Neonatologia

szczeniąt i kociąt

Streszczenie

Abstract

Okres neonatalny, czyli poporodowy, obejmuje pierwsze tygodnie
życia szczeniąt i kociąt. Przeżycie tego przedziału czasowego
przez oseski jest całkowicie uzależnione od instynktu macierzyń-
skiego matki oraz od warunków środowiskowych stworzonych
przez hodowcę w miejscu przebywania zwierząt. W okresie
neonatalnym młode gniazdowniki, do których niewątpliwie zalicza
się kocięta i szczenięta, przechodzą burzliwą fazę rozwoju i dojrze-
wania większości funkcji życiowych organizmu, które nie zostały
sfinalizowane w przebiegu stosunkowo krótkiej ciąży.
Ta fizjologiczna niedojrzałość oraz całkowita zależność od wpły-
wów środowiska zewnętrznego implikuje ogromną podatność
noworodków na wszelkiego rodzaju schorzenia, prowadzące
w rezultacie do zgonów poważnego odsetka szczeniąt i kociąt
przed odsadzeniem od matki.
Celem niniejszej pracy jest zaprezentowanie ważniejszych zagad-
nień i informacji z zakresu pediatrii szczeniąt i kociąt w oparciu
o dostępne piśmiennictwo fachowe.

Neonatal or postpartum period includes the first weeks of puppies’
and kittens’ life. The neonates’ survival of this period completely
depends on the maternal instinct of the mother and environmental
conditions made by the owner in the animals’ place of staying. In
neonatal period puppies and kittens undergo stormy development
and maturing phase which have not been completed in the time
of short pregnancy. This physiological immaturity and complete
dependence on external environment influence implies huge
susceptibility of puppies and kittens to diseases and lead to high
percentage of neonates’ mortality before weaning.
The aim of this paper is to present important questions and
information concerning puppies and kittens pediatrics based on
available professional literature.

Słowa kluczowe

Key words

szczenięta, kocięta, neonatologia, pediatria, choroby

puppies, kittens, neonatology, pediatrics, diseases

WYBRANE ZAGADNIENIA – CZ. I

8

EONATOLOGIA

N

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2005

R

OZWÓJ

SZCZENIĄT

I

KOCIĄT

W

ASPEKCIE

ICH

FIZJOLOGICZNEJ

NIEDOJRZAŁOŚCI

NEONATALNEJ

Kocięta i szczenięta są typowymi gniaz-

downikami i przez pierwsze 4 tygodnie
życia praktycznie nie opuszczają lego-
wiska, pozostając całkowicie zdane na
pomoc matki i właściciela zwierząt (1).
Okres okołoporodowy trwa 3-4 dni, do
momentu odpadnięcia zaschniętej pę-
powiny. Następnie rozpoczyna się okres
neonatalny, trwający według różnych źró-
deł od 2 do 4 tygodni lub do momentu
odsadzenia od matki (1, 2, 3).

Temperatura ciała nowo narodzone-

go szczenięcia czy kocięcia mierzona
w odbycie kilka minut po porodzie wy-
nosi 35,5-36,6°C, a następnie obniża się
do 29,5°C. W optymalnych, komforto-
wych warunkach temperatura ciała szyb-
ko wzrasta. Już 24 godziny po porodzie
temperatura wynosi 35,5°C, przez ko-
lejne 7 dni rośnie do 38°C, aby w 4. ty-
godniu osiągnąć 38,5°C. Temperatura
ciała kociąt 24 godziny po porodzie wy-

wej oraz przepływu krwi przez nerki
w pierwszych miesiącach życia wzra-
stają odpowiednio 7- i 4-krotnie. Wy-
mienione wskaźniki pracy nerek osiągają
u szczeniąt i kociąt wartości na pozio-
mie osobników dorosłych odpowied-
nio w 10. i 9. tygodniu życia. Ze względu
na to noworodki posiadają ograniczone
zdolności do zagęszczania i rozrzedzania
moczu. Poziom glukozy i białka w mo-
czu noworodków jest wyższy niż u zwie-
rząt dorosłych, resorpcja aminokwasów
jest sprawna w 7. tygodniu, a glikozu-
rii nie stwierdza się w 3. tygodniu. Pa-
cjenci pediatryczni mają predyspozycje
do szybkiego odwodnienia organizmu,
ze względu na dwukrotnie wyższe zapo-
trzebowanie ustroju na wodę niż osobniki
dorosłe, obniżoną zdolność zagęszczania
moczu oraz nie w pełni rozwiniętą skó-
rę, okrywającą powłoki ciała. U osesków
można zaobserwować następny feno-
men ich fizjologii, polegający na tym, iż
są bardzo nieodporne na przeciążenie
ustroju nadmierną ilością płynów poda-
wanych w krótkim przedziale czasowym,

nosi 33,3-35,5°C, aby pod koniec 1. tygo-
dnia osiągnąć 36,6°C. Następnie wzrasta
stopniowo, osiągając 38°C w 2. tygo-
dniu. Poziom osobnika dorosłego – 38-
-39,5°C – uzyskuje w ciągu 7 tygodni.
W pierwszym tygodniu życia nowo-
rodki małych zwierząt nie posiadają
zdolności samodzielnego podtrzymy-
wania ciepłoty organizmu. Termogene-
za drżeniowa szczeniąt pojawia się w 7.,
a u kociąt w 6. dobie życia. Mechanizm
termoregulacji ciepłoty organizmu ose-
sków pozostaje nie w pełni sprawny aż do
4. tygodnia życia. Do tego czasu kontakt
z ciałem matki utrzymuje temperaturę
szczeniąt pomiędzy 35,3 a 37,7°C.

U noworodków obserwuje się od 15 do

35 (kocięta) i 38 (szczenięta) oddechów
na minutę. Prawidłowa liczba uderzeń
serca u noworodków wynosi 200 na mi-
nutę lub więcej (220-260).

U osesków występuje fizjologicz-

na niewydolność pracy nerek, dzięki
czemu tracą one znaczne ilości wody
z ustroju w formie rozcieńczonego
moczu. Wskaźnik filtracji kłębuszko-

dr n. wet. Wiesław Bielas, lek. wet. Marta Siemieniuch

Katedra i Klinika Rozrodu, Chorób Przeżuwaczy i Ochrony Zdrowia Zwierząt
Wydział Medycyny Weterynaryjnej, Akademia Rolnicza we Wrocławiu

9

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

NEONATOLOGIA

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2005

dlatego należy mieć na uwadze, aby tera-
pię płynami zastępczymi przeprowadzać
u noworodków bardzo ostrożnie. Trze-
ba również pamiętać o znacznym zapo-
trzebowaniu osesków na wodę i kalorie,
które wynosi odpowiednio: 60-90 gra-
mów oraz 100-150 kalorii na 450 gra-
mów masy ciała.

