040906 135256 246 rolnictwo eko materialy z konferencji HG56NS5JN7AWAWE33XOD46ZUSD2AFG33YPDPRCA

Materiały z seminarium pt.:

Rolnictwo ekologiczne

– nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski

w Unii Europejskiej

Pod patronatem:

Pana Wojciecha Olejniczaka

Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi

oraz

Pana Wojciecha Mojzesowicza

Przewodniczącego Sejmowej Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Organizatorzy:

Główny Inspektorat Jakości Handlowej

Artykułów Rolno-Spożywczych

Krajowa Rada Izb Rolniczych

Warszawa, 28 czerwca 2004 r.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Słowo wstępne;

Andrzej Czubała - Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułow Rolno-

spożywczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bariery w podejmowaniu działalności w rolnictwie ekologicznym;

Jan Krzysztof Ardanowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Regulacje prawne obowiązujące w rolnictwie ekologicznym;

Bożena Nowicka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadania Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

w świetle ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym;

Ewa Szymborska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rola jednostek certyfikujących w systemie kontroli

w rolnictwie ekologicznym;

Dr Jerzy Szymona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pakiet rolnictwo ekologiczne w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich

(PROW) na lata 2004 – 2006;

Nina Dobrzyńska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wsparcie finansowe ze środków krajowych i Unii Europejskiej dla rolników

prowadzących gospodarstwa ekologiczne;

Wiesław Wawiernia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Doradztwo w rolnictwie ekologicznym;

Dr Henryk Skórnicki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Warunki prowadzenia gospodarstwa ekologicznego

z perspektywy producenta;

Mieczysław Babalski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Stan i tendencje rozwojowe rolnictwa ekologicznego w Polsce

i innych państwach członkowskich Unii Europejskiej;

Monika Rzepecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Oczekiwania polskich konsumentów wobec żywności ekologicznej;

Dr Sylwia Żakowska-Biemans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Wstęp

Szanowni Państwo,

W dniu 28 czerwca 2004 r. Główny Inspektorat Ja-

kości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych zor-

ganizował wspólnie z Krajową Radą Izb Rolniczych

w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi seminarium

zatytułowane „Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki

działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Euro-

pejskiej”. Seminarium odbyło się pod patronatem Pana

Wojciecha Olejniczaka, Ministra Rolnictwa i Rozwoju

Wsi oraz Pana Wojciecha Mojzesowicza, Przewodniczą-

cego Sejmowej Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Seminarium było pierwszym spotkaniem w całości poświęconym proble-

matyce rolnictwa ekologicznego zorganizowanym po uzyskaniu przez Polskę

członkostwa w Unii Europejskiej. Poruszone zagadnienia dotyczyły szeroko ro-

zumianej działalności w sferze rolnictwa ekologicznego. Duża frekwencja oraz

aktywność uczestników seminarium jest dowodem na to, jak duże jest obecnie

zainteresowanie rolnictwem ekologicznym w Polsce.

Potencjał naszego rolnictwa oraz dominujące warunki produkcji pozwala-

ją i ułatwiają prowadzenie produkcji metodami ekologicznymi. Na bardziej in-

tensywny niż dotychczas rozwój rolnictwa ekologicznego w Polsce wpłyną nie-

wątpliwie nowe możliwości, wynikające z naszego członkostwa w UE, głównie

w postaci wsparcia finansowego. Argumentem dodatkowo przekonującym do

podjęcia działalności w zakresie rolnictwa ekologicznego jest kierunek rozwoju

wspólnej polityki rolnej. Zgodnie z jej reformą zaakceptowaną w czerwcu 2003

r. kładzie się nacisk na rozwój obszarów wiejskich, w ramach którego zdecydo-

wanie większe znaczenie przewidywane jest dla rolnictwa ekologicznego i jego

produktów.

Świadomość wymienionych czynników, w większej niż dotychczas mierze,

powinna skłaniać rolników do podejmowania produkcji metodami ekologicz-

nymi.

Podkreślając dotychczasowe zaangażowanie Ministerstwa Rolnictwa i Roz-

woju Wsi, jednostek certyfikujących, ośrodków doradztwa rolniczego, a także

stowarzyszeń rolników ekologicznych w działaniu na rzecz produkcji metodami

ekologicznymi, pragnę zauważyć, że nadal istnieją ograniczenia w jej prowadze-

niu, co skutkuje niskim udziałem produktów ekologicznych na rynku żywności

w Polsce. Szansą na zminimalizowanie tych ograniczeń jest efektywne wykorzy-

stanie możliwości wynikających z prawa wspólnotowego. Wymagać to będzie

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

jednak jeszcze większego zaangażowania i współpracy wszystkich zainteresowa-

nych oraz wizji odpowiedzialnych za kreowanie polityki rolnej w Polsce.

Ważnym zadaniem do zrealizowania na „już” w zakresie promocji rolnictwa

ekologicznego jest szeroka kampania informacyjna zaadresowana do konsumen-

tów. Skuteczność tego typu inicjatyw stanowić będzie dla producentów również

istotny bodziec do podejmowania działalności w rolnictwie ekologicznym.

Jednocześnie chcę wyrazić swoje przekonanie, że wspólnym działaniem

wszystkich zainteresowanych stron, jesteśmy w stanie doprowadzić do sytuacji,

w której rolnictwo ekologiczne osiągnie w Polsce, podobnie jak w pozostałych

państwach członkowskich UE, stan trwałego i zrównoważonego rozwoju.

Z przyjemnością przekazuję Państwu niniejszą publikację zawierającą teksty

referatów wygłoszonych w dniu 28 czerwca br. podczas seminarium pt. „Rolnic-

two ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii

Europejskiej”.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Bariery w podejmowaniu działalności w rolnictwie ekologicznym

Jan Krzysztof Ardanowski

Prezes Krajowej Rady Izb Rolniczych

Wiele osób wypowiadających się na temat rolnictwa ekologicznego chciałoby traktować je

w kategoriach realizacji pewnej sentymentalnej idei wytwarzania żywności w zgodzie z naturą, po-

wrotu do źródeł pierwotnego kontaktu człowieka i przyrody. Szanuję ludzi owładniętych tak rozu-

mianą filozofią życiową, bo raczej tak należałoby rozpatrywać ujawniające się ciągoty do powro-

tu na wieś, rozumianą jako mityczna Arkadia. Chcę jednak w tym wystąpieniu skoncentrować się

na bardziej pragmatycznym postrzeganiu rolnictwa ekologicznego, na spojrzeniu przez pryzmat

szans jego rozwoju, a także barier sygnalizowanych przez rolników.

Obecny stan rolnictwa ekologicznego w Polsce, pomimo włożonej ogromnej pracy wielu za-

angażowanych, oddanych animatorów ruchu ekologicznego, niestety nie napawa optymizmem.

Czyż można bowiem być zadowolonym z faktu, że w ogólnej liczbie gospodarstw rolniczych w Pol-

sce, udokumentowanym prawem do prowadzenia produkcji ekologicznej może wykazać się tyl-

ko około 2 promille gospodarstw? Myślę, że trzeba podjąć szerokie działania, które doprowadzą

w nieodległej, wyobrażalnej przyszłości do istotnego zwiększenia liczby tych gospodarstw, tak jak

ma to miejsce w wielu krajach Europy i świata. Z przykrością stwierdzam również fakt, że moim

zdaniem, resort rolnictwa nie miał i nie ma żadnej przejrzystej strategii rozwoju rolnictwa ekolo-

gicznego w Polsce. Jestem przekonany, że rolnictwo ekologiczne może być jedną z ważniejszych

alternatyw produkcyjnych dla polskich rolników. Jest to szczególnie istotne w najbliższych latach.

Wynika bowiem jasno z różnych analiz dotyczących strategii rozwojowych dla polskiego rolnictwa,

że tylko niewielka grupa dużych gospodarstw towarowych, wymagających z resztą również wspar-

cia, szczególnie poprzez integrację z rynkiem, będzie w stanie utrzymać dochody z konwencjonal-

nej produkcji rolniczej. Dla większości polskich gospodarstw, przede wszystkim mniejszych, kilku

i kilkunastohektarowych, należy zaproponować rozwiązania alternatywne, takie jak produkcja wy-

soce specjalistyczna, na przykład produkty lokalne i regionalne, świadczenie usług, w tym agrotu-

rystyka i turystyka wiejska, a w ostateczności pomoc socjalna lub odejście z rolnictwa. Oczywiście

podane przykłady nie są pełnym katalogiem możliwych ofert dla rolników. Wracając do rolnictwa

ekologicznego, jestem przekonany, że jego rozwój może być nie pewnego rodzaju „ideą fix”, ale mieć

realne szanse powodzenia. Pragnę zwrócić uwagę, że ogromną możliwość daje otwarcie na po-

nad czterystu milionowy rynek konsumentów Unii Europejskiej, związane oczywiście z wejściem

w jej struktury. Nie bez znaczenia jest fakt, że ci europejscy konsumenci są ludźmi zamożniejszymi

niż nasi konsumenci krajowi. Obserwuje się również w ostatnich latach pewną pozytywną modę

na żywność „zdrową”, na pewnego rodzaju snobizm z tym związany. Moda ta po części wynika ze

zmiany stylu życia i odżywiania się społeczeństwa europejskiego, preferującego zdrowie i wszystko,

co jemu służy. Elementem ułatwiającym przestawienie gospodarstw w Polsce z produkcji konwen-

cjonalnej na ekologiczną jest czyste środowisko, między innymi z powodu wielokrotnie mniejsze-

go zużycia pestycydów i nawozów sztucznych w stosunku do najbardziej rozwiniętych krajów UE.

Należy także zwrócić uwagę na wysoki udział osób zatrudnionych w rolnictwie w naszym kraju,

co w przypadku pracochłonnej produkcji ekologicznej może być czynnikiem raczej pozytywnym,

pozwalającym chociaż w części wykorzystać duże zasoby siły roboczej na wsi.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Za nieporozumienie należy uznać jednak opinię głoszoną przez część działaczy chłopskich

(niestety podobne zdanie zaprezentował obecny minister rolnictwa), że w Polsce jest kilkaset ty-

sięcy gospodarstw, z powodów ekonomicznych nie stosujących lub stosujących w niewielkich ilo-

ściach nawożenie mineralne, które są de facto gospodarstwami ekologicznymi. Chciałbym by tak

było, jednak trzeba wyraźnie stwierdzić, że to nie to samo. Może tej grupie gospodarstw łatwiej

byłoby sprostać procedurze przechodzenia na produkcję metodami ekologicznymi, ale w chwili

obecnej nie można uznać ich za gospodarstwa spełniające ostre kryteria prawne.

Na powyższym przykładzie chcę zgłosić również kolejny problem podnoszony przez rolni-

ków. Chodzi o precyzyjne, zrozumiałe definicje w rolnictwie ekologicznym. Należy określić, czy

jest różnica, a jeśli tak, to jaka, np. między określeniami: rolnictwo ekologiczne, biodynamiczne,

organiczne, czy też zrównoważone. Należy także sprecyzować, czym jest „ekologiczna” produkcja

zwierzęca. Rolnicy oczekują, by za precyzyjnymi definicjami zostały także jasno i klarownie okre-

ślone wymagania stawiane producentom i produkcji ekologicznej.

Kolejnym niezmiernie ważnym czynnikiem, od którego zależy rozwój tej gałęzi rolnictwa jest

dostępność dla rolników kompetentnego i przyjaznego doradztwa rolniczego. Nie ma możliwo-

ści sprostania oczekiwaniom środowiska rolniczego i dostarczenia odpowiedniej ilości informacji

na terenie całego kraju przez nieliczną grupę zapaleńców rozproszonych w różnych instytucjach

i organizacjach pozarządowych. Ogromny niepokój budzi ostry kryzys jaki przeżywa państwowe

doradztwo rolnicze. Do szeregu obaw związanych z kompetencjami i aktywnością pracowników

ODR-ów ostatnio doszły plany zawarte w procedowanym w Sejmie rządowym projekcie Ustawy

o jednostkach doradztwa rolniczego. Zakłada on wprowadzenie bardzo rozbudowanego katalo-

gu doradztwa płatnego, w którym znalazły się także usługi doradcze w zakresie planów rolno-śro-

dowiskowych, planów przestawiania gospodarstwa rolnego na produkcję metodami ekologicz-

nymi lub planów produkcji w gospodarstwach ekologicznych. Może się okazać, że wprowadzając

odpłatność w zakresie doradztwa ekologicznego odetnie się znaczną grupę biedniejszych, mniej-

szych z reguły gospodarstw, zainteresowanych tą produkcją. Izby Rolnicze chcąc chociaż w części

pomóc w zakresie doradztwa ekologicznego szkolą obecnie dzięki uprzejmości, a także wsparciu

resortu i Funduszu Współpracy ponad 100 specjalistów-doradców rolno-środowiskowych, którzy

pomogą także rolnikom zainteresowanym rolnictwem ekologicznym.

Jeżeli chcemy rzeczywiście, a nie tylko postulatywnie i propagandowo rozwinąć produkcję

żywności ekologicznej, to państwo winno pomóc także tym gospodarstwom, które posiadają już

niezbędne certyfikaty i już wytwarzają produkty ekologiczne. Im jest potrzebna przede wszyst-

kim pomoc w komercjalizacji produkcji, czyli w dotarciu na rynek, do konsumentów. Ze wzglę-

du na rozproszony i niewielki z reguły charakter produkcji należałoby pomóc w utworzeniu spe-

cjalistycznych hurtowni „zbierających” produkty, wyposażyć rolników lub zorganizowane grupy

rolników, w niezbędne środki transportowe, pozwalające dostarczyć towar do dużych miast, gdzie

przede wszystkim mieszkają zamożni konsumenci, których stać na kupno droższej, „zdrowej” żyw-

ności. Problemem w dalszym ciągu pozostaje dostęp do sieci supermarketów, zarówno do ich „gór-

nych półek” jak i wymuszane bardzo długie terminy zapłaty za dostarczone produkty.

Ważną rolę w rozwoju gospodarstw ekologicznych może pełnić ich promocja w społeczeństwie,

promocja nie tylko ogólnie rozumianego rolnictwa ekologicznego, ale także konkretnych, nie ano-

nimowych gospodarstw i producentów. Absolutnie niezrozumiałe w tym kontekście jest utajnienie

przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi bazy danych gospodarstw ekologicznych, bazy, która,

za zgodą zainteresowanych rolników, mogłaby być podstawą skutecznej informacji i promocji.

Trzeba zwrócić także uwagę, że rozproszone, słabo z sobą współpracujące organizacje poza-

rządowe reprezentujące rolnictwo ekologiczne w niewielkim stopniu są w stanie skutecznie od-

działywać na władze publiczne w zakresie pomocy rolnictwu ekologicznemu. Dotyczy to zarów-

no oddziaływania na resort rolnictwa, a także na władze regionalne, w szczególności na samorządy

wojewódzkie, które są odpowiedzialne za kreowanie strategii rozwoju obszarów wiejskich i rolnic-

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

twa w poszczególnych województwach, a które w dotychczasowej praktyce w niewielkim stopniu

rozumieją rolę i szanse rolnictwa ekologicznego. Za wysoce niepokojący fakt należy uznać, że kie-

rownictwo resortu rolnictwa nie korzystało z porad i pomocy powołanej przez poprzedniego mi-

nistra rolnictwa Rady Rolnictwa Ekologicznego. Rada, dostrzegając brak zainteresowania jej wie-

dzą i brak chęci korzystania z jej pomocy w rozwiązywaniu problemów rolnictwa ekologicznego

podjęła słuszną decyzję o samorozwiązaniu. Należałoby życzyć sobie, by kierownictwo resortu po-

wołało nową Radę Rolnictwa Ekologicznego, z której zdaniem by się liczyło, a nie traktowało jej

jako ciała powołanego „pro forma” lub wręcz jako „piątego koła u wozu”.

Pracy jest wiele. Czeka nas wprowadzenie uregulowań wynikających z europejskiej polity-

ki wobec rolnictwa ekologicznego. Trzeba także zabezpieczyć się przed ewentualnymi, możliwy-

mi przecież nadużyciami związanymi z ekologią. Potrzebne są w związku z tym procedury i in-

stytucje kontrolne.

Deklaruję w imieniu Izb Rolniczych i swoim własnym wszelką pomoc organizacyjną, biurową,

kadrową i finansową w rozwoju rolnictwa ekologicznego, stosownie do możliwości Izb Rolniczych

i oczekiwań środowiska pracującego na rzecz tej, tak ważnej dla Polski, gałęzi produkcji rolnej.

Kontakt:

Krajowa Rada Izb Rolniczych

ul. Wspólna 30

00-930 Warszawa

tel. (022) 623-21-65, 629-28-93

fax (022 623-11-55

e-mail: krir@z.pl

www.krir.w.pl

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Regulacje prawne obowiązujące w rolnictwie ekologicznym

Bożena Nowicka

Dyrketor Departamentu Hodowli i Ochrony Roślin

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Przepisy prawne dotyczące rolnictwa ekologicznego po raz pierwszy w Polsce zostały wpro-

wadzone ustawą z dnia 16 marca 2001r. o rolnictwie ekologicznym oraz rozporządzeniami wyko-

nawczymi do ustawy.

Ustawa i rozporządzenia wykonawcze do ustawy były wzorowane na przepisach UE. W zakre-

sie produkcji roślinnej uwzględniono w ustawodawstwie polskim przepisy rozporządzenia Rady

EWG 2092/91. W zakresie produkcji zwierzęcej uwzględniono w ustawodawstwie polskim prze-

pisy rozporządzenia Rady WE 1804/99. Zostało to zawarte w rozporządzeniach wykonawczych

do ustawy.

Ustawa z dnia 16 marca 2001r. weszła w życie 3 listopada 2001r. Przepisy zawarte w tej ustawie

pozwoliły na przygotowanie polskiego rolnictwa ekologicznego do wejścia do UE.

W związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej uchwalona została nowa ustawa o rol-

nictwie ekologicznym, która jest regulacją prawną zapewniającą prawidłowe funkcjonowanie re-

gulacji zawartych w:

•

Rozporządzeniu Rady EWG 2092/91 z 24 czerwca 1991r. w sprawie produkcji ekologicznej

produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. WE

L 198, 22.07.1991r., z późn. zm.)

•

Rozporządzeniu Komisji EWG 94/92 z dnia 14 stycznia 1992r. ustanawiającym szczegóło-

we zasady wprowadzania w życie uzgodnień dotyczących przywozu z państw trzecich przewi-

dzianych w rozporządzeniu Rady (EWG) 2092/91 w sprawie produkcji ekologicznej produk-

tów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. WE L 011,

17.01.1992r., z późn. zm.)

•

Rozporządzeniu Komisji nr 1788/2001/WE z dnia 7 września 2001 r. ustanawiającym szcze-

gółowe zasady wykonania przepisów dotyczących świadectwa kontroli w odniesieniu do przy-

wozu z państw trzecich, na podstawie art. 11 rozporządzenia Rady (EWG) nr 2092/91 w spra-

wie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków

spożywczych (Dz. Urz. WE L 243, 13.09.2001 r., z późn. zm.)

•

Rozporządzeniu Komisji nr 1452/2003/WE z dnia 14 sierpnia 2003 r. utrzymującym od-

stępstwo przewidziane w art. 6 ust. 3 lit. a rozporządzenia Rady (EWG) nr 2092/91 w odnie-

sieniu do niektórych gatunków nasion i roślinnego materiału rozmnożeniowego oraz usta-

nawiającym zasady proceduralne i kryteria dotyczące tego odstępstwa (Dz. Urz. WE L 206,

15.08.2003 r.).

Ustawa została opublikowana w Dzienniku Ustaw RP Nr 93, poz. 898 z dnia 30 kwietnia 2004

r. i weszła w życie 1 maja 2004 r.

Jest to ustawa kompetencyjna, co oznacza, że określa instytucje i inne uregulowania przewi-

dziane do określenia przez kraj członkowski rozporządzeniem Rady EWG 2092/91.

Polski system kontroli i certyfikacji został utworzony i funkcjonuje wg zasad określonych w art.

8 oraz art. 9 rozporządzenia Rady EWG 2092/91.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Zgodnie z art. 3 ustawy organami i jednostkami organizacyjnymi właściwymi w sprawach kon-

troli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym są:

a) Minister Rolnictwa – upoważnia jednostki certyfikujące, akredytowane w zakresie rolnic-

twa ekologicznego, zgodnie z Polską Normą PN-EN 45011 do przeprowadzania kontroli,

wydawania i cofania certyfikatów zgodności na prowadzenie produkcji metodami ekolo-

gicznymi

b) Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych:

•

sprawuje państwowy nadzór nad upoważnionymi jednostkami certyfikującymi w rol-

nictwie ekologicznym,

•

dokonuje kontroli granicznej produktów rolnictwa ekologicznego,

•

upoważnia do przywozu produktów rolnictwa ekologicznego z krajów trzecich niewy-

mienionych na liście Komisji Europejskiej,

•

przyjmuje zgłoszenia producentów, którzy chcą rozpocząć produkcję metodami eko-

logicznymi.

c) Jednostki certyfikujące upoważnione do przeprowadzania kontroli, wydawania i cofa-

nia certyfikatów zgodności.

Podmioty, które chcą prowadzić działalność kontrolną w rolnictwie ekologicznym muszą speł-

nić określone ustawą i rozporządzeniem Rady 2092/91 wymagania i złożyć wniosek do Ministra

Rolnictwa.

Upoważnienie jest decyzją administracyjną, w której Minister również nadaje upoważnionej

jednostce certyfikującej numer identyfikacyjny.

Zgodnie z art. 15 rozporządzenia Rady 2092/91 Minister Rolnictwa każdego roku przekazuje

Komisji listę upoważnionych jednostek certyfikujących wraz z numerami identyfikacyjnymi. Co-

rocznie w Urzędowym Dzienniku Wspólnot Europejskich Komisja publikuje listę jednostek kon-

trolnych w krajach Wspólnoty.

Obecnie jest w Polsce 6 upoważnionych przez Ministra Rolnictwa jednostek certyfikujących.

Rozporządzenie Rady 2092/91 przewiduje, że upoważnione jednostki certyfikujące wykonu-

ją u producenta:

•

kontrolę wstępną,

•

co najmniej raz w roku kontrolę zapowiedzianą oraz

•

w zależności od stopnia ryzyka tzw. kontrolę niezapowiedzianą.

Inne podmioty funkcjonujące w rolnictwie ekologicznym.

Polskie Centrum Akredytacji - urząd udzielający akredytacji odpowiedzialny za akredytację

jednostek certyfikujących w rolnictwie ekologicznym.

W procesie akredytacji PCA ocenia:
•

zgodność systemu zarządzania jednostek z wymaganiami normy PN-EN 45011

•

zgodność działania jednostek z wymaganiami ustawy o rolnictwie ekologicznym

•

zgodność działania jednostek z wymaganiami Programu Akredytacji

•

kompetencje jednostek do kontroli gospodarstw i przetwórni ekologicznych

Po udzieleniu podmiotowi certyfikatu akredytacji potwierdzającego spełnienie wymagań nor-

my PN-EN 45011 w zakresie rolnictwa ekologicznego corocznie PCA sprawdza jego jakość pra-

cy podczas auditów.

Należy przypomnieć, że procedury dopuszczania w Polsce podmiotów do kontroli i certyfika-

cji w rolnictwie ekologicznym obowiązują od 2001 r. (ustawa) można stwierdzić, że nasz system

kontroli i certyfikacji – oparty na prywatnych jednostkach, których jakość pracy kontroluje PCA,

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

a nadzoruje Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych należy do jednych z naj-

lepiej zorganizowanych w UE. Powinno to dawać konsumentowi gwarancję, że produkty rolnic-

twa ekologicznego w Polsce odznaczają się najwyższą jakością.

a) W art. 10 i 11 ustawa o rolnictwie ekologicznym uporządkowała problemy dotyczące sto-

sowania w rolnictwie ekologicznym dozwolonych środków ochrony roślin, nawozów oraz środ-

ków poprawiających właściwości gleby. W drodze rozporządzeń Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

określił Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu do kwalifikowania środki ochrony roślin do stosowa-

nia w rolnictwie ekologicznym oraz Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach do

kwalifikowania nawozów oraz środków poprawiających właściwości gleby do stosowania w rol-

nictwie ekologicznym. Instytuty te będą jednocześnie prowadziły ich wykazy.

b) w art. 12 wyznaczono Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa do prowa-

dzenia wykazu producentów nasion, materiału siewnego i wegetatywnego materiału rozmnoże-

niowego wraz z ich gatunkami, odmianami i ilościami. Ponadto, Główny Inspektor ORiN został

upoważniony do wydawania pozwoleń na zastosowanie w rolnictwie ekologicznym materiału nie-

spełniajacego wymogów rozporządzenia Rady.

Wsparcie z budżetu krajowego dla rolnictwa ekologicznego.

Do znaczących zapisów zawartych w ustawie należy zaliczyć możliwość wsparcia finanso-

wego z budżetu krajowego szeroko pojętych działań na rzecz rozwoju rolnictwa ekologicznego

w Polsce.

W art. 13 przewidziano, że z budżetu państwa można:
•

dofinansować prowadzenie badań dotyczących rolnictwa ekologicznego, w tym wykony-

wanie analiz na zawartość substancji niedozwolonych do stosowania w rolnictwie ekolo-

gicznym,

•

udzielać dotacji na dofinansowanie kosztów kontroli gospodarstw rolnych, w których pro-

wadzona jest produkcja metodami ekologicznymi,

•

dofinansowywać działania promocyjne w rolnictwie ekologicznym, w tym udział w tar-

gach krajowych i międzynarodowych.

Uprawnienia i obowiązki nałożone ustawą a wynikające z członkostwa Polski w UE.

Minister Rolnictwa został upoważniony do przekazywania informacji i sprawozdań do Komi-

sji Europejskiej i innych państw członkowskich Unii Europejskiej w zakresie wymaganym w roz-

porządzeniu Rady (art. 14. ust. 1 ustawy).

Zgodnie z art. 14 ust. 2 Minister Rolnictwa może, w drodze rozporządzenia, określić szczegó-

łowe warunki dotyczące produkcji w rolnictwie ekologicznym w zakresie dopuszczonym przez

przepisy Unii Europejskiej, mając na względzie uwarunkowania lokalne. Dotyczyć to może sytu-

acji specyficznych, wpływających na prowadzenie produkcji metodami ekologicznymi w Polsce -

oczywiście odbywać się to może w granicach dopuszczonych rozporządzeniem Rady.

Okresy przejściowe

W art. 16 zawarto regulacje, które w sposób łagodny pozwolą w 2004r. polskim producentom

oraz jednostkom certyfikującym przejść do stosowania wprost rozporządzenia Rady.

Produkty rolnictwa ekologicznego można wprowadzać do obrotu do dnia wygaśnięcia waż-

ności certyfikatu a produkty znajdujące się w obrocie mogą w nim pozostawać do czasu upływu

daty ważności produktu.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Upoważnienia nadane przez Ministra Rolnictwa jednostkom certyfikującym zachowują waż-

ność do końca 2004 r. W związku z tym jednostki te powinny uzyskać nowe certyfikaty akredy-

tacji z PCA, wydane w oparciu o wymagania ustawy z dnia 20 kwietnia 2004r. o rolnictwie ekolo-

gicznym oraz rozporządzenia Rady (EWG) Nr 2092/91 i złożyć do Ministra Rolnictwa i Rozwoju

Wsi odpowiednio wcześnie nowe wnioski o upoważnienie.

Podsumowanie

Obowiązująca w Polsce do 1 maja 2004 r. ustawa o rolnictwie ekologicznym:
•

poprzez enumeratywne wymienienie w art. 1 rozporządzeń UE w sposób bezpośredni

wskazała jakie przepisy UE w zakresie rolnictwa ekologicznego obowiązują wprost pol-

skich producentów,

•

utrzymała sprawdzone, wcześniej przyjęte rozwiązania w krajowym systemie kontroli i cer-

tyfikacji w rolnictwie ekologicznym a zarazem pozwoliła na spełnienie najwyższych wy-

magań UE dla tego systemu,

•

zapewniła poprzez m.in. wsparcie finansowe rolnictwa ekologicznego warunki do wpro-

wadzania w Polsce działań jakie Komisja Europejska nakłada na kraje członkowskie w „Eu-

ropejskim Planie Działań dla Ekologicznej Żywności i Rolnictwa”,

•

zapewniła warunki organizacyjno-prawne do rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce.

Kontakt:

Departament Hodowli i Ochrony Roślin

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Ul. Wspólna 30

00-930 Warszawa

tel. (022)

623 21 51

fax (022) 628 87 84

www.minrol.gov.pl

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Zadania Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów
Rolno-Spożywczych w świetle ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r.
o rolnictwie ekologicznym.

Ewa Szymborska

Kierownik Sekcji ds. Rolnictwa Ekologicznego

Wydział Nadzoru Rynkowego, Rolnictwa Ekologicznego i Ewidencji

Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych została powołana mocą ustawy

z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz. U. z 2001 r. Nr 5,

poz. 44 z późn. zm.). Głównym zadaniem Inspekcji JHAR-S jest kontrola i ocena jakości handlo-

wej artykułów rolno-spożywczych, znajdujących się w obrocie hurtowym, imporcie i eksporcie.

Wśród innych zadań, wymienionych w art. 17 powyższej ustawy znajdują się kompetencje wyni-

kające z ustawy o rolnictwie ekologicznym.

Zgodnie z nową ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 93,

poz. 898) w systemie kontroli i certyfikacji rolnictwa ekologicznego w Polsce Inspekcja JHAR-S jest

państwowym urzędem nadzoru nad jednostkami certyfikującymi, upoważnionymi przez Mini-

stra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do wykonywania kontroli, wydawania i cofania certyfikatów zgod-

ności w rolnictwie ekologicznym. Jednostki certyfikujące zobowiązane są do posiadania certyfi-

katów akredytacji zgodnie z polską normą PN-EN 45011 „Wymagania ogólne dotyczące działania

jednostek prowadzących systemy certyfikacji wyrobów”. Aktualnie funkcjonuje na terenie Polski

6 upoważnionych jednostek certyfikujących w rolnictwie ekologicznym. Są to:

•

AGRO BIO TEST Sp. z o.o. w Warszawie,

•

BIOEKSPERT Sp. z o.o. w Warszawie,

•

Jednostka Certyfikacji Produkcji Ekologicznej PNG Sp. z o.o. w Zajączkowie,

•

PCBiC S.A. Biuro ds. Badań i Certyfikacji O/w Pile,

•

COBICO Sp. z o.o. w Krakowie,

•

EKOGWARANCJA PTRE Sp. z o.o. w Lublinie.

Zakres działania jednostek dotyczy potwierdzania zgodności metod prowadzenia działalności

przez producentów w rolnictwie ekologicznym z przepisami obowiązującymi .

Producentami, w myśl ustawy o rolnictwie ekologicznym określa się podmioty prowadzące

produkcję roślinną, zwierzęcą, przetwórstwo zarówno artykułów rolno-spożywczych jak i pasz,

dokonujących zbioru surowców ze stanu naturalnego, importujących produkty rolnictwa ekolo-

gicznego, dokonujących obrotu.

Wg danych otrzymanych z jednostek certyfikujących w 2003 roku w Polsce było 1 287 gospo-

darstw ekologicznych z certyfikatem zgodności i 999 gospodarstw w pierwszym i drugim roku

przestawiania na produkcję ekologiczną. Łączna powierzchnia gospodarstw posiadających certy-

fikat oraz będących w trakcie przestawiania wynosiła 61 236 ha, w tym użytków rolnych 49 928 ha.

Dwadzieścia dwie przetwórnie ekologiczne uzyskały certyfikat zgodności.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Przyjęty w Polsce system kontroli i certyfikacji ma zapewnić konsumentowi ekologiczny cha-

rakter pochodzenia produktów.

Zadania urzędu nadzoru są opisane bezpośrednio w art. 8 i 9 rozporządzenia Rady nr 2092/91/

EWG z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znako-

wania produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. WE L 198, 22.07.1991 z późn. zm.).

Zasady postępowania w przypadku importu zawarte są w Rozporządzeniu Komisji nr 1788/

2001/WE z dnia 7 września 2001 r. ustanawiającym szczegółowe zasady wykonania przepisów dot.

świadectw kontroli w odniesieniu do przywozu z państw trzecich, na podstawie art. 11 rozporzą-

dzenia (EWG) nr 2092/91 w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania

produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. WE L 243, 13.09.2001 z późn. zm.).

Ustawa o rolnictwie ekologicznym z dnia 20 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 93, poz. 898) wskazuje

i wyznacza Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno- Spożywczych jako urząd nadzoru nad

upoważnionymi przez ministra właściwego do spraw rolnictwa jednostkami certyfikującymi (art.

3, ust. 2 lit. a) oraz daje narzędzia sprawowania tego nadzoru.

Główny Inspektor JHAR-S na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1, 2 i 3 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r.

o rolnictwie ekologicznym:

1) przeprowadza analizy danych dostarczanych przez upoważnione jednostki certyfikujące;

2) dokonuje kontroli upoważnionych jednostek certyfikujących w zakresie stosowania przez

nie procedur kontrolnych, posiadanych środków technicznych i kwalifikacji pracowników

oraz dokonuje sprawdzenia dokumentów dotyczących kontroli producentów;

3) przekazuje upoważnionym jednostkom certyfikującym wnioski pokontrolne.

Dla sprawdzenia skuteczności kontroli, o której mowa w art. 9, ust. 6, lit. b rozporządzenia

(EWG) nr 2092/91 Główny Inspektor JHAR-S na podstawie cytowanej ustawy o rolnictwie eko-

logicznym może:

1) żądać od upoważnionych jednostek certyfikujących wszelkich dodatkowych informacji

i danych związanych z wykonywanym nadzorem (art. 5, ust. 2, pkt 1),

2) dokonywać sprawdzenia u producentów prawidłowości kontroli wykonanych przez upo-

ważnione jednostki certyfikujące (art. 5, ust. 2, pkt 2),

Do postępowania kontrolnego prowadzonego w ramach nadzoru stosuje się odpowiednio

przepisy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (art. 5, ust. 3).

Inspekcja JHAR-S posiada kompetencje odnośnie importu produktów rolnictwa ekologicz-

nego.

Producent zamierzający dokonywać przywozu produktów rolnictwa ekologicznego z krajów

trzecich niewymienionych na liście stanowiącej załącznik do rozporządzenia Komisji nr 94/92/

EWG z dnia 14 stycznia 1992 r. zgłasza zamiar prowadzenia takiej działalności wybranej upoważ-

nionej jednostce certyfikującej i Głównemu Inspektorowi JHAR-S (art. 7, ust. 1 ustawy o rolnic-

twie ekologicznym).

Główny Inspektor JHAR-S upoważnia, w drodze decyzji, do przywozu produktów rolnictwa

ekologicznego z krajów trzecich nie wymienionych na ww. liście (art. 7, ust. 2 ustawy o rolnictwie

ekologicznym).

Inspekcja JHAR-S dokonuje kontroli produktów rolnictwa, pochodzących z przywozu z kra-

jów trzecich, w tym kontroli granicznej (art. 3, pkt 2, lit. d ustawy o rolnictwie ekologicznym).

Inspekcja JHAR-S przygotowywała się do wykonywania swoich zadań m.in. poprzez uczest-

nictwo w projekcie Phare PL 01.04.04 „Rolnictwo Ekologiczne” realizowanym wspólnie ze stroną

włoską, a w szczególności poprzez współpracę z ekspertami odpowiedzialnymi za nadzór nad jed-

nostkami certyfikującymi we Włoszech.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

W ramach wspomnianego projektu Phare został opracowany w Głównym Inspektoracie JHAR-

S system zarządzania jakością w nadzorze w rolnictwie ekologicznym. Składają się na niego:

•

Księga Jakości,

•

Procedury i instrukcje operacyjne,

•

Procedury i instrukcje systemowe.

Wśród procedur operacyjnych znajdują się m.in.:
•

Nadzór nad upoważnionymi jednostkami certyfikującymi rolnictwo ekologiczne – czyn-

ności nadzoru w biurach,

•

Nadzór nad upoważnionymi jednostkami certyfikującymi rolnictwo ekologiczne – czyn-

ności sprawdzające u producentów,

•

Postępowanie z próbkami i obiektami kontroli.

Wśród instrukcji operacyjnych znajdują się m.in.:
•

Instrukcja przeprowadzania czynności nadzoru w upoważnionych jednostkach certyfiku-

jących rolnictwo ekologiczne,

•

Instrukcja przeprowadzania czynności sprawdzających w gospodarstwach rolnych,

•

Instrukcja przeprowadzania czynności sprawdzających w przetwórniach produktów rol-

nictwa ekologicznego,

•

Instrukcja przeprowadzania czynności sprawdzających dotycząca zbioru surowców ze sta-

nu naturalnego,

•

Instrukcja przeprowadzania czynności sprawdzających u importerów produktów rolnic-

twa ekologicznego pochodzących z krajów trzecich.

Kolejnym zadaniem Inspekcji JHAR-S wynikającym z ustawy o rolnictwie ekologicznym jest

przyjmowanie zgłoszeń producentów prowadzących działalność w rolnictwie ekologicznym (art.

3, ust. 2, lit. b).

Producent zamierzający podjąć działalność w zakresie rolnictwa ekologicznego zgłasza zamiar

prowadzenia takiej działalności wybranej upoważnionej jednostce certyfikującej i wojewódzkiemu

inspektorowi JHAR-S (art. 6, ust. 1) właściwemu ze względu na miejsce zamieszkania, który nie-

zwłocznie przekazuje kopię tego zgłoszenia do Głównego Inspektora JHAR-S.

Zgłoszenia dokonuje się na formularzu opracowanym przez Głównego Inspektora, zawiera-

jącym informacje określone w Załączniku IV do rozporządzenia (EWG) nr 2092/91 (art. 6, ust. 2

ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r o rolnictwie ekologicznym).

Inspekcja JHAR-S gromadzi i przechowuje informacje o producentach oraz udostępnia je za-

interesowanym podmiotom (art. 3, pkt 2, lit. e ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r o rolnictwie ekolo-

gicznym) na podstawie danych uzyskanych od upoważnionych jednostek w terminie do 31 stycz-

nia każdego roku. Dodatkowo jednostki są zobowiązane do składania Głównemu Inspektorowi

JHAR-S sprawozdania ze swojej działalności za rok poprzedni (art. 9, ust. 1, pkt 2 i 3 ustawy z dnia

20 kwietnia 2004 r o rolnictwie ekologicznym).

W Głównym Inspektoracie JHAR-S w ramach wspomnianego powyżej projektu Phare po-

wstaje system komputerowej ewidencji, certyfikacji i kontroli w rolnictwie ekologicznym, tzw. in-

formatyczna baza danych dla rolnictwa ekologicznego. System ma wspomagać kontrolę, certyfi-

kację i nadzór w rolnictwie ekologicznym. Ma stanowić źródło informacji dla Ministra Rolnictwa

i Rozwoju Wsi oraz źródło danych przekazywanych dla Komisji Europejskiej, w myśl rozporzą-

dzenia (EWG) 2092/91. Zgodnie z harmonogramem projekt budowy bazy danych ma być ukoń-

czony we wrześniu tego roku.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Inspekcja JHAR-S realizując zadania nałożone ustawą o rolnictwie ekologicznym, wynikają-

ce z rozporządzeń Unii Europejskiej jest otwarta na współpracę w celu rozwoju rolnictwa ekolo-

gicznego na terenie naszego kraju i tym samym wykorzystania szansy dla wielu gospodarstw rol-

nych i przedsiębiorczości wiejskiej.

Druk „Zgłoszenie działalności w rolnictwie ekologicznym” znajduje się na stronie internetowej Inspek-

cji JHAR-S: www.ijhar-s.gov.pl

Kontakt:

Sekcja ds. Rolnictwa Ekologicznego

Wydział Nadzoru Rynkowego, Rolnictwa Ekologicznego i Ewidencji

Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

Ul. Wspólna 30

00-930 Warszawa

tel. (022) 621-64-21 wew. 376, 374

fax (022) 621-48-58

e-mail: nadzor_eko@ijhar-s.gov.pl

www.ijhar-s.gov.pl

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Rola jednostek certyfikujących w systemie kontroli
w rolnictwie ekologicznym

Dr Jerzy Szymona

EKOGWARANCJA PTRE Sp. z o.o .

Rolnictwo ekologiczne jest systemem produkcji rolniczej, opartym na wykorzystaniu na-

turalnych procesów, zachodzących w gospodarstwie rolnym. Wszystkie czynniki produkcyjne

potrzebne w uprawie roślin czy chowie zwierząt, powinny zostać wytworzone w obrębie gospo-

darstwa. Wszelkie dozwolone w gospodarstwie ekologicznym środki, pochodzące z zewnątrz, są

traktowane jako dodatki uzupełniające.

Podstawą nawożenia w produkcji roślinnej są nawozy organiczne takie jak kompost, obornik,

gnojowica, nawozy zielone etc. Chów zwierząt oparty jest na paszach własnych. Rolnictwo eko-

logiczne jest systemem wykluczającym stosowanie syntetycznych substancji takich, jak: nawozy

sztuczne, chemiczne pestycydy, hormony wzrostu itp., a także zabrania wykorzystywania organi-

zmów modyfikowanych genetycznie i ich pochodnych. Środki te są podstawą innych systemów:

rolnictwa konwencjonalnego i integrowanego.

Głównym celem rolnictwa ekologicznego jest produkcja żywności jakości ekologicznej.

Żywność ekologiczna jest często postrzegana jako produkt wysokiej jakości, dlatego zdarzają się

przypadki jej fałszowania. Chcąc zapobiec temu procederowi, w wielu krajach świata wprowadzo-

no system kontroli produkcji żywności ekologicznej. Kontrole te oparto początkowo na wewnętrz-

nych zasadach grup producenckich rolników ekologicznych. Jednak w miarę powiększania ryn-

ku żywności ekologicznej i problemów z nim związanych, ujawniła się potrzeba prawnej regulacji

rolnictwa ekologicznego.

Rolnictwo ekologiczne w krajach Unii Europejskiej zostało uregulowane Rozporządzeniem

Rady Ministerialnej Wspólnoty Europejskiej Nr 2092/91 z 24 czerwca 1991 r. ogłoszonym w ofi-

cjalnym dzienniku Nr L-198/9 w dniu 22 lipca 1991 r. Rozporządzenie jest aktem prawnym nad-

rzędnym w stosunku do prawa krajowego, obowiązującym wszystkich i musi być wdrożone w pań-

stwowy system prawny bez zmian (skrótów, poprawek, interpretacji) przez każdego z członków

– państw Unii Europejskiej.

Omawiane rozporządzenie reguluje funkcjonowanie rynku żywności ekologicznej w Unii

Europejskiej. Charakterystyczną cechą tego rynku jest kontrola zewnętrzna procesu pro-

dukcji i dystrybucji, po to, żeby konsument był pewien, iż otrzymuje żywność faktycznie ekolo-

giczną. Unia Europejska nie powołała ponadnarodowej jednostki certyfikującej, nie ustanowiła

„super rewizora”, kontrolującego cały unijny rynek żywności ekologicznej. Natomiast rozporzą-

dzenie 2092/91 daje każdemu rządowi państwa członkowskiego, uprawnienie do powołania wła-

snego krajowego systemu kontroli. Systemy te nie zamykają się do granic państwa członkowskie-

go ale są uznawane w całej Unii. Produkty rolnictwa ekologicznego wytworzone i uznane w kraju

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

unijnym, mogą być sprzedawane w całej Unii, jako towary pochodzenia ekologicznego. Jednak co

jest przynajmniej dziwne, nie dotyczy to działalności jednostek kontrolnych. Zdecydowana więk-

szość jednostek certyfikujących, mimo braku formalnych przeszkód, działa wyłącznie na terenie

własnego kraju.

Aktualnie w krajach Unii Europejskiej działa kilkadziesiąt organizacji kontrolujących. Muszą

one uzyskać akceptację rządu państwa, w którym są zarejestrowane oraz Komisji Europejskiej, któ-

ra wpisuje je na listę uznanych organizacji.

Rozporządzenie nr 2092 jest milowym krokiem na drodze rozwoju rolnictwa ekologicznego

w Europie. Co ciekawe większość treści zajmują nie zasady produkcji rolnej na poziomie gospo-

darstwa, ale problemy dystrybucji żywności. Ustawodawca celnie ocenił, że problematyka funk-

cjonowania rynku, stanowi istotę powodzenia idei żywności wysokiej wartości biologicznej, na-

wet w krajach o wysokiej organizacji społecznej.

System kontroli w Unii Europejskiej, powołany rozporządzeniem 2092/91 wyklucza sprzedaż

produktów ekologicznych, bez potwierdzenia nadanego przez jednostkę certyfikującą. Jeżeli go-

spodarstwo rolne spełnia wymogi art. 6 i 7 rozporządzenia, ale nie zostanie poddane kontroli upo-

ważnionej jednostki, to nie można wprowadzać do obrotu, wytworzonych tam faktycznie ekolo-

gicznych płodów. Ekologiczny towar na rynku musi być objęty programem kontroli upoważnionej

jednostki certyfikującej. W tym momencie wiarygodność tego produktu rozkłada się na dwa pod-

mioty: producenta i jednostkę kontrolną. Prowadzi to do wzrostu zaufania konsumenta, że eko-

logiczny produkt którego on poszukuje, jest nim faktycznie. Wszystkie zabezpieczenia prawno-

systemowe kontroli i certyfikacji mają jeden cel: udowodnienie ekologicznej jakości produktu,

oferowanego konsumentowi.

