Asymilacja imigrantów w Polsce

Obecnie w wielu krajach Unii Europejskiej, szczególnie w Niemczech, Francji

i Wielkiej Brytanii, obecność cudzoziemców wpływa istotnie na kształt sceny politycznej.

Stanowisko wobec imigrantów stanowi ważny element kampanii wyborczych. Stosunek do

cudzoziemców od lat sześćdziesiątych XX wieku jest jednym z podstawowych elementów

kultury politycznej w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej. Wiele kluczowych

decyzji w polityce socjalnej czy ekonomicznej jest podejmowanych w związku z obecnością

cudzoziemców. Liczne instytuty badawcze prowadzą badania imigracji, starają się oszacować

liczbę nielegalnych imigrantów. Badając aspekty społeczne i ekonomiczne imigracji

dostarczają danych potrzebnych do podejmowania decyzji politycznych.

Polska, póki co, nadal jest dostarczycielem imigrantów, jednak w ostatnich latach

zwiększyła się liczba cudzoziemców przebywających na terenie Polski. Wg danych Eurostatu

w 2010 roku w Polsce mieszkało 45,5 tys. obcokrajowców, z czego 14,8 tys. to obywatele

krajów Unii Europejskiej. Pozostałych 30 tys. pochodziło spoza unijnych granic. Mniej

obcokrajowców jest jedynie na Malcie, Islandii czy Litwie. Z kolei dane Urzędu do Spraw

Cudzoziemców wskazują, że według stanu na 31 grudnia 2011 r. w Polsce przebywało już

100 298 cudzoziemców posiadających ważne karty pobytu.

Tabela 1 Najliczniej reprezentowane obywatelstwa wśród cudzoziemców posiadających

ważne karty pobytowe. Stan na dzień 31.12.2011 r.

Pa

ństwo pochodzenia

Liczba osób posiadaj

ących ważne karty

pobytu

1.Ukraina

11 675

2. Wietnam

9 257

3. Białoruś

9 249

4. Armenia

3 974

5. Chiny

3 821

6. Turcja

2 281

7. Indie

2 170

8. Stany Zjednoczone

2 167

9. Korea Południowa

1 702

10. Kazachstan

1 089

Z roku na rok liczba imigrantów w Polsce rośnie. Polska staje się krajem atrakcyjnym dla

imigrantów i coraz więcej osób przyjeżdża tu z myślą o pozostaniu na dłużej - szuka pracy,

zakłada rodziny, prowadzi działalność biznesową.

Imigranci na różne sposoby odnajdują się w społeczeństwie przyjmującym, dlatego do

opisu ich „wchodzenia” w społeczność gospodarzy używa się różnych określeń. Mówi się

o separacji lub marginalizacji imigrantów, ich adaptacji, integracji lub asymilacji do

ś

rodowiska większościowego. Separacja, adaptacja, integracja i asymilacja traktowane są jako

kolejne – od najsłabszego, najmniej zaawansowanego – stopnie „wchodzenia” imigrantów

w społeczeństwo przyjmujące. Ostatnim etapem odnajdywania się imigrantów w społeczność

gospodarzy jest asymilacja.

Asymilacja to całokształt zmian psychicznych i społecznych, jakim ulegają jednostki,

odłączając się od swojej grupy i przystosowując się do życia w innej grupie o odrębnej

kulturze. Przykładem może być nabywanie przez daną grupę etniczną cech dominującej grupy

narodowej. Polega na całkowitym przyswojeniu przez jednostkę lub grupę etniczną

właściwości i wartości kultury dominującej, w taki sposób, iż następuje pełna identyfikacja

z tą kulturą. Oznacza to wówczas, iż osoba zasymilowana po przystosowaniu się odrzuca

wszystkie dotychczasowe wartości i wzory kultury, przyjmując nowe w pełni identyfikując

się z nimi.

Teoretycznie osoby z grupy większościowej mogą asymilować się do grupy

mniejszościowej, na ogół jednak to osoby z grupy mniejszościowej asymilują się do

większości, imigranci do społeczeństwa przyjmującego. Stopniowo członkowie grupy

mniejszościowej, imigranci, przestają się odróżniać kulturowo i społecznie od społeczeństwa

przyjmującego, całkowicie wtapiając się w kraj gospodarzy. Proces ten ma z reguły charakter

jednostronnej adaptacji i absorpcji, w którym migranci przejmują język, normy oraz

zachowania społeczeństwa przyjmującego, bez analogicznego dostosowania ze strony

społeczeństwa przyjmującego.

Występują cztery wymiary asymilacji: ekonomiczny, kulturowy, społeczno-polityczny

i tożsamościowy.

Wymiar ekonomiczny związany jest z zatrudnieniem. Umiejętność odnalezienia się na

rynku pracy oznacza, że imigrant jest w stanie zapewnić byt materialny sobie i swojej

rodzinie bez korzystania z opieki społecznej i funduszy organizacji pozarządowych.

Aktywność zawodowa warunkuje rodzaj relacji społecznych, zmusza do wchodzenia w grupy

wtórne społeczeństwa przyjmującego, a taka sytuacja daje większe możliwości nabycia

kompetencji językowo-kulturowych związanych z krajem przyjmującym. Udana asymilacja

ekonomiczna wpływa na inne rodzaje asymilacji. Wymiar kulturowy związany jest

z akulturacją, czyli oddziaływaniem na jednostkę obcej kultury, w wyniku czego przyswaja

ona wzory kultury społeczeństwa przyjmującego, przyjmuje ich kody symboliczne, praktyki

obyczajowe oraz styl życia. Wymiar społeczno-polityczny związany jest z relacjami

społecznymi oraz miejscem imigranta w państwie. Opisuje funkcjonowanie imigranta

w nowym otoczeniu społecznym oraz sposób korzystania przez niego z imigranckich sieci

społecznych. Imigranckie sieci społeczne w pewnym stopniu odgrywają ważną rolę

w procesie wchodzenia imigranta w społeczeństwo przyjmujące, ponieważ z jednej strony

ułatwiają odnalezienie się w obcym środowisku społecznym, pozwalają przetrwać

początkowe i trudne okresy na emigracji, ale z drugiej strony mogą utrudniać integrację ze

społeczeństwem przyjmującym poprzez blokowanie wyjścia z własnego środowiska. Wymiar

społeczny związany jest z wchodzeniem przez imigranta do grup wtórnych i pierwotnych

społeczeństwa gospodarzy i przyjmowaniem przez niego występujących w tym

społeczeństwie ról społecznych. Wymiar polityczny dotyczy korzystania przez imigranta

z praw politycznych i jego aktywności politycznej. Wymiar tożsamościowy związany jest ze

zmianami w poczuciu tożsamości narodowej. Można w nim wyróżnić aspekt poznawczy,

emocjonalny i behawioralnym. Aspekt poznawczy łączy się z kanonem kulturowym oraz

znajomością tradycji i historii. Aspekt emocjonalny wiąże się z deklaracjami na temat

przynależności narodowej. Aspekt behawioralny łączy się z działaniami będącymi

ś

wiadectwem zaangażowania na rzecz określonej grupy narodowej.

Proces asymilacji wymaga zazwyczaj czasu i może wynikać z wolnego wyboru

wzorców społeczno-kulturowych lub leż może być narzucany przez władzę państwową.

Proces ten może się zakończyć:

1. asymilacją całkowitą - kiedy nastąpi przejęcie przez daną grupę wszystkich cech

kulturowych i świadomościowych od drugiej wspólnoty etnicznej (nowa tożsamość

społeczna);

2. asymilacją częściową - kiedy przyswojone zostaje wiele cech innego etnosu

1

(lecz nie

wszystkie);

3. asymilacją szczątkową - kiedy grupa asymilowana przejmuje pewne wybrane cechy innej

społeczności, zachowując jednak w stosunku do niej wyraźną odrębność;

1

Etnos - każda wspólnota etniczna (niezależnie od wielkości, stopnia wewnętrznego zorganizowania lub typu

etnicznej tożsamości), która wyodrębnia się wśród innych sąsiadujących z nią grup charakterystyczną kulturą
ukształtowaną w procesie rozwoju historycznego.

4. akomodacją - kiedy do asymilacji właściwie nie dochodzi, a określona grupa społeczna,

która żyje w ramach innej wspólnoty narodowej, utrzymuje bardzo silną więź

wewnątrzgrupową.

Na stopień asymilacji imigrantów w społeczeństwie przyjmującym wpływ ma wiele

czynników. Można je podzielić na trzy grupy: związane z cechami społeczeństwa

przyjmującego, ze specyfiką społeczeństwa wysyłającego i z atrybutami osób emigrujących.

Pierwsza grupa czynników związana jest z cechami społeczeństwa przyjmującego. Inaczej

zachowuje się społeczeństwo, które zna wartość swojej kultury i jest z niej dumne, a inaczej

społeczeństwo, które nie jest pewne odrębności. Istotne jest, czy społeczeństwo przyjmujące

ma doświadczenie z wielokulturowością, takiego doświadczenie wpływa na stopień tolerancji.

Na stopień asymilacji imigrantów ogromny wpływ ma również stan gospodarki i sytuacja na

rynku pracy. Jeśli koniunktura się zmienia, zmianie na ogół ulega również polityka wobec

imigrantów i stosunek do nich autochtonów. Sytuacja ekonomiczna kraju decyduje o tym,

czy imigranci postrzegani są jako potrzebni pracownicy, czy jako jednostki kreujące jedynie

koszty. I wreszcie istotna jest polityka imigracyjna państwa przyjmującego wynikająca ze

wszystkich wyżej wspomnianych czynników. Mówiąc o polityce imigracyjnej państwa, trzeba

rozróżnić politykę imigracyjną związaną z kontrolą napływu imigrantów, tzn. zasadami

przyznawania pozwoleń na pobyt stały lub okresowy, oraz politykę wobec imigrantów

związaną z ich adaptacją do środowiska społecznego kraju przyjmującego. Następna grupa

czynników związana jest ze specyfiką kraju pochodzenia grupy imigranckiej. Istotne jest

podobieństwo kulturowe imigrantów do społeczeństwa przyjmującego. Asymilacja jest

procesem łatwiejszym, jeżeli odbywa się pomiędzy etnosami o podobnej religii, zbliżonymi

językowo i pod względem zwyczajów. Odwrotnie, jeżeli istnieją duże różnice religijne,

językowe i obyczajowe. Ostatnią grupą czynników wpływających na zdolność odnalezienia

się w nowym środowisku społecznym są atrybuty kohorty imigracyjnej, czyli jej wielkość.

Małej grupie trudniej zachować odrębność w stosunku do większości. W procesie

odnajdywania się w społeczeństwie obcym ważne są również takie czynniki demograficzno-

społeczne, jak: wykształcenie, wiek, płeć.

Polacy nadal mają skromne doświadczenie związane z obecnością licznych grup

etnicznych, narodowych czy wyznaniowych. Dopiero od kilku lat cudzoziemcy zaczęli

interesować się Polską, jednak nadal jest ona krajem mniej atrakcyjnym niż tradycyjne kraje

Europy Zachodniej. Ciągle jest problem z udostępnianiem rynku pracy cudzoziemcom.

Z zasady cudzoziemcy z państw nienależących do Unii Europejskiej nie mają prawa do

podejmowania w Polsce pracy bez wcześniejszego uzyskania odpowiedniego zezwolenia,

niemniej ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku

pracy

2

regulująca zatrudnianie cudzoziemców w Polsce przewiduje szereg wyjątków od tej

reguły. Bez zezwolenia mogą pracować m.in.:

- cudzoziemcy posiadający nadany w Polsce status uchodźcy, bądź którym udzielono ochrony

uzupełniającej; posiadający zgodę na pobyt tolerowany na terytorium RP lub też korzystający

z ochrony czasowej w Polsce oraz ich małżonkowie posiadający zezwolenie na zamieszkanie

na czas oznaczony na terytorium RP udzielone w związku z zawarciem małżeństwa;

- cudzoziemcy posiadający zezwolenie na osiedlenie się na terytorium RP oraz ich

małżonkowie posiadający zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium RP

udzielone w związku z zawarciem małżeństwa ;

- cudzoziemcy posiadający zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot

Europejskich w Polsce oraz ich małżonkowie posiadający zezwolenie na zamieszkanie na

czas oznaczony na terytorium RP udzielone w związku z zawarciem małżeństwa;

- cudzoziemcy – obywatele państw, które zawarły ze Wspólnotą Europejską i jej państwami

członkowskimi umowy umożliwiające swobodny przepływ osób oraz określeni członkowie

rodziny tych cudzoziemców;

- cudzoziemcy – małżonkowie obywateli polskich posiadający zezwolenie na zamieszkanie

na czas oznaczony na terytorium RP udzielone w związku z zawarciem małżeństw;

- cudzoziemcy posiadający ważną Kartę Polaka (art. 87).

Ponadto, prawo do sześciomiesięcznego (w okresie kolejnych 12 miesięcy) zatrudnienia bez

uzyskiwania zezwolenia, a jedynie w oparciu o oświadczenie pracodawcy o zamiarze

powierzenia im pracy, zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy, uzyskali cudzoziemcy

będący obywatelami państw graniczących z Polską, oraz państw, z którymi Polska

współpracuje w zakresie migracji zarobkowych w ramach partnerstwa na rzecz mobilności,

ustanowionego między tymi państwami a Unią Europejską. Brakuje programów

aktywizujących grupy imigrantów do odnalezienia się na rynku pracy. Imigranci są potrzebni

dynamicznie rozwijającej się gospodarce polski by pokryć coraz częsty brak pracowników.