Tuż po urodzeniu ciężar ciała szczeniąt

małych ras wynosi 100-150 g, ras średnich
– 200-300 g, a ras dużych – 400-600 g.
Prawidłowa masa kociąt po urodzeniu wy-
nosi od 90 do 110 g; kocięta niektórych ras
mogą być cięższe lub lżejsze. Szczenięta
powinny zwiększać swoją masę od 2 do
4 g/dzień/kg spodziewanej masy w wie-
ku dorosłym przez pierwsze 5 miesięcy,
dzienny przyrost ich masy ciała powi-
nien wynosić 5-10% w stosunku do wagi
oznaczonej tuż po porodzie. Szczenię po-
dwaja masę ciała zazwyczaj w 10., a ko-
cię – w 14. dniu. Zdrowe kocię zwiększa
ciężar ciała o około 50 do 100 gramów na
tydzień (czyli 10-15 g na dobę).

Szpary powiekowe kociąt otwierają

się średnio 10. dnia, z odchyleniem od
2. do 16. dnia, ale kocięta wzrokowo roz-
poznają matkę około 4. tygodnia życia.
Tęczówki kociąt pozostają niebiesko-
-szare do 4.-6. tygodnia. Ich zewnętrzne
przewody słuchowe zostają odsłonię-
te w 9. dniu, z odchyleniem w zakresie
od 6. do 17. dnia. Kocie noworodki już
od momentu porodu posiadają dobrze
rozwinięty zmysł węchu oraz odczuwają
ból. Oczy szczeniąt „otwierają” się przez
10 do 15 dni, ale zmysł wzroku jest słabo
rozwinięty do 4.-5. tygodnia (fot. 1). Ze-
wnętrzne kanały słuchowe zostają otwar-
te zazwyczaj między 12. a 14. dniem.

Mięśnie noworodków po urodzeniu są

jędrne i zbite. U szczeniąt do 3. dnia życia
dominującą rolę odgrywają mięśnie zgi-
nacze – szczenię po uniesieniu za głowę
przyjmuje pozycję embrionalną. Przewa-
ga mięśni prostowników zauważalna jest
od 3. dnia (fot. 2). Izotonia mięśni wystę-
puje w 3. tygodniu. W 3. dniu szczenię
podpiera się przednimi, a w 8. – tyl-
nymi łapkami, próbując samodzielnie
utrzymać się na łapach w 10. dniu. Przez
2-3 tygodnie oseski pełzają na brzusz-
kach, wykonując słabo skoordynowane
ruchy pływackie, szczególnie przy ssa-
niu. Chodzenie z normalną sylwetką cia-
ła rozpoczyna się w 3. tygodniu, bieganie
obserwuje się od 4. tygodnia (fot. 3). U ko-
ciąt pełzanie w postaci ruchów pływac-
kich jest dobrze rozwinięte od 7.-14. dnia,
chodzić samodzielnie zaczynają około
14. dnia. W 6. tygodniu życia obserwu-
je się ogromny postęp w poruszaniu się
kociąt, zaczynają bowiem wtedy skakać,
biegać i wspinać się żywiołowo na co
tylko mogą.

w 6. miesiącu – kły, zęby przedtrzonowe
– w 4.-6. miesiącu, a trzonowe – w 5.-7.
miesiącu. U szczeniąt mleczne siekacze
pojawiają się w 3.-4., kły – w 3., a przed-
trzonowe – w 4.-12. tygodniu. Stałe sie-
kacze wyżynają się w 3.-5., kły – w 4.-6.,
zęby przedtrzonowe – w 4.-6., a trzonowe
– w 5.-7. miesiącu życia.

Zdrowe noworodki posiadają lśniące,

czyste, dokładnie wylizane przez mat-
kę futerko oraz wypełniony pokarmem
brzuszek. Skóra noworodka powinna być
ciepła w dotyku i elastyczna przy próbie
odciągania od ciała. Kolor dziąseł zdro-
wych osesków ma barwę od ciemnoró-
żowej do czerwonej, podczas gdy dziąsła
osobników chorych są sinoszare lub nie-
bieskawe. Noworodek powinien normal-
nie przesypiać 90% czasu w ciągu doby
(fot. 4). Zdrowe szczenię płacze lub po-
piskuje tylko wtedy, gdy jest niepokojone
z zewnątrz lub gdy czuje głód tuż przed
karmieniem, przez kilka minut.

Szczenięta i kocięta rodzą się zazwy-

czaj z silnym odruchem ssania, wyszu-
kując instynktownie brodawki gruczołu
mlekowego matki i ssąc nawet pod-
sunięty palec człowieka. U niektórych
jednak prawidłowy odruch ssania wy-
stępuje po kilku godzinach, przy czym
w pełni sprawny może być dopiero po
upływie 24 do 48 godzin (fot. 5, 6). Od-
ruch ssania jest szczególnie intensywny
od połowy czwartego do połowy szóste-

Fot. 1. Kilkutygodniowy miot szczeniaków

Fot. 2. Przewaga mięśni prostowników zauważalna jest od 3. dnia
życia szczeniaka

Fot. 3. Chodzenie z normalną sylwetką ciała rozpoczyna się
w 3. tygodniu życia szczeniąt

Fot. 4. Noworodek powinien normalnie przesypiać 90% czasu
w ciągu doby

Fot. 5, 6. Szczenięta i kocięta rodzą się zazwyczaj z silnym odruchem
ssania. U niektórych jednak prawidłowy odruch ssania występuje po
kilku godzinach

Oddawanie moczu i kału jest stymulo-

wane przez matkę szczeniąt do 3.-4. ty-
godnia. Szczenięta mogą samodzielnie
kontrolować oddawanie moczu i kału
między 16. a 21. dniem, jednak swoje
potrzeby fizjologiczne są w stanie sa-
modzielnie „załatwiać” w określonym
miejscu dopiero od 6.-7. tygodnia. Od-
dawanie moczu i kału u kociąt również
jest stymulowane na zasadzie odruchu
reflektorycznego przez kotkę, samodziel-
ne załatwianie potrzeb fizjologicznych
obserwuje się od około 3. tygodnia.