Rozporządzenie 2092/91 dotyczy najogólniej rzecz biorąc, zasad produkcji żywności ekolo-

gicznej. Obejmuje ono także środki do produkcji rolnej takie jak nawozy, pasze, środki ochrony

roślin, dlatego w dalszej części mojego wywodu używam słowo – produkty, w którym mieszczą się

wszystkie wymienione w poprzednim zdaniu pojęcia. Jednak zgodnie z art.1 rozporządzenia obli-

gatoryjną kontrolą jednostek certyfikujących objęte są wyłącznie: wszystkie nieprzetworzone pło-

dy rolne oraz przetworzone płody rolne, ale tylko te, które są przeznaczone do spożycia przez lu-

dzi i w postaci paszy dla zwierząt.

System kontroli ustanowiony w rozporządzeniu, obejmuje wbrew pozorom nie gospodarstwa

rolne, przetwórnie, zakłady produkcyjne, tylko producentów rozumianych jako osoby fizyczne lub

prawne, mające zdolność do czynności prawnych. Producentem jest więc osoba odpowiedzialna

za kontrolowany podmiot gospodarczy, identyfikowany nazwiskiem właściciela lub nazwą firmy,

w którym prowadzona jest produkcja, zgodna z zasadami wymienionymi w rozporządzeniu. Pro-

dukcją jest wytwarzanie, przetwarzanie i import z „trzeciego” kraju. Jest nią także konfekcjono-

wanie produktów ekologicznych, przeznaczonych do sprzedaży. Nie jest nią sprzedaż produktów

wcześniej przygotowanych do sprzedaży detalicznej, czyli zapakowanych i oznakowanych etykie-

tą producenta. Sklep w którym sprzedawane są produkty ekologiczne zapakowane i oznakowane

w opakowania jednostkowe, nie podlega kontroli, ale sklep w którym produkty ekologiczne sprze-

daje się „luzem” musi posiadać certyfikat jednostki kontrolnej.

Rozporządzenie przyjmuje, że wszyscy producenci produktów rolnictwa ekologicznego po-

siadają stosowną wiedzę o tym systemie. Znają wszelkie przepisy prawne także te, które tylko

„dotykają” zagadnień związanych z rolnictwem ekologicznym. Stąd też producent ponosi pełną

odpowiedzialność za zgodność z zasadami rozporządzenia, swoich produktów uznanych za eko-

logiczne. Jeżeli jednostka certyfikująca wykonując obligatoryjną kontrolę stwierdzi, po prawidło-

wo wykonanej i udokumentowanej kontroli, że producent spełnia wymogi rozporządzenia, hono-

rując jego działalność stosownym certyfikatem, a inny organ kontrolny lub konsument udowodni

fałszerstwo producenta, to odpowiedzialność za ten stan rzeczy ponosi producent, a nie jednost-

ka certyfikująca.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Każde państwo członkowskie ustanawia własny krajowy system kontroli, prowadzony przez

wyznaczony urząd lub urzędy administracji publicznej. Rozporządzenie wskazuje warianty kra-

jowych systemów kontroli:

•

Pierwszy, polega na utworzeniu państwowego systemu kontroli, w którym rząd powołuje

własną organizację (np. Dania).

•

Drugi, gdy rząd danego państwa zatwierdza systemy kontrolne prywatnych organizacji.

W większości krajów europejskich funkcjonuje ten drugi model.

•

Może także istnieć model mieszany (Wielka Brytania), gdzie obok państwowego systemu

kontroli działają organizacje prywatne.

Niezależnie od przyjętego modelu systemu kontroli, odpowiedzialność za właściwe jego funk-

cjonowanie spoczywa na władzach państwowych danego kraju członkowskiego.

W Polsce ustawą z dnia 16 marca 2001r. [Dz.U. Nr 38, poz. 452] przyjęto system prywatnych

jednostek kontrolnych, nakładający na strony zaangażowane w systemie [służby państwowe, jed-

nostki kontrolne, producenci] określone obowiązki. Urzędami odpowiedzialnymi nad naszym sys-

temem są: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi i Główny Inspektorat Jakości Handlowej Arty-

kułów Rolno-Spożywczych.

Każdy producent prowadzący w danym kraju członkowskim UE, działalność zgodną z roz-

porządzeniem, zobowiązany jest w pierwszej kolejności, zgłosić ten fakt do urzędu państwowego.

W Polsce urzędem tym jest Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożyw-

czych. Następnie producent musi poddać się kontroli upoważnionej przez Ministra Rolnictwa

i Rozwoju Wsi, jednostki kontrolnej. Administracja publiczna nie kontroluje producentów, ale

nadzoruje działalność zatwierdzonych jednostek certyfikujących.

Kontrole producentów wykonuje tylko jednostka certyfikująca, według własnej procedury

kontroli. Zgodnie z wymogami polskiej ustawy o rolnictwie ekologicznym [Dz.U. Nr 93, poz.898]

z dnia 20.04.2004r. jednostka certyfikująca musi posiadać akredytację Polskiego Centrum Akre-

dytacji na zgodność z normą PN–EN 45011. W trakcie kontroli inspektorzy jednostki kontrolnej

zbierają tylko informacje niezbędne, do stwierdzenia zgodności działalności producenta, z rozpo-

rządzeniem. Wszelkie inne dane nie powinny być pozyskiwane w czasie kontroli. Art. 8.2 rozpo-

rządzenia upoważnia państwa członkowskie do żądania dodatkowych informacji, które uznają za

niezbędne do właściwego nadzoru nad producentami. Jednak te informacje mogą także dotyczyć

tylko zagadnień związanych z realizacją rozporządzenia. Jednostka kontrolna jest zobligowana do-

starczyć tego typu informacje nadzorowi państwowemu.

Jednostka kontrolna corocznie sporządza raport dla nadzoru państwowego, zawierający wykaz

producentów i zwięzłe sprawozdanie ze swojej działalności. Wykaz producentów składa się z listy

nazwisk lub nazw firm oraz adresów producentów, podlegających systemowi kontroli. Raport po-

winien zostać złożony do końca stycznia przyszłego roku, za rok ubiegły.

Art. 8.3 rozporządzenia nakłada na nadzór państwowy obowiązek prowadzenia aktualnej li-

sty zawierającej nazwy [nazwiska] i adresy producentów, udostępnianej na żądanie zainteresowa-

nych stron. Lista ta może zawierać wyłącznie nazwy [nazwiska] i adresy producentów. Potwierdza

to jeszcze dobitniej art. 9.7b podając, że wszelkie informacje i dane szczegółowe uzyskane przez

jednostkę kontrolną, w trakcie wykonywania kontroli, nie mogą być udostępnione nikomu, poza

producentem i właściwym nadzorem państwowym.

Kontakt:

EKOGWARANCJA PTRE Sp. z o. o.

ul. Irysowa 12/2, 20-834 Lublin

tel. (081) 742 68 64

fax (081) 742 83 14

e-mail: biuro@ekogwarancja.pl

www.ekogwarancja.pl

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Wsparcie finansowe dla rolników prowadzących gospodarstwa
ekologiczne

Pakiet rolnictwo ekologiczne w ramach Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego

Działanie 4 Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2004 – 2006.

Nina Dobrzyńska

Naczelnik Wydziału Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich

Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Pakiet rolnictwa ekologicznego jest jednym z 7 przedsięwzięć rolnośrodowiskowych, które bę-

dą wdrażane w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach 2004 – 2006.

Rolnictwo ekologiczne polega na stosowaniu metod rolnictwa ekologicznego w rozumieniu

rozporządzenia Rady (WE) 2092/91 i 1804/99 oraz ustawy o rolnictwie ekologicznym. Systemem

pomocy finansowej będą objęte grunty orne, trwałe użytki zielone i sady. Beneficjentem w ramach

PROW może być producent rolny, którego gospodarstwo położone jest na obszarach kwalifikują-

cych się do uzyskania wsparcia.

Wnioskodawca może ubiegać się o pomoc

finansową w ramach pakietu rolnictwo ekologicz-

ne, jeśli:

•

jest właścicielem lub dzierżawcą gruntu co najmniej w czasie trwania zobowiązania;

•

gospodaruje na powierzchni co najmniej 1 ha użytków rolnych;

•

przygotuje i złoży wniosek o przystąpienie do programu rolnośrodowiskowego;

•

zobowiąże się do stosowania zwykłej dobrej praktyki rolniczej na całym obszarze gospo-

darstwa oraz obowiązków wynikających z programu rolnośrodowiskowego przez okres

5 lat;

•

gospodaruje zgodnie z regułami określonymi w odpowiednich rozporządzeniach unijnych

i polskich w tym zakresie;

•

oświadczy, że posiada plan działalności rolnośrodowiskowej przygotowany dla jego gospo-

darstwa i potwierdzony przez doradcę.

Pakiet rolnictwa ekologicznego jest jednym z 7 pakietów rolnośrodowiskowych, które będą

wdrażane w ramach Działania 4 Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy do-

brostanu zwierząt (Programu rolnośrodowiskowego).

Program rolnośrodowiskowy jest częścią tzw. Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich, który bę-

dzie realizowany po wejściu Polski do UE. Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich jest programem po-

mocowym, finansowanym w 80 % przez UE, a w 20 % - przez budżet Polski. Ważne dla rolników

jest to, że udział w działaniach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich nie wymaga współfinansowa-

nia ze strony rolnika , tzn. ROLNIK NIE MUSI DOKŁADAĆ Z WŁASNEJ KIESZENI, jeżeli chce

skorzystać z programu.

Celem programu rolnośrodowiskowego jest zachęcenie do kontynuacji bądź podejmowa-

nia praktyk rolniczych prowadzących do ekologizacji produkcji rolniczej, która powinna być

czymś więcej niż podstawowa dobra praktyka rolnicza.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Cele szczegółowe Programu to:

1. promocja produkcji rolniczej przyjaznej dla środowiska;

2. zachowanie różnorodności biologicznej siedlisk półnaturalnych;

3. zachowanie starych ras zwierząt hodowlanych;

4. podniesienie świadomości ekologicznej wśród społeczności wiejskiej.

Na jakich gruntach można realizować program?

Na całej powierzchni gospodarstwa trzeba przestrzegać zasad tzw. zwykłej dobrej praktyki

rolniczej.

Działania rolnośrodowiskowe (pakiety) mogą być realizowane na gruntach ornych, łąkach, pa-

stwiskach, sadach (te ostatnie tylko w ramach rolnictwa ekologicznego). Płatność przysługuje tylko

na działki, na których realizowane są dane działania. Siedlisko rolnika, grunty pod wodami, grunty

leśne, drogi dojazdowe, grunty dzierżawione na okres krótszy niż 5 lat nie będą objęte płatnością.

Płatności

Płatności będą przyznawane rolnikom w zależności od wybranych działań (pakietów), w prze-

liczeniu na powierzchnię gruntów (hektar) lub na sztukę zwierzęcia. Szczegółowe wysokości płat-

ności, dokonywanej raz w roku, będą podane poniżej.

Stawka podstawowa płatności może zostać zwiększona o 20 % w dwóch przypadkach:

- w rolnictwie ekologicznym - zbilansowanie produkcji roślinnej z produkcją zwierzęcą

w rozumieniu przepisów rozporządzenia 1804/99;

- pakiety rolnośrodowiskowe są realizowane na obszarach NATURA 2000.

Zwiększenia te nie mogą się nakładać.

Kto może wziąć udział w programie?

Producent rolny, będący osobą fizyczną (większość rolników), osobą prawną (np. spółka, stowa-

rzyszenie, wspólnota), a także fundacje i inne organizacje nie posiadające osobowości prawnej.

Gdzie będzie realizowany program rolnośrodowiskowy?

Od tego, czy gospodarstwo znajduje się w tzw. strefie priorytetowej, czy też nie, zależy moż-

liwość skorzystania z różnych działań programu, czyli pakietów. Rolnicy ekologiczni gospoda-

rujący w strefach będą mogli realizować wszystkie dostępne pakiety, natomiast poza nimi – na-

stępujące pakiety: ochrona rodzimych gatunków zwierząt oraz strefy buforowe. Realizacja pakietu

rolnictwo ekologiczne wyklucza możliwość realizacji pakietu rolnictwo zrównoważone oraz ochro-

na gleb i wód.

W całym kraju

Tylko w strefach priorytetowych

Rolnictwo ekologiczne

Rolnictwo zrównoważone

Ochrona rodzimych ras zwierząt
Ochrona gleb i wód

Strefy buforowe

Utrzymanie łąk
Utrzymanie pastwisk

Co to są strefy priorytetowe?

Strefy priorytetowe to obszary wybrane przez województwa, gdzie w latach 2004-2006 będzie

wdrażany program rolnośrodowiskowy. W każdym województwie występuje średnio 3-5 takich

obszarów. Ich lista (gminy, obręby geodezyjne) będzie dostępna w najbliższym ośrodku doradz-

twa rolniczego, biurze Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa lub na stronie interne-

towej www.minrol.gov.pl.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Na poniższej mapie zaznaczono występowanie stref priorytetowych (w kolorze czerwonym

i purpurowym) w Polsce, wraz z ich kodami.

Jakie są warunki udziału w programie?

Aby wziąć udział w programie rolnośrodowiskowym, na wszystkie poniżej postawione pyta-

nia należy odpowiedzieć TAK:

•

Czy Twoje gospodarstwo posiada powierzchnię co najmniej 1 ha użytków rolnych?

•

Czy Twój teren (gmina, wieś) znalazła się na liście tzw. Stref Priorytetowych? (Jeśli nie, to

nadal masz szansę zostać rolnikiem ekologicznym lub hodowcą np. koników polskich)

•

Czy jesteś gotów przygotować (przy pomocy doradcy) wniosek oraz 5-letni plan rolno-

środowiskowy?

•

Czy chcesz zobowiązać się do stosowania zwykłej dobrej praktyki rolniczej na całym ob-

szarze gospodarstwa oraz obowiązków wynikających z programu rolnośrodowiskowego

przez okres 5 lat?

•

Czy jesteś gotów prowadzić zapisy rejestru dotyczące prac polowych, użytkowania łąk i ho-

dowli zwierząt ?

Co to jest zwykła dobra praktyka rolnicza?

Zwykła dobra praktyka rolnicza (ZDPR) to zbiór przepisów prawa w zakresie ochrony środo-

wiska. Przestrzeganie jej zasad jest obowiązkiem każdego rolnika, biorącego udział w programie

rolnośrodowiskowym.

Zwykła Dobra Praktyka Rolnicza dotyczy następujących tematów:

Rolnicze wykorzystanie ścieków w gospodarstwie

Rolnicze wykorzystanie komunalnych osadów ściekowych

Nawozy naturalne i ich stosowanie

Środki ochrony roślin

Gospodarowanie na użytkach zielonych

Ochrona siedlisk przyrodniczych

Utrzymanie czystości i porządku w gospodarstwie

Ochrona gleby

Ochrona wody

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Jakie są możliwości wyboru działań rolnośrodowiskowych?

Program został podzielony na zestawy działań, tzw. pakiety. Dla celów praktycznych wyróż-

niono 7 pakietów rolnośrodowiskowych:

Rolnictwo zrównoważone

Rolnictwo ekologiczne

Utrzymanie łąk półnaturalnych

Utrzymanie pastwisk ekstensywnych

Ochrona gleb i wód

Strefy buforowe

Zachowanie rodzimych ras zwierząt

Czym charakteryzują się poszczególne pakiety?

Poniżej przedstawiono ogólny zarys pakietów rolnośrodowiskowych, natomiast szczegółowe

dane są dostępne w projekcie rozporządzenia Rady Ministrów ośrodkach doradztwa rolniczego.

ROLNICTWO ZRÓWNOWAŻONE (kod S01)

Pakiet ten polega na stosowaniu metod gospodarowania przyjaznych środowisku, umożliwia-

jących racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody i zmniejszenie wpływu rolnictwa na śro-

dowisko. Odpowiedni sposób stosowania nawozów na użytkach rolnych pozwala na zmniejsze-

nie np. zanieczyszczenia wód w najbliższej okolicy rolnika.

Niektóre wymagania:

Przestrzeganie zasad zmianowania upraw (min. 3 gatunki roślin w zmianowaniu).

Opracowanie planu nawozowego, opartego na analizie gleby.

Maksymalne nawożenie gruntów ornych azotem do 150 kg N/ha/rok, a trwałych użytków zie-

lonych do 120 kg N/ha/rok.

Maksymalna obsada wszystkich zwierząt (bydło, owce, kozy, konie) do 1,5 DJP1/ha powierzch-

ni paszowej (użytki zielone i grunty orne z uprawą roślin pastewnych na paszę).

Zachowanie na terenie gospodarstwa powierzchni trwałych użytków zielonych oraz ostoi dzi-

kiej przyrody (zakrzewienia, oczka wodne).

Proponowana płatność za pakiet Rolnictwo zrównoważone

160 PLN/ha/rok.

ROLNICTWO EKOLOGICZNE (kod S02)

Rolnictwo ekologiczne, jak wspomniano już wyżej, jest związane z wykorzystywaniem natu-

ralnych metod ochrony roślin, naturalnego nawożenia i stosowaniem przyjaznych dla środowiska

metod produkcji. Wiąże się ono z przestrzeganiem przepisów o rolnictwie ekologicznym i uzyska-

niem odpowiedniego certyfikatu. O płatności z tytułu wdrażania rolnictwa ekologicznego mogą

ubiegać się rolnicy, których gospodarstwa są w pierwszym lub drugim roku przestawiania się na

rolnictwo ekologiczne lub posiadają aktualny certyfikat gospodarstwa ekologicznego.

Wymogi pakietu:

1. Prowadzenie produkcji rolnej zgodnie z regułami określonymi w przepisach o rolnictwie

ekologicznym.

2. Zachowanie na terenie gospodarstwa powierzchni trwałych użytków zielonych oraz ostoi

dzikiej przyrody.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Proponowane płatności za pakiet: „Rolnictwo ekologiczne”

zł/ha/rok

Uprawy rolnicze bez certyfikatu

680

Uprawy rolnicze z certyfikatem

600

Użytki zielone bez certyfikatu

330

Użytki zielone z certyfikatem

260

Uprawy warzywnicze bez certyfikatu

980

Uprawy warzywnicze z certyfikatem

940

Uprawy specjalne – sadownicze i jagodowe bez certyfikatu

1800

Uprawy specjalne – sadownicze i jagodowe z certyfikatem

1540

UTRZYMANIE ŁĄK EKSTENSYWNYCH (kod P01)

Celem jest utrzymanie tradycyjnego użytkowania łąk o bogatej roślinności, które są siedli-

skiem wielu zwierząt, szczególnie miejscem lęgowym ptaków. Należy unikać zarówno porzuca-

nia, jak i intensyfikacji gospodarki łąkarskiej, które są głównymi przyczynami zniszczenia cen-

nych użytków zielonych.

Zastosowanie tego pakietu będzie w znacznej mierze uzależnione od oceny i decyzji doradcy.

Wśród tych łąk znajdą się półnaturalne użytki zielone, bogate w roślinność zielną, które powsta-

ły w wyniku stosowania tradycyjnych form gospodarki łąkarskiej i pasterskiej. Łąki takie znajdu-

ją się często na obszarach chronionych (parkach narodowych, krajobrazowych, rezerwatach, użyt-

kach ekologicznych).

Niektóre wymogi pakietu:

1.Rezygnacja z odłogowania bądź nadmiernej ekstensyfikacji.

2. Rezygnacja z przyorywania, wałowania, budowy nowych systemów melioracyjnych, stoso-

wania pestycydów i dosiewania nasion.

3. Koszenie od środka do zewnątrz łanu, dające szansę ucieczki zwierzętom.

4.Przy koszeniu mechanicznym stosowanie tzw. wypłaszaczy, tj. specjalnych łańcuchów.

5.Usuwanie skoszonej runi.

6.Wypas możliwy przy obsadzie do 0,5 lub 1,0 DJP/ha;

7.Termin koszenia nie wcześniej niż 1 lipca (po 15 sierpnia dla łąk trzęślicowych).

Płatność za pakiet „Półnaturalne łąki jednokośne”:

- opcja: „wykaszanie ręczne”

- opcja: „wykaszanie mechaniczne”

1030 zł/ha rocznie

400 zł/ha rocznie

Płatność za pakiet: „Półnaturalne łąki dwukośne

880 zł/ha rocznie

UTRZYMANIE EKSTENSYWNYCH PASTWISK (kod P02)

Tradycyjnym sposobem gospodarowania na pastwiskach jest wypas, przy odpowiedniej licz-

bie zwierząt, nie powodujący zniszczenia darni. Zadaniem pakietu jest utrzymanie lub przywró-

cenie niezbyt intensywnego wypasu na terenach tradycyjnie użytkowanych jako pastwiska.

Wybrane wymogi pakietu:

1. Stosowanie ograniczonych ilości wapna oraz punktowe usuwanie chwastów herbicydami.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

2. Wolny (lub kwaterowy) wypas zwierząt, obsada od 0,5 do 1,0 DJP/ha (w zależności od

rodzaju pastwiska).

3. Urządzanie na pastwiskach wodopojów.

4. Sezon pastwiskowy od 20 maja do 15 października (w górach co najmniej 90 dni), na obsza-

rach zalewowych – rozpoczęcie wypasu nie wcześniej niż 2 tygodnie po ustąpieniu zalewu.

5. Nawożenie azotem ze wszystkich źródeł do 60 kg/ha/rok w dawkach podzielonych

6. Wykaszanie niedojadów w okresie lipiec-sierpień i usuwanie ich z pastwiska.

Proponowane płatności w pakiecie „Utrzymanie pastwisk ekstensywnych”
Pastwiska na murawach ciepłolubnych

300 zł/ha rocznie

Pastwiska nizinne z wypasem tradycyjnym

400 zł/ha rocznie

Pastwiska górskie 350-500 m n.p.m.

230 zł/ha rocznie

Pastwiska górskie powyżej 500 m n.p.m.

560 zł/ha rocznie

OCHRONA GLEB I WÓD (kod K01)

Pakiet ten obejmuje działania, mające na celu zapobieganie zanieczyszczeniu wód oraz erozji.

W ramach tych działań gleba jest pokrywana roślinnością w zimie, aby uniknąć spływania zanie-

czyszczeń i nadmiaru nawozów (np. azotanów) do wód powierzchniowych. Zwarte pokrycie gleby

roślinnością zapobiega też rozwojowi procesów erozyjnych, jak wymywanie. Roślinność pozosta-

wiona na zimę na polu służy jako pokarm dla zimujących ptaków. Działania wykonywane w tym

pakiecie pośrednio przyczyniają się do wzrostu żyzności gleby. Są one podzielone na 2 główne ro-

dzaje (warianty): wsiewki poplonowe i międzyplony.

A) Wsiewki poplonowe

Wybrane wymogi dla wsiewki:

1. Co najmniej 33 % gruntów ornych danego gospodarstwa pokrytych roślinnością w zimie.

2. Przygotowanie wsiewki (wsianie trawy wiosną w rosnące rośliny ozime lub razem z sie-

wem roślin jarych i utrzymanie jej przez zimę).

3. Sprzątnięcie słomy z całego pola po żniwach w celu ułatwienia rozwoju wsiewki.

4. Stosowanie obornika tylko w przypadkach koniecznych.

5. Stosowanie pestycydów tylko w przypadkach koniecznych (miejscowa i selektywna walka

z chwastami).

6. Wypas zwierząt dopuszczalny przy obsadzie bydła do 0,4 DJP/ha.

7. Rozpoczynanie zabiegów agrotechnicznych po 1 marca.

B) Międzyplony: ozimy i ścierniskowy

Wybrane wymogi dla międzyplonów:

1. Zaniechanie stosowania nawozów mineralnych, organicznych i wapniowych, z wyjątkiem

obornika.

2. W okresie zimy 33% gruntów ornych danego gospodarstwa pokryte roślinnością.

3. W zależności od rodzaju międzyplonu, obsiew pola np. gorczycą, seradelą, facelią (między-

plon ścierniskowy) lub np. mieszanką wyki z żytem lub żytem (międzyplon ozimy).

4. Termin obsiewu najpóźniej do 30 września.

5. Wznowienie zabiegów agrotechnicznych nie wcześniej niż po 1 marca.

Płatności proponowane w pakiecie „Ochrona gleb i wód”
Wsiewki poplonowe

330 zł/ha rocznie

Międzyplon ozimy

570 zł/ha rocznie

Międzyplon ścierniskowy

520 zł/ha rocznie

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

STREFY BUFOROWE (kod K02

)

Strefy buforowe są to pasy pokryte roślinnością, tworzone na gruntach ornych. Ich głównym

celem jest zatrzymanie wszelkich zanieczyszczeń, by nie przeniknęły one do wód. Strefy buforo-

we zakłada się wzdłuż cieków i zbiorników wodnych. Miedze różnią się od stref buforowych tym,

że są zakładane na polach o dużej powierzchni. Ma to na celu przeciwdziałanie erozji gruntów or-

nych. Ponadto, na miedzach mogą znaleźć schronienie ptaki i drobne zwierzęta, może to być też

zbiorowisko np. ziół miododajnych.

Wybrane wymogi pakietu:

1. Utrzymanie istniejących pasów buforowych wzdłuż cieków wodnych.

2. Zakładanie odpowiedniej strefy buforowej, oddzielającej pole od krawędzi skarpy rowu lub mie-

dzy rozdzielającej większą połać pola, poprzez obsianie odpowiednio dobraną mieszanką traw.

3. Zakaz stosowania nawozów i chemicznych środków ochrony roślin.

4. Wykaszanie roślinności w miarę potrzeby, a po umocnieniu strefy lub miedzy - raz w ro-

ku po 15 lipca.

Płatności za pakiet „Strefy buforowe” (m.b. - metry bieżące)
2-metrowa strefa na glebach słabych (klasa IVb-VI)

18 PLN/100 mb

2-metrowa strefa na glebach dobrych (klasa I – IVa)

26 PLN/100 mb

5-metrowa strefa na glebach słabych

46 PLN/100 mb

5-metrowa strefa na glebach dobrych

64 PLN/100 mb

OCHRONA RODZIMYCH RAS ZWIERZĄT (kod G01)

Celem pakietu jest ochrona rodzimych ras zwierząt gospodarskich poprzez ich hodowlę w go-

spodarstwach. Rasy rodzime są mniej wydajne niż rasy nowoczesne i są przez nie wypierane. Posia-

dają one jednak liczne zalety: są doskonale przystosowane do lokalnych, często bardzo trudnych wa-

runków środowiska. Mają mniejsze wymagania pokarmowe, są odporne na choroby, długowieczne

i płodne. Często są związane z danym regionem, są elementem tradycji i kultury lokalnych społecz-

ności. Rasy rodzime zwierząt są szczególnie przydatne do hodowli w gospodarstwach tradycyjnych,

mało intensywnych (np. prowadzenie wypasu).

Rasy zwierząt, za hodowlę których przyznawane będą płatności rolnośrodowiskowe

bydło

polskie czerwone, białogrzbiete

konie

konik polski, huculski, konik śląski i małpolski

owce

Rasy: wrzosówka, świniarka, olkuska, polska owca górska odmiany barwnej, mery-

nos barwny, uhruska, wielkopolska, żelaźnieńska, korideil, kamieniecka, pomorska

Niektóre wymogi pakietu:

1. Obowiązkowy udział w programie ochrony danej rasy zwierząt.

2. Liczebność stada musi wynosić co najmniej: 4 krowy lub 3 klacze albo 5 matek owcy olku-

skiej lub też 10 matek owiec pozostałych ras.

3. Konieczne jest zapewnienie odpowiedniego areału użytków zielonych dla posiadanego sta-

da zwierząt.

4. Obowiązkowy jest wpis zwierząt do ksiąg hodowlanych i prowadzenie dokumentacji ho-

dowlanej stada.

5. Dozwolone jest kojarzenie klaczy tylko z ogierami tej samej rasy.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

6. Warunkiem jest chów zwierząt czystorasowych, tylko w przypadku bydła polskiego czer-

wonego dopuszczalna jest 50% domieszka innej rasy czerwonej.

Płatności za pakiet „Ochrona rodzimych ras zwierząt gospodarskich

bydło

1080 zł/krowę/rok;

konie

1300 zł/klacz/rok;

owce

310 zł/matkę/rok.

Kiedy rozpocznie się realizacja programu rolnośrodowiskowego?

Rolnik, który chce otrzymywać płatności z tytułu realizacji pakietu rolnictwo ekologiczne (jak rów-

nież innego pakietu rolnośrodowiskowego), musi złożyć wniosek o przystąpienie do programu rolno-

środowiskowego wraz z odpowiednimi załącznikami. Wnioski będą przyjmowane przez właściwe,

w stosunku do położenia siedziby gospodarstwa, biura powiatowe ARiMR przez cały rok i rozpatry-

wane dwa razy w roku (po 15 stycznia i po 15 czerwca). W roku 2004 termin składania wniosków

o wsparcie z tytułu programu rolnośrodowiskowego został określony w projekcie rozporządzenia:

1 września – 1 października. Na podstawie złożonych wniosków rolnicy ekologiczni, którzy zostaną

poddani kontroli przez właściwe jednostki certyfikujące, otrzymają płatności za rok 2004.

Wymaganymi załącznikami do wniosku są:
•

kopia części mapy ewidencji gruntów i budynków z naniesionymi oznaczeniami (obliga-

toryjny);

•

kopia certyfikatu zgodności wymagany przepisami o rolnictwie ekologicznym albo doku-

ment poświadczający, że gospodarstwo rolne znajduje się w okresie przestawiania na pro-

dukcję rolniczą metodami ekologicznymi albo dokument poświadczający, że gospodarstwo

rolne jest objęte planem kontroli, wydawane przez upoważnioną jednostkę certyfikującą.

Dodatkowymi wymaganymi dokumentami sprawdzanymi w trakcie kontroli na miejscu, któ-

re będą w posiadaniu beneficjenta, jest plan działalności rolnośrodowiskowej poświadczony przez

doradcę rolnośrodowiskowego.

Gdzie należy skierować pierwsze kroki?

Warunkiem skorzystania z programu rolnośrodowiskowego, jest zarejestrowanie się w krajo-

wym systemie ewidencji producentów rolnych w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

(wnioski dostępne od 9 lutego 2004 w Biurach Powiatowych). Rolnicy, realizujący pakiet rolnictwo

ekologiczne, powinni oczywiście dopełnić wcześniej wszelkie procedury związane ze zgłoszeniem

do wojewódzkiego inspektoratu Jakości Handlowej Artykółów Rolno-Spożywczych żywności oraz

jednostki certyfikującej.

Następnie, należy udać się do najbliższego ośrodka doradztwa rolniczego i tam skontaktować

się z doradcą rolnośrodowiskowym. Jego pomoc będzie konieczna przy przygotowywaniu planu

rolnośrodowiskowego oraz wniosku o przystąpienie do programu. Formularz wniosku będzie do-

stępny w najbliższym Biurze Powiatowym Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Tam

należy złożyć (lub wysłać pocztą) wypełniony wniosek. Co roku trzeba składać wniosek o płat-

ność. ARiMR będzie przeprowadzać kontrole w gospodarstwach rolnych (ok. 5 % gospodarstw),

by sprawdzić, czy rolnicy realizują swe prace zgodnie z decyzją. Jeśli rolnik nie przestrzega tego,

do czego się zobowiązał, to mogą być na niego nałożone różne sankcje, włącznie z wstrzymaniem

płatności i koniecznością zwrotu dotychczas otrzymanych dotacji.
WIĘCEJ INFORMACJI:

Wydział Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich

Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Ul. Wspólna 30 , 00-930 Warszawa

tel. (022) 623 10 58

www.minrol.gov.pl, www.arimr.gov.pl

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Wsparcie finansowe ze środków krajowych
i Unii Europejskiej
dla rolników prowadzących gospodarstwa ekologiczne

Wiesław Wawiernia

Naczelnik Wydziału Rolnictwa Ekologicznego

Departament Hodowli i Ochrony Roślin

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

W Polsce rolnictwo ekologiczne po raz pierwszy uzyskało wsparcie finansowe państwa w ro-

ku 1998, kiedy to wprowadzono dotacje do kosztów kontroli gospodarstw ekologicznych. Dotacja

ta była udzielana jednostkom kontrolnym.

W roku 1999 rozszerzono ten zakres dotacji, wprowadzając dotacje do hektara upraw ekolo-

gicznych.

Beneficjentami tego wsparcia byli już rolnicy, prowadzący ekologiczne gospodarstwo rolne lub

przestawiający gospodarstwo konwencjonalne na ekologiczne.

W pierwszych latach dotacje dla rolników były wypłacane przez Główny Inspektorat Skupu

i Przetwórstwa Artykułów Rolnych, a od roku 2000 zadanie to wykonywała Stacja Chemiczno-

Rolnicza w Wesołej.

Podstawą prawną, ustalającą zasady udzielania i wypłacania rolnikom dotacji było corocznie

wydawane w porozumieniu z Ministrem Finansów rozporządzenie Ministra Rolnictwa w spra-

wie wysokości stawek dotacji przedmiotowych dla różnych podmiotów wykonujących zadania na

rzecz rolnictwa oraz szczegółowych zasad i trybu udzielania oraz rozliczania tych dotacji.

Wysokość stawek była ustalana stosownie do kwoty środków przeznaczonych w budżecie pań-

stwa na rolnictwo w tym na rolnictwo ekologiczne oraz prognozowanej ilości gospodarstw, które

zgłoszą się do kontroli w roku przyszłym.

W związku z tym ulegały one corocznym zmianom (zwłaszcza wysokość stawki do hektara

upraw); zmienne były również limity obszarowe gospodarstw dla których kwota dotacji była peł-

na lub ulegała obniżeniu do 50%.

Ustawowo usankcjonowano wsparcie dla rolnictwa ekologicznego w ustawie z dnia 16 marca

2001 r. o rolnictwie ekologicznym w art. 15 ustawy zostało przyjęte, że producentowi wytwarzają-

cemu w ekologicznym gospodarstwie rolnym produkty rolnictwa ekologicznego lub realizujące-

mu program przestawiania gospodarstwa rolnego na produkcję metodami ekologicznymi przy-

sługuje dotacja przedmiotowa na podstawie art. 72 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach

publicznych.

Łącznie z rokiem bieżącym na wsparcie z budżetu państwa przeznaczono prawie 30 mln zł.

W związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej zostały zmienione przepisy prawne

dotyczące rolnictwa ekologicznego.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Nowa ustawa z dnia 20 kwietnia 2004r. o rolnictwie ekologicznym w art. 13 stwierdza, że z bu-

dżetu państwa na zasadach określonych w przepisach o finansach publicznych, można:

•

dofinansować prowadzenie badań dotyczących rolnictwa ekologicznego, w tym wykony-

wanie analiz na zawartość substancji niedozwolonych do stosowania w rolnictwie ekolo-

gicznym;

•

udzielać dotacji na dofinansowanie kosztów kontroli gospodarstw rolnych, w których pro-

wadzona jest produkcja metodami ekologicznymi.

Również z budżetu państwa mogą być dofinansowywane działania promocyjne w rolnictwie

ekologicznym, w tym udział w targach krajowych i międzynarodowych, na podstawie umów

zawartych w trybie przepisów o finansach publicznych.

Wsparcie finansowe dla rolnictwa ekologicznego w krajach członkowskich UE może być dwo-

jakiego pochodzenia:

−

z budżetu krajowego,

−

z budżetu Unii Europejskiej.

Po wejściu Polski do UE nadal utrzymywane jest wsparcie dla rolnictwa ekologicznego; jed-

nak zgodnie z zasadą, że wsparcie krajowe nie może powtarzać się ze wsparciem UE - nastąpiło

rozdzielenie.

Z budżetu UE finansowane są dotacje do hektara upraw ekologicznych w ramach wsparcia

działań rolno-środowiskowych jako pakiet „Rolnictwo ekologiczne”, a dotacje do kosztów kontro-

li gospodarstw są finansowane z budżetu krajowego.

Zasady udzielania dotacji i jej wypłacania zawarte zostały w rozporzadzeniu Ministra Rolnic-

twa i Rozwoju Wsi z dnia 15 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 72, poz.655) w sprawie stawek dotacji przed-

miotowych dla różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa.

Zasady dofinansowania kosztów rolnictwa ekologicznego znajdują się w rozdziale 6 tego roz-

porządzenia a wysokość stawek ustalona w załączniku 14.

Stawki dotacji na dofinansowanie kosztów kontroli gospodarstw rolnych w 2004r.

L.p.

Powierzchnia gospodarstwa

Stawka dotacji

w zł na gospodarstwo

do 5 ha użytków rolnych

600

powyżej 5 ha do 10 ha użytków rolnych

750

powyżej 10 ha do 20 ha użytków rolnych

800

powyżej 20 ha do 50 ha użytków rolnych

900

powyżej 50 ha do 100 ha użytków rolnych

1.000

powyżej 100 ha użytków rolnych

1.100

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

W 2004r. udzielane są również dotacje na prowadzenie badań z zakresu rolnictwa ekologicz-

nego dla podmiotów, które prowadzą prace naukowo-badawcze w dziedzinach wymienionych w

zał. 14.II do rozporządzenia:

Stawki dotacji na prowadzenie badań w 2004r.

Zadanie

Stawka dotacji w zł

Prowadzenie badań w:
a) warzywnictwie (w tym uprawa ziół) metodami ekologicznymi

do 700.000

b) sadownictwie metodami ekologicznymi

do 700.000

c) uprawach polowych metodami ekologicznymi

do 700.000

d) produkcji zwierzęcej metodami ekologicznymi

do 600.000

e) przetwórstwie produktów roślinnych, zwierzęcych metodami

ekologicznymi

do 500.000

f) ochronie zdrowia zwierząt

do 400.000

g) zakresie marketingu i promocji

do 300.000

Również udzielana jest w wysokości 1,0 mln zł dotacja na koordynację doradztwa w zakresie

rolnictwa ekologicznego i prowadzenie ekologicznego gospodarstwa pokazowego oraz wydawa-

nie materiałów szkoleniowych. Zadanie to wykonuje Krajowe Centrum Rolnictwa Ekologiczne-

go utworzone w 2003r. przy Regionalnym Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów

Wiejskich w Radomiu.

Ponadto podmiotom wykonującym usługi w zakresie wykonywania analiz pozostałości środ-

ków ochrony roślin w próbkach z płodów rolnych wyprodukowanych metodami ekologicznym

pobranych przez upoważnione jednostki certyfikujące podczas kontroli udzielana jest dotacja wg

stawek ustalonych w załączniku nr 12 do rozporządzenia.

Dotację wypłaca Główny Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

Oceniając rok 2004 w rolnictwie ekologicznym od strony wsparcia finansowego, można stwier-

dzić, że nadaje ono nowy wymiar dla działań wpływających bezpośrednio na rozwój tego kierun-

ku produkcji żywności w Polsce. Pozwala w sposób kompleksowy rozwiązywać takie problemy

rolnictwa ekologicznego jak:

•

prowadzenie badań,

•

prowadzenie w całym kraju pełnego doradztwa,

•

możliwości oceniania poprzez wykonywanie analiz jakości i bezpieczeństwa produktów

ekologicznych,

•

prowadzenie działań promocyjnych,

•

zachęcenie rolników do zgłaszania się do rolnictwa ekologiczne poprzez udzielanie dota-

cji do kosztów kontroli.

Wszystkie te zakresy wsparcia rolnictwa ekologicznego odnoszące się bezpośrednio lub po-

średnio do rolnika mają na celu stymulowanie rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Również przeniesienie dotacji do hektara upraw ekologicznych do płatności rolno-środowi-

skowych spowoduje 2-3 krotne podniesienie stawki jednostkowej, będzie dużą zachętą dla rolni-

ków, którzy podejmą produkcję żywności ekologicznej w swoich gospodarstwach.

Wielu rolników, wiedząc o dobrych warunkach finansowych w 2004r. dla rolnictwa ekologicz-

nego zgłasza się do jednostek certyfikujących. Według wstępnych prognoz ilość kontrolowanych

gospodarstw ekologicznych w 2004r. może się podwoić, co jest dobrą prognozą na przyszłość dla

ilościowego rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce.

Kontakt:

Wydział Rolnictwa Ekologicznego

Departament Hodowli i Ochrony Roślin

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Ul. Wspólna 30

00-930 Warszawa

tel. (022) 623 24 66

fax (022) 628 87 84

www.minrol.gov.pl

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Doradztwo w rolnictwie ekologicznym

Dr Henryk Skórnicki

Dyrektor Regionalnego Centrum Doradztwa Rozwoju

Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Radomiu

W ostatnich latach rolnictwo i gospodarka żywnościowa w Polsce ulega istotnym przemianom,

które są niezbędne w celu polepszenia jakości żywności, podniesienia opłacalności produkcji rol-

niczej i dostosowania jej do standardów Unii Europejskiej. Osiągnięcie tych strategicznych celów

ma podstawowe znaczenie w sytuacji, gdy produkt polski nie tylko będzie musiał konkurować na

rynkach zagranicznych, ale także z produktem zagranicznym na rynku polskim. Poszukując dróg

rozwoju polskiego rolnictwa, trzeba wskazać, że bardzo interesującym systemem, dającym w przy-

szłości duże możliwości rynkowe produkcji rolniczej jest rolnictwo ekologiczne.

Powszechnie uważa się, że trwały rozwój rolnictwa może zapewnić ekologiczny system go-

spodarowania. Według wyników badań nad rolnictwem ekologicznym w Europie, przyjmuje się,

że rolnictwo takie może objąć w ciągu najbliższych 10 – 20 lat od 0,5 do 5% gospodarstw rolnych

w różnych krajach. Rolnictwo ekologiczne odgrywa i odgrywać będzie rolę wyznacznika dążeń

całego rolnictwa do produkcji żywności odpowiadającej naturalnym wymogom człowieka, rodzi-

ny i społeczeństwa.

Rolnictwo ekologiczne jest systemem produkcji wymagającym od rolników odmiennych

kwalifikacji i sposobów działania niż ma to miejsce w przypadku rolnictwa konwencjonalnego.

Kształtowanie świadomości ekologicznej

Dokonujący się w ostatnich latach rozwój rolnictwa ekologicznego, wywołał zainteresowa-

nie wielu instytucji i organizacji. Można mówić o szerokim udziale w tworzeniu, propagowaniu

i wspieraniu tego systemu produkcji rolniczej i ogrodniczej. Wszystkie wyższe uczelnie rolnicze

w Polsce oraz większość instytutów naukowo-badawczych jest zainteresowanych tą problematy-

ką. Ponadto obserwuje się powstawanie i rozwój dużej liczby stowarzyszeń, organizacji, fundacji,

towarzystw, klubów, propagujących zasady rolnictwa ekologicznego i uczestniczących w jego roz-

woju. Część z nich nie ma bezpośrednich powiązań z „warsztatem rolnym”, a tylko propaguje idee

żywienia produktami wysokiej jakości, ochrony środowiska naturalnego, ekoturustyki itp.

Osobną grupę stanowią instytucje i organizacje, które w dziele tworzenia i popierania gospo-

darstw ekologicznych zajmują ważną rolę. Na ich czele znajdują się Regionalne Centra Doradztwa

oraz Ośrodki Doradztwa Rolniczego.

Rolnicy decydujący się na gospodarowanie ekologiczne muszą posiadać odpowiednią wiedzę

nie tylko z zakresu metod gospodarowania, ale również marketingu produktów ekologicznych.

Wprowadzanie systemu rolnictwa ekologicznego wymaga większej świadomości i wiedzy rolni-

ków z zakresu ochrony środowiska naturalnego i produkcji żywności wysokiej jakości. Rolnictwo

ekologiczne może być wdrażane tylko kompleksowo w całym gospodarstwie obejmującym pro-

dukcję roślinną i zwierzęcą.

Organizacja doradztwa rolniczego i stan kadry doradczej

Historia doradztwa rolniczego w Polsce sięga pierwszej połowy ubiegłego stulecia. Jego obec-

na organizacja ukształtowała się w okresie powojennym. Podlega ona przemianom właściwym dla

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

rozwijającej się gospodarki rynkowej w rolnictwie. Obok doradztwa państwowego powstają no-

we lub odbudowują się inne formy organizacyjne doradztwa rolniczego podporządkowane róż-

nym organizacjom rolników. W Polsce funkcjonuje doradztwo rolnicze podporządkowane róż-

nym instytucjom i organizacjom:

•

doradztwo państwowe,

•

doradztwo samorządowe – świadczone przez izby rolnicze,

•

doradztwo prywatne w tym:

−

doradztwo przedsiębiorstw, firm działających w otoczeniu rolnictwa (służby doradcze

organizacji handlowych, służby doradcze przedsiębiorstw przetwórczych);

−

doradztwo przy związkach zawodowych i branżowych związkach /zrzeszeniach/ pro-

ducentów;

−

prywatne firmy doradcze (konsultingowe).

Oprócz wymienionych wyżej instytucji i organizacji różne formy edukacji pozaszkolnej oraz

działalność informacyjną dla rolników i mieszkańców wsi świadczą instytuty naukowo-badawcze

resortu rolnictwa, uczelnie wyższe (zwłaszcza akademie rolnicze), szkoły rolnicze, fundacje, sto-

warzyszenia, agencje rozwoju regionalnego.

