Podstawowe pojęcia i kategorie MSG

1.

WYMIENIALNOŚĆ WALUT I KURS

WALUTOWY.

2.

BILANS PŁATNICZY KRAJU

3.

MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA

GOSPODARKI ŚWIATOWEJ I PIENIĄDZ

ŚWIATOWY.

WYMIENIALNOŚĆ WALUT I KURS

WALUTOWY.



AD. 1.



Wymiana międzynarodowa powoduje powstanie
należności i zobowiązań między podmiotami
znajdującymi się w różnych krajach. Regulowanie
należności między podmiotami znajdującymi się w
różnych krajach nazywa się rozliczeniami
międzynarodowymi.



Rozliczenia mogą być prowadzone z udziałem

pieniądza, ale wtedy gdy istnieje wymienialność

walut narodowych. Istnieją również rozliczenia

międzynarodowe nawet wtedy gdy nie ma

wymienialności walut. Są to rozliczenia bez udziału

pieniądza tzw. transakcje kompensacyjne

(clearing). Istnieje też bezpośrednia wymiana

towaru na towar bez udziału pieniądza czyli tzw.

barter.



Aby waluty można było wymieniać potrzebny jest
przelicznik czyli kurs walutowy.
Kurs walutowy – to cena płacona w walucie
krajowej za jednostkę waluty obcej, np.
1$=4,20zł.

Funkcje kursu walutowego



Kurs waluty spełnia bardzo ważne funkcje w

gospodarce. Przede wszystkim jest to:

· funkcja informacyjna – umożliwia ustalenie

należności i zobowiązań. Kurs zawiera podstawowe

informacje dla importerów, eksporterów i

producentów.

· funkcja cenotwórcza – kurs umożliwia

przenoszenie zagranicznego układu cen na układ

krajowy czyli istnieje możliwość porównywania cen

w kraju z cenami zagranicznymi.



Porównywalność ta może być ograniczona, głównie
wtedy gdy istnieją cła, podatki i inne opłaty
związane z eksportem i importem, bo zniekształcają
one ceny.
Kurs walutowy jest ważnym narzędziem polityki
gospodarczej państwa. Państwo prowadzi taka
politykę kursową, która pozwala realizować mu
określone cele.

Czynniki określające poziom kursu walutowego:

· relacja popytu i podaży danej waluty na krajowym

rynku walutowym,

· polityka państwa w zakresie wymienialności walut

i rodzaju polityki kursowej,

· różnice w poziomie cen w kraju i zagranicą,

· czynniki polityczne i psychologiczne oraz działania

spekulacyjne.



Istnieją dwa typy kursu walutowego:
1. stały kurs walutowy
2. płynny kurs walutowy

Te dwa typy kursów rzadko występują w czystej
postaci. Często występują formy mieszane



AD1

Stały kurs walutowy- ustalany jest przez państwo. Gdy rząd

zobowiązuje się do utrzymywania stałego kursu to konieczna

jest interwencja rządu przy pomocy rezerw dewizowych

gromadzonych przez Bank Centralny.

Gdy rząd zdecyduje się obniżyć kurs stały to jest to dewaluacja

(gdy jest tendencja do deprecjacji waluty).

Jeżeli jest tendencja do aprecjacji waluty to rząd może

podwyższyć kurs stały czyli jest to rewaluacja.



AD2
Płynny kurs walutowy – jest to sytuacja gdy kurs
walutowy kształtuje się swobodnie w zależności
od popytu i podaży walut oraz nie ma tu
interwencji rządu.
Np. W Polsce

Współczesne kursy walutowe



Do lat dwudziestych naszego wieku mieliśmy do

czynienia z systemem waluty złotej. Od lat 70-tych

dominuje pieniądz papierowy. Wraz z pojawieniem

się pieniądza papierowego pojawił się coraz

bardziej skomplikowany system walutowy. W 1944

roku na mocy umowy z Brekford Woods utworzono

Międzynarodowy System Walutowy. Organizacja ta

miała czuwać nad systemem walutowym, a także

miała świadczyć pomoc dla krajów członkowskich

mającym problemy z kursem walutowym.



Po II wojnie światowej w ramach tego systemu
przyjęto zasadę kursów stałych. Na początku lat
70-tych załamał się system kursów stałych a
upowszechniły się kursy płynne. Były to jednak
kursy płynne regulowane, umożliwiające pewien
zakres ingerencji państwa.