Zęby mleczne pojawiają się u szcze-

niąt i kociąt w wieku 3-5 tygodni. U ko-
ciąt mleczne kły wyżynają się w 3.-4.
tygodniu, siekacze – od 2. do 4., a zęby
przedtrzonowe – 4.-6. tygodnia. Stałe
siekacze pojawiają się w 3.-5. miesiącu,

10

EONATOLOGIA

N

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2005

go tygodnia, kiedy następuje największa
produkcja mleka w gruczołach mleko-
wych samicy (4, 5, 6, 7, 8, 9).

O

GÓLNE

PRZYCZYNY

UPADKÓW

I

OBJAWY

ZBLIŻAJĄCEGO

SIĘ

ZGONU

SZCZENIĄT

I

KOCIĄT

W

OKRESIE

NEONATALNYM

Śmiertelność neonatalna jest nadal

wysoka – w 1. tygodniu życia ginie
27,3% kociąt oraz 26% szczeniąt (ryc. 1),
(6). Za ten stan rzeczy w głównej mie-
rze odpowiada osłabienie instynktu ma-
cierzyńskiego samicy wywołane złym
odżywianiem w czasie ciąży, ciężkim
porodem, cięciem cesarskim oraz nie-
odpowiednimi warunkami środowisko-
wymi panującymi w legowisku. Ponadto
przyczynami upadków są zaburzenia roz-
wojowe dziedziczne lub nabyte w okresie
organogenezy, niska masa urodzonych
noworodków, zła jakość lub niedobory
siary i mleka, infekcje wirusowe i bakte-
ryjne, pasożyty, kanibalizm oraz u kociąt
niezgodność grup krwi rodziców.

O złym stanie zdrowia osesek powia-

damia otoczenie charakterystycznym
zachowaniem, polegającym na odsepa-
rowywaniu się od reszty miotu i matki
(fot. 7), obniżoną aktywnością ruchową,
słabym napięciem mięśni oraz płaczem
trwającym powyżej 20 minut i/lub cią-
głym leżeniem w jednej pozycji. O pato-
logii u noworodka powyżej 3. dnia życia
świadczy utrzymująca się przewaga mię-
śni zginaczy, obejmująca szczególnie
szyję i kończyny, oraz przede wszystkim
obniżenie ciepłoty ciała.

Zagęszczony mocz o ciemnym zabar-

wieniu, pusty żołądek i zapadnięty brzu-

szek, nieelastyczna skóra oraz wystające
żebra i kości są objawami odwodnienia
organizmu oseska. Na występowanie
wodobrzusza lub wzdęcia jelit wskazuje
obrzękły i napięty brzuszek.

Brudne, zaniedbane, rozczochrane fu-

terka, widoczne pasożyty zewnętrzne
oraz postępujący spadek masy ciała no-
worodków mogą informować albo o nie-
odpowiednim instynkcie macierzyńskim
samicy albo/i o niedostatecznej opiece
hodowcy zwierząt. Za objawami wcze-
śniactwa przemawia brak owłosienia ciała.
Wykwity pierwotne i wtórne występujące
na skórze młodych, szczególnie w obrębie
skóry i jamy gębowej, mogą występować
z powodu istnienia stanów chorobowych
matek. Złamania, sińce, obrzęki, krwia-
ki, brak pępowiny i odgryziony ogonek
mogą świadczyć o tym, iż oseski dozna-
ły obrażeń w czasie ciężkiego porodu lub
ze strony samicy z osłabionym instynk-
tem macierzyńskim. Blade, sine, zażół-
cone błony śluzowe mogą wskazywać na
krwotoki, zaburzenia pracy narządu odde-
chowego i, rzadziej u szczeniąt, a częściej
u kociąt, na żółtaczkę hemolityczną. Pato-
logiczne wydzieliny lub wydaliny z możli-
wych zewnętrznych ujść organizmu, takie
jak krew, wysięk surowiczy lub ropny czy
biegunka, są objawami infekcji różnego
pochodzenia. O rozszczepie podniebie-
nia świadczy mleko wypływające z nosa
bezpośrednio po karmieniu. Infekcja wy-
wołana zjadliwymi szczepami gronkow-
ca manifestuje się obrzękami wokół lub
pod powiekami. Ważnym wskaźnikiem
stanu zdrowia osesków jest porównanie
wagi urodzeniowej z aktualną. O istnieniu
stanu patologicznego dowodzi informa-
cja o utracie więcej niż 10% ciężaru ciała
w drugiej dobie życia (1, 4, 5, 6, 10, 11).

Z

ABURZENIA

ROZWOJOWE

Zaburzenia rozwojowe dotyczą oko-

ło 1-2% noworodków psich i aż do 20%
urodzonych kociąt. Przypadłości te ma-
nifestują się urodzeniem martwych lub
zdeformowanych płodów wymagających
szybkiego uśpienia zaraz po urodzeniu.
Wady rozwojowe mogą mieć charakter
dziedziczny lub mogą być nabyte w cza-
sie życia płodowego z powodu np. tera-
togennego, mutagennego oddziaływania
środków chemicznych, lekarstw, zanie-
czyszczeń środowiska oraz czynników
żywieniowych i infekcyjnych. U dotknię-
tych tymi zaburzeniami noworodków
obserwuje się takie stany, jak: rozszczep
podniebienia (fot. 8, 9), deformacje koń-
czyn i kości czaszki (fot. 10), zamknię-
ty odbyt, wodogłowie, anomalie serca
i płuc, przepuklinę przeponową, zaburze-
nia nerek, obejście wrotno-wątrobowe,
zbyt małą lub nadmierną liczbę palców,

karłowatość, wnętrostwo, niezrośnięte
powłoki brzuszne, deformacje klatki pier-
siowej (spłaszczona lub lejkowata), roz-
szczepienie lub spłaszczenie mostka oraz
złamania lub deformacje o kształtach ku-
listych na ogonie (4, 6, 8, 10). Praktycz-
nie nie stwierdzono miotu u buldogów
angielskich bez jakiejś formy zaburzeń
rozwojowych u jednego lub kilku nowo-
rodków (12).

