Poznań, wrzesień 2006r.

Postępowanie korekcyjne w wadach postawy

Opracowała

Karolina Fedejko

POSTĘPOWANIE LECZNICZO- KOREKCYJNE W WADACH POSTAWY

Postępowanie korekcyjne przeciwdziała odchyleniom już zaistniałym, jest zatem formą

terapii, która ma na celu:

− wczesne w miarę możliwości wykrycie zaburzeń statyki ciała,

− skorygowanie istniejących zaburzeń statyki ciała i doprowadzenie jej o ile jest to

możliwe do stanu prawidłowego,

− niedopuszczenie do powstawania wad postawy ciała, gdy zaistnieją warunki

sprzyjające ich powstaniu,

− doprowadzenie sprawności fizycznej dziecka do stanu uznanego za prawidłowy.

Założeniem ćwiczeń korekcyjnych jest oddziaływanie na wszystkie układy: układ kostny i

stawowy, mięśniowy oraz układ nerwowy.

W działaniu korekcyjnym należy uwzględnić pewną kolejność działań. Nie można np.

wzmocnić mięśni osłabionych gdy nie rozciągnęło się mięśni wcześniej przykurczonych.

Przykurczone mięśnie nie pozwalają bowiem na osiągnięcie pozycji skorygowanej. Dla

mięśni przykurczonych, o zbliżonych przyczepach, należy stosować ćw. w rozciągnięciu

pełnym i skurczu niepełnym, dla mięsni rozciągniętych, o nadmiernie oddalonych

przyczepach

należy

stosować

ćw.

w

skurczu

pełnym

i rozciągnięciu niepełnym. Nie należy także przed rozciągnięciem mięśni przykurczonych

uczyć dziecka przyjmowania pozycji skorygowanej, gdyż jej przyjęcie może być dla

dziecka

bardzo

trudne

lub

wręcz

niemożliwe.

W doborze metod postępowania korekcyjnego muszą być uwzględnione równolegle

czynniki: fizjologiczny, morfologiczny, środowiskowy. Z zakresu sfery fizjologicznej korekta

polega na:

− uświadomieniu dziecku nieprawidłowości jego postawy, oraz możliwych

negatywnych konsekwencjach tego stanu, wytworzenie w dziecku aktywnego

stosunku do procesu korekcyjnego,

− kształtowanie

nawyku

prawidłowej

postawy

we

wszystkich

sytuacjach i czynnościach dnia codziennego.

W sferze morfologicznej:

− wytworzenie silnej i wytrzymałej stabilizacji mięśniowo-więzadłowej kręgosłupa

po uprzednim usunięciu dystonii mięśniowej,

− rozciąganie mięśni przykurczonych. Istnienie przykurczów ogranicza ruchomość

stawową i utrudnia przyjęcie postawy skorygowanej.

Ich

rozciągnięcie

i przywrócenie pełnej ruchomości stawowej jest pierwszym etapem likwidacji

dystonii mięśniowej. Rozciągać należy początkowo za pomocą ćw. biernych, z

użyciem przyborów, przyrządów, pomocy współćwiczącego,

− wyrabianie umiejętności skorygowania wady poprzez przyswojenie przez dziecko

korekcji lokalnych np. ustawienie głowy, cofnięcie barków, zmniejszenie kifozy

piersiowej, uwypuklenie klatki piersiowej, a następnie przez ich łączenie dążymy do

osiągnięcia korekcji globalnej,

− wyrabianie wytrzymałości posturalnej tj. zdolności do długotrwałego utrzymywania

skorygowanej postawy, która powinna być utrzymywana przez cały czas ćwiczeń.

Obciążenie powinno być tak dobrane, aby nie powodowało utraty korekcji,

− utrwalenie nawyku prawidłowej postawy w warunkach życia codziennego a

wiec w domu, w szkole itp. korygowanie powinno odbywać się automatycznie bez

udziału ciągłej kontroli świadomości. Gdy dziecko utrzymuje poprawną postawę

można uważać, że proces korekcji został zakończony.