Dominującą rolę odgrywa państwowe doradztwo rolnicze dostępne dla wszystkich rolników,

świadczone przez Regionalne Centra Doradztwa i Ośrodki Doradztwa Rolniczego.

INSTYTUCJE PAŃSTWOWEGO DORADZTWA ROLNICZEGO

Obecna struktura doradztwa rolniczego

Aktualnie istniejący system doradztwa rolniczego w Polsce, powstawał w odmiennych warun-

kach zewnętrznych i odpowiadał na inne niż dzisiejsze potrzeby rolnictwa. Zapoczątkowany już

w 1990 roku proces uspołecznienia doradztwa rolniczego, polegający na budowaniu szerokiego

konsensusu w procesie definiowania programowych kierunków pracy i zadań doradczych, odby-

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

wał się z udziałem bezpośrednich odbiorców tych usług tj. rolników, a także z udziałem przedsta-

wicieli organizacji i instytucji pracujących na rzecz rolnictwa oraz przedstawicieli nauki i oświa-

ty rolniczej.

Po wprowadzeniu nowego podziału administracyjnego w 1999 roku, zmiany organizacyjne

nastąpiły również w doradztwie rolniczym. Z dotychczas funkcjonujących 49 Ośrodków Doradz-

twa Rolniczego wyodrębniono 7 Regionalnych Centrów Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obsza-

rów Wiejskich i włączono w struktury Krajowego Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Ob-

szarów Wiejskich, a pozostałe zreorganizowano w wojewódzkie lub samodzielne ośrodki, jest ich

obecnie 20 (mapa). W ślad za zmianami administracyjnymi nastąpiły zmiany w zatrudnieniu kadr

doradczych.

Stan państwowej kadry doradczej wg danych z września 2003 roku - ilość pracowników

Ośrodki Doradztwa Rolniczego, Wojewódzkie Ośrodki Doradztwa Rolniczego i Regionalne Cen-

tra Doradztwa Rolniczego)

Lp.

Stanowisko, funkcja

WODR

RCDRRiOW

Ogółem

1. kadra kierownicza

211

111

322

2. specjaliści zakładowi

w tym ds. ekologii

887

161

1 048

3. doradcy terenowi

w tym ds. ekologii

2 607

385

2 992

4. Pozostali

778

175

953

Ogółem

w tym ds. ekologii

4 483

138

832

5 315

156

Ogółem w 29 WODR-ach i ODR-ach oraz RCDRRiOW zatrudnionych było 5315 osób, w tym: ka-

dra kierownicza 322, specjaliści zakładowi 1 148, doradcy terenowi 2 992osób, pozostali 953 osób.

Doradztwo dla rolnictwa ekologicznego

Organizacja doradztwa na rzecz rolnictwa ekologicznego w jednostkach doradztwa rolnicze-

go w Polsce jest dosyć zróżnicowana. W ośrodkach doradztwa rolniczego powstały działy bądź

sekcje zajmujące się doradztwem ekologicznym:

•

Dział ekologii i Ochrony Środowiska w dwóch ośrodkach (Modliszewice i Końskowola)

•

Sekcja ochrony środowiska i ekologii w dwóch Ośrodkach (Boguchwała, Szepietowo)

•

Samodzielne stanowisko ds. ekologii w dwóch ośrodkach (Minikowo , Olsztyn)

•

Specjaliści ds. ekologii pracujący w działach nie związanych bezpośrednio z ekologią w dwu-

nastu ośrodkach doradztwa (Świdnica, Zarzeczewo, Lubniewice, Bratoszewice, Karniowice,

Warszawa, Łosiów, Gdańsk, Bielsko-Biała, Mikołów, Poznań, Koszalin) oraz siedmiu regio-

nalnych centrach.

Liczba specjalistów ds. ekologii pracujących w strukturach WODR i RCDRRiOW wynosiła

ogółem 156 osób z czego w WODR 138, a w RCD 18 osób.

Pracownicy obydwu struktur podzieleni są na pracowników zakładowych oraz pracujących

w terenie: WODR mają 66 pracowników zakładowych zajmujących się ekologią i 72 pracowni-

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

ków terenowych. W RCD 10 pracowników zakładowych i 8 pracowników terenowych zajmuje

się ekologią. Aktualnie średnio jeden doradca współpracuje z 15 gospodarstwami ekologicznymi,

chociaż sytuacja w poszczególnych województwach jest dość mocno zróżnicowana co przedsta-

wia załączona mapka.

Liczba specjalistów a liczba gospodarstw ekologicznych

Doradztwo dla gospodarstw ekologicznych powinno obejmować głównie te zagadnienia, które

bezpośrednio dotyczą organizacji i prowadzenia gospodarstwa ekologicznego w świetle uwarun-

kowań prawnych, technologii produkcji oraz marketingu produktów ekologicznych.

W najbliższych latach działalność doradcza powinna koncentrować na:

Pomocy rolnikom w przestawianiu gospodarstw na produkcję ekologiczną

•

przygotowanie zawodowe rolników - organizacja szkoleń kursowych i seminariów,

•

przygotowanie planu przestawiania gospodarstwa i bezpośrednia pomoc doradcza

w okresie przestawiania,

•

przygotowanie wniosków rejestracyjnych i o finansowe wsparcie w ramach programów

rolno-środowiskowych, płatności obszarowych oraz funduszy strukturalnych,

•

wdrażanie standardów jakościowych,

•

zarządzanie gospodarstwem i marketingu produktów,

•

tworzenie grup producenckich.

2. Pomocy rolnikom w prowadzeniu gospodarstw ekologicznych:

•

przygotowanie wniosków rejestracyjnych i o finansowe wsparcie w ramach programów

rolno-środowiskowych, płatności obszarowych oraz funduszy strukturalnych;

•

zarządzanie gospodarstwem i marketingu produktów;

•

doradztwo technologiczne;

•

tworzenie grup producenckich;

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

•

doskonalenie zawodowe – seminaria, szkolenia praktyczne, wyjazdy studyjne;

•

wdrażanie standardów jakościowych.

3. Pomocy dla przetwórstwa.

4. Propagowaniu i promowaniu ekologicznego systemu produkcji i żywności ekologicznej.

Dotychczasowe działania wspierające przygotowanie kadr doradczych

Utworzenie w 2003 roku w ramach projektu PHARE „Rolnictwo Ekologiczne” Krajowego

Centrum Rolnictwa Ekologicznego w Radomiu daje szansę skoncentrowania wysiłków w zakre-

sie koordynacji działalności doradczej i doskonalenia doradców w kraju. Przy Centrum działa

Ekologiczne Pole Doświadczalno Wdrożeniowe, na którym sprawdzane są technologie produkcji

ekologicznej przydatność poszczególnych gatunków i odmian roślin uprawnych oraz urządzenia

techniczne przydatne w tejże produkcji.

W ramach realizacji projektu (komponent 6) opracowywany jest model doradztwa dla gospo-

darstw ekologicznych.

Przekazano niezbędną wiedzę techniczną i administracyjną pracownikom doradztwa rolni-

czego - na czterech seminariach, które odbyły się w Radomiu i Przysieku. Przeszkolono 172 pra-

cowników doradztwa z zakresu prawnych podstaw funkcjonowania gospodarstw ekologicznych

o różnych profilach.

W trakcie 16 wojewódzkich seminariów zapoznano liderów społeczności wiejskiej, rolni-

ków, pracowników samorządów i administracji oraz nauczycieli szkół rolniczych z szansami roz-

woju rolnictwa ekologicznego oraz obowiązującymi normami. W tych seminariach uczestniczy-

ło 1 419 osób.

Przy współpracy naukowych instytutów branżowych opracowano pierwsze w Polsce, oparte

o wyniki badań naukowych zasady rolnictwa ekologicznego.

Dotychczasowe wiadomości o rolnictwie ekologicznym były czerpane ze źródeł zagranicz-

nych i praktyki rolniczej (metodami prób i błędów), przy czym nie wszystkie zalecenia uznawać

należy za rzetelne.

Przygotowano i wydano podręczniki dla doradców wraz z materiałami dydaktycznymi do

prezentacji audiowizualnej oraz broszury dla rolników. Dla doradców przygotowano podręczni-

ki uprawy, chowu i hodowli we wszystkich dziedzinach produkcji rolnej – od zbóż przez ziemnia-

ki, gospodarkę na użytkach zielonych, warzywnictwo, sadownictwo, nawożenie i ochrona roślin

w systemie ekologicznym, hodowla i chów bydła, trzody, owiec, drobnego inwentarza - łącznie 14

podręczników w nakładzie 5 tys. egzemplarzy.

Dla rolników opracowane zostały i wydawane są sukcesywnie krótkie instrukcje produkcji

ekologicznej – w sumie 22 pozycje. Po zakończeniu cyklu wydawniczego zarówno doradcy jak

i rolnicy będą mieli pełne kompendium wiedzy o rolnictwie ekologicznym. Włączenie instytu-

tów naukowych stworzyło okazję do przeglądu stanu (inwentaryzację) prac badawczych w zakre-

sie rolnictwa ekologicznego w Polsce oraz nawiązania bliższej współpracy z jednostkami doradz-

twa rolniczego.

Już po zakończeniu prac nad materiałami ukazał się roboczy dokument Komisji Europejskiej

„European Action Plan for Organic Food and Farming”, gdzie w dwudziestu jeden działaniach przed-

stawiono projekt wspierania produkcji ekologicznej - w tym rozwój badań naukowych i oparcie

metod produkcji na podstawach naukowych, wzmocnienie służb doradczych, udoskonalenie me-

tod analizy żywności, wprowadzenie rolnictwa ekologicznego do stref wrażliwych przyrodniczo.

Potwierdza to trafność co do podjętych działań.

W roku 2004 w ramach działalności Centrum Rolnictwa Ekologicznego zaplanowano zada-

nia, które stanowią uzupełnienie zgodnie z propozycjami środowiska doradczego zakresu działań

zrealizowanych w ramach projektu PHARE „Rolnictwo Ekologiczne”.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Zadania te dotyczą:
−

doskonalenia kadry doradczej w formie seminaryjnej i warsztatowej oraz szkoleń prak-

tycznych na obiektach demonstracyjnych;

−

doskonalenia rolników w formie szkoleń kursowych;

−

przygotowania i wydania materiałów szkoleniowych dla rolników i doradców;

−

organizacji szkoleń wyjazdowych dla rolników, przetwórców i doradców;

−

udział w imprezach promujących rolnictwo ekologiczne (Ekofestyn, Polagra);

−

prowadzenia gospodarstwa ekologicznego.

Odbyło się krajowe seminarium nt. „Produkcji zbóż metodami ekologicznymi”. Zaplanowa-

ne są jeszcze dwa krajowe seminaria dotyczące produkcji zwierzęcej i ogrodniczej. Przewidziane

są dwa wyjazdy studialne do sąsiednich krajów mające zapoznać polskich doradców i rolników

z rozwojem produkcji ekologicznej w innych krajach. Przygotowany i wdrożony zostanie system

kształcenia na odległość. Przeprowadzone zostaną także kursy rolnictwa ekologicznego dla około

600 rolników. Odbędzie się szkolenie przetwórców produktów ekologicznych oraz pokazy pracy

maszyn w gospodarstwach ekologicznych. W ramach promocji rolnictwa i produktów ekologicz-

nych przewidziano Konferencję na targach Polagra 2004, udział w Ekofestynie, targach i dożyn-

kach ekologicznych.

Na podstawie opracowanych w ramach projektu PHARE materiałów jesienią 2004 roku wy-

danych będzie 29 tytułów instrukcji uprawy i hodowli ekologicznej, w łącznym nakładzie 115 ty-

sięcy egzemplarzy.

Według danych Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

w roku 2003 ogólna powierzchnia upraw ekologicznych w Polsce wynosiła 61 276 ha. (2286 gospo-

darstw) natomiast w Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich zakłada się, że w 2006 roku powierzchnia

tych upraw wzrośnie do ok. 200 tys. ha. Potwierdza to potrzebę rozwoju usług doradczych w tym

zakresie oraz stworzenie sprawnego systemu przekazywania wiedzy.

Przygotowana merytorycznie i organizacyjnie kadra doradcza stanowiła będzie podstawowe

wsparcie dla rozwoju produkcji ekologicznej w Polsce.

Opracowano na podstawie danych z KCDRRiOW oraz materiałów własnych

Kontakt:

Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Radomiu

ul. Chorzowska 16/18

26-600 Radom

tel. (048) 365 69 00

fax (048) 365 49 70

e-mail: radom@cdr.gov.pl

www.cdr.gov.pl/radom

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Warunki prowadzenia gospodarstwa ekologicznego
z perspektywy producenta

Mieczysław Babalski

Zastępca Prezesa

Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi

EKOLAND

Gospodarstwo ekologiczne Państwa Babalskich:

www.biobabalscy.republika.pl

Gospodarstwo od 1986r prowadzone metodami ekologicznymi o pow. 8,5 ha

Nr atestu EKOLANDU 90001 Certyfikat AGROBIOTESTU A 90001

Produkcja: stare gatunki zbóż, jak pszenica orkisz, pszenica płaskurka, warzywa: marchew, pie-

truszka, buraczki, fasola, owoce: truskawki, śliwki, szkółka zachowawcza oraz reprodukcja starych

odmian jabłoni.

Zwierzęta: 5 szt. bydła w tym 2 krowy

Przetwórstwo zbóż ekologicznych od 1991r

Nr atestu EKOLANDU P 194 Certyfikat AGROBIOTESTU A 194

Obecnie produkujemy:

•

mąki razowe: pszenne, żytnie, orkiszowe, jęczmienne, owsiane, gryczane, grochowe,

•

makarony razowe: pszenne, żytnie, orkiszowe i z ziołami,

•

płatki zbożowe: pszenne, żytnie, jęczmienne, owsiane, orkiszowe,

•

otręby: pszenne, żytnie, owsiane, orkiszowe,

•

kasze: jęczmienne, orkiszowe,

•

ziarna zbóż, poduszki i materace z plew gryki i orkiszu.

OGÓLNE ZASADY ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO

System gospodarowania o możliwie zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej w obrę-

bie gospodarstwa, bazujący na środkach naturalnych, nieprzetworzonych technologicznie; akty-

wizując przyrodnicze mechanizmy produkcyjne w gospodarstwie zapewnia trwałą żyzność gle-

by i zdrowotność zwierząt oraz wysoką jakość biologiczną produktów rolniczych. Zrównoważony

system pod względem ekologicznym – nie obciąża środowiska w stopniu większym niż naturalne

ekosystemy, ekonomicznym – jest w dużym stopniu niezależny od nakładów zewnętrznych, spo-

łecznym – umożliwia zachowanie oraz rozwój wsi i rolnictwa jako wartości społecznych i kultu-

rowych.

ZASADY

Podstawowa zasada rolnictwa ekologicznego to odrzucenie, środków chemii rolnej, weteryna-

ryjnej i spożywczej. Dzięki temu osiąga się:

•

ochrona środowiska produkcji rolniczej: gleby, wody, krajobrazu (dążenie do biologicznej

samoregulacji w obrębie gospodarowania, rozumianego jako system ekologiczny);

•

wysoka jakość biologiczna płodów rolnych („pierwotna”), nawiązująca do właściwości

produktów powstających naturalnie w przyrodzie, bez ingerencji człowieka;

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

•

poprawa żyzności gleby – uważana za podstawę zdolności produkcyjnych;

•

dążenie do zamknięcia obiegu materii – poprzez zrównoważenie produkcji i zwierzęcej

w gospodarstwie(samowystarczalność paszowo - nawozowa);

•

różnorodność biologiczna (gatunkowa) – sprzyjająca przywracaniu równowagi w śro-

dowisku produkcji.

CELE

•

Wytwarzanie w dostatecznej ilości żywności o wysokich walorach odżywczych;

•

Gospodarowanie zasobami naturalnymi z poszanowaniem mechanizmów biologicznych,

które regulują funkcjonowanie systemów przyrodniczych;

•

Podtrzymywanie i wzmacnianie cykli biologicznych w gospodarstwie; dotyczy to zarówno

mikroorganizmów, flory i fauny glebowej, jak i roślin, i zwierząt gospodarskich;

•

Utrzymanie oraz dążenie do podwyższania żyzności gleby;

•

Maksymalne wykorzystanie odnawialnych zasobów w oparciu o regionalną organizację

produkcji rolniczej;

•

Zapewnienie zwierzętom gospodarskim warunków zgodnych z potrzebami bytowymi po-

szczególnych gatunków;

•

Unikanie jakichkolwiek form zanieczyszczenia środowiska w następstwie działalności rol-

niczej;

•

Utrzymanie biologicznej różnorodności (bogactwa genetycznego) w gospodarstwie i jego

otoczeniu, włączając ochronę dziko bytujących roślin i zwierząt;

•

Zapewnienie eko-producentom wysokiej jakości życia, odpowiednich dochodów i satys-

fakcji zawodowej oraz bezpiecznych warunków pracy i życia;

•

Zwrócenie uwagi na pozaprodukcyjne aspekty gospodarowania rolniczego: ekologiczne

i społeczne.

GOSPODARSTWO EKOLOGICZNE

W gospodarstwie ekologicznym zaleca się jednoczesne prowadzenie produkcji roślinnej

i zwierzęcej.

Obsada zwierząt powinna wynosić 0,5-1,5 SD na 1 ha przeliczeniowy. Kryterium to nie doty-

czy gospodarstw ogrodniczych - wyjątkowo - rolniczych, pod warunkiem przeznaczenia odpo-

wiedniej powierzchni na uprawę roślin w celach nawozowych.

Podstawowe nawozy i pasze powinny być wytwarzane w gospodarstwie.

Gospodarstwo ekologiczne powinno odznaczać się ładem organizacyjnym i porządkiem

w obejściu.

ŚRODOWISKO I LOKALIZACJA GOSPODARSTWA

Gospodarstwo powinno być położone w takiej odległości od emitorów pyłów, od zwałowisk

odpadów metalonośnych i od dużych ferm zwierzęcych produkujących gnojowicę, aby można by-

ło wykluczyć możliwości stałego wpływu zanieczyszczeń.

Odległość gospodarstwa od drogi o dużym natężeniu ruchu (ponad 500 pojazdów na godzi-

nę) powinna wynosić co najmniej 100 m; obiekty gospodarstwa zaleca się odgrodzić od strony

drogi gęstym żywopłotem.

Gospodarstwo powinno być położone w takiej odległości od cieków z wodą pozaklasową wy-

lewającą wiosną, aby wykluczyć jej wpływ.

Jakość wody gruntowej, studziennej i z wodociągu, tak pod względem składu chemicznego jak

i wskaźników mikrobiologicznych, powinna odpowiadać normom krajowym.

Gospodarstwo nie może być położone w strefie ochronnej zakładu przemysłowego (z uwagi

na niebezpieczeństwo skażeń).

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

NAWOZY I NAWOŻENIE

Celem nawożenia jest: dostarczenie substratu organizmom glebowym oraz stworzenie opty-

malnych warunków rozwoju roślin.

Podstawowymi nawozami w gospodarstwie ekologicznym są: obornik, kompost, gnojówka

i woda gnojowa (te ostatnie stosowane tylko w okresie od kwietnia do końca sierpnia) oraz nawo-

zy zielone. W rejonach górskich dopuszcza się stosowanie gnojowicy, pod kontrolą doradcy.

Nawozy uzupełniające

Nawozy uzupełniające stanowią:
•

nawozy mineralne: mielone skały takie jak: bazalt, bentonit, gips, kizeryt, dolomit, wap-

no magnezowe, węglanowe, kreda nawozowa (pojeziorna, łąkowa, margiel); boraks; na-

wozy potasowe: kainit, kalimagnezja, siarczan potasu; skały fosforytowe (mączki); popiół

drzewny;

•

nawozy organiczne: mączka z kości, krwi, rogów, pierza, skorupy jaj, mączka rybna, odpa-

dy z własnego gospodarstwa; makuchy, kora drzewna i trociny;

•

muł i osady naturalnych zbiorników wodnych; torf w ilości do 20% w podłożach do pro-

dukcji rozsad.

Nawozy niedozwolone

•

syntetyczne nawozy azotowe, guano, nawozy przemysłowe (w tym chelatowe, mikro-

elementowe i dolistne), nawozy o spowolnionym działaniu itp.;

•

gnojowica, komposty z odpadów komunalnych, osady ściekowe spoza gospodarstwa,

nieprzekompostowane fekalia, komposty z udziałem fekaliów w uprawie warzyw, od-

chody z ferm zwierząt futerkowych, nawóz popieczarkowy (podłoże) z konwencjonal-

nych pieczarkarni;

•

produkowane przemysłowo nawozy organiczne (w tym tzw. biohumus), nawozy orga-

niczno- mineralne (w tym na bazie węgla brunatnego), popioły węgla z elektrociepłow-

ni, kotłowni i zakładów przemysłowych.

UPRAWA ROLI

Uprawa roli powinna być wykonywana z myślą o stałym podwyższaniu żyzności gleby.

Ogólne zasady uprawy to:
•

płytkie odwracanie, głębokie spulchnianie;

•

ograniczenie liczby przejazdów (agregatowanie narzędzi);

•

maksymalne skrócenie czasu, w którym gleba pozostaje bez okrywy roślinnej.

PŁODOZMIAN

Płodozmian w gospodarstwie ekologicznym ma do spełnienia następujące funkcje:
•

utrzymanie optymalnej zawartości próchnicy oraz żyzności gleby;

•

zapobieganie nadmiernemu rozwojowi chorób i szkodników;

•

niedopuszczenie do niekontrolowanego rozwoju chwastów;

•

rotacja powinna być minimum czteroletnia;

•

powinien uwzględniać rośliny z rodziny motylkowatych minimum 25%;

•

musi obejmować międzyplony.

OGRANICZANIE ZACHWASZCZENIA

Działania zapobiegawcze:
•

właściwy płodozmian (dobór i następstwo roślin uprawnych);

•

kompostowanie materiałów organicznych;

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

•

odpowiedni dobór odmian roślin uprawnych;

•

uprawa międzyplonów (ozimych, ścierniskowych) i śródplonów (wsiewek);

•

czyszczenie materiału siewnego;

•

przedsiewna uprawa roli;

•

ściółkowanie i mulczowanie.

Bezpośrednie zwalczanie: metody mechaniczne, metody termiczne.

Zabiegi niedozwolone: stosowanie herbicydów (także na miedzach, brzegach pól, w ro-

wach, przy drogach i pasach zadrzewień śródpolnych).

DOBÓR ODMIAN ROŚLIN UPRAWNYCH

W rolnictwie ekologicznym są preferowane odmiany genetycznie ustalone, o tzw. szerokiej od-

porności na choroby i szkodniki, jak również konkurencyjne wobec chwastów formy lokalne, któ-

re ukształtowały się w ciągu wielu lat uprawy w danym regionie.

MATERIAŁ SIEWNY I SADZENIOWY

Ideą rolnictwa ekologicznego jest, by materiał siewny był reprodukowany regionalnie, w go-

spodarstwach ekologicznych.