W

PŁYW

TERATOGENNY

Przykładem może być przedawkowa-

nie witamin przez hodowców, jak rów-
nież stosowanie niewłaściwych leków
czy środków toksycznych u ciężarnych
samic. Nadmiar witaminy A powoduje
rozszczep podniebienia, deformację sta-
wów, załamanie ogona, obniżenie licz-
by szczeniąt w miocie, wady rozwojowe
układu nerwowego i mumifikacje pło-
dów. Hiperwitaminoza D jest przyczy-
ną odkładania soli wapnia w tkankach,
przedwczesnego zamknięcia ciemiączka,
niedorozwoju szkliwa i zamierania pło-
dów. Glikokortykosteroidy stosowane
u samic ciężarnych powodują występo-
wanie deformacji głowy i kończyn, brak
kończyn, usztywnienie przednich koń-
czyn i puchlinę płodów. Bromokryptyna,
estradiol, PGF2α, leki przeciwnowotwo-

Ryc. 1. Śmiertelność neonatalna

Fot. 7. Odseparowywanie się szczeniaka od miotu

Fot. 8, 9. Zaburzenia rozwojowe – rozszczep podniebienia

Fot. 10. Zaburzenia rozwojowe – deformacje kończyn

12

EONATOLOGIA

N

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2005

rowe (cyklofosfamid, vincristine, procar-
bazine) lub chloramfenikol są przyczyną
zaburzeń rozwojowych i śmierci pło-
dów. Hydrokortyzon może powodować
haczykowaty, krzywy i skrócony ogon,
a karbaryl (składnik Pularylu) – szczelinę
brzuszno-piersiową z różnym stopniem
niedorozwoju jelit, skrócenie szczęk,
wady szkieletu, niedorozwój zębów, za-
krzywienie ogona, otwarte ciemiączko
i wodogłowie. Gryzeofulwina jest często
odpowiedzialna za powstawanie roz-
szczepu podniebienia, resorpcję pło-
dów i występowanie słabych szczeniąt
z zespołem krwotoczności. Powszechnie
znany jest szkodliwy wpływ stosowania
niektórych antybiotyków w okresie ciąży.
U chorych ciężarnych samic bezpiecznie
można stosować jedynie niektóre z nich,
jak amoksycylina, ampicylina, klindamy-
cyna czy cefalexin (13).

N

IEPRAWIDŁOWE

ŻYWIENIE

Samice żywione w czasie ciąży karmą

złej jakości mogą rodzić chore lub osła-
bione szczenięta. Ponadto już w czasie
życia płodowego może dochodzić do nie-
odpowiedniego ukrwienia i niedożywie-
nia płodów z powodu współzawodnictwa
o miejsce łożyskowania w zatłoczonej
licznymi płodami macicy (4). Kocięta
powinny ssać brodawki gruczołów sut-
kowych do 2 godzin po urodzeniu, prze-
ciwciała z siary kotek wchłaniane są
jedynie przez 16-18 pierwszych godzin
po porodzie. Kocię urodzone jako pierw-
sze może być narażone na długie oczeki-
wanie na ssanie siary, jeśli poród ulega
nadmiernemu przedłużeniu. Istnieje rów-
nież duże prawdopodobieństwo, iż ose-
ski urodzone w czasie ciężkiego porodu
mogą nie posiadać dość siły, aby pobrać
odpowiednią ilość siary. Oseski mogą być
słabo odżywiane mlekiem matki, jeśli jest
to pierwsza laktacja w życiu ich matek,
gdy samice są już w podeszłym wieku,
gdy są chore, źle odżywiane w czasie lak-
tacji, lub gdy występują u nich zaburzenia
w laktacji wywołane stanami zapalnymi
gruczołów sutkowych (4).

N

ISKA

MASA

URODZENIOWA

NOWORODKÓW

U kociąt o masie poniżej 75 gramów

istnieje niskie prawdopodobieństwo
dożycia do odsadzenia. Utrata więcej
niż 10% masy ciała zarejestrowanej tuż
po urodzeniu w kilka dni po porodzie
również daje małe szanse na osiągnięcie
przez kocię wieku odsadzenia od kotki.

Ciężar ciała szczenięcia zważonego na

dokładnej wadze jest najlepszym wskaź-
nikiem określającym zdolność przeżycia
noworodka. Szczenięta o masie mniej-
szej o 25% od średniej miotu mają małe

szanse na przeżycie. Chociaż mały ciężar
jest zazwyczaj atrybutem wcześniaków,
to jednak większość lżejszych szczeniąt
rodzi się w terminie. Szczenięta o niskiej
wadze urodzeniowej są fizjologicznie
i fizycznie niedojrzałe (nawet jeśli po-
ród odbył się w oczekiwanym termi-
nie). Przejawem obniżonej żywotności
i fizjologicznej niedojrzałości szczeniąt
są niedorozwój i nieodpowiednia praca
płuc, nerek i wątroby. Szczenięta o ni-
skiej wadze urodzeniowej są skłonne do
hipoglikemii, posocznicy, zapalenia płuc
i krwotoków. Przyczyną niskiej wagi
urodzonych szczeniąt może być nieod-
powiednie żywienie samicy (niedobory
białkowe) nie tylko w okresie ciąży, ale
również na innych etapach jej rozwo-
ju. Inną przyczyną niskiej wagi urodze-
niowej psich noworodków mogą być
schorzenia łożysk. Istnieje duże praw-
dopodobieństwo, iż łożyska za małe lub
zbyt liczne, zatłaczając ciężarną macicę,
mogą opóźnić i zakłócić normalny roz-
wój płodów.

Szczenięta posiadające tuż po poro-

dzie niższą wagę ciała niż reszta miotu
są predysponowane do zejścia w czasie
6 tygodni po urodzeniu. Takie młode,
pozostawione na łaskę losu bez dodat-
kowej opieki ze strony hodowcy, rozwi-
jają się i rosną o wiele wolniej niż reszta
miotu. W związku z powyższym wszyst-
kie szczenięta należy bardzo dokładnie
i systematycznie ważyć, nie tylko bez-
pośrednio po urodzeniu, ale również aż
do momentu odsadzenia od suki, ażeby
w porę wkroczyć z dokarmianiem lub
żywieniem zastępczym. W takim przy-
padku szczenię należy umieścić w in-
kubatorze i wprowadzić uzupełniające
karmienie 25% glukozą w 3-4-godzin-
nych odstępach przynajmniej przez
24 godziny (4, 15).

