ZIMNA WOJNA
1946 – 1989. -„zimna wojna” oznacza wzajemne relacje pomiędzy Związkiem Radzieckim i
krajami Europy środkowo-wschodniej a Europą Zachodnią i Stanami Zjednoczonymi .Zimna wojna
polegała na szeroko rozumianej rywalizacji, wrogości i napięciu pomiędzy tymi dwoma blokami
państw. Autorem terminu był amerykański polityk Bernard Baruch. Początek zimnej wojny miał
miejsce w 1946 roku, kiedy Józef Stalin wygłosił przemówienie, które powszechnie odebrano jako
zapowiedź dążenia do III wojny światowej pomiędzy krajami o ustroju socjalistycznym a krajami
kapitalistycznymi .Zimna wojna była rywalizacją na różnych płaszczyznach : ideologicznej,
politycznej, ekonomicznej i militarnej.
Przyczyny wybuchu zimnej wojny:
•
demokracja(Stany Zjednoczone) i socjalizm(ZSRR) nie miały wspólnych idei, wspólnych
planów i dążeń. Opierały się na zupełnie innych celach i systemie wartości. -konflikty
polityczne, ekonomiczne, ideologiczne i światopoglądowe .R
ywalizacja między USA i ZSRR o
poszerzenie swoich stref wpływów
•
rozpoczęcie przez USA i ZSRR w II połowie lat 40 – tych tzw. wyścigu zbrojeń
(zwł. w zakresie broni
atomowej – w posiadaniu USA od 1945 r., w posiadaniu ZSRR od 1949 r., bomba wodorowa w posiadaniu USA od 1952 r.)
•
rozpad koalicji antyhitlerowskiej(koalicja antyhitlerowska - Alianci II wojny światowej –
nazwa krajów walczących przeciwko państwom Osi podczas II wojny światowej. )
•
rozbieżności między USA i ZSRR w rozwiązaniu po II wojnie światowej kwestii niemieckiej
•
stworzenie po drugiej wojnie światowej tzw. porządku jałtańskiego (tzw. układu
dwubiegunowego,czyli podziału świata między supermocarstwami, USA i ZSRR, na dwie strefy
wpływów)
. Sytuacja na świecie po zakończeniu II Wojny Światowej(po 1945 roku)
Polityczne następstwa wojny:
- kapitulacja państw, które rozpętały wojnę; Niemiec, Japonii i Włoch;
- likwidacja systemu kolonialnego na świecie; utworzenie niepodległych państw z terytoriów
zależnych;
- podział świata na strefy wpływów;
- wzrost znaczenia Związku Radzieckiego zwłaszcza w Europie Środkowo-Wschodniej (wschodnie
Niemcy, Polska, Czechosłowacja, Węgry, Bułgaria, Rumunia).
Proces Norymberski:
We wrześniu 1945 Międzynarodowy
Trybunał
Wojskowy rozpoczął proces 22 przywódców
hitlerowskich oskarżonych o zbrodnie przeciwko ludzkości. Trybunał ten powołały rządy Stanów
Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji i ZSRR. Dwunastu sądzonych skazano na kary śmierci,
trzech uniewinniono, natomiast reszta dostała wieloletnie wyroki więzienia. Za zbrodnicze uznano
wszystkie organizacje hitlerowskie (m.in.
NSDAP
,
Gestapo
).
Powstanie Organizacji Narodów Zjednoczonych:
Podczas konferencji Wielkiej Trójki w Jałcie zadecydowano o powołaniu nowej organizacji, która
miałaby zastąpić
Ligę
Narodów. Konferencja założycielska rozpoczęła się 25 kwietnia 1945 w San
Francisco. Zredagowano tam tzw. Kartę Narodów Zjednoczonych, która została później
ratyfikowana przez 5 mocarstw. Pierwszym sekretarzem tej organizacji został norweski polityk
Trygve Lie.
Doktryna Trumana z 1947 r. (doktryna „powstrzymywania komunizmu”-
containement
)-
zasada
amerykańskiej polityki zagranicznej sformułowana w 12 III 1947 r. przez prezydenta H.
Trumana,wygłoszona podczas
dyskusji budżetowej w Kongresie
. Zapowiedział poparcie USA dla
narodów, które „stawiają opór zbrojonym mniejszościom lub zewnętrznemu naciskowi
”
,
Prezydent ogłosił
poparcie militarne i gospodarcze ze strony USA dla wszystkich tych narodów, które sprzeciwiając
się wewnętrznym i zewnętrznym naciskom zmierzającym do ich uzależnienia od ZSRR.
Początkowo doktryna ta miała dotyczyć jedynie Turcji i Grecji, jednak z czasem objęto nią
wszystkie państwa, które znalazły się w realnym zagrożeniu ze strony komunizmu.
Skutki:
•
USA popierały wolne narody, do tych państw wysyłały swe wojska pokojowe i misje
wojskowe;
•
USA założyły swą bazę na Morzu Śródziemnym.