Obecnie są stosowane na świecie w ramach zaleceń

MFW trzy typy głównych systemów kursowych:



1. kurs płynny (nieograniczenie płynny)- bez żadnej interwencji

państwa,

2. kursy płynne administrowane (regulowane, kierowane)-

kursy te wyznacza popyt i podaż ale państwo może

interweniować w pewnych granicach,

3. kurs stały (kurs centralny) - państwo utrzymuje stałą relację

kursu własnej waluty w stosunku do jednej wybranej waluty

obcej lub do wiązki takich walut. Dopuszcza się pewien wąski

zakres wahań walut. Po ich przekroczeniu państwo bardzo

często interweniuje



Na świecie stosuje się:
-kursy nieograniczenie płynne (48 krajów)
-kursy płynne administrowane (38 krajów)
-kursy centralne (81 krajów)

WYMIENIALNOŚĆ I KURS

POLSKIEGO ZŁOTEGO



Wymienialność waluty -to prawo swobodnego
kupowania i sprzedawania zagranicznego
pieniądza za walutę krajową i dokonywanie
rozliczeń międzynarodowych w dowolnej walucie
bez ograniczeń- jest to tzw. całkowita (absolutna)
wymienialność.



Od 1914 roku absolutna wymienialność praktycznie nie istnieje.

Najczęściej mamy do czynienia z ograniczeniami

wymienialności waluty, wprowadzanymi przez prawo dewizowe

poszczególnych krajów, czyli tzw. wymienialnością częściową.

Dewiza – to pieniądz zagraniczny używany w rozliczeniach

międzynarodowych prowadzonych przez banki. Jest to pieniądz

w różnych formach np. zagraniczne papiery wartościowe.

Dewiza nie dotyczy pieniądza krajowego.



Wymienialność waluty może być ograniczona tylko do obrotów

handlu zagranicznego. Najczęściej występują ograniczenia

wymiany walut ze względu na podmiot wymiany. Mamy tu:

· wymienialność wewnętrzną- prawo do wymiany waluty

krajowej na obcą mają tylko obywatele danego kraju, podmioty

gospodarcze z tego kraju i inne instytucje i jednostki określone

przez prawo dewizowe czyli tzw. rezydenci krajowi;

· wymienialność zewnętrzna- prawo dewizowe upoważnia

rezydentów zagranicznych czyli obcokrajowców do

dokonywania wymiany waluty danego kraju.



Wymiany walut dokonuje się na rynkach walutowych gdzie

kształtuje się cena kursu walutowego. Na rynkach walutowych

kształtuje się popyt i podaż, ustalają się transakcje kupna i

sprzedaży. Uczestnikiem jest przede wszystkim Bank Centralny.

Taki rodzaj rynku jest to krajowy rynek walutowy.

Gdy do transakcji dopuszczeni są uczestnicy z różnych krajów to

mówimy o międzynarodowym rynku walutowym. Transakcje na

takim rynku zawierane są 24 godziny na dobę.



MFW w art.8 precyzuje jaki ma być rodzaj wymienialności.

Fundusz zaleca nie stosowanie żadnych ograniczeń wymiany

walut w zakresie transakcji bieżących z zagranicą (są to przede

wszystkim obroty towarowe i usługowe)- chodzi o

wymienialność zewnętrzną i wewnętrzną.

Na początku lat 90-tych około 70 krajów członkowskich

spełniała warunki MFW.

Wymienialność polskiego złotego wprowadzono w ramach

planu Balcerowicza 01.01.1990roku. Była to tylko

wymienialność wewnętrzna ograniczona do rezydentów

krajowych i obrotów bieżących z zagranicą. Postanowiono, że

wywóz i przywóz polskiego złotego jest zabroniony.



Wcześniej istniała gospodarka nakazowo-

rozdzielcza. Istniało więc rozdzielnictwo waluty.

Kursy były jedynie przelicznikami, służyły do

ewidencji. Od 1982 roku próbowano prowadzić

pewne reformy. Istniały różne kursy.

01.01.1990roku wprowadzono kurs na poziomie 1$

USD= 9500 starych złotych. Był to poziom zbliżony

do kursu czarnorynkowego. Czarny rynek przestał

więc istnieć. Był to kurs stały w stosunku do dolara

czyli tzw. kurs centralny.



Od 17 maja 1991 roku przeprowadzono dewaluację złotówki

(1$=11000zł). Wprowadzono ustalanie kursu w stosunku do

wiązki (koszyka) 5 walut- dolar USD (45%), marka niemiecka

(35%), funt (10%), frank szwajcarski (5%), frank francuski (5%).

Od 14 października 1991 roku wprowadzono tzw. kurs stały

pełzający czyli crawling peg. Wprowadzono zasadę że złotówka

będzie ulegała miesięcznie deprecjacji o 1,8%- zasada

codziennej dewaluacji. Zasadę stałego obniżania wartości

złotówki zmieniano najpierw do 1% a 26.02 1998r. podano, że

złotówka będzie ulegała deprecjacji 0,8% miesięcznie.



Większe zmiany w zakresie systemu kursowego rozpoczęły się

16 maja 1995roku- przeprowadzono tzw. częściowe upłynnienie

kursu walutowego polskiego złotego.

Przedział wahań wokół kursu centralnego rozszerzono z

pierwotnych +2, -2 % do +7,-7%. Bank Centralny mógł jednak

interweniować znacznie szybciej nawet gdy odchylenie było np.

+3(-3)%.Utrzymano zasadę dewaluacji złotówki .Od końca

lutego 1998r. pasmo wahań rozszerzono na +10(-10)% . B.C

sprzedaje i kupuje waluty od banków komercyjnych w granicach

tych wahań.



Banki komercyjne uzyskały możliwość

przeprowadzania transakcji walutowych między

sobą i ze swoimi klientami po kursach jakie ustalą

w granicach wahań +10(-10)% od kursu

centralnego. Zmiany te wg niektórych oznaczały

częściowe upłynnienie kursu złotówki. Ciągle

jednak utrzymywana jest interwencja B.C.



Rok 1995 był przełomowy w polityce walutowej i

kursowej Polski. Od 01.01.1995r. Polska wprowadziła

istotne zmiany w prawie dewizowym. Zadeklarowano

wolę przyjęcia przez Polskę wymienialności waluty

wg. standardów MFW (wymienialności zewnętrznej).

Po 1995r. próbuje się liberalizować prawo dewizowe

w zakresie obrotów kapitałowych. Od 1995 r.

stopniowo poszerzano rolę rynku i w tej dziedzinie, aż

w kwietniu 2000 r. Polska odważyła się na pełne

uwolnienie złotego i zaczęła stosować system kursu

płynnego. Obecny kryzys pokazał, że zrobiono dobrze.

AD. 2

BILANS PŁATNICZY KRAJU



Bilans płatniczy – to zestawienie wszystkich
transakcji dokonanych między rezydentami
krajowymi a zagranicą. Zestawienie to dotyczy
określonego czasu- zwykle 1 rok; sporządza się też
bilanse kwartalny , półroczne.



Bilans płatniczy wyraża więzi gospodarcze jakie
dany kraj posiada z zagranicą oraz wyraża stopień
otwarcia gospodarki wobec zagranicy. W sposób
istotny wpływa na politykę gospodarczą,
monetarną, fiskalną, w zakresie handlu
zagranicznego. Stan bilansu wpływa na poziom
kursu walutowego i na politykę kursową państwa.



Części składowe bilansu płatniczego:

1.rachunek (bilans) obrotów bieżących,

2.rachunek (bilans) obrotów kapitałowych:

- zmiany stanu oficjalnych rezerw dewizowych

państwa.

Rezerwy dewizowe – są to zasoby walut obcych

trzymane w B.C.



Rachunek obrotów bieżących są to:

· (towary) transakcje związane z przepływem towarów, czyli

eksport i import towarów.

Eksport i import powoduje powstanie pewnych zobowiązań.

Jest to tzw. handel z zagranicą.

· Transakcje związane z usługami (płatności powstające z tyt.

sprzedaży i zakupu usług ) np. usług transportowych, frachty

morskie, turystyka.

· Dochody netto z inwestycji zagranicznych (dywidendy i odsetki

otrzymywane przez dany kraj od zagranicznych pap.

wartościowych, odsetki jakie trzeba płacić od zaciągniętych

kredytów za granicą).

·



Płatności związane z utrzymaniem placówek
dyplomatycznych za granicą
· Dochody danego kraju z patentów i licencji
· Dochody z pracy obywateli danego kraju za
granicą
· Transfery nieodpłatne (rządowe składki do
organizacji międzyn. )



Rachunek obrotów kapitałowych- obejmuje:

· transakcje finansowe (krótko i długoterminowe) z zagranicą.

Chodzi tu o przepływ kapitałów czy pieniędzy osób prywatnych,

rządu, B.C , lub banków komercyjnych.

W obrotach kapitałowych nie uwzględnia się całości transakcji

ale tylko zmiany stanu jakie powodują transakcje finansowe.