W sferze środowiskowej:

− wyrabianie świadomości i aktywności organizatorów środowiska dziecka,

a więc rodziców i nauczycieli. Pozyskiwanie rodziców jako świadomych

współpracowników

instruktora,

którzy

będą

kontynuować

jego

prace

w domu,

− zapewnienie dziecku optymalnych warunków rozwoju, zapewnienie pobytu na

świeżym powietrzu, uczestnictwo w zabawach ruchowych, grach, prawidłowe

odżywianie. Nie obciążanie dziecka nauką i obowiązkami.

Postępowanie w wadach postawy ze zwiększonym kątem przodopochylenia miednicy

Ogólnym zadaniem ćwiczeń wykonywanych przy plecach wklęsłych jest wyrobienie

nawyku prawidłowej postawy, ze szczególnym uwzględnieniem ukształtowania

lędźwiowego odcinka kręgosłupa i ustawienia miednicy. Zadania szczegółowe :

1. Rozciągnięcie zespołu mięśni nadmiernie napiętych, głównie biodrowo-

lędźwiowego, mięśni piersiowych i odcinka lędźwiowego kręgosłupa.

2. Zwiększenie siły i wytrzymałości mięśni brzucha, pośladkowych wielkich i

kulszowo-goleniowych w pozycji zbliżenia przyczepów.

3. Utrzymanie prawidłowej ruchomości kręgosłupa.

4. Wzmocnienie siły mięśni grzbietu odcinka piersiowego.

Kolejno koryguje się poszczególne elementy ciała: nogi, miednicę, brzuch, odcinek

lędźwiowy i piersiowy kręgosłupa, głowę. Naukę przyjmowania skorygowanej pozycji

należy zacząć od leżenia tyłem na podłodze, następnie w pozycji siedzącej przy ścianie aż

do pozycji stojącej, również przy ścianie. Pamiętać należy o tym, że wznos prostych

kończyn dolnych od podłoża, ma działanie typowo lordozujące. Pozycją wyjściową z wyboru

jest leżenie tyłem z takim ułożeniem nóg, przy którym kręgosłup na całej swej długości

przylega do podłoża.

Mięśnie brzucha można wzmocnić tzw. sterowaniem dołem, czyli ruchem nóg.

Natomiast bezpieczny kąt pracy nóg wynosi ok. 45 stopni między kończynami dolnymi a

podłogą. Przykurcz zgięciowy w stawach biodrowych można zlikwidować przez

ćwiczenia o charakterze wyprostnym w stawie uwzględniając fakt, że zakres wyprostu

w

stawie

biodrowym

nie

przekracza

15

stopni.

Uniesienie

nóg

np.

w przypadku pleców wklęsłych będzie pogłębieniem wady. Przy tej wadzie należy unikać

wszelkich sytuacji zwiększających lordozę lędźwiową np. sfinx (z głową opartą na

dłoniach, przy czym łokcie oparte są o podłoże) przeciwwskazane są ćwiczenia typu

mostek, kołyska, leżenie przodem z podporem głowy na łokciach oraz gimnastyka

artystyczna.

Prowadzący zajęcia z dziećmi, u których wystąpiły plecy wklęsło-okrągłe powinien

pamiętać o obowiązującej w korygowaniu tej wady zasadzie tzw. stabilizacji odcinkowej.

W myśl tej zasady ruch korekcyjny z jednego odcinka kręgosłupa nie powinien być

przenoszony na odcinki sąsiednie, gdyż dla nich może być szkodliwy. Korygując np.

nadmierne tyłowygięcie w odcinku piersiowym kręgosłupa lub usuwając przykurcz w

stawach barkowych, najskuteczniejszym sposobem stabilizacji odcinka lędźwiowego

jest skulne ustawienie nóg.

Natomiast oddziałując na lordozę lędźwiową należy pamiętać, aby nie zwiększyć przy

tym kifozy piersiowej, co uzyskuje się przez ustawienie ramion, np. w leżeniu tyłem chwyt za

pierwszy szczebel drabinki (ramiona ugięte w stawach łokciowych pod kątem prostym) w

siadzie przy drabinkach chwyt za szczebel.

Postępowanie w wadach postawy ze zmniejszonym kątem przodopochylenia miednicy

W postępowaniu korekcyjnym przy plecach okrągłych zwracamy szczególną uwagę na:

1. Rozciągnięcie przykurczonych mięśni, głównie piersiowych, nie powinny one

jednak pracować oporowo, w pozycji zbliżenia przyczepów, ale ich oddalenia.

2. Wzmocnienie mięśni karku (z cofnięciem głowy), mięśni ściągających łopatki w

pozycji zbliżenia ich do kręgosłupa, pamiętając, że odwiedzenie rąk powyżej 90

stopni powoduje przekroczenie zakresu ruchomości stawu ramiennego i

przeniesienie ruchu na inne stawy(bark). Występuje wtedy przesunięcie obojczyka

i odsunięcie łopatki od kręgosłupa. Traci się korektę ustawienia łopatek i

mięśnie

ściągające

łopatki

nie

pracują

w zbliżeniu przyczepów. Nie należy zatem przekraczać kąta 90 stopni

odwiedzenia w stawie ramiennym.

3. Utrzymanie prawidłowej ruchomości kręgosłupa, by zapobiec jego usztywnieniu.

4. W ćwiczeniach ogólnokształtujących nie należy wzmacniać mięśni brzucha

w pozycji zbliżenia przyczepów, gdyż przy słabym i rozciągniętym mięśniu

prostowniku grzbietu spowoduje to „ściąganie" żeber i klatki piersiowej w dół

i upośledzenie oddychania dolnożebrowego.

U dzieci z plecami płaskimi i słabym umięśnieniem zadaniem ćw. korekcyjnych jest ogólne

wszechstronne ich wzmocnienie. Inne zadanie to:

1. Zwiększenie przodopochylenia miednicy, ukształtowanie prawidłowej lordozy

lędźwiowej.

2. Zwiększenie ruchomości kręgosłupa zwłaszcza do przodu w odcinku

piersiowym(ćw. kifotyzujące).

Niewskazane są wszelkie wydłużania - elongacje, przeprosty, zwisy czyli wszystko co

prowadzi do spłaszczania krzywizn kręgosłupa.

Postępowanie korekcyjne, jak każdy proces, prowadzone jest według określonych zasad i

odpowiednimi metodami (ćwiczeniami). Do najważniejszych zasad należą: indywidualizacja,

dokładność i właściwa lokalizacja ruchu, częste powtarzanie, odpowiedni rytm ćwiczeń oraz

kontrola i autokontrola. W programie gimnastyki korekcyjnej stosuje się następujące grupy

ćwiczeń:

1. Ćwiczenia ogólnousprawniające.

2. Ćwiczenia specjalne.

3. Ćwiczenia elongacyjne.

4. Ćwiczenia antygrawitacyjne.

5. Ćwiczenia odruchu prawidłowej postawy.

6. Ćwiczenia oddechowe.

7. Ćwiczenia rozluźniające.

8. Wzmacniające gorset mięśniowy.

9. Ćwiczenia Klappa.

10. Pływanie.

Ad 1. Ćwiczenia ogólnousprawniające obejmują ćwiczenia gimnastyczne kształtujące oraz

ćwiczenia i sporty uzupełniające, które dostosowane są do rodzaju wady,

a także wieku, płci. Celem tych ćwiczeń jest wszechstronne oddziaływanie na wszystkie

układy ustroju, co ma wpływ na wydolność i sprawność dziecka.

Ad 2. Ćwiczenia specjalne zwiększają ruchomość odcinkową i rozciągają mięśnie

przykurczone w obrębie kręgosłupa oraz w stawach barkowych, a także wzmacniają

wybiórczo grupy mięśni osłabionych.

Ad 3. Ćwiczenia elongacyjne (wydłużające) polegają na wyciągnięciu kręgosłupa

w jego osi długiej, co zmniejsza istniejące krzywizny patologiczne.

Ad 4. Ćwiczenia antygrawitacyjne to ćwiczenia maksymalnie prostujące kręgosłup

i wyciągające go w górę przeciw działaniu siły ciężkości (grawitacji). Wykonuje się je

przy pionowym ustawieniu tułowia i głowy oraz z obciążeniem dostosowanym do

możliwości dziecka, tj. zdolności utrzymania skorygowanej postawy.

Ad 5. Ćwiczenia odruchu prawidłowej postawy mają na celu nauczenie przyjmowania

prawidłowej postawy ciała we wszystkich pozycjach oraz w trakcie wykonywania

czynności ruchowych. Wymaga to uświadomienia dziecku istnienia wady, jej rozwoju

oraz ujemnych skutków, jakie ona za sobą niesie. Należy również egzekwować

poprawność postawy nie tylko za pomocą autokorekcji, ale również czucia głębokiego

wytrzymałości posturalnej.