O

BRAŻENIA

Do 10% upadków kociąt w okresie neo-

natalnym jest związanych z obrażeniami
powstałymi w czasie zazwyczaj normal-
nego lub ciężkiego porodu lub w czasie
trzech pierwszych dni ich życia. Rany
mogą również być przejawem niedo-
statecznie rozwiniętego instynktu ma-
cierzyńskiego lub powstawać w wyniku
kanibalizmu (1, 7).

C

ZYNNIKI

ŚRODOWISKOWE

Oddziaływanie stresorów, takich jak ha-

łas, nadmierne zagęszczenie, zła wentyla-
cja, przeciągi, nieadekwatna temperatura
(zbyt wysoka lub niska) czy nadmierne za-
interesowanie okazywane oseskom przez
osoby postronne zdecydowanie obniżają
instynkt macierzyński samicy. Szczegól-
nie niebezpieczna dla noworodków jest

nadmierna fluktuacja temperatury panu-
jącej w legowisku, a szczególnie połącze-
nie zbyt wysokiej temperatury gniazda
z wysoką wilgotnością, co predysponuje
oseski do zachorowań na tle infekcyjnym.
Zbyt niska temperatura wokół legowiska
prowadzi do hipotermii, czyli oziębienia
organizmu (7).

I

NFEKCJE

Największy odsetek zgonów nowo-

rodków w okresie neonatalnym wywoła-
nych czynnikami infekcyjnymi występuje
w dwóch pierwszych tygodniach życia
osesków oraz w okresie po odsadzeniu
od matki. Szczenięta narażone są na in-
fekcje głównie w okresie prenatalnym
(przenikanie mikroorganizmów przez
łożysko i szyjkę maciczną), a następnie
w trakcie trwania porodu. W okresie
postnatalnym głównym źródłem infekcji
zakaźnych i inwazyjnych jest środowisko
zewnętrzne.

I

NFEKCJE

BAKTERYJNE

W okresie od 4 do 16 tygodni więk-

szość infekcji bakteryjnych stwarza re-
alne zagrożenie życia młodych. Infekcje
bakteryjne wywołane przez Escherichia
coli i Streptococcus canis mogą być istotną
przyczyną upadków kociąt, szczególnie
pomiędzy 5. a 10. dniem życia. Niepo-
kojącymi objawami typowej infekcji
bakteryjnej, na które trzeba szczególnie
zwracać uwagę, są obrzęki i zaczerwienie-
nia pępowiny oraz wypływy z różnych na-
turalnych ujść ciała. Wiele śmiertelnych
infekcji bakteryjnych powstaje u mło-
dych w wyniku zakażenia otrzewnej (pe-
ritonitis) i septicemii w wyniku zakażenia
sznura pępowinowego. Ponadto upadki
są również wynikiem bakteryjnego zapa-
lenia płuc i opłucnej. Stany zapalne prze-
wodu pokarmowego (enteritis) w okresie
neonatalnym nie występują zazwyczaj tak
często, jak to ma miejsce w momencie
odsadzenia, prawdopodobnie z powodu
biernej ochrony immunologicznej uzy-
skanej z siary matki. Infekcja może się
rozwinąć u noworodka, jeśli w okresie
12-24 godzin po urodzeniu pozbawio-
ny jest on dostępu do siary, co może być
spowodowane między innymi nadmier-
nie przedłużającą się akcją porodową.
W wieku od 4 do 16 tygodni życia nowo-
rodków infekcje są zwalczane dzięki od-
porności matczynej, ponieważ szczenięta
95% odporności biernej nabywają dzięki
pobieraniu siary od suki tuż po porodzie.
Poziom przeciwciał matczynych jest już
niski w 6.-8., a bardzo niski w 14.-16. ty-
godniu życia. Produkcja siary kończy się
po 72 godzinach, później przeciwciała
matczyne dostają się jeszcze wraz z mle-
kiem matki do organizmu noworodków,

14

EONATOLOGIA

N

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2005

ale w o wiele niższej liczbie – głównie IgG
i IgA. IgA są degradowane w żołądku, IgG
przechodzą dalej. Przeciwciała z mleka
matki chronią cały przewód pokarmowy,
co jest ważne, bo większość infekcji roz-
poczyna się od jamy nosowo-gardłowej.
Kocięta i szczenięta własne przeciwcia-
ła produkują dopiero od 2-6 tyg. życia,
np. w migdałkach. Czynnikami predys-
ponującymi do uzjadliwienia się bakterii
saprofitycznych są: hipotermia, wirusy,
pasożyty i genetyczne zaburzenia ukła-
du immunologicznego.

Z posiewów wykonanych z pobranego

pośmiertnie materiału z padłych szcze-
niąt izolowane są najczęściej: β-hemo-
lityczny Streptococcus, Staphylococcus,
Pasterella sp., Escherichia coli, a od kociąt
– Streptococcus, Mycoplasma, Toxoplasma,
Escherichia coli, Pasterella sp., Staphylococ-
cus, Bordetella i Chlamydia (6, 7).

I

NFEKCJE

WIRUSOWE

Przeciwciała nabyte od szczepionych

matek powinny stworzyć w ustroju no-
worodków odpowiednią odporność im-
munologiczną przeciwko większości
wirusowych chorób zakaźnych psów,
takich jak: nosówka, wirusowe zapale-
nie wątroby, parwowiroza, oraz u kociąt:
panleukopenia i białaczka. Nieodporne
i niezaszczepione suki mogą być podat-
ne na infekcje wirusowe. Z wirusowych
czynników zakaźnych odpowiedzialnych
za zamieranie płodów należy wymienić
herpeswirus, parwowirus (CPV – 1)
i wirusy nosówki; wirus nosówki może
powodować zamieranie zarodka, jego re-
sorpcję, poronienie lub porody słabych
szczeniąt (13).

P

ASOŻYTY

Infekcją inwazyjną występującą już

w okresie prenatalnym u szczeniąt jest
infekcja wywoływana przez robaki obłe

– Toxocara canis oraz Ancylostoma. We-
wnątrzustrojowa migracja larw Toxocara
canis nie daje istotnego wzrostu zmian
patologicznych, które zagrażałyby życiu
płodów czy noworodków. Niemniej jed-
nak larwy rosną bardzo szybko w jelitach
szczeniąt (od 2 do 3 mm długości w 1. ty-
godniu, do 4-5 cm i więcej w 3.-4. tygo-
dniu życia młodych), stwarzając w miarę
upływu czasu realne zagrożenie zdrowia
i życia noworodków. Poważna infekcja
Toxocara canis powoduje u szczeniaka po-
większenie jamy brzusznej, wąską klatkę
piersiową oraz objawia się szorstką i su-
chą pokrywą włosową. Każdy tęgoryjec
powoduje utratę około 0,1 ml krwi nowo-
rodka na dobę, co może przyczynić się do
anemii, odwodnienia i oddawania stolca
z domieszką krwi (4, 7).