Napotykają jednak wiele barier formalno-prawnych. Stałe przebywanie w Polsce wymaga od

obywateli wielu państw uzyskania zezwoleń na pobyt czasowy, na pobyt stały, na pracę.

Stawiane imigrantom chcącym uzyskać obywatelstwo polskie wymogi, są zakwalifikowane

jako jedne z najmniej przychylnych dla cudzoziemców (wymagany długi okres stałego

2

Dz. U. z 2008 r., Nr 69, poz. 415 z późn. zm.

pobytu, brak ułatwień dla dzieci imigrantów urodzonych w Polsce), z drugiej strony pewność

statusu po jego uzyskaniu jest wysoka.

Zatrudnienie cudzoziemców jest wciąż zjawiskiem marginalnym. Większość

imigrantów pracuje nielegalnie. Nie ma żadnej wzmianki o imigracji zarobkowej

w strategicznym dokumencie dotyczącym rynku pracy pod tytułem „Krajowy Plan Działań na

rzecz Zatrudnienia”. W dokumencie dotyczącym strategii długofalowej „Polska 2030”

wspomina się ogólnikowo problem uzupełnienia braków na rynku pracy przez imigrację, ale

w bardziej konkretnej strategii krótkofalowej nie ma żadnej wzmianki na ten temat.

Wypowiedzi i dokumenty sporządzone przez związki pracodawców zawierają liczne

postulaty otworzenia rynku pracy i wprowadzenia ułatwień w zatrudnianiu obcokrajowców.

Jednak żadne dokumenty związków pracodawców nie wskazują na jakakolwiek wiedzę

o dalszych losach imigracji i o ewentualnych obciążeniach dla państwa. Brak państwowych

strategii w tej sprawie powoduje, że postulaty pracodawców nie dają się wpisać w żadną

szerszą politykę. Jest to chwilowe żądanie wynikające z aktualnej sytuacji rynku pracy.

Bariera językowa i wynikająca z tego nieznajomość przepisów dotyczących m.in.

regulacji prawa pobytowego czy opieki zdrowotnej to kolejne problemy imigrantów

mieszkających w Polsce. Znajomość języka polskiego imigrantów jest na poziomie, który nie

umożliwia samodzielnego funkcjonowania.

Ze słabą znajomością języka wiąże się

ograniczony dostęp do zrozumiałej informacji na przykład o tym, jak funkcjonuje służba

zdrowia w Polsce, co wchodzi w zakres ubezpieczeń społecznych, do kogo zwrócić się

o pomoc, gdy pracodawca łamie prawo pracy.

Funkcjonowanie migrantów na początku

pobytu w Polsce jest właściwie niemożliwe bez pomocy osoby trzeciej. Potrzebują oni

kompleksowej pomocy tłumaczeniowej - tłumacza językowego, ale również kogoś, kto

wyjaśni wszelkie procedury i mechanizmy. W tej roli najczęściej występują inni

cudzoziemcy, dłużej przebywający w Polsce, członkowie rodziny, znajomi, pracodawcy,

opiekunowie

studentów

zagranicznych.

Niewielka

część

korzysta

z

usług

wyspecjalizowanych

pośredników.

Kursy

języka

polskiego

organizowanym

dla

cudzoziemców mają często niedostosowane metody dydaktyczne do specyfiki potrzeb

imigrantów i są na niskim poziomie.

Asymilację utrudniają także: biurokracja, niejasność przepisów, niedostępność tanich

mieszkań, nieuczciwość pracodawców i dyskryminacja. Niejednokrotnie od cudzoziemców

żą

da się dokumentów, które nie są wymagane przez polskie prawo.

Imigranci często są

niewłaściwe traktowanie ich przez urzędników, np. poprzez nieprzyjemne uwagi na temat ich

pochodzenia. Kolejnym problemem cudzoziemców jest dostęp do tańszych mieszkań. Często

występującym problemem jest wynajem mieszkania bez pisemnych umów oraz

z meldunkiem, na który właściciele nie chcą się zgodzić. W związku z tym utrudnione zostają

procedury legalizacyjne pobytu, uzyskanie numeru PESEL. W procesie asymilacji przeszkodą

stanowi często ksenofobia, która pojawia się we wszystkich dziedzinach życia i we

wszystkich instytucjach, poczynając od uniwersytetu, przez urzędy, sklepy, środki transportu,

na zachowaniach na ulicy kończąc. Nie są to sytuacje nagminne, ale dotykają w mniejszym

lub większym stopniu wszystkich przyjezdnych.