Ad 6. Ćwiczenia oddechowe stosuje się w gimnastyce korekcyjnej w celu poprawienia

ruchomości i kształtu klatki piersiowej, zwiększenia pojemności życiowej

i wentylacji płuc oraz polepszenia rytmu oddechowego. Przy ćwiczeniach oddechowych

należy

zwracać

uwagę

na

wydech,

który

winien

być

pełny

i przedłużony. W korektywie wykorzystuje się ćwiczenia oddychania przeponowego i

piersiowego.

Ad 7. Ćwiczenia rozluźniające dzieli się na ogólne i miejscowe. Ćwiczenia rozluźniające

ogólne

polegają

na

świadomym

rozluźnieniu

wszystkich

mięśni

i ustroju wraz z dążnością do pełnego odprężenia psychicznego. Są to ćwiczenia

relaksacyjne. Natomiast ćwiczenia rozluźniające miejscowe polegają na ułożeniu

segmentów ciała w pozycji umożliwiającej rozluźnienie mięśni. Wykorzystuje się tu siłę

ciężkości. Ćwiczenia rozluźniające powinny być stosowane po każdym długo trwającym

skurczu izometrycznym.

Ad 8. Ćwiczenia wzmacniające gorset mięśniowy są ćwiczeniami powodującymi przyrost

siły mięśni brzucha, grzbietu i pośladków.

Ad 9. Ćwiczenia Klappa odciążają kręgosłup przez zlikwidowanie siły ciężkości, rozluźnienie

mięśni

grzbietu

oraz

powiększenie

zakresu

ruchu

w

odcinku

szyjnym

i lędźwiowym. Pozycje, które przyjmowane są podczas wykonywania ćwiczenia Klappa

sprzyjają właściwemu układowi i funkcji klatki piersiowej oraz zawartych w niej

narządów wewnętrznych. Wyróżnia się 5 faz w metodzie Klappa:

I. faza – pozycja wyjściowa- możliwie stabilna przy minimalnym napięciu

mięśniowym;

II. faza – przygotowawcza – ćwiczący ustala odpowiednie stawy przez skurcz

izometryczny wyznaczonych mięśni, zaś inne mięśnie ulegają rozluźnieniu;

III. faza – wykonywanie ruchu polegające na przemieszczeniu poszczególnych odcinków

ciała;

IV. faza – końcowa- przyjęcie zaplanowanego ułożenia ciała (hiperkorekcja

w określonych segmentach ciała);

V. faza – odpoczynku- rozluźnienie mięśni, pogłębione oddychanie.

System ćwiczeń Klappa znajduje zastosowanie głównie w leczeniu skolioz.

Ad 10. Pływanie – woda pozwala na rozluźnienie mięśni, odciążenie osiowe stawów

i wykonanie maksymalnego zakresu ruchów w stawach. Pływanie wzmacnia mięśnie

ustroju

oraz

korzystnie

wpływa

na

pracę

układu

krążeniowego

i oddechowego. Wybór stylu pływackiego zależy od wady.

Wykonywanie ćwiczeń w gimnastyce korekcyjnej wymaga skupienia, dokładności

i ustawicznej kontroli i autokontroli. Zajęcia prowadzone w ten sposób mogą być dla dzieci

nużące. By je uatrakcyjnić, a przez to zachęcić do uczestnictwa w nich, należy wprowadzić gry

i zabawy ruchowe z dodatkowymi elementami zmuszającymi do przybierania prawidłowej

postawy.

Metody badań wad

postawy

Należy zadbać o to , aby do badania dzieci przyjęły pozycje zasadniczą stojącą tj.

stały luźno, swobodnie, z głową skierowaną prosto przed siebie, ramiona zwisające luźno

wzdłuż tułowia, dłonie skierowane do przodu, stawy kolanowy i biodrowy w wyproście,

stopy lekko rozstawione.

Zasadniczym celem i elementem badania było wykrycie istniejących asymetrii

w postawie ciała badanych dzieci. Posłużono się metodą oglądową prof. Degi (tabela

błędów).