I

ZOERYTROLIZA

KOCIĄT

Ta jednostka chorobowa odpowie-

dzialna jest za około 50% zgonów kociąt
w okresie neonatalnym w niektórych
hodowlach.

B

ADANIE

KLINICZNE

NOWORODKÓW

Przeprowadzenie badania klinicznego

u nowo narodzonych kociąt i szczeniąt
jest trudne z powodu małego rozmiaru
ciała osesków oraz zazwyczaj niespecy-
ficznych symptomów chorobowych.
1. Na wstępie badania klinicznego zaleca

się dokładne określenie ciepłoty nowo-
rodka przez pomiar temperatury ciała
termometrem w odbycie. Wynik od-
biegający od normy dowodzi istnienia
hipotermii lub gorączki młodego or-
ganizmu. Niższa temperatura ciała no-
worodka może wynikać z trudnego lub
wcześniejszego porodu czy też hipogli-
kemii związanej z niedożywieniem lub
zaburzeniem rozwojowym. Szczenięta
i kocięta o obniżonej ciepłocie organi-

zmu wyróżniają się brakiem właściwe-
go odruchu ssania (8).

2. Następny punkt badania klinicznego to

ocena zachowania młodych w gnieź-
dzie, które w pierwszych dwóch ty-
godniach życia powinno polegać na
spokojnym śnie przedzielonym krót-
kimi przerwami na ssanie. Zdrowe
oseski ssą palec osoby badającej i do
6. tygodnia trzymają się blisko siebie.
Osobniki leżące osobno, często w po-
zycji na wznak, są podejrzane o zły
stan zdrowia.

3. W trzecim punkcie planu badania po-

winno się ocenić oczy i uszy noworod-
ka, mając na uwadze podane uprzednio
informacje o fizjologii tych narządów.
Należy określić, czy oczy są jeszcze za-
mknięte, czy otwarte. Pamiętać należy
o tym, iż koty rasy abisyńskiej mogą
mieć oczy otwarte już od urodzenia do
5. dnia życia, a źrenice osesków reagują
na światło od 21. dnia życia (6). Droż-
ność kanałów łzowych można spraw-
dzić od momentu otwarcia się szpary
powiekowej przez wywołanie odru-
chu łzawienia. Próby badania słuchu
najlepiej wykonywać od 4. tygodnia
życia, ponieważ dopiero wtedy oseski
zaczynają prawidłowo słyszeć. Szcze-
nięta czy kocięta głuche (szczególnie
ras białych) można omyłkowo uznać
za słyszące, ponieważ wyczuwają zmia-
ny ciśnienia powietrza przy klaska-
niu poza polem widzenia. Przeciwnie,
zdrowe zwierzęta można uważać za
niesłyszące, gdy badanie odbywa się
w stresujących zwierzę warunkach.

4. Badanie skóry i okrywy włosowej

ma głównie na celu określenie stop-
nia odwodnienia organizmu oraz wy-
kluczenie popularnych pasożytów
zewnętrznych, stanów grzybiczych,
infekcji i stanów zapalnych pępowi-
ny, która powinna odpaść 2.-3. dnia
od porodu. Na odwodnienie organi-
zmu wskazuje obecność nadmiernej
liczby fałdów skóry, minimalny turgor
i jędrność powłok ciała i mięśni, za-
czerwienienie skóry brzuszka i mord-
ki, suchość błon śluzowych, a przede
wszystkim żółty kolor moczu. Oddanie
moczu można stymulować przez de-
likatny masaż ciała w okolicy odbytu
i narządów płciowych.

5. Ocena układu nerwowego noworodka

jest kłopotliwa, ponieważ czynności
neurologiczne są niewykształcone do
6. tygodnia życia. Od 3. tygodnia ob-
serwuje się u nich wyrównaną pracę
mięśni zginaczy i prostowników oraz
naturalny odruch kierowania się do
źródeł ciepła, tzw. tropizm cieplny. No-
worodki mają dobrze rozwinięty zmysł
dotyku, a w nieco mniejszym stopniu

Proponowany plan postępowania w przypadku choroby noworodków

1. Na wstępie zaleca się przeprowadzenie wywiadu na temat historii aktywności rozrod-

czej matki i ojca noworodków w okresie minimum dwóch ostatnich lat. Rozpoznanie
to ma na celu stwierdzenie, czy u samicy występowały poronienia, porody martwych
lub słabych, ginących wkrótce po porodzie młodych lub całych miotów.

2. Następnie należy przystąpić do oceny warunków bytowych (temperatura, wilgotność,

sposoby ogrzewania powietrza, obecność gryzoni i pasożytów zewnętrznych) panu-
jących w legowisku oraz dokonać oceny programu szczepień profilaktycznych i prze-
biegu odrobaczania.

3. Zebranie dokładnego wywiadu o stanie zdrowia samicy w czasie ciąży, porodu oraz

laktacji w celu wyeliminowania stanów chorobowych narządu płciowego, gruczołu
sutkowego oraz schorzeń jamy ustnej matki.

4. Ustalenie przy pomocy właściciela hodowli przebiegu typowych objawów klinicznych

u szczeniąt i kociąt w czasie choroby lub na krótko przed zgonem osesków.

5. Przystąpienie do indywidualnego badania klinicznego chorego noworodka.
6. Wykonanie sekcji martwych sztuk.
7. Podjęcie odpowiedniej terapii (7).

15

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

NEONATOLOGIA

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2005

zmysł smaku i zapachu. Po porodzie
mogą normalnie pełzać, ssać i piszczeć.
Do 6. dnia szczenięta leżą na brzusz-
kach, później, do 2 tygodnia, śpią na
boku. Odruch odkrztuszania pojawia
się 10.-14. dnia. 28. dnia zanika odruch
moczopłciowy. Do 6. tygodnia młode
śpią razem, później mogą pokładać
się bez przytulania się do reszty mio-
tu. Od 18. dnia załatwiają się na boku
gniazda, a od 21. dnia życia – tylko
w jednym miejscu.