· Transakcje kapitałami długoterminowymi (kapitały rządowe,

prywatne czy organizacji międzyn.) . Formy obrotu tymi

kapitałami:

-inwestycje bezpośrednie,

-inwestycje portfelowe,

-kredyty długoterminowe.



Gdy inwestorzy zagraniczni inwestują w danym kraju otwierając

swoje przedsiębiorstwa lub filie to następuje napływ kapitału

poprzez inwestycje bezpośrednie (związane z działalnością

produkcyjną).

Inwestycje portfelowe to inwestycje związane z zakupem pap.

wartościowych (akcji, obligacji).

Kredyty długoterminowe to zaciąganie pożyczek przez rząd lub

dane firmy lub udzielanie kredytów długoterminowych.



· Transakcje kapitałami krótkoterminowe

(pożyczki, kredyty, lokaty o terminie zwrotu do 1

roku) np. krótkoterminowe kredyty handlowe,

krótkoterminowe pap. wartościowe, wkłady na

rachunkach bankowych- czyli tzw. hot money, który

ma często charakter spekulacyjny co wynika z

różnic w stopach procentowych i oczekiwania na

zmiany kursów walutowych.

RÓWNOWAGA BILANSU

PŁATNICZEGO



Z rachunkowego punktu widzenia bilans jest
zawsze zrównoważony. Bilans jest zestawieniem
sporządzonym według ogólnych zasad
księgowości czyli każda transakcja jest
księgowana podwójnie.



Z ekonomicznego punktu widzenia bilans jest

zrównoważony gdy saldo obrotów na rachunkach

bieżących równy jest saldu obrotów na rachunkach

kapitałowych. Gdy kurs walutowy jest

nieograniczenie płynny to bilans równoważy się w

sposób automatyczny. Gdy kurs walutowy jest

kursem centralnym to nie ma automatycznego

równoważenia się bilansu. Saldo nie musi równać

się zero i zwykle występuje nadwyżka lub deficyt w

bilansie płatniczym.



Konieczne są wtedy transakcje wyrównawcze
polegające na zmianie stanu oficjalnych rezerw
walutowych państwa i zaciągnięciu przez państwo
pożyczek w taki sposób, że deficyt w obrotach
bieżących musi być zrównoważony.



Aby ocenić czy bilans jest zrównoważony dokonuje

się podziału transakcji na 2 kategorie:

1. Transakcje autonomiczne:

Obroty bieżące + przepływ kapitałów

długoterminowych (z kredytami);

2. Transakcje wyrównawcze:

Przepływ kapitałów krótkoterminowych (przede

wszystkim w formie pożyczek, które powodują

zmiany zadłużenia kraju)

Zmiany stanu rezerw dewizowych.



Jeżeli obroty automatyczne zrównoważą się to mamy bilans

zrównoważony.

Jeżeli potrzebne są operacje wyrównawcze to ozn, że bilans jest

niezrównoważony.

Przyczyny zakłóceń bilansu mogą być różnorakie np.

- zmiany relacji cen krajowych do cen zagranicznych,

- zmiany wysokości stopy % za granicą w stosunku do stopy

krajowej,

- zmiany terms of trade (warunki wymiany handlowej- zmiany

relacji cen dóbr eksportowanych do dóbr importowanych),

- klęski naturalne.



W długich okresach czasu (więcej niż 5 lat) o
równowadze bilansu płatniczego decydują takie
czynniki jak:
a) krajowa stopa oszczędności inwestycji,
b) polityka budżetowa państwa,
c) postęp techniczny i wydajność pracy,
d) zmiany struktury własnościowej,
e) rozwój rynku kapitałowego.



Równowaga bilansu płatniczego w dłuższym

okresie może być zachowana tylko wówczas gdy

wzrostowi gospodarczemu towarzyszy wzrost

krajowych oszczędności i napływ kapitału

zagranicznego. Gdy oszczędności krajowe są zbyt

małe istnieje tendencje do wzrostu importu i

pogłębiania się deficytu obrotów bieżących. Jeżeli

nie da się tego skompensować to topnieją rezerwy

dewizowe lub kraj się zadłuża.

ŚRODKI PRZYWRACANIA RÓWNOWAGI W

BILANSIE PŁATNICZYM



· polityka monetarna (wysokie stopa procentowa

mogą spowodować napływ kap. krótkoterminowe,

ale

zniechęcają też do inwestowania),

· polityka fiskalna,

· polityka dewizowa,

· polityka cenowa,

· polityka konkurencji.