•
Turcja i Grecja otrzymywały od USA po 400 mln $ w ramach pomocy powojennej.
•
doktryna Trumana miała wpływ na powstanie takich organizacji jak NATO, ANZUS,
SEATO oraz CENTO.
Wojna w Korei:
25 czerwca 1950r. wojska Korei Północnej przekroczyły równoleżnik ustalający granicę pomiędzy
północną a południową Koreą i tym samym uznano, że rozpoczęły wojnę napastnicza. Odpowiedź
Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych była błyskawiczna i zdecydowana
(zapewne nie byłaby taka, gdyby nie nieobecność rosyjskiego ambasadora na jej zebraniu-
bojkotował działania Rady, a Rosja posiada prawo weta w tym organie). Ogłoszono rezolucję, która
wzywała do udzielenia pomocy Korei Południowej. Pierwsze odpowiedziały Stany Zjednoczone,
widząc w tym zapewne szanse na umocnienie swoich wpływów na kontynencie azjatyckim.
Dowództwo wojsk amerykańskich objął słynny generał z czasów II wojny światowej MacArthur.
Obok amerykanów pomocy Koreańczykom udzieliło 19 państw. Wojska Korei Południowej były
nieprzygotowane na działania zbrojne prowadzone na taką skalę i w efekcie już trzeciego dnia w
rękach armii północnej znalazł się Seul. Jednak do tego czasu desant dokonały wojska ONZ-tu i
rozpoczęła się kontrofensywa. Dwa tygodnie zajęło wypieranie agresora za 38 równoleżnik, ale nie
zatrzymano się na nim. Natarcie poszło dalej i w efekcie w rękach wojsk koalicyjnych znalazło się
prawie całe państwo Kim Ir Sena. Błędem jednak było zbytnie zbliżenie się do granicy Chińskiej.
Władze Chińskiej Republiki wysłały na pomoc Kim Ir Senowi "ochotników", którzy w liczbie kilku
milionów wyparli armię ONZ-tu z Korei Północnej. Po raz kolejny Seul znalazł się pod okupacją
(styczeń 1951r.). Sytuacja ustabilizowała się w połowie stycznia i marsz komunistów został
zatrzymany. Po raz kolejny wojska sprzymierzone otworzyły natarcie z udziałem lotnictwa i
ciężkiego sprzętu. Ameryka znalazła się w kropce. Z jednej strony nie chciała zostawiać sytuacji w
kształcie obecnym, z drugiej musiała zmierzyć się z gigantyczną armią Chińską i potencjałem
atomowym ZSRR, który produkował coraz więcej bomb i rakiet mających je przenosić. To właśnie
z tego ostatniego względu prezydent Truman odrzucił plan MacArthura zakładający
bombardowanie atomowe miast chińskich. Chciał w ten sposób zmusić miliony chińskich
"ochotników" do wycofania się. Ponieważ generał nie chciał zrezygnować ze swoich planów wojny
nuklearnej, prezydent odwołał go z Korei. Do pierwszego przełomu doszło w marcu 1853 r. kiedy
umarł Józef Stalin, przywódca Związku Sowieckiego i główny komunistyczny decydent. Doszło do
światowej odwilży politycznej i rozprężenia w stosunkach międzynarodowych. W Korei po długim
okresie rokowań ostateczne podpisano porozumienie pokojowe dnia 27 lipca 1953r. w
Panmundżonie. Zawieszono wszystkie działania zbrojne i potwierdzono podział Korei wzdłuż 38
równoleżnika.
Kryzys Sueski a powstanie na Węgrzech-doktryna Eisenhovera
Sueski kryzys 1956, konflikt zbrojny pomiędzy Egiptem i Izraelem, do którego wmieszały się
wojska Francji i Wielkiej Brytanii. Jego pośrednie przyczyny wiązały się z próbą powrotu Wielkiej
Brytanii do mocarstwowej polityki w tym regionie.
Przyczyny bezpośrednie to: terrorystyczne ataki na obiekty i wojska izraelskie w strefie
przygranicznej, dokonywane z inspiracji egipskiej, zamknięcie przez Egipt cieśniny Tiran dla
żeglugi izraelskiej oraz nacjonalizacja Kanału Sueskiego dokonana 26 VII 1956 przez Egipt, co
zagroziło interesom Francji i Wielkiej Brytanii.
Kryzys Sueski 1956 umożliwił Jánoszowi Kádárowi krwawe stłumienie Rewolucji 1956 roku na
Węgrzech oraz najazd 20 sowieckich dywizji na Węgry, które okupowały kraj aż do upadku
komuny, kiedy prawicowy rząd dr. Józsefa Antalla juniora, wypowiedział udział w RWPG i
Układzie Warszawskim i zmusił niechlubną Armię Czerwoną okupantów do opuszczenia kraju.
Doktryna Eisenhovera-Doktryