory?

Z jakimi dokumentami powinna się zapoznać komisja odbiorowa?

Do czego zobowiązany jest wykonawca w czasie trwania okresu gwarancyjnego?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie wizji lokalnej wykonywanej inwestycji sprawdź czy wszystkie pozycje

z kosztorysu powykonawczego zostały wykonane w czasie jej realizacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować kosztorys powykonawczy,

sprawdzić ilościowe i jakościowe wykonanie poszczególnych elementów zadania,

dokonać porównania,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kosztorys powykonawczy,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Na podstawie wizji lokalnej sprawdź prawidłowość wykonania trwających robót

związanych z zabudową potoku górskiego oraz wskaż występujące nieprawidłowości, jeśli takie
występują.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować kosztorys ofertowy,

sprawdzić ilościowe i jakościowe wykonanie poszczególnych elementów zadania,

wskazać ewentualne nieprawidłowości przy wykonywaniu inwestycji,

wskazać sposoby prawidłowej realizacji dostrzeżonych nieprawidłowości,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kosztorys ofertowy,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić, kto jest zobowiązany do kontroli robót przy zabudowie potoków
górskich?

wyjaśnić, jakie są główne obowiązki inspektora nadzoru inwestorskiego
w czasie realizacji inwestycji?

wymienić, jakie rozróżniamy odbiory?

wymienić, z jakimi dokumentami powinna się zapoznać komisja odbiorowa?

wyjaśnić, do czego zobowiązany jest wykonawca w czasie trwania okresu
gwarancyjnego?

wypełnić na podstawie załączonej dokumentacji budowy protokół odbioru
końcowego robót?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Roboty remontowe

4.10.1. Materiał nauczania

Roboty remontowe i konserwacyjne na potokach górskich powinny być wykonywane

w oparciu o protokoły przeglądów okresowych wiosennych i jesiennych tych potoków oraz
o

protokoły z przeglądów doraźnych po przejściu wielkich wód. Dodatkowo główne budowle

regulacyjne umiejscowione w potoku górskim powinny mieć wykonywaną co 5 lat ocenę stanu
technicznego i bezpieczeństwa zgodnie z wymogami Prawa Budowlanego. Taka ocena stanu
techniczna zawiera opis techniczny danej budowli sporządzony w oparciu o badania
geologiczne, hydrauliczne, sklerometryczne – przy badaniach budowli betonowych
i żelbetowych. Ocena stanu technicznego budowli jest również podstawowym dokumentem na
podstawie, którego należy po zapoznaniu się z jej wnioskami wykonywać roboty
konserwacyjno-remontowe dla danej budowli. Przeglądy okresowe i doraźne są organizowane
przez zarządcę, właściciela potoku górskiego. W czasie przeglądu budowli sporządzany jest
protokół określający rodzaj i wielkość robót, jaka powinna zostać wykonana. Dokonywana jest
analiza stopnia zniszczenia poszczególnych budowli regulacyjnych. W czasie takiego przeglądu
w protokole powinny być umieszczone rodzaje robót, które należy wykonać i na jakich
budowlach wraz z określeniem ich wielkości. W celu prawidłowej lokalizacji danego rodzaju
prac remontowych należy je przedstawiać zgodnie z kilometrażem potoku górskiego. Istnieje
również konieczność wykonania dokumentacji fotograficznej poszczególnych odcinków potoku
górskiego, które uległy zniszczeniu.

Po dokonaniu przeglądu odpowiednie służby zarządcy potoku górskiego sporządzają

przedmiar robót i kosztorysy inwestorskie na wykonanie robót konserwacyjno-remontowych na
danym potoku górskim. Kosztorysy inwestorskie zawierają poszczególne prace remontowo-
-konserwacyjne, sposoby naprawy budowli regulacyjnych, które należy wykonać wraz z ich
lokalizacją oraz wykazem ilościowym materiałów i sprzętu, który jest potrzebny na prawidłowe
wykonanie całego zakresu robót remontowych. Jeżeli zniszczenia są bardzo duże wtedy istnieje
konieczność wykonania nowych umocnień, budowli regulacyjnych, co może wiązać się potrzebą
wykonania robót rozbiórkowych pozostałych istniejących elementów zabudowy potoku
górskiego.

Wykonywanie robót konserwacyjno – remontowych na budowlach służących zabudowie

potoków górskich powinno być wykonywane przez wyspecjalizowane posiadające odpowiednie
doświadczenie firmy wykonawcze posiadające wyspecjalizowaną kadrę kierowniczą oraz
wyspecjalizowaną kadrę wykonującą poszczególne rodzaje robót. Wykonywanie robót powinno
odbywać się pod kontrolą inspektora nadzoru inwestorskiego, zgodnie ze sztuką budowlaną oraz
obowiązującymi normami i przepisami prawnymi.

Technologia wykonywania robót remontowo-konserwacyjnych na terenach gdzie potok

górski płynie w obrębie parku narodowego lub rezerwatu przyrody powinna uwzględniać
również czynniki ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

W oparciu o jakie dokumenty powinny być wykonywane roboty remontowo-konserwacyjne
na potokach górskich?

Jakie rodzaje przeglądów powinny być organizowane przez zarządcę potoku górskiego?

Co ile lat powinna być wykonywana ocena stanu technicznego?

W oparciu o jakie badania powstaje ocena stanu technicznego?

Co powinien zawierać protokół przeglądu potoku górskiego?

Jakie firmy powinny wykonywać prace remontowo-konserwacyjne na potokach górskich?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ stopień zniszczenia opaski brzegowej na danym odcinku potoku górskiego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokonać przeglądu wizualnego opaski brzegowej,

dokonać obmiaru przy pomocy taśmy pomiarowej zniszczonych miejsc opaski,

zapisać wyniki pomiaru,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

taśma pomiarowa,

–

długopis,

–

notatnik,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Po obejrzeniu materiału filmowego dotyczącego robót remontowych wykonywanych na

budowlach potoków górskich określ, jakie roboty remontowe należy wykonać na
poszczególnych budowlach, które zostały wykonane w celu zabudowy potoku górskiego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić jakie roboty remontowe należy wykonać na poszczególnych budowlach,

określić materiały i sprzęt do wykonania powyższych robót remontowych,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

sprzęt audio-video,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić, w oparciu o jakie dokumenty powinny być wykonywane roboty
remontowo-konserwacyjne na potokach górskich?

wyjaśnić, jakie rodzaje przeglądów powinny być organizowane przez
zarządcę potoku górskiego?

wyjaśnić, co ile lat powinna być wykonywana ocena stanu technicznego?

wyjaśnić, w oparciu jakie badania powstaje ocena stanu technicznego?

wyjaśnić, co powinien zawierać protokół przeglądu potoku górskiego?

określić stopień zniszczenia budowli regulacyjnej po przejściu wielkiej
wody?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

4.11.1. Materiał nauczania

Przy wykonywaniu robót ziemnych należy bardzo ściśle przestrzegać przepisów bhp.

Roboty ziemne muszą być prowadzone zgodnie z dokumentacją, która powinna podać stopień
zmechanizowania robót. Teren, na którym prowadzi się roboty ziemne należy ogrodzić, a jeżeli
ze względu na duży obszar nie jest to możliwe, trzeba ogrodzić wszystkie doły i ustawić tablice
ostrzegawcze.

Roboty ziemne o niewielkim zakresie należy wykonywać ręcznie za pomocą narzędzi

odpowiednich do kategorii odspajanego gruntu. Do odspajania tych gruntów służą: szufle,
łopaty, oskardy. Podczas ręcznego prowadzenia robót robotnicy powinni być ustawieni w takich
odległościach od siebie, aby narzędziami nie mogli spowodować wypadku. Robotników
pracujących w wodzie lub w gruntach wilgotnych należy zaopatrzyć w buty gumowe.