Niedozwolona jest uprawa roślin genetycznie modyfikowanych.

Syntetyczne zaprawy nasienne są zakazane.

Dozwolone jest zaprawianie nasion wapnem hydratyzowanym w ilości 2 kg\100kg.

Można przedsiewnie traktować nasiona preparatami biodynamicznymi i dojrzałym kompo-

stem, dopuszczone są zabiegi fizyczne przyspieszające kiełkowanie, jak moczenie nasion, skaryfi-

kowanie, a także - w celach fitosanitarnych - moczenie w roztworze nadmanganianu potasu.

REGULATORY WZROSTU I ROZWOJU

•

Dozwolone są naturalne substancje, jak: preparaty biodynamiczne, wyciągi kompostowe,

ekstrakty roślinne, itp.;

•

Niedozwolone jest stosowanie substancji syntetycznych o charakterze hormonów roślin-

nych, jak: antywylegacze, substancje stymulujące rozkrzewianie, stymulujące zapłodnienie

i inicjujące partenokarpiczne zawiązywanie owoców, przyśpieszające lub opóźniające doj-

rzewanie, hamujące kiełkowanie bulw i cebul, pobudzające ukorzenianie sadzonek i in.

OCHRONA ROŚLIN

Podstawą ochrony są działania zapobiegające nadmiernemu rozwojowi chorób i szkodników.

Składają się na nie: właściwe kształtowanie krajobrazu, wprowadzenie prawidłowego płodo-

zmianu, podwyższanie aktywności biologicznej gleby, wzmacnianie kondycji roślin uprawnych.

OGRANICZANIE POPULACJI SZKODNIKÓW

Dopuszcza się stosowanie następujących środków:
•

preparatów wirusowych, bakteryjnych (np. na bazie Bacillus thuringiensis) i grzybowych;

•

substancji feromonowych pod warunkiem, że nie są nimi traktowane bezpośrednio rośli-

ny uprawne;

•

sterylizacja samców szkodliwych owadów;

•

emulsji na bazie oleju parafinowego oraz na bazie tłuszczów roślinnych i zwierzęcych;

•

preparatów roślinnych, np. z pokrzywy, skrzypu, z bylicy, wrotyczu pospolitego, z miodli

indyjskiej, z gorzkli, złocienia dalmatyńskiego, z derysa trującego;

•

szarego mydła;

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

•

ziemi okrzemkowej;

•

sproszkowanych skał;

•

mleka.

OGRANICZANIE CHORÓB ROŚLIN

Dozwolone jest stosowanie preparatów pochodzenia roślinnego, np. skrzypu, cebuli, czosnku,

chrzanu i innych.

Preparaty miedziowe (na bazie CuSO

, w stężeniu do 0,05%) mogą być stosowane wyjątkowo,

ze względu na niebezpieczeństwo gromadzenia się miedzi w glebie.

Preparaty siarkowe mogą być stosowane z zachowaniem zasad bezpieczeństwa, tak by nie

szkodzić owadom pożytecznym.

Dozwolone są następujące środki roślinne i mineralne do pielęgnacji oraz wzmacniania roślin,

a także zwiększające przyczepność: wyciągi, wywary, napary, „gnojówki” ziołowe, wyciągi i mączki

glonów, mączki skalne, np. bentonit, bazalt, szkło wodne (krzemian sodu), nadmanganian potasu

(w stężeniu do 2%) do zaprawiania nasion; preparaty krzemionkowe, propolis, szare mydło.

CHÓW I HODOWLA ZWIERZĄT

Obecność zwierząt w gospodarstwie ekologicznym sprzyja urozmaiceniu upraw polowych, ze

względu na konieczność pozyskania odpowiednich pasz. Chów zwierząt usprawnia zamknięcie

obiegu materii organicznej w ramach gospodarstwa (produkcja obornika). Zwierzęta mogą wyko-

rzystywać takie tereny gospodarstwa, które nie nadają się pod uprawę roślin towarowych.

Obsada zwierząt powinna zawierać się w przedziale 0,5-1,5 SD na 1 ha przeliczeniowy.

GATUNKI I RASY ZWIERZĄT

Dobór gatunków i ras zwierząt gospodarskich jest uzależniony od warunków lokalnych. Róż-

norodność zwierząt zapewnia również różnorodność produkcji roślinnej. Zwierzęta gospodarskie

są z natury zwierzętami stadnymi i należy zapewnić im odpowiednie warunki zoohigieniczne oraz

możliwość korzystania z wybiegów. Oznacza to m.in. dostosowanie wielkości stada do wymagań

gatunku (rasy) zwierząt, jak i możliwości produkcyjnych gospodarstwa.

Wskazany jest dobór takich zwierząt, które zapewniają zadowalający poziom produkcji i cha-

rakteryzują się dobrą zdrowotnością, długowiecznością, łagodnością, dobrym wykorzystaniem

pasz gospodarskich. Sztuczne krycie jest dopuszczalne.

Zwierzęta wyhodowane na drodze inżynierii genetycznej nie są dopuszczone do utrzymywa-

nia w gospodarstwach ekologicznych. Ograniczenie to dotyczy także zabiegów transplantacji za-

rodków.

POCHODZENIE ZWIERZĄT

Zaleca się, aby zwierzęta utrzymywane w gospodarstwach ekologicznych pochodziły z dane-

go gospodarstwa lub innych gospodarstw ekologicznych.

Kontakt:

Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi EKOLAND

Przysiek k. Torunia

87-134 ZŁAWIEŚ WIELKA

www.ekoland.org.pl

www.biobabalscy.republika.pl

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Stan i tendencje rozwojowe rolnictwa ekologicznego w Polsce
i innych państwach członkowskich Unii Europejskiej

Monika Rzepecka

Naczelnik Wydziału

Nadzoru Rynkowego, Rolnictwa Ekologicznego i Ewidencji

Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

Dane przedstawiające stan obecny rolnictwa ekologicznego w Polsce, w dawnych piętnastu

państwach członkowskich i pozostałych dziewięciu nowych państwach członkowskich UE oraz

jego zmiany na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat, wskazują na wyraźną tendencję wzrostową.

W poszczególnych państwach członkowskich różna jest dynamika rozwoju rolnictwa ekologicz-

nego, jego uwarunkowania oraz struktura powierzchni upraw i rodzaj prowadzonej działalności

metodami ekologicznymi.

I. STAN ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO W POLSCE

Dane przedstawiające stan rolnictwa ekologicznego w Polsce zawarte w niniejszej informacji

zestawione zostały na podstawie wyników kontroli przekazanych przez upoważnione przez Mini-

stra Rolnictwa i Rozwoju Wsi jednostki certyfikujące rolnictwo ekologiczne.

� � �

� �

� � �

� � � �

� � �

� � � �

� � �

�

� � �

� � � �

��

� � � �

� � � � � �

� � � � � � � � � � � � � �

� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

Wykres 1. Liczba gospodarstw ekologicznych latach 1999 -2003

Wykres 1. przedstawia zmiany w ilości gospodarstw ekologicznych w latach 1999 - 2003 r.

z wyszczególnieniem gospodarstw posiadających certyfikaty i będących w trakcie przestawiania

(pierwszy i drugi rok przestawiania).

Można zaobserwować w Polsce stały, regularny wzrost liczby gospodarstw ekologicznych.

W 2003 r. było ich 2 286, co stanowi wzrost w stosunku do 2002 r. (1 977) o 11,4%. Różnica mię-

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

dzy 2000 r. i 2001 r. (1 778) stanowi zwiększenie ilości gospodarstw ekologicznych o 11, 1%, mię-

dzy 2001 r. i 1999 r. (949) o 18,7%.

Na podstawie wykresu można zaobserwować również, że do 2002 r. przy wzroście ogólnej licz-

by gospodarstw ekologicznych proporcjonalnie więcej było gospodarstw w trakcie przestawiania,

czyli rosła ilość nowych gospodarstw rozpoczynających produkcję metodami ekologicznymi. Rok

2003 jest pierwszym, w którym w ogólnej ilości gospodarstw ekologicznych więcej jest gospo-

darstw posiadających certyfikat.

Spośród zarejestrowanych w systemie w 2003 r. 2 286 gospodarstw certyfikat zgodności uzy-

skało 1 287 gospodarstw (o 46% więcej niż w 2002 r.). W drugim roku przestawiania na produk-

cję metodami ekologicznymi znajdowało się 496 gospodarstw, natomiast w pierwszym roku prze-

stawiania 503 gospodarstw.

Tabela 1. Liczba gospodarstw ekologicznych w poszczególnych województwach w latach

2001 -2003

2003

2002

2001

WOJEWÓDZTWO

ogółem

z certyfikatem

ogółem

z certyfikatem

ogółem

z certyfikatem

Małopolskie

407

144

266

173

Świętokrzyskie

382

261

389

180

462

157

Podkarpackie

288

129

236

189

Lubelskie

263

205

253

162

288

165

Mazowieckie

249

165

232

123

231

106

Warmińsko-Mazurskie

126

Podlaskie

122

103

Dolnośląskie

110

Zachodnio-Pomorskie

Kujawsko-Pomorskie

Pomorskie

Wielkopolskie

Łódzkie

Śląskie

Lubuskie

Opolskie

RAZEM

2 286

1 287

1 977

882

1 778

669

Zgodnie z danymi zawartymi w Tabeli 1.najwięcej gospodarstw ekologicznych w 2003 r. by-

ło w województwie Małopolskim - 407, z czego 35,3% (144) stanowiły gospodarstwa z certyfika-

tem. Duży udziałał gospodartw w tarkcie przestawiania (w pierwszym roku- 103, w drugim roku

- 160) świadczy o zwiększeniu ilości rolników rozpoczynajacych produkcję metodami ekologiczny-

mi w tym województwie. Odwrotna zależność ma miejsce w przypadku województwa Świętokrzy-

skiego, w którym w 2001 r. było najwięcej gospodarstw ekologicznych (462). W 2003 r. było ich 382

z czego 68,3% (261) stanowią gospdarstwa z certyfikatem. Z gospodarstw w trakcie przestawiania

(31, 6%) więcej jest w drugim roku przestawiania - 73, niż w pierwszym roku - 48. Tendencja taka

świadczy o mniejszej ilości rolników rozpoczynających działaność w rolnictwie ekologicznym w wo-

jewództwie Świętokrzyskim.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

�

��

��

��

�

��

�

��

�

2 0 0 3

2 0 0 2

2 0 0 1

��

�

��

�

��

�

��

�

��

�

��

Wykres 2. Liczba gospodarstw ekologicznych w poszczególnych województwach w latach

2001 -2003

Na Wykresie 2. widać, że rolnictwo ekologiczne najbardziej popularne jest w województwach:

Małopolskim, Świętokrzyskim, Podkarpackim, Lubelskim i Mazowieckim. Najmniej gospodarstw

ekologicznych jest w województwach: Opolskim, Lubuskim, Śląskim i Łódzkim.

��

�

��

�� 

��

� �� 

�� 

��

� �� 

Wykres 3. Powierzchnia gospodarstw ekologicznych w latach 2001 - 2003

W roku 2003 r. produkcja metodami ekologicznymi prowadzona była na powierzchni 61 236

ha, co stanowi wzrost ogólnej powierzchni w stosunku do 2002 r. (53 515 ha) o 11, 4%. Zwiększe-

nie wielkości powierzchni gospodarstw ekologicznych między 2002 r. a 2001 r. (44 886 ha) wy-

niosło 11, 9%.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

W wykorzystaniu powierzchni dominują użytki zielone. W 2003 r. zajmowały 81, 5%, w 2002 r.

81, 8%, a w 2001 r. 86, 2%.

��

��
��
��
��
��
��

Wykres 4. Struktura gospodarstw ekologicznych wg wielkości powierzchni 2003 r.

W Polsce przeważają gospodarstwa ekologiczne o małej powierzchni: po 27% gospodarstwa

o powierzchni do 5 ha i 5-10 ha. Tylko 3% stanowią gospodarstwa powyżej 100 ha.

Gospodarstwa o najmniejszych powierzchniach najliczniej występuja na terenie województw:

Świętokrzyskiego i Małopolskiego. Największe obszarowo gospodarstwa ekologiczne zlokalizowa-

ne są na terenie województw: Zachodnio-Pomorskiego i Warmińsko-Mazurskiego.

Tabela 2. Liczba i powierzchnia gospodarstw zarejestrowanych oraz liczba przetwórni w po-

szczególnych województwach

WOJEWÓDZTWO

Liczba gospodarstw

Powierzchnia w ha

Liczba

przetwórni

certyfikatem

w okresie

przestawiania

ogółem

w tym

użytki rolne

Dolnośląskie

5 686

4 572

Kujawsko-Pomorskie

1 249

1 165

Lubelskie

205

3 978

3 393

Lubuskie

1 091

1 038

Łódzkie

558

486

Małopolskie

144

263

6 405

5 488

Mazowieckie

165

3 508

2 862

Opolskie

304

250

Podkarpackie

129

159

9 287

7 010

Podlaskie

2 711

2 308

Pomorskie

2 707

2 449

Śląskie

261

217

Świętokrzyskie

261

121

4 186

3 423

Warmińsko-Mazurskie

7 763

6 573

Wielkopolskie

2 053

1 817

Zachodnio-Pomorskie

9 489

6 876

RAZEM

1 287

999

61 236

49 928

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Najwięcej gospodarstw ekolgicznych w 2003 r. znajdowało się odpowiednio na terenie woje-

wództw: Małopolskigo, Świętokrzyskiego i Podkarpackiego. Najmniej gospodarstw ekologicznych

jest w województwach: Opolskim, Lubuskim i Śląskim

Największa powierzchnia objęta uprawami metodami ekologicznymi występowała w 2003 r.

w województwach: Zachodnio-Pomorskim, Warmińsko-Mazurskim i Podkarpackim. W dwóch

pierwszych wymienionych województwach znajdują się również największe obszarowo gospo-

darstwa ekologiczne.

Najmniejsza powierzchnia poświęcona uprawom ekologicznym charakteryzuje wojewódz-

twa: Śląskie, Opolskie i Łódzkie.

W roku 2003 r. działały w Polsce 22 przetwórnie ekologiczne. Najwięcej przetwórni (po 4) zlo-

kalizowanych jest w dwóch województwach: Warmińsko-Mazurskim i Kujawsko- Pomorskim.

�� 

� � ��

�� 

� � �� 

� �� 

� � �� 

� �� 

� � � �

� ��

� � �

� ��

� � ��

� ��

� � �

� ��

� � �

� ��

�

� � � �

� � � � �

� � � �

�

� � ��

��

� � ��

� ��

� � ��

Wykres 5. Powierzchnia poszczególnych rodzajów upraw ekologicznych w latach 1999-2003

Z danych przedstawionych na Wykresie 5 wynika, że największą powierzchnię w poszczególnych

latach zajmują uprawy rolnicze (21 742 ha w 2003 r. ze wzrostem w stosunku do 2002 r. o 10,7%) oraz

łąki i pastwiska (15 683 ha w 2003 r. ze spadkiem w stosunku do 2002 r. o 8, 5%). W latach 2001 - 2003

maleje udział upraw warzywniczych (spadek z 933 ha w 2001 r. do 719 ha w 2003 r.), a rośnie nato-

miast powierzchnia upraw jagodowych (z 640 ha w 2001 r. do 1129 ha w 2003 r.).

Na podstawie zebranych danych za rok 2003 wynika, że największy areał poszczególnych ro-

dzajów upraw o profilu ekologicznych (z certyfikatem i będących w trakcie przestawiania) wystą-

pił w następujących województwach:

•

uprawy rolnicze - Zachodnio-Pomorskie (3 539 ha), Warmińsko-Mazurskie (2 731 ha)

i Świętokrzyskie (2 170 ha),

•

łąki i pastwiska - Podkarpackie (4 997 ha), Małopolskie (2 559 ha) i Warmińsko-Mazur-

skie (2 556 ha),

•

uprawy warzywne - Świętokrzyskie (170 ha),

•

plantacje jagodowe - Lubelskie (321 ha),

•

uprawy sadownicze - Świętokrzyskie i Mazowieckie (po 106 ha).

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

II. III. STAN I TENDENCJE ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO W DAWNYCH

15 PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH UE

Rolnictwo ekologiczne w dawnych 15 państwach członkich UE rozwijało się w ostatnim dzie-

sięcioleciu bardzo dynamicznie. Produkcja metodami ekologicznymi jest wspierana i promowana

przede wszystkim jako sposób gospodarowania przyjazny środowisku naturalnemu, którego stan

po latach intensywnej produkcji rolnej wymaga szczególnej uwagi.

Znaczenie rolnictwa ekolgicznego wzrasta szególnie w świetle reformy wspólnej polityki rol-

nej zaakceptowanej w czerwcu 2003 r. przez Radę Ministrów UE ds. Rolnictwa i Rybołówstwa,

która zakłada stopniowe odejście od bezpośredniego interwencjonizmu rynkowego (I filar wpr)

i kładzie nacisk na II filar wpr, czyli rozwój obszarów wiejskich.

Przy zwiekszającej się ilości i różnorodności instrumentów przewidzianych w ramach rozwo-

ju obszarów wiejskich szczególne znaczenie mają programy środowiskowe majace na celu pro-

wadzenie produkcji przy zastoswaniu zaostrzonych norm ochrony środowiska. Produkty rolnic-

twa ekologicznego są z kolei wymieniane jako jedna z możliwości wspierania żywności wysokiej

i szczególnej jakości.

W 1998 r. w UE było 6 300 gospodarstw ekologicznych, które zajmowały powierzchnię 100 tys.

ha, co stanowiło 0,1 % użytków rolnych. W 2000 r. działaność w rolnictwie ekologicznym w UE

prowadzona była na powierzchni 3,8 mln ha, co odpowiadało 3% wzystkich użytków rolnych w UE

i stanowiło 67% wzrost w stosunku do 1998 r. W 2000 r. w państwach członkowskich UE było w su-

mie ponad 132 tys. gospodarstw ekologicznych, które reprezentowały 2% wszystkich gospodarstw

(wzrost o 32% w stosunku do 1998 r.). W 2002 r. odnotowano już 150 tys. gospodarstw (2, 3%

wszystkich gospodarstw) prowadzących działalność na 4, 4 mln ha (3, 3% użytków rolnych).

Tabela 3. Powierzchnia upraw ekologicznych w państwach członkowskich UE-15 w ha

PAŃSTWO

1998

1999

2000

ZMIANY

(1999 - 2000)

Belgia

11 744

18 515

20 667

+76%

Dania

93 201

137 294

157 676

+69%

Niemcy

414 293

452 327

546 023

+32%

Grecja

15 402

21451

26 707

+73%

Szwecja

269 465

352 164

380 920

+41%

Francja

218 775

315 771

369 933

+69%

Irlandia

24 411

29 360

27 231

+12%

Włochy

577 475

911 068

1 040 377

+80%

Luksemburg

744

888

1 074

+44%

Holandia

22 268

26 350

32 334

+45%

Austria

287 899

272 635

272 000

-6%

Portugalia

29 533

46 918

48 066

+63%

Finlandia

116 206

136 662

147 268

+27%

Hiszpania

127 329

155 463

174 227

+37%

Wielka Brytania

78 833

425 946

578 803

+63%

UE - 15

2 287 577

3 302 812

3 823 306

+ 67%

Państwem, w którym największa powierzchnia jest wykorzystywana na uprawy ekologiczne

są Włochy (prawie

całej powierzchni użytków rolnych). Na drugim miejscu jest Wielka Bryta-

nia, a na trzecim Niemcy. Największy przyrost powierzchni upraw ekologicznych wystąpił we Wło-

szech (80%), Danii i Francji (po 69%). Jedynym państwem członkowskim, w którym powierzchnia

upraw ekologicznych utrzymywała się na prawie tym samym poziomie jest Austria.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

�

��

�

��

�

��

�

��

�

��

�

��

��

�

��

Wykres 6. Udział gospodarstw ekologicznych w całkowitej ilości gospodarstw rolnych w UE-15

Udział rolnictwa ekologicznego w całości użytków rolnych różni się w poszczególnych pań-

stwach członkowskich. Państwami, w których udział ten zdecydowanie przekracza średnią 15-UE

(3%) są Włochy i Austria (po 8%), Finlandia (7%), Dania i Szwecja (po 6%). We wszystkich pań-

stwach członkowskich, z wyjątkiem Austrii nastąpił wzrost powierzchni, na której prowadzona jest

produkcja metodami ekologicznymi.

�

� �

� � �

�

� �

�

� �

�

� � �

�

� �

�

� � �

�

� �

�

��

�

��

�

� � � � � � � � � ��

� � � � � ��

Wykres 7. Porównanie średniej wielkości gospodarstw ekologicznych do pozostałych gospo-

darstw w UE-15

Wielkość gospodarstw ekologicznych w większości państw członkowskich UE jest porówny-

walna z wielkością pozostałych gospodarstw. W przypadku wielkiej Brytanii i Portugalii gospo-

darstwa ekologiczne znacznie przewyższają pod względem zajmowanej powierzchni pozostałe

gospodarstwa.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Tabela 3. Ilość gospodarstw ekologicznych w państwach członkowskich UE-15

PAŃSTWO

1998

1999

2000

ZMIANY

(1999 - 2000)

Belgia

480

577

624

+30%

Dania

2 228

3 099

3 466

+56%

Niemcy

9 194

10 425

12 740

+39%

Grecja

4 183

4 923

5 343

+28%

Szwecja

7 392

11 812

13 394

+81%

Francja

6 233

8 668

9 576

+54%

Irlandia

762

972

852

+12%

Włochy

38 616

47 705

53 630

+39%

Luksemburg

+19%

Holandia

835

1 004

1 129

+35%

Austria

20 207

19 471

18 630

-8%

Portugalia

542

740

723

+33%

Finlandia

4 984

5 197

5 225

+5%

Hiszpania

3 027

3 540

3 626

+20%

Wielka Brytania

1 462

2 538

3 563

+144%

UE - 15

100 171

120 969

132 552

+32%

W 2000 r. w państwach członkowskich UE było ponad 132 552 gospodarstwa ekologiczne, któ-

re stanowiły 2% wszystkich gospodarstw rolnych w UE. Gospodarstwa ekologiczne reprezentowa-

ły: 40% we Włoszech, 14% w Austrii, 10% w Hiszpanii, 9% w Niemczech i 7% we Francji. W okre-

sie 1990-2000 nastąpił wzrost ilości gospodarstw ekologicznych w państwach członkowskich UE

o 32%. Wzrost ponad przeciętną w UE miał miejsce w: Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Danii i Francji.

Tempo wzrostu bliskie średniej UE odnotowano w : Niemczech, we Włoszech, w Holandii, Portu-

galii, Belgii i Grecji. Jedynym państwem, w którym nastąpił spadek ilości gospodarstw ekologicz-

nych jest Austria, co odzwierciedliła także tendencja w mniejszej ilości powierzchni przeznaczo-

nej na produkcję metodami ekologicznymi.