6. Badanie mięśni i kości osesków pole-

ga na ocenie ruchu i zbadaniu kośćca
oraz stawów. Szczenięta i kocięta pod-
noszą głowę od momentu urodzenia,
pełzają od 7.-14. dnia, podnoszą się na
przednich łapkach po 10 dniach. Poru-
szają się chodząc od 3 tygodnia, dzięki
czemu można wtedy ocenić ich chód.
Ocena tonusu mięśni może ujawnić
słabsze napięcie będące prodromal-
nym symptomem innych schorzeń
noworodka.

7. Ocena klatki piersiowej polega na

pomiarze uderzeń serca na minutę;
w 1. tygodniu rejestruje się zazwyczaj
powyżej 220 uderzeń na minutę. Szme-
ry serca informują, w zależności od ich
nasilenia, o istnieniu anemii, hipopro-
teinemii, gorączki, sepsy oraz wad wro-
dzonych tego narządu. W 1. tygodniu

u osesków obserwuje się od 10 do 35
oddechów na minutę; liczba odde-
chów jest taka jak u zwierząt dorosłych
w 4. tygodniu życia.

8. Badanie jamy brzusznej i jamy ustnej

polega na ocenie zębów i omacywaniu
jamy brzusznej przez powłoki. Zęby
mleczne pojawiają się od 6. tygodnia,
ich wymiana na zęby stałe rozpoczy-
na się od 4-6 miesiąca życia. Omacując
brzuszek, można wyczuć strukturę lewej
nerki, jelit cienkich i okrężnicy, pęcherz
moczowy, a śledzionę tylko w przypad-
ku splenomegalii. Powiększoną wątro-
bę diagnozuje się tylko przypadku, gdy
wystaje poza łuk żebrowy (6).

B

ADANIE

ANATOMOPATOLOGICZNE

PADŁYCH

SZCZENIĄT

Badanie należy wykonywać jak naj-

szybciej po śmierci zwierzęcia, a jeśli to
nie jest możliwe, zwłoki należy oziębić
(ale nie zamrażać) do momentu obdukcji.
Badanie anatomopatologiczne jest szcze-
gólnie pomocne w potwierdzeniu, czy
młode urodziło się żywe, czy już martwe.
Ponadto może ujawnić przypadki zranień
i uszkodzeń ciała osesków świadczących
o niskim instynkcie macierzyńskim mat-
ki lub jej agresji w stosunku do własnego
potomstwa. Badanie sekcyjne może wy-

kazać istnienie zaburzeń rozwojowych,
wcześniactwo, zbyt niską wagę ciała, jak
również objawy infekcji z syndromem
słabego szczenięcia włącznie.

B

ADANIE

SEKCYJNE

Badanie sekcyjne jamy brzusznej
Badanie post mortem w obrębie jamy

brzusznej, w szczególności dotyczące
jamy otrzewnowej, ujawnia najczęściej
dwa zespoły objawów. W pierwszym ze-
spole naczelne symptomy to stosunkowo
duża objętość płynu surowiczo-krwawego
w jamie otrzewnowej oraz przyleganie wy-
trąconego włóknika do otrzewnej. Wymie-
nione objawy mogą sugerować, iż zejście
śmiertelne szczenięcia nastąpiło w wyni-
ku infekcji na tle bakteryjnym lub wiru-
sowym, przy czym wrotami zakażenia jest
zazwyczaj infekcja pępowiny (7). Drugim
objawem lub zespołem objawów obser-
wowanym po śmierci zwierzęcia w jamie
otrzewnowej jest krwotok lub krwotoki.
Zazwyczaj powstają one w czasie ciężkie-
go porodu lub świadczą o zaistniałej agresji
matki w stosunku do własnych szczeniąt.
W przypadku stwierdzenia krwotoku w ja-
mie otrzewnowej można również brać pod
uwagę wrodzone zaburzenia w krzepnięciu
krwi, które obserwowane jest u owczarków
niemieckich i cocker spanieli pod nazwą
choroby von Willenbranda (4).

16

EONATOLOGIA

N

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2005

Wątroba. W czasie sekcji można

stwierdzić powiększenie tego narządu,
plamy i wybroczyny na jego powierzchni,
a na przekroju obserwować ogniska mar-
twicy koloru białożółtego. Przyczynami
tych objawów są infekcje spowodowane
przez wirusy z grupy herpes. Natomiast
martwica zakrzepowa tkanki wątrobo-
wej spowodowana jest przez β-hemoli-
tyczne streptokoki wnikające do ustroju
przez pępowinę (16). Pęknięta torebka
wątroby połączona z łagodnymi krwa-
wieniami informuje o zejściu z powodu
ciężkiego porodu lub w wyniku agresji
ze strony suki.

Nerki. Istnienie wybroczyn oraz licz-

nych wylewów kr wawych jest cha-
rakterystycznym objawem działania
herpeswirusów w obrębie tkanki nerek.
Czasami mniejsze i mniej liczne wybro-
czyny występują w trakcie septicemii.
Nieobecność jednej nerki stwierdzana
w trakcie sekcji informuje również o ist-
nieniu zaburzenia rozwojowego w obrę-
bie tego narządu.

Śledziona. Powiększenie oraz wyna-

czynienia w tym narządzie spowodowane
są infekcjami herpeswirus canis.

Pęcherz moczowy. Krwotok i wyle-

wy krwawe w tym narządzie występują
rzadko i zazwyczaj obserwowane są po
ciężkich porodach.

Żołądek. Pusty żołądek z kilkoma

nadżerkami sygnalizuje, iż śmierć nowo-
rodka spowodowana była zagłodzeniem
lub niedożywieniem. Jako przyczynę tego
stanu należy brać pod uwagę obniżoną
produkcję mleka przez sukę, jednocze-
śnie przebiegające choroby matki lub jej
słaby instynkt macierzyński. Słabe szcze-
nięta stale posiadają puste żołądki.