Przy robotach ziemnych wykonywanych mechanicznie istnieje większe niebezpieczeństwo

wydarzenia się nieszczęśliwego wypadku. Do prac wykonywanych sprzętem mechanicznym
wolno dopuszczać jedynie pracowników mających do tego uprawnienia. Podczas pracy
w kabinie operatora nie mogą przebywać osoby postronne. W pobliżu pracujących maszyn nie
mogą przebywać osoby nienależące do obsługi maszyny i do nadzoru, a szczególnie wzbronione
jest przebywanie robotników pod wysięgnikami koparek.

Przy prowadzeniu robót faszynowych i umocnieniowych podczas donoszenia lub

przerzucania materiału umocnieniowego przez przeszkody oraz przycinaniu elementów
większych na mniejsze należy uważać, aby nie spowodować uszkodzeń ciała, a zwłaszcza oczu,
stojących lub pracujących obok robotników. Wszelkie roboty umocnieniowe muszą być
wykonywane w rękawicach ochronnych. Układanie faszyny i kiszek faszynowych nie powinno
odbywać się w temperaturze niższej od +5º C, ze względu na konieczność częstego zanurzania
rąk w wodzie. Młoty do wbijania pali zwane babami powinny być dobrze osadzone na trzonku
i zaklinowane klinami stalowymi lub drewnianymi. Przy wykonywaniu umocnień na głębokich
potokach należy każdą grupę zabezpieczyć w sprzęt ratowniczy.

Przy robotach związanych z zabudową potoków górskich należy też przestrzegać przepisów

związanych z ochroną przeciwpożarową. Szczególnie wiąże się to z magazynowaniem
materiałów, które będą użyte do wbudowania.

Przepisy ochrony środowiska mają również zastosowanie przy wykonywaniu zabudowy

potoków górskich. Szczególnie wiąże się to z wykonywaniem prac zabezpieczających na
odcinkach potoków, które znajdują się w obrębach parków narodowych, ścisłych rezerwatów
przyrody, obszarów chronionych. Prowadząc prace na chronionym obszarze wykonujący roboty
powinien prowadzić je zgodnie z warunkami uzgodnionymi podczas wykonywania
dokumentacji projektowej. Na etapie wykonywania dokumentacji powinien być sporządzony
raport oddziaływania na środowisko planowanej inwestycji. Należy chronić wody potoku przed
zanieczyszczeniem oraz przyległy teren.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

W jakiej temperaturze powinno odbywać się układanie faszyny i kiszek faszynowych?

Jakie rodzaje narzędzi służą do ręcznego odspajania gruntów?

Kto nie powinien przebywać w pobliżu pracujących maszyn budowlanych?

W jaki sprzęt powinni być zaopatrzeni pracownicy wykonujący prace umocnieniowe na
głębokich potokach?

4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wymień podstawowe przepisy bhp, które powinny być stosowane przy wykonywaniu robót

związanych z zabudową potoków górskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wypisać przepisy bhp stosowane przy wykonywaniu robót związanych z zabudową potoków
górskich,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

długopis,

–

kartka papieru A3,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.11.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić, w jakiej temperaturze powinno się wykonywać roboty związane
z układaniem faszyny i kiszek faszynowych?

wymienić, jakie narzędzia służą do ręcznego odspajania gruntów?

wyjaśnić, w jaki sprzęt powinni być zaopatrzeni pracownicy wykonujący
roboty umocnieniowe na głębokich potokach górskich?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Dodatkowo otrzymałeś oddzielną kartkę na brudnopis, ponieważ w niektórych zadaniach
musisz dokonać obliczeń.

Test zawiera 21 zadań dotyczących zabudowy potoków górskich. Są to zadania
wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, prawidłową odpowiedź zaznacz
X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później.

Na rozwiązanie testu masz 30 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Naturalny proces niszczenia powierzchni ziemi przez wiatr i wodę nazywany jest
a)

trzęsieniem ziemi.

tarasowaniem.

depresją.

erozją.

Część szczytowa, górna potoku górskiego to
a)

obszar zbiorczy.

stożek napływowy.

szyja.

wirowisko.

Najczęściej usuwiska powstają w części potoku górskiego zwanej
a)

szyją.

obszarem zbiorczym.

stożkiem usypowy.

ujściem potoku do większego odbiornika.

redni czas na jaki projektuje się czaszę zapory przeciwrumowiskowej wynosi

5 lat.