III ROLNICTWO EKOLOGICZNE W NOWYCH PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH UE

�

� �

� � �

�

� �

�

� �

�

� � �

�

� �

�

� � �

�

� �

��

�

��

�

��

�

� � � � � � � � � ��

� � � � � ��

Wykres 7. Udział powierzchni upraw ekologicznych w całkowitej powierzchni użytków rolnych

w nowych państwach członkowskich w 2002 r

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

We wszystkich nowych państwach członkowskich UE (z wyjątkiem Słowacji), powierzchnia

upraw ekologicznych w całkowitej powierzchni użytków rolnych jest poniżej średniej UE (3, 2 %).

Polska plasuje się na dalekiej siódmej pozycji z udziałem powierzchni upraw ekologicznych w cał-

kowitej powierzchni użytków rolnych poniżej 0, 5 %.

VI. EUROPEJSKI PLAN DZIAŁANIA DOTYCZĄCY ŻYWNOŚCI EKOLOGICZNEJ I ROL-

NICTWA EKOLOGICZNEGO

Podkreśleniem rosnącego znaczenia rolnictwa ekologicznego w UE jest Europejski plan dzia-

łania dotyczący żywności ekologicznej i rolnictwa ekologicznego, który został zaakceptowany przez

Komisję Europejską 10 czerwca br. i w tym samym miesiącu przez Radę Ministrów UE ds. Rol-

nictwa i Rybołówstwa.

Plan zawiera 21 konkretnych działań, których celem jest umożliwienie stałego rozwoju rolnic-

twa ekologicznego w państwach członkowskich UE.

Działania ujęte są w podziale na 3 obszary:
♦

Rynek ekologicznej żywności

1. Wprowadzenie zmian do rozporządzenia Rady (WE) nr 2826/2000 umożliwiających Komisji

Europejskiej organizowanie kampanii informacyjnych i promujących rolnictwo ekologiczne,

także kampanii wieloletnich, których celem będzie propagowanie wśród konsumentów wspól-

notowego logo, które może być zamieszczane na produktach spełniających wymagania prawa

wspólnotowego.

2. Utworzenie internetowej bazy danych wymagań w zakresie rolnictwa ekologicznego, w tym

wymagań narodowych, prywatnych organizacji oraz norm międzynarodowych.

3. Usprawnienie pozyskiwania danych statystycznych w zakresie rolnictwa ekologicznego.
♦

Polityka publiczna i rolnictwo ekologiczne

4. Umożliwienie państwom członkowskim przyznawanie pomocy na poziomie narodowym na

wsparcie organizacji producentów w sektorze warzyw i owoców w rolnictwie ekologicznym.

5. Przygotowanie kompleksowej informacji internetowej wymieniającej wszystkie środki, któ-

re mogą być wykorzystane na wsparcie działalności ekologicznej w odniesieniu do produkcji,

marketingu i informacji.

6. Opracowywanie narodowych i regionalnych Planów działania w rolnictwie ekologicznym ma-

jących na celu wykorzystanie wszystkich dostępnych instrumentów na wparcie rolnictwa eko-

logicznego dostępnych w ramach programów rozwoju obszarów wiejskich.

7. Wzmocnienie badań naukowych w zakresie rolnictwa ekologicznego i produkcji metodami

ekologicznymi.

♦

Normy i kontrola

8. Uproszczenie przepisów wspólnotowych i uczynienie ich bardziej przejrzystymi.

9. Zapewnienie integralności rolnictwa ekologicznego poprzez m.in. wzmocnienie jakości.

10. Uzupełnienie oraz dalsza harmonizacja przepisów dotyczących rolnictwa ekologicznego (m.in.

opracowanie listy dozwolonych dodatków w przetworzonych produktach mięsnych, rozważe-

nie wypracowania szczegółowych przepisów dotyczących win organicznych).

11. Powołanie niezależnego panelu ekspertów do celów doradczych.

12. Włączenie do rozporządzenia Rady (EWG) nr 2092/91 przepisów wyjaśniających, że produk-

ty zawierające GMO nie mogą być znakowane jako organiczne.

13. Usprawnienie kontroli wykonywanej przez jednostki kontrolne i zatwierdzone organy nadzo-

ru poprzez wprowadzenie podejścia opartego na analizie ryzyka.

14. Kontynuacja współpracy z JRC (Joint Research Centre) w celu opracowania metod analitycz-

nych i pobierania próbek w rolnictwie ekologicznym.

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

15. Rozważenie możliwości wykorzystania mechanizmu identyfikacji działek rolnych w monito-

rowania powierzchni, na których prowadzone są uprawy metodami ekologicznymi.

16. Zapewnienie lepszej współpracy między jednostkami kontrolnymi oraz jednostkami kontro-

lnymi i zatwierdzonymi organami nadzoru.

17. Opracowanie systemu akredytacji zgodnie z wymaganiami rozporządzenia Rady (EWG) nr

2092/91.

18. Publikowanie przez Komisję Europejską rocznego raportu z państw członkowskich dotyczą-

cego nadzoru sprawowanego przez zatwierdzone organy nadzoru.

19. Zmiana zasad oceny równoważności systemów kontroli w państwach trzecich oraz import

produktów ekologicznych z państw trzecich.

20. Systematyczne porównywanie w zakresie rolnictwa ekologicznego przepisów wspólnotowych,

wytycznych Komisji Kodeksu Żywnościowego oraz norm IFOAM (International Federation of

Organic Agriculture Movement).

21. Przyznanie mandatu negocjacyjnego Radzie w celu wzmocnienia uznania norm wspólnoto-

wych i systemów kontroli w państwach trzecich.

Dane na temat rolnictwa ekologicznego w pozostałych państwach członkowskich UE zamieszczo-

ne w pkt II, III oraz informacje na temat Europejskiego planu działania dotyczącego żywności ekolo-

gicznej i rolnictwa ekologicznego zostały opracowane na podstawie dokumentów:

♦

Koen Duchateau, Statistics in Focus, THEME 8-2/2003, EC 2003

♦

European Commission, Directorate A. Economic analyses, forward studies, evaluation, A. 1.

Studies and overall approach, “Organic farming in the EU facts and figures

♦

Communication from the Commission to the Council and the European Parliament /

SEC(2004)739/

♦

Commission Staff Working Dokument /COM(2004) 415 final

♦

Country reports (www.organic-europe.net

Kontakt:

Wydział Nadzoru Rynkowego, Rolnictwa Ekologicznego i Ewidencji

Główny Inspektorat Jakości Handlowej

Artykułów Rolno-Spożywczych

Ul. Wspólna 30

00-930 Warszawa

tel. (022) 621-64-21 wew. 400

e-mail: monika.rzepecka@ijhar-s.gov.pl

www.ijhar-s.gov.pl

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Oczekiwania polskich konsumentów wobec żywności ekologicznej

Dr Sylwia Żakowska-Biemans

Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji

Katedra Organizacji i Ekonomiki Konsumpcji

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego

Wprowadzenie

Uważa się, że dalszy rozwój rolnictwa ekologicznego i wsparcie tego kierunku gospodarowania nie

może odbywać się w oderwaniu od rozwoju rynku żywności ekologicznej, a dopłaty do ekologicznej

produkcji rolnej powinny stymulować przestawianie różnych typów gospodarstw na rolnictwo ekolo-

giczne i w rezultacie sprzyjać budowaniu różnorodnej, zgodnej z oczekiwaniami konsumentów ofer-

ty żywności ekologicznej.

Kwestie te zostały poruszone w ogłoszonym przez Komisję Europejską 10 czerwca 2004 roku „Eu-

ropejskim Planie Działań na rzecz Żywności Ekologicznej i Rolnictwa Ekologicznego”, gdzie wśród 21

zadań jako pierwsze wymienia się ogólnoeuropejską kampanię informacyjną na temat żywności eko-

logicznej. Tak znaczące wyeksponowanie roli informacji i komunikacji marketingowej wynika z fak-

tu, iż udział żywności ekologicznej w sprzedaży produktów żywnościowych na rynku krajów Unii Eu-

ropejskiej jest nieznaczny i nie przekracza kilku procent. Ponadto w ostatnich trzech latach dynamika

wzrostu sprzedaży produktów rolnictwa ekologicznego na rynku europejskim zmniejszyła się ze śred-

nio 25-30% do 5-10%. Wielu konsumentów nie sięga po produkty rolnictwa ekologicznego, ponieważ

nie dostrzega korzyści płynących z konsumpcji tak wyprodukowanej żywności, co z kolei jest konse-

kwencją nikłej wiedzy na temat zasad ekologicznej produkcji rolnej i rzeczywistej charakterystyki żyw-

ności ekologicznej.

W Polsce udział żywności ekologicznej na rynku żywności wynosi poniżej 1%, co wynika zarów-

no z ograniczonej podaży produktów rolnictwa ekologicznego, wysokich cen związanych z wysokimi

kosztami dystrybucji, ale również nie dostosowania istniejącej oferty żywności ekologicznej do ocze-

kiwań konsumentów.

Żywność ekologiczna w opinii polskich konsumentów

W celu określenia jak polscy konsumenci postrzegają żywność ekologiczną i jakie są ich prefe-

rencje w stosunku do żywności ekologicznej przeprowadzono w 2001 roku badanie na 1000 oso-

bowej, reprezentatywnej grupie polskich konsumentów.

Stwierdzono, że żywność z rolnictwa ekologicznego definiowano w sposób pośredni po-

przez metodę produkcji, polegającą na wykluczeniu stosowania środków chemii rolnej w pro-

dukcji rolniczej i chemii spożywczej w przetwórstwie żywności. Ponad 50% respondentów okre-

śliło żywność ekologiczną jako „żywność wyprodukowaną bez stosowania środków chemii rolnej”.

Najczęściej opinię tę podzielały osoby najmłodsze z grupy wiekowej 15–19 lat, uczące się lub studiu-

jące, oraz w wieku pomiędzy 50 a 59 rokiem życia, zamieszkujące w miastach, reprezentujące średnie

lub wyższe wykształcenie. Czynnik ten uznany został za mniej istotny element charakterystyki żyw-

ności ekologicznej wśród konsumentów najstarszych, tj. w wieku powyżej 59 roku życia, mieszkań-

ców wsi oraz miast o liczbie mieszkańców od 50 do 200 tysięcy, z niższym poziomem wykształcenia.

Drugim istotnym w opinii prawie 30% badanych konsumentów czynnikiem charakteryzującym

ekologiczną produkcję żywności był stan środowiska (wykres 1). Ekologiczną produkcję żywności

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

wiążą w największym stopniu z „czystym środowiskiem” respondenci powyżej 30 roku życia, z wy-

kształceniem średnim i wyższym, mieszkańcy miast o liczebności od 50 do 200 tysięcy mieszkańców.

Stan środowiska jako atrybut ekologicznej produkcji żywności pojawiał się z mniejszą częstotliwo-

ścią w opiniach wyrażanych przez konsumentów młodych (do 25 roku życia) oraz mieszkańców wsi

i miast powyżej 200 tysięcy mieszkańców. W opinii polskich konsumentów stan środowiska, ro-

zumiany jako środowisko produkcji rolniczej, w którym nie stwierdza się nadmiernej obecności

niepożądanych substancji nierozerwalnie wiąże się z ekologiczną produkcją żywności.

57,5

29,5

8,77

2,28

1,46

0,3

��

��

Wykres 1. Definicja określenia „żywność ekologiczna” w opinii badanych konsumentów (%)

(Źródło: badanie własne)

Interesującym spostrzeżeniem było to, że badani charakteryzując żywność ekologicz-

ną w bardzo niewielkim stopniu odwoływali się do walorów sensorycznych, pomimo, że ten

aspekt odgrywa istotną rolę w zachowaniach nabywczych na rynku żywności. Zaledwie 1,5%

respondentów uznało walory smakowe za cechę wyróżniającą żywność z rolnictwa ekologiczne-

go. Nie zaobserwowano istotnego zróżnicowania opinii na ten temat w zależności od wieku, po-

ziomu wykształcenia oraz miejsca zamieszkania respondentów.

Wśród atrybutów odnoszących się do produktu w charakterystyce żywności ekologicznej od-

wołano się również do wartości odżywczej tej kategorii żywności. Wartość odżywcza uznana zo-

stała za najistotniejszy element charakterystyki żywności ekologicznej przez 8,8% respondentów

a najliczniej reprezentowane w tej grupie były osoby z wykształceniem podstawowym i średnim

oraz osoby młode.

Charakteryzowanie żywności ekologicznej jako posiadającej wysoką zawartość składników

odżywczych wskazuje, iż konsumenci utożsamiają żywność z rolnictwa ekologicznego z produkta-

mi o wysokiej zawartości tych składników. Nie znajduje to potwierdzenia w prowadzonych pracach

badawczych, których wyniki dotyczące zawartości składników mineralnych i witamin w żywności

ekologicznej w porównaniu z żywnością konwencjonalną nie wskazują jednoznacznie na wyższą

zawartość tych składników w żywności z upraw ekologicznych.

Źródła informacji o żywności ekologicznej

Podczas podejmowania decyzji o zakupie żywności konsumenci kierują się informacjami po-

chodzącymi ze źródeł osobistych (rodzina, znajomi), komercyjnych (reklama, personel sprzedażo-

wy, opakowanie, eksponowanie), publicznych (media, organizacje konsumenckie), jak też uwzględ-

niają własne doświadczenie (sprawdzanie, użytkowanie produktu).

W odniesieniu do żywności ekologicznej najistotniejszym źródłem informacji o produktach

rolnictwa ekologicznego były w opinii badanych konsumentów programy telewizyjne (67,4%

wskazań) (wykres 2). Ponad 9% respondentów podało, iż o produktach rolnictwa ekologicznego do-

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

wiedziało się z innych aniżeli wymienione w kwestionariuszu źródła, 6% wskazało przypadek, a 2,8%

nie potrafiło sobie przypomnieć skąd dowiedziało się o produktach rolnictwa ekologicznego.

2,8

6,0

67,4

28,7

21,0

17,2

13,5

9,8

6,8

przypadek*

rolnicy ekologiczni

inne

rodzina

znajomi

radio

prasa

programy TV

��

��

Wykres 2. Źródła informacji o produktach rolnictwa ekologicznego (%)

Źródło: badanie własne

Programy telewizyjne jako źródło informacji o żywności ekologicznej wymieniali najczęściej

ludzie młodzi w wieku od 20 do 25 lat oraz respondenci w wieku od 50 do 59 lat, z wykształceniem

podstawowym i średnim, mieszkańcy wsi i miast poniżej 50 tysięcy mieszkańców. Rolnicy ekolo-

giczni jako źródło informacji o rolnictwie ekologicznym wymieniani byli najczęściej przez miesz-

kańców wsi, osoby z wykształceniem podstawowym oraz w wieku powyżej 59 roku życia. Nato-

miast najmniejsze znaczenie tego źródła informacji o rolnictwie ekologicznym odnotowano wśród

badanych z grupy wiekowej 15–25 lat, z wykształceniem wyższym oraz mieszkańców miast. Na-

leży podkreślić, że relatywnie wysoki odsetek konsumentów w badaniu własnym (17,7%) nie

potrafił sprecyzować z jakiego źródła dowiedział się o istnieniu żywności ekologicznej, wska-

zując na odpowiedzi „przypadek”, „nie pamiętam”, „inne”.

Znamienna jest rola, jaką w pozyskiwaniu informacji o produktach rolnictwa ekologicznego

konsumenci przypisują mediom masowym, w tym telewizji oraz prasie, zmniejszając tym samym

rolę rodziny i znajomych, które jak wskazują badania innych autorów są jednym z najczęściej wy-

mienianych źródeł informacji żywieniowych wśród polskich konsumentów. Świadczyć to może

o nikłej wiedzy na temat rolnictwa ekologicznego i jego produktów w polskim społeczeństwie. Stąd

też oddziaływanie nieformalnych źródeł informacji jest w tym przypadku mało istotne.

Atrybuty przypisywane żywności ekologicznej

Podstawowymi atrybutami przypisywanymi żywności ekologicznej przez polskich kon-

sumentów jest jej bezpieczeństwo zdrowotne, które zyskało 80,8% wskazań oraz naturalność

(77,5 wskazań) (wykres 3). Żywność ekologiczną jako „zdrową” najczęściej określali responden-

ci w wieku powyżej 30 lat, z wykształceniem podstawowym i wyższym, mieszkańcy wsi. Określe-

nie „naturalna” najczęściej wymieniali ludzie młodzi w wieku od 15 do 24 lat, z wykształceniem

średnim, mieszkańcy wsi.

Obok pozytywnych konotacji wokół żywności ekologicznej pojawiły się również opinie

o charakterze negatywnym, które wynikały nie tyle z samej istoty żywności ekologicznej ile

z jej dostępności w sieci handlowej oraz przekonania o zbyt wysokiej cenie. Brak powszechnej

dostępności produktów rolnictwa ekologicznego podkreślali zwłaszcza ludzie młodzi, z wykształ-

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

ceniem zawodowym i średnim oraz mieszkańcy miast powyżej 200 tysięcy mieszkańców. Nato-

miast opinie o zbyt wysokim poziomie cen żywności ekologicznej formułowali najczęściej miesz-

kańcy miast, osoby w wieku powyżej 50 lat, z wykształceniem wyższym oraz osoby o najwyższym

poziomie dochodów netto na osobę.

0,6

1,3

2,8

7,1

8,0

19,6

26,5

27,9

30,7

77,5

80,8

droga

smaczna

bezpieczna

naturalna

zdrowa

��

��

Wykres 3. Atrybuty przypisywane żywności ekologicznej (%)

(Źródło: badanie własne)

Wyniki badań dają podstawy stwierdzeniu, iż konsumenci mają pozytywny stosunek emo-

cjonalny do produktów rolnictwa ekologicznego, którego podstawą jest przekonanie o pozy-

tywnym wpływie na zdrowie i korzystnym oddziaływaniu na środowisko. Podkreślenia wy-

maga też przypisywanie przez znacząca grupę konsumentów żywności ekologicznej określenia

„naturalna”. W tym przymiotniku, którego emocjonalny wymiar jest jednoznacznie pozytywny

mieści się wiele różnych wartości właściwych konsumentom ceniącym sobie życie w zgodzie z na-

turą i reprezentujących tzw. segment konsumentów odpowiedzialnych.

Motywy zakupu żywności ekologicznej

Analiza wyników ogólnopolskiego badania wykazała, iż dominującym motywem zakupu

produktów rolnictwa ekologicznego jest troska o zdrowie respondentów i ich rodzin, (średnia

ocena 4,68 w 5 stopniowej skali) (wykres 4).

4,27

4,68

4,25

4,04

2,57

przypadek

smak i zapach

troska o zdrowie

troska o środowisko

wygląd

��

Wykres 4. Motywy zakupu produktów rolnictwa ekologicznego

(Źródło: badanie własne)

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

W hierarchii motywów na dalszych miejscach znalazły się wartości sensoryczne żywności eko-

logicznej, takie jak smak i zapach (średnia ocena 4,27 z 5 stopniowej skali) oraz troska o środowisko

(średnia ocena 4,25 z 5 stopniowej skali). Troska o zdrowie jako główny motyw zakupu produktów

rolnictwa ekologicznego była najczęściej wymieniana przez kobiety, ludzi młodych, w wieku od 25–

29 lat i powyżej 59 roku życia, z wykształceniem wyższym oraz mieszkańców wsi i miast o liczebności

50–200 tysięcy mieszkańców, a także respondentów o dochodach netto na osobę powyżej 1075 zł.

Motyw „troska o środowisko” uznany został za najistotniejszy przez konsumentów w wieku od

20 do 29 lat oraz powyżej 59 roku życia, z wykształceniem podstawowym i średnim, mieszkańców

wsi oraz o dochodach netto na osobę zbliżonych do średniej w badanej próbie. Wśród mieszkań-

ców małych miejscowości dominowali respondenci, którzy stwierdzali, iż o zakupie produk-

tów rolnictwa ekologicznego zadecydował przypadek. Zależność ta była istotna statystycznie

i skorelowana negatywnie zarówno z poziomem wykształcenia jak i wielkością miejscowości, z któ-

rej rekrutowali się respondenci. Stąd też, można sądzić, że wśród respondentów o niższym pozio-

mie wykształcenia oraz mieszkańców wsi i małych miast, w większym stopniu o zakupie produk-

tów rolnictwa ekologicznego decyduje przypadek.

Walory sensoryczne żywności ekologicznej, w tym smak i zapach jako motyw zakupu żyw-

ności ekologicznej zyskały najwyższą ocenę wśród kobiet, konsumentów najmłodszych oraz

powyżej 59 roku życia, z wykształceniem podstawowym i mieszkańców wsi. Różnice pomię-

dzy poszczególnymi grupami wiekowymi były statystycznie nieistotne, ale obserwuje się wpływ

miejsca zamieszkania respondentów na wartościowanie walorów sensorycznych żywności ekolo-

gicznej. Respondenci z dużych miast w mniejszym stopniu cenili walory smakowe jako czyn-

nik decydujący o nabywaniu żywności z rolnictwa ekologicznego.

Zbliżoną prawidłowość stwierdzono w odniesieniu do wyglądu żywności ekologicznej. Czyn-

nik ten był najwyżej oceniony przez kobiety, osoby w wieku od 30 do 39 lat, z wykształceniem pod-

stawowym oraz mieszkańców wsi, z kolei konsumenci z wyższym wykształceniem i mieszkańcy

dużych miast w mniejszym stopniu kierowali się podczas podejmowania decyzji o zakupie żyw-

ności ekologicznej jej wyglądem.

Pozytywne nastawienie emocjonalne do rolnictwa ekologicznego i jego produktów oraz

dominujące znaczenie motywu troski o zdrowie własne i rodziny w decyzjach nabywczych,

dotyczących żywności ekologicznej powinno znaleźć odzwierciedlenie w rzeczywistych za-

chowaniach konsumentów. Tego przypuszczenia nie potwierdziły jednoznacznie wyniki prze-

prowadzonych badań. Wśród badanych konsumentów zaledwie 20% zadeklarowało, że kupuje

żywność ekologiczną.

Konsumenci żywności ekologicznej

Wśród konsumentów, którzy nabywają produkty rolnictwa ekologicznego większość stanowi-

ły kobiety, jako osoby z reguły częściej dokonujące zakupów żywności. W odniesieniu do miejsca

zamieszkania zdecydowana większość konsumentów kupujących żywność ekologiczną to miesz-

kańcy miast (63,1%). Największy odsetek odpowiedzi pozytywnych na pytanie „czy respondenci

kupują żywność ekologiczną” uzyskano z kolei w trzech grupach wiekowych: 20–24 lata (30,6%),

25–29 lat (35,5%) oraz 40–49 (36,1%).

W literaturze przedmiotu dominuje pogląd, iż zainteresowanie nabywaniem produktów wzrasta

zarówno z poziomem wykształcenia, jak i dochodów. W tym aspekcie konsumenci polscy nie róż-

nią się od konsumentów z innych krajów Europy. Najwyższy odsetek konsumentów (39,2%) de-

klarujących nabywanie produktów rolnictwa ekologicznego stwierdzono w grupie osób o naj-

wyższych średnich dochodach netto na osobę oraz w grupie posiadającej najwyższy poziom

wykształcenia.

Niezwykle istotnym aspektem charakterystyki zachowań konsumentów w stosunku do

produktów rolnictwa ekologicznego jest określenie, czy konsumenci potrafią zidentyfikować

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

żywność ekologiczną wśród innych produktów żywnościowych. Wobec faktu, że informacja za-

warta na opakowaniu produktu, w tym oznakowanie jest jedynym elementem pozwalającym na

odróżnienie żywności ekologicznej od innych produktów żywnościowych brak wiedzy z tego za-

kresu powoduje, że konsumenci zainteresowani żywnością ekologiczną sięgają po produkty ozna-

kowane w sposób sugerujący, że są to produkty rolnictwa ekologicznego

Największy odsetek badanych konsumentów zadeklarował, że polega na informacji zawartej

na opakowaniu żywności. Jednocześnie spośród informacji zawartych na opakowaniu o uzna-

niu produktu za żywność z rolnictwa ekologicznego decydowało w opinii 44,9% responden-

tów określenie „zdrowa żywność”(wykres 5).

10,7%

44,9%

3,1%

9,2%

14,8%

17,3%

inne

��

Wykres 5. Czynniki, które pozwalają na odróżnienie żywności ekologicznej od innych produktów

żywnościowych (%)

(Źródło: badanie własne)

Opinię tę najczęściej podzielały osoby w wieku od 20 do 24 roku życia oraz w wieku od 30 do

39 roku życia, osób z wykształceniem podstawowym oraz mieszkańcy wsi. Mieszkańcy wsi oraz

osoby z wykształceniem podstawowym polegały również w największym stopniu na informacjach

otrzymywanych od sprzedawcy. Osoby z wyższym wykształceniem deklarowały częściej aniżeli po-

zostałe grupy, że odróżnienie produktów rolnictwa ekologicznego umożliwia im obecność „atestu

PZH” na opakowaniu oraz fakt, iż „kupują tylko w określonych sklepach”.

Uznanie przez znaczącą grupę respondentów określenia „zdrowa żywność” za czynnik umoż-

liwiający odróżnienie produktów rolnictwa ekologicznego świadczy o tym, iż żywność z rolnictwa

ekologicznego jest nadal utożsamiana z tzw. „zdrową żywnością”, nazwą wykreowaną w latach osiem-

dziesiątych XX wieku przez przedsiębiorstwa, które w odpowiedzi na zmiany preferencji konsumenc-

kich wprowadziły na rynek produkty określane jako korzystnie wpływające na zdrowie.

Spośród istniejących w okresie realizacji badania znaków słowno-graficznych stosowanych

w odniesieniu do produktów rolnictwa ekologicznego najlepiej znanym konsumentom znakiem

okazał się znak Stowarzyszenia Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi EKOLAND.

Znak Stowarzyszenia EKOLAND, jako czynnik na podstawie którego można odróżnić produk-

ty rolnictwa ekologicznego wymieniło 9,2% badanych konsumentów i byli to najczęściej ludzie

młodzi, osoby z wykształceniem zawodowym i średnim oraz mieszkańcy miast o liczebności po-

nad 200 tysięcy mieszkańców.

Nikła znajomość sposobu znakowania żywności ekologicznej wśród polskich konsumen-

tów powoduje, że nie są oni w stanie dokonać właściwego wyboru a deklarowane zakupy żyw-

ności ekologicznej dotyczą w dużym stopniu produktów, które nie pochodzą z ekologicznego

rolnictwa i przetwórstwa. Tym samym odsetek osób, które rzeczywiście nabywają produkty rol-

nictwa ekologicznego może być znacznie niższy od deklarowanego.

Preferencje konsumentów żywności ekologicznej w odniesieniu do asortymentu, pozio-

mu cen i miejsc zakupu żywności ekologicznej,

Najczęściej wymienianym wśród badanych konsumentów miejscem zakupu produktów

rolnictwa ekologicznego były sklepy specjalistyczne (46,3%), supermarkety (29,4%) oraz tar-

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

gowisko, które wymieniło jako miejsce dokonywania zakupów żywności ekologicznej 21,4%

respondentów (wykres 6). Zakupów żywności ekologicznej na targowisku dokonywali najczę-

ściej konsumenci w wieku powyżej 50 roku życia, z wykształceniem podstawowym, mieszkańcy

wsi oraz osoby o deklarowanych dochodach netto na osobę w przedziale od 50 do 89% średnie-

go dochodu na osobę w próbie czyli od 358,6 do 645 zł. Osoby z wyższym wykształceniem de-

klarowały najczęściej, iż zaopatrują się w żywność ekologiczną w sklepach specjalistycznych oraz

bezpośrednio w gospodarstwie ekologicznym. Wśród mieszkańców miast najbardziej popular-

nym miejscem zakupu żywności ekologicznej były sklepy specjalistyczne oraz supermarkety.

W żywność ekologiczną w supermarketach zaopatrywały się najczęściej osoby z wykształceniem

zawodowym, mieszkańcy miast oraz konsumenci w wieku od 15 do 29 lat.

3,2

5,4

11,3

15,6

46,8

1,2

7,0

21,4

29,4

46,3

17,7

dostawy do domu*

inne

w gospodarstwie ekologicznym

na targowisku

w supermarkecie

obecne miejsca
zakupu
preferowane

��

��

Wykres 6. Deklarowane i preferowane miejsca zakupu produktów rolnictwa ekologicznego (%)

*ten wariant odpowiedzi nie został uwzględniony w pytaniu o obecne miejsca zakupu żywności ekolo-

gicznej

(Źródło: badanie własne)

Wśród preferowanych miejsc zakupu produktów rolnictwa ekologicznego znalazły się

sklepy specjalistyczne oraz supermarkety (wykres 6). Sklepy specjalistyczne wymieniali najczę-

ściej respondenci w wieku od 20 do 30 lat, z wykształceniem średnim oraz mieszkańcy miast po-

wyżej 50 tysięcy mieszkańców.

Zakupów żywności ekologicznej w supermarketach dokonywaliby najchętniej ludzie młodzi,

osoby z wykształceniem podstawowym oraz mieszkańcy dużych miast. Supermarket jako prefe-

rowane miejsce zakupu produktów żywnościowych wymieniali najczęściej ludzie młodzi w wie-

ku od 20 do 30 lat, którzy stanowią aktualnie jedną z najliczniejszych grup konsumentów zainte-

resowanych produktami rolnictwa ekologicznego w Polsce. Zwolenników dokonywania zakupów

produktów rolnictwa ekologicznego bezpośrednio w gospodarstwie ekologicznym wyróżniał wy-

soki poziom wykształcenia oraz zamieszkiwanie w miastach o liczebności pomiędzy 50–200 ty-

sięcy mieszkańców.

Wśród produktów, których zdaniem badanych respondentów brakuje w asortymencie

żywności ekologicznej najczęściej wymieniane było mięso i jego przetwory, a następnie wa-

rzywa i owoce, przetwory mleczne oraz przetwory owocowo-warzywne. Preferencje polskich

konsumentów są w dużym stopniu zbieżne z preferencjami konsumentów europejskich, wśród

których odnotowuje się rosnące zainteresowanie mięsem i przetworami mięsnymi z ekologiczne-

go rolnictwa i przetwórstwa.

Najczęściej kupowane produkty to pieczywo (19,5% wskazań), mleko (15,9% wskazań),

przetwory mleczne (14,5% wskazań) oraz warzywa, których nabywanie co najmniej kilka ra-

zy w tygodniu, zadeklarowało 13,1% respondentów. Deklaracje konsumentów odnośnie czę-

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

stotliwości zakupów żywności ekologicznej nie korespondują z aktualnym udziałem i struk-

turą asortymentu tej kategorii żywności na rynku krajowym. Potwierdza to przepuszczenie, że

konsumenci deklarujący nabywanie żywności ekologicznej kupują produkty oznakowane w spo-

sób sugerujący, iż mogą pochodzić z ekologicznego rolnictwa i przetwórstwa.

Podsumowanie

Reasumując, stwierdzić należy, że polscy konsumenci określają żywność ekologiczną poprzez

sposób produkcji rolniczej, a podstawowym źródłem wiedzy na ten temat są źródła formalne ta-

kie jak programy radiowo-telewizyjne i artykuły w prasie. Nastawienie badanych konsumentów

do żywności pochodzącej z ekologicznego rolnictwa i przetwórstwa jest pozytywne, a główne atry-

buty przypisywane tej kategorii żywności związane są z bezpieczeństwem zdrowotnym i jej „na-

turalnością”. Pomimo, że stwierdzono dość powszechną znajomość pojęcia „żywność ekologiczna”

oraz pozytywne nastawienie badanych do tej kategorii żywności, to nie zaobserwowano równie

powszechnego zainteresowania nabywaniem tej żywności. Ponadto nikła znajomość sposobu zna-

kowania żywności ekologicznej pozwala sądzić, że deklarowana częstotliwość i wysokość zakupów

dotyczy nie tylko żywności ekologicznej ale również produktów, które poprzez miejsce zakupu lub

też sposób znakowania kojarzone są przez konsumentów z ekologicznym rolnictwem i przetwór-

stwem. Przyczynami ograniczonego popytu na żywność są ponadto w opinii konsumentów bra-

ki w oferowanym asortymencie oraz niedostępność tych produktów w preferowanych przez kon-

sumentów miejscach sprzedaży.

Dalszy rozwój rynku produktów rolnictwa ekologicznego wymaga podjęcia działań z zakresu

informacji i edukacji konsumentów, w tym opracowania i wypromowania krajowego znaku – lo-

go dla produktów rolnictwa ekologicznego co, jak wskazują doświadczenia innych krajów Europy

w istotny sposób przyczynia się do rozwoju rynku żywności ekologicznej.

Badania z zakresu zachowań konsumentów na rynku produktów rolnictwa ekologicznego pro-

wadzone są na Wydziale Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoły Głównej Gospodar-

stwa Wiejskiego od 1994 roku. W 2003 roku w Wydawnictwie SGGW ukazała się książka pt.

„Rynek żywności ekologicznej w Polsce oraz krajach Unii Europejskiej” autorstwa Sylwii Ża-

kowskiej-Biemans i Krystyny Gutkowskiej gdzie znajduje się obszerne omówienie wyników ba-

dań realizowanych w latach 2000-2002.

Kontakt:

Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji

Katedra Organizacji i Ekonomiki Konsumpcji

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego

ul. Nowoursynowska 166

02-787 Warszawa

tel. (022) 843 90 41 wew. 112-91

fax (022) 847-15-62

e-mail: Zakowska@alpha.sggw.waw.pl

www.sggw.waw.pl

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Podstawowe informacje na temat działalności Inspekcji Jakości
Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

Działalność Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych ukierunkowana jest na dwa

podstawowe cele:

•

ochronę konsumentów przed nabywaniem artykułów rolno-spożywczych o niewłaściwej jakości,

poprzez ocenę parametrów jakościowych próbek surowców i artykułów rolno-spożywczych.

•

ochronę interesów producentów rolnych poprzez badanie rzetelności oceny i klasyfikacji sprzedawa-

nych przez nich płodów rolnych i innych surowców rolnych oraz jakości nabywanych środków do

produkcji rolnej

Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych powstała na mocy ustawy z dnia

21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz.U.z 2001 r. Nr 5 poz.44

z póź. zm.) w wyniku połączenia Centralnego Inspektoratu Standaryzacji(CIS) oraz Inspekcji Sku-

pu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych (ISiPAR). Jednostki te, zajmowały się kontrolą wytwarzania,

przechowywania i transportu artykułów rolno-spożywczych, kontrolą ich jakości oraz prawidło-

wością oznakowania. CIS realizował powyższe zadania w obszarze obrotu z zagranicą, a ISiPAR na

rynku krajowym. Innym ważnym zadaniem realizowanym przez CIS była promocja polskich ar-

tykułów spożywczych na rynkach zagranicznych, w tym na rynku rosyjskim.

Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych podlega Ministrowi Rolnictwa

i Rozwoju Wsi. W strukturze organizacyjnej Inspekcji znajdują się:

– Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, w skład którego

wchodzi Centralne Laboratorium w Poznaniu oraz laboratoria specjalistyczne w Białej Podlaskiej,

Białymstoku, Gdyni, Kielcach, Lublinie, Szczecinie, Warszawie;

– Wojewódzkie Inspektoraty Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, posiada-

jące, w przypadkach gdy w danym mieście nie znajduje się laboratorium specjalistyczne, własne

laboratoria kontrolno-analityczne.

Do zadań Inspekcji należą m.in.:
•

nadzór nad jakością handlową artykułów rolno-spożywczych w produkcji i obrocie, w tym

wywożonych za granicę oraz sprowadzanych z zagranicy (również kontrola graniczna),

•

dokonywanie oceny i wydawanie świadectw w zakresie jakości handlowej artykułów rol-

no-spożywczych,

•

kontrola artykułów rolno-spożywczych posiadających zarejestrowane, na podstawie od-

rębnych przepisów, chronione oznaczenia geograficzne, oznaczenia pochodzenia albo

świadectwa dla artykułów rolno-spożywczych o szczególnym charakterze,

•

kontrola warunków składowania i transportu artykułów rolno-spożywczych,

•

gromadzenie i przetwarzanie informacji o sytuacji na rynkach rolnych,

•

współpraca z jednostkami organizacyjnymi pełniącymi funkcję agencji płatniczych w za-

kresie realizacji Wspólnej Polityki Rolnej,

•

prowadzenie szkoleń w zakresie przepisów i wymagań dotyczących jakości handlowej lub

ustalania klas jakości oraz metod i badań artykułów rolno-spożywczych.

•

współpraca lub uczestnictwo w międzynarodowych organizacjach zajmujących się jakością

handlową artykułów rolno-spożywczych oraz międzynarodowym obrotem tymi artykuła-

mi (Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych posiada, jako jedyna

polska jednostka urzędowej kontroli żywności, laboratoria akredytowane w rosyjskich

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

systemach certyfikacji GOST R i GOSSANEPIDNADZOR, Wykonywane w nich bada-

nia polskich artykułów rolno-spożywczych na zgodność z wymaganiami rosyjskimi,

dają podstawę do wystawiania przez stronę rosyjską certyfikatów zgodności niezbęd-

nych do wwozu towarów na rosyjski obszar celny).

Ponadto Inspekcja realizuje szereg zadań przypisanych odrębnymi ustawami w następu-

jących obszarach:

•

rynek owoców i warzyw,

•

rynek chmielu,

•

rynek suszu paszowego,

•

rolnictwo ekologiczne,

•

stosowanie organizmów genetycznie modyfikowanych,

•

obrót nawozami i nawożeniem,

•

wyrób i rozlew wyrobów winiarskich,

•

składowanie zbóż (domy składowe),

•

weryfikacja wielkości stanów zapasów deklarowanych przez przedsiębiorców.

Kontrola jakości artykułów rolno-spożywczych na etapie produkcji rolnej, skupu, przetwarza-

nia i obrotu hurtowego umożliwia dokonanie weryfikacji jakości towarów oraz eliminowanie z ob-

rotu produktów mogących stwarzać zagrożenie dla konsumenta.

Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno Spożywczych

ul. Wspólna 30

Warszawa

tel. 022-6216421

www.ijhar-s.gov.pl

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Adresy wojewódzkich inspektoratów
Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

Woje-

wództwo

Wojewódzki

Inspektor

Adres

Oddziały i punkty graniczne

Mieczysław

JANUSZEWSKI

15-404 Białystok

ul. Młynowa 21

tel. (085) 742-19-02, 744-38-43

fax. (085) 742-17-84

e-mail: wijhar-s@bianet.pl

wijsek@bianet.pl

Oddział:

16-400 Suwałki, ul. Noniewicza 17

tel./fax (087) 565-16-20

Punkt graniczny:

Bobrowniki, Kuźnica Białostocka

(praca na wezwanie)

Franciszek

ZŁOTNIKIE-

WICZ

85-039 Bydgoszcz

ul. Hetmańska 28

tel. (052) 322-87-10, fax (052) 322-47-26

e-mail: pispar@bydnet.com.pl

ors

Tadeusz

GNIAZDOWSKI

81-969 Gdynia, ul. Polska 15

tel. (058) 660-55-30

fax (058) 660-55-55

e-mail:

sekretariat@inspektorat.neostrada.pl

Śl

ąs

Lesław

SKORUPSKI

40-082 Katowice

ul. Jana III Sobieskiego 10

tel. (032) 258-68-14, 351-11-(61-76)

fax (032) 351-11-63

e-mail: pisparka@bptnet.pl

Oddział:

43-310 Zebrzydowice

ul. Kochanowskiego 28

tel. (032) 469-32-64

fax (032) 469-33-86

Św

ię

krzy

Marek

ZGRZEBNICKI

25-558 Kielce, ul. Zagnańska 91

tel. (041) 362-69-(64-65)

fax (041) 362-69-65, 362-64-10

e-mail: wispar@kie.top.pl wispar@ns.net.pl

ało

lsk

Paweł

CIEĆKO

30-556 Kraków

ul. Wodna 4

tel. (012) 623-30-50

fax (012) 623-30-55

e-mail: biuro@ijhkrakow.neostrada.pl

Oddział:

33-370 Muszyna, ul. Ogrodowa 155

tel./fax: (018) 471-40-55

e-mail: cis-muszyna@pro.onet.pl

Punkt graniczny:

Chyżne; tel./fax: (018) 263-18-18

lsk

Marian

JAWORSKI

20-418 Lublin, ul. Nowy Świat 3

tel. (081) 532-06-15

fax (081) 532-23-59

lab (081) 743-81-01

e-mail: wisiparlublin@wp.pl

Oddział:

21-500 Biała Podlaska

ul. Kolejowa 21

tel./fax (083) 343-85-54, 343-33-30

e-mail: wijharsbiała@interia.pl

Łó

dzk

Halina

CICHOŃ

91-420 Łódź, ul. Północna 27/29

tel/fax (042) 636-62-40

lab. (042) 633-36-48

e-mail: wijharslodz@a4.pl

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

mińs

ko-

azurs

Mieczysław

RUTKOWSKI

10-044 Olsztyn

ul. Niepodległości 53/55

tel. (089) 535-90-48, (089) 527-44-64

fax (089) 521-33-57

e-mail: pisparol@sprint.com.pl

lsk

Józef

CIASTOŃ

45-068 Opole, ul. 1 go Maja 6

tel/fax (077) 454-31-18

lab. (077) 453-98-97

e-mail: wisiparopolel@pro.onet.pl

Mirosława

MRUK

61-851 Poznań, ul. Zielona 8

tel. (061) 851-03-45

lab. (061)868-99-47

fax (061) 851-03-46

e-mail: pirpoz@man.poznan.pl

Sławomir

MORAWSKI

35-233 Rzeszów

ul. Lubelska 46, skr. poczt. 37

tel/fax (017) 853-34-38, 852-20-51

e-mail: ijhrzeszow@intertele.pl

Oddział

Barwinek

tel./fax (013) 433-08-50

odni

ors

Władysław

HORBACZ

70-502 Szczecin

ul. Wały Chrobrego 4

tel. (091) 434-56-66, 430-32-72

fax (091) 434-56-66

e-mail: wisipar@wp.pl

Oddział:

70-241 Szczecin, ul. Kopernika 5/2

tel.(0 91) 489 22 36, 488 01 31

fax 488 01 30

Punkty Graniczne:

Świnoujście, tel. (091) 321-66-11

Kołbaskowo, (091) 311-99-94

Krzysztof

MUSZYŃSKI

00-102 Warszawa

ul. Marszałkowska 115

tel. (022) 6540180, fax (022) 6540181

sekretariate-mail:

wijhar-s@bip.org.pl

oln

oś

lą

p.o. Iwona

WŁODARCZYK

50-069Wrocław

ul. Ofiar Oświęcimskich 12

tel. (071) 346-08-84

fax (071) 343-75-28

lab. (071) 344-22-73

e-mail: sekretariat@wijhars.pl

Punkty graniczne: Jędrzychowice:

59-900 Zgorzelec, skr. Poczt.63

tel./fax (075) 771-97-37

Międzylesie:

57-530 Międzylesie, ul. Kolejowa 9

tel. (074) 812-65-67, fax. 812-63-70

Kudowa-Słone:

Tel. (074) 866-38-53, Fax 866-38-52

Janusz

GRALAK

65-034 Zielona Góra

ul. Boh. Westerplatte 11

tel/fax (068) 325-30-62

tel. 325-39-54

e-mail:

sek@zg.odpisipar.pl

wijhars.zg@gala.net.pl

brewijhars.zg@gala.net.pl

Oddział:

69-110 Rzepin, ul. Zielona 1

tel. (095) 759-72-40, 759-86-15,

tel/fax 759-64-35

e-mail: cisrzepin@post.pl

Punkty graniczne:

Olszyna: tel. (068) 375-61-87,

363-51-90, 363-51-91, tel./fax 375-60-06

Świecko: tel. (095) 758-58-40

tel./fax 758-58-39

Rolnictwo ekologiczne – nowe warunki działania wynikające z członkostwa Polski w Unii Europejskiej

DJP – Duża Jednostka Przeliczeniowa

Kotler Ph., Armstrong G., Saunders J., Wong V. (1996): Principles of Marketing. e European

Edition, Prentice Hall Europe, 1999.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Materialy konferencyjne 31 03 07 Malbork
specyficzne trudności z matematyką materialy konferencyjne.uczeń z dyskalkuią na zajęciach z matemat
rolnictwo eko, OCHRONA ŚRODOWISKA UJ, ppos
materialy konferencja
Materiały z konferencji(1), ===HARCERSTWO===, materiały dla instruktora
mediacje - materialy konferencyjne, Materiały dla uczestników:
kultura czy tortura ciało materiały z konferencji
Materiały konferencyjne
materialy konferencyjne 2012
Pytania egzaminacyjne z Agrometeorologii, Szkoła Rolnictwo studia, Szkoła, Materiały studia, Agromet
Fitopatologia cw.4, SGGW Rolnictwo Materiały
finanse i bankowość, SGGW Rolnictwo Materiały
materialy i studia 246
botanika ćwiczenia, Szkoła Rolnictwo studia, Szkoła, Materiały studia, Botanika, bot
Nasiennictwo 2 kolo gotowa, Szkoła Rolnictwo studia, Szkoła, Materiały studia, Nasiennictwo
niekonwencjonalne metody produkcji rolniczej Grupa 2, UR materiały, semestr II, wgż

więcej podobnych podstron