Imigranci mają ograniczony udział w życiu politycznym kraju przede wszystkim

w odniesieniu do praw wyborczych, w Polsce nie przewiduje się możliwości udziału

w wyborach lokalnych dla cudzoziemców z państw nienależących do Unii Europejskiej,

nawet jeśli mają oni status rezydentów długoterminowych. Imigranci mogą zakładać w Polsce

swoje organizacje, ale nie mają one dostępu do finansowania publicznego, ani też nie

uczestniczą w procedurach konsultacyjnych.

Najbardziej sprzyjającym asymilacji imigrantom sektorem publicznym jest służba

zdrowia. Nie występuje w niej dyskryminacja w dostępie do służby zdrowia. Prawa

cudzoziemców do korzystania z publicznej opieki zdrowotnej reguluje ustawa z dnia 27

sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych

3

.

Głównym problemem jest niewiedza, w jakim zakresie działa ubezpieczenie, co pokrywa oraz

jak funkcjonuje publiczna służba zdrowia w Polsce.

Podstawowym instrumentem prointegracyjnym skierowanym do imigrantów są

indywidualne programy integracji regulowane ustawą z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy

społecznej

4

. Programy realizowane są w ramach powiatowego centrum pomocy rodzinie,

właściwego dla miejsca zamieszkania cudzoziemca. Zgodnie z art. 92 ustawy o pomocy

społecznej, pomocy integracyjnej, udziela się pomocy imigrantom w postaci:

1. Świadczenia pieniężne przeznaczone na utrzymanie (żywność, odzież, higiena osobista,

opłaty mieszkaniowe) oraz pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego.

Wysokość świadczeń uzależniona jest przede wszystkim od wielkości rodziny, a także od jej

indywidualnej sytuacji bytowej.

2. Opłacenia składki na ubezpieczenie zdrowotne;

3. Pracy socjalnej;

4. Poradnictwa specjalistyczne, w tym poradnictwo prawne, psychologiczne i rodzinne;

3

Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027

4

Dz. U. z 2009r., Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.

5.Udzielania informacji oraz wsparcia w kontaktach z instytucjami (rynek pracy, organizacje

pozarządowe, środowisko lokalne);

6. Innych działania wspierające proces integracji.

Proces asymilacji w społeczeństwie polskim utrudnia fakt, że przeważająca większość

uchodźców to osoby w bardzo trudnej sytuacji materialnej, w złym stanie zdrowia, o niskim

kapitale edukacyjnym. Przynajmniej dla części z nich Polska jest krajem tranzytowym

w drodze „na Zachód” – do innych państw Unii Europejskiej, gdzie mieszka już część

rodziny, a przewidywane warunki osiedlenia jawią się cudzoziemcom jako o wiele

korzystniejsze.

Polski „rynek’ imigracyjny w ostatnich latach przeszedł dużą metamorfozę. Skala

imigracji zwiększyła się dodatkowo po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Polska

mogłaby przyciągnąć więcej imigrantów, aby utrzymać wzrost gospodo raczy. Musiałaby

jednak najpierw podjąć aktywne działania zachęcające do osiedlania się w Polsce, bo jak na

razie nasz kraj nie jest traktowany jako zbyt atrakcyjny.

•

J. Szymanderski, Stan faktyczny i kierunki rozwoju integracji cudzoziemców w Polsce,
Stowarzyszenie Wolnego Słowa, Warszawa 2010

•

K. Vasileva, Population and social conditions, Eurostat, Statistics in focus, 94/2009, s.
3 http://epp.eurostat.ec.europa.eu

•

Dane liczbowe dotyczące postępowań prowadzonych wobec cudzoziemców w 2011 r.
http://www.udsc.gov.pl

•

M. Budyta-Budzińska, Adaptacja, integracja, asymilacja – próba ujęcia teoretycznego
http://migracje.civitas.edu.pl

•

Encyklopedia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999

•

Grymała-Kozłowska, S. Łodziński, Problemy integracji imigrantów: koncepcje,
badania, polityki, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008

•

M. Budyta-Budzińska, Socjologia narodu i konfliktów etnicznych, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2010

•

G. Simmel, Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005

•

M. Baczwarow, A. Suliborski, Kompendium wiedzy o geografii politycznej i
geopolityce, Warszawa 2003

•

J. Korczyńska, M. Duszczyk, Zapotrzebowanie na pracę obcokrajowców w Polsce.
Próba analizy i wniosków dla problematyki migracyjnej, Instytut Spraw Publicznych,
Warszawa 2005

•

Imigranci w Polsce. To są ich główne problemy http://prawo.money.pl