10 lat.

80 lat.

50 lat.

Zaporę przeciwrumowiskową wykonuje się z
a)

drewna.

faszyny.

stali.

betonu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do kontroli robót przy zabudowie potoków górskich zobowiązany jest
a)

kierownik budowy.

inspektor nadzoru.

majster budowy.

prezes zarządu.

Rumowisko osadza się w części zapory rumowiskowej zwanej
a)

łobem zapory.

palisadą.

cianką szczelną.

czaszą zapory.

Tarasowanie schodkowe stosujemy przy spadkach
a)

2-5 %.

20-30%.

10-15 %.

5-10 %.

Odległość między poprzeczkami na chronionym odcinku nie powinna przekraczać
a)

50 m.

10 m.

100 m.

40 m.

10.

System regulacji za pomocą żłobu polega na
a)

retencjonowaniu wody w korycie potoku górskiego.

ujęciu wielkiej wody potoku w koryto całkowicie obudowane kamieniami lub betonem.

wykonaniu zabudowy przy ujściu potoku do odbiornika (większej rzeki górskiej).

skierowaniu głównego nurtu potoku górskiego w pobliże lewego brzegu.

11.

Zapora przeciwrumowiskowa powinna być usytuowana w stosunku do biegu potoku
górskiego
a)

równolegle i/lub prostopadle.

wyłącznie prostopadle.

wyłącznie równolegle.

nie powinna być usytuowana w pobliżu potoku górskiego.

12.

Do ręcznego odspajania gruntu stosujemy narzędzie zwane
a)

niwelatorem.

łatą wodowskazową.

oskardem.

igłofiltrem.

13.

Płotkowanie wykonujemy z
a)

rumowiska skalnego.

płyt betonowych.

wieżej wikliny, palików.

zalesiania drzewami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14.

Potoki dzielimy na 3 elementy ze względu na
a)

rodzaj rumowiska.

denudację.

spadek.

czystość wody.

15.

Kiszki faszynowe stosowane do zabudowy potoków mają średnicę
a)

20 cm.

50-70 cm.

1,0-2,0 m.

30-40 cm.

16.

Najważniejszym czynnikiem przy projektowaniu i wykonywaniu progów jest
a)

zdolność do retencji wody.

zdolność do zatrzymywania wielkiej wody.

szczelność progu.

wysokość progu.

17.

Dolna część potoku górskiego nazywa się
a)

łożyskiem.

szyją.

obszarem zbiorczym.

stożkiem usypowym.

18.

Przegląd przeprowadzany po przejściu wielkich wód nazywamy
a)

powodziowym.

okresowym jesiennym.

okresowym wiosennym.

doraźnym.

19.

Robotnicy wykonujący prace umocnieniowe na potokach o dużych głębokościach powinni
być zaopatrzeni w
a)

buty gumowe.

rękawice ochronne.

sprzęt ratunkowy.

ubrania drelichowe.

20.

Najczęściej roboty ziemne przy zabudowie potoków górskich wykonuje się
a)

barką pływająca.

węgielnicą.

betoniarką.

koparką.

21.

Koryto w żłobie powinno być obudowane przy pomocy
a)

stali.

wikliny.

drzew liściastych.

kamieni, betonu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko:……………………………………………………..

Zabudowa potoków górskich

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Begermann W., Schiechti H.: Inżynieria ekologiczna w budownictwie wodnym i ziemnym.
Arkady, Warszawa 1999

Ciepielowski A., Kiciński T.: Budownictwo wodne. Cz. I. WSiP, Warszawa 1990

Praca zbiorowa – Poradnik majstra budowlanego. WRiL, Warszawa 1971

Ratomski J.: Podstawy projektowania zabudowy potoków górskich Wydawnictwo
Politechniki Krakowskiej, Kraków 2006

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne. Dz.U. 2001 nr 115 poz. 1229

Ustawa z dnia 7 lipca 1994r. – Prawo budowlane

Czasopisma:

−

Gospodarka Wodna

−

Inżynieria i Budownictwo