Jelita. Przekrwienie oraz wybroczyny

błony śluzowej jelit stwierdzone podczas
sekcji szczenięcia informują, iż przyczyną
zejścia śmiertelnego była infekcja bakte-
ryjna lub wirusowa wywołana przez: Sal-
monella sp., Escherichia coli, Clostridia sp.,
parwowirus, koronawirus lub rotawirus.
W sekcjonowanych jelitach (szczególnie
w dwunastnicy) stwierdza się pasoży-
ty, z których dominującą rolę odgrywa-
ją obleńce. Duża liczba tych pasożytów
może być przyczyną zejścia śmiertelne-
go w wyniku zatkania jelit i wodobrzusza.
Kolejną zmianą pośmiertną stwierdzaną
podczas sekcji szczeniąt w obrębie je-
lit cienkich jest wgłobienie ich odcinka
w ujściu biodrowo-ślepym. Wgłobienie
jest zazwyczaj zejściem enteritis. Czasami
we wgłobionym odcinku jelita znajdowa-
no połknięte włosy pochodzące z okolic
gruczołu sutkowego suki.

Wrodzony brak odcinka jelit. Podczas

sekcji stwierdza się zatkanie jelit. Jelito od
strony żołądka jest zazwyczaj pełne gazów

i płynu, odbyt zazwyczaj w tym przypadku
również jest niedrożny.

Zatrzymanie smółki. Występuje za-

zwyczaj u szczeniąt martwych lub padają-
cych tuż po porodzie. Zmiana ta może być
objawem słabego instynktu macierzyń-
skiego, o czym świadczy brak stymulacji
okolicy moczopłciowej szczeniąt.

Zaparcie. Stwierdzane jest zwy-

kle u szczeniąt dokarmianych sztuczną
karmą przez właściciela, może również
świadczyć o niedostatecznej stymulacji
okolicy moczopłciowej (7).

Badanie sekcyjne jamy piersiowej
Płuca. Wysięk w jamie opłucnowej to-

warzyszy zapaleniu opłucnej. Pneumonia
i pleuritis zazwyczaj nie są diagnozowane
u noworodków.

Obrzęk, przekrwienie, zrost jamy

opłucnowej. Objawy te powstają w re-
zultacie zassania płynu z pochwy w czasie
porodu lub zaaspirowania mleka do płuc
w czasie ssania. Ze zmienionych obsza-
rów tkanki płucnej powszechnie izoluje
się Pasterella sp. i Streptococcus β hemoliti-
cus. W celu sprawdzenia powietrzności
płuc należy wrzucić kawałek tkanki płuc-
nej na wodę – jeśli zatonie, świadczy to
albo o zagęszczeniu tkanki płucnej, albo
o pierwotnej niedodmie martwo urodzo-
nego płodu.

Tchawica i oskrzela. W narządach

tych podczas sekcji można stwierdzić
grudki ściętego mleka, wybroczyny
i obecność dużej ilości płynu. Zassanymi
płynami mogą być wody płodowe, mleko,
krew z ran oraz płyn z płuc.

Grasica. Mała, obkurczona informu-

je o zmianach atroficznych powstałych
w wyniku zagłodzenia czy infekcji. Możli-
we również było zejście oseska z powodu
braku odporności organizmu.

Serce. Podczas sekcji nie stwierdza

się specyficznych, patologicznych zmian
chorobowych, można obserwować jedy-
nie wysięk w worku osierdziowym oraz
wybroczyny krwawe powstałe w wyniku
septicemii lub wiremii. Wady rozwojowe
serca i tętnic, dopóki nie są duże, nie są
śmiertelne we wczesnym okresie życia
noworodków. Natomiast z biegiem czasu
stają się coraz bardziej widoczne, szcze-
gólnie w okresie odsadzania (np. otwarty
przewód tętniczy, zwężenie tętnicy płuc-
nej, zwężenie aorty).

Przepona. Obserwuje się wrodzony

brak tego narządu lub stwierdza się cien-
ką błonę zamiast normalnej przepony.
Stany te mogą być przyczyną poważnych
zaburzeń oddechowych szczeniąt aż do
zejścia śmiertelnego włącznie.

Głowa, rdzeń kręgowy. W narzą-

dach tych obserwuje się wady rozwojowe
oraz zmiany chorobowe, takie jak obrzę-

ki, krwotoki czy podbiegnięcia krwawe
towarzyszące rozszczepowi podniebie-
nia (4, 7).

B

ADANIE

BAKTERIOLOGICZNE

Badanie bakteriologiczne najlepiej

przeprowadzić w oparciu o próbki mate-
riału pobranego z wymazu krwi z serca,
ze zmian chorobowych lub z patologicz-
nych wydalin i wydzielin. Terapię anty-
biotykową u pozostałych noworodków
lub starszych osobników należy prze-
prowadzić w oparciu o wyniki sporzą-
dzonych antybiogramów. W podjęciu
odpowiedniej terapii pomocne może być
również wykonanie wymazów bakterio-
logicznych z migdałków i pochwy matki
młodych (7, 10).

B

ADANIE

HISTOPATOLOGICZNE

NOWORODKÓW

Badania histopatologiczne najlepiej

jest przeprowadzać na małych wycinkach
tkanek zakonserwowanych w formalinie.
Do badań najlepiej nadają się wycinki
tkanek pobrane z grasicy, serca, płuc,
wątroby, nerek, śledziony i jelit, o ile nie
stwierdzi się zmian w innych narządach.
Jeśli oczekuje się zmian w CUN, należy
pobrać próbkę tkanki z mózgowia, które
u szczeniąt jest bardzo miękkie, dlatego
preparat należy utrwalić bezpośrednio
po pobraniu. W przypadku poronień
lub urodzenia martwych płodów bar-
dzo przydatne może okazać się pobra-
nie do badań wycinków łożysk i błon
płodowych.

Celowość wykonywania badań hi-

stopatologicznych można wykazać na
przykładzie różnicowania zapalenia płuc
i ogólnego przekrwienia organizmu,
ponieważ przypadłości tych nie można
diagnozować jedynie poprzez oglądanie
zmienionych narządów (7, 10).

B

ADANIE

WIRUSOLOGICZNE

Badania wirusologiczne nie są rutyno-

wo wykonywane w większości laborato-
riów, tak więc ewidentną infekcję wirusową
u noworodków diagnozuje się zazwyczaj
w oparciu o połączenie danych zebranych
w trakcie wywiadu klinicznego, badania
anatomopatologicznego, histopatologicz-
nego i serologicznego (4, 7, 10).

‰

Piśmiennictwo zostanie opubliko-

wane wraz z drugą częścią artykułu.

dr n. wet. Wiesław Bielas

Katedra i Klinika Rozrodu,

Chorób Przeżuwaczy

i Ochrony Zdrowia Zwierząt

Wydział Medycyny Weterynaryjnej,

AR we Wrocławiu

50-366 Wrocław, pl. Grunwaldzki 49