W obserwacji wzrokowej z przodu i z tyłu (płaszczyzna czołowa) zwracano

uwagę na odchylenia w symetrii:

− ustawienia głowy i szyi

− ustawienia barków i łopatek

− przebiegu linii wyrostków kolczystych

− ustawienia ramion

− trójkątów taliowych

− linii bioder

− ustawienia kolan

− ustawienia stóp

Określając symetrię prawej i lewej strony ciała wykorzystano pion, który rzutowany z

guzowatości kości potylicznej, przy prawidłowej postawie powinien pokrywać się

z wyrostkami kolczystymi kręgosłupa, szparą międzypośladkową i padać na podłoże

w miejscu styku obu pięt. Odchylenia osi kręgosłupa od linii rzutu pionu poza szparą

międzypośladkową lub poza miejsce styku pięt świadczy o niewyrównaniu osi kręgosłupa.

Natomiast od przodu pion powinien przebiegać przez środek brody, wcięcie jarzmowe

mostka, wyrostek mieczykowaty, pępek i środek spojenia łonowego.

Jeżeli te obserwacje wykażą asymetrię trójkątów, barków, bioder, fałdów

pośladkowych, a linia kręgosłupa widoczna jako punkty wystających wyrostków

kolczystych nie pokrywała się z pionem, w takich przypadkach obserwację należy uzupełnić

o badanie w skłonie.

Dziecko wykonuje skłon do przodu, kolana wyprostowana, głowa opuszczona jak

najniżej. Następnie powoli, stopniowo, z głową cały czas opuszczoną, prostuje się. Należy

sprawdzić, czy kręgosłup jest prosty przesuwając po nim opuszkiem palca, jednocześnie

zwrócono uwagę na kontur prawej i lewej strony tułowia: czy jest symetryczny, jednakowy

w każdym odcinku prostującego się kręgosłupa. Wszelka asymetria świadczy o skrzywieniu

kręgosłupa w stadium zaczątków garbu żebrowego.

Następnie przeprowadzić należy obserwację w płaszczyźnie czołowej, z boku,

w której zwracamy uwagę na:

− nachylenie głowy i szyi

− ustawienie barków i położenie łopatek

− ukształtowanie przedniotylnych krzywizn kręgosłupa

− pochylenie miednicy

− wysklepienie klatki piersiowej i brzucha

− ustawienie kolan i brzucha

Oglądając kończyny dolne uwzględnić należy ich budowę, zwracając uwagę na ich ułożenie:

prawidłowe, koślawe lub szpotawe. W obu przypadkach 5 cm. Uważa się za odległość

fizjologiczną. Powyżej 5 cm. za wadę. Ukształtowanie stóp, które oglądamy przy obciążeniu

w pozycji stojącej (uzyskane odbitki stóp porównać można ze wzorami stóp, które

opracowali Clarke i Bochenek)oraz w pozycji leżącej bez obciążenia.

U dzieci z zauważonymi odchyleniami ocenę postawy poszerzyć należy o badania

uzupełniające sprawdzając przykurcze mięśni, które mają wpływ na postawę ciała. Dotyczy

to mięśni piersiowych, zginaczy stawów biodrowych, mięśni kulszowo – goleniowych.

Do wykrycia przykurczów w stawie barkowym zastosować można „test

ścienny". Badanemu polecamy usiąść tyłem do ściany z podkurczonymi nogami. Na

sygnał dziecko unosi przodem ramiona w górę. W przypadku przykurczów ramiona nie

dotykają ściany.

Test Thomasa wykorzystujemy do sprawdzenia przykurczy stawu biodrowego.

Polecamy dziecku położyć się na wznak i maksymalnie zginać kończynę dolną tak, że kolano

dotyka klatki piersiowej. W przypadku przykurczu unosi się kolano drugiej kończyny.

Badamy obydwie kończyny.

Przykurcz mięśni kulszowo – goleniowych sprawdza się za pomocą testu Langego.

Badane dziecko znajduje się w pozycji leżącej tyłem i unosi jedną kończynę dolną do pionu

(wyprostowaną w stawie kolanowym). Druga kończyna powinna swobodnie spoczywać na

podłożu. Wysokość oderwania kończyny od podłoża świadczy o wielkości przykurczu.

W przygotowaniu „Propozycja Rady Szkoleniowej związanej z wadami postawy”

(listopad 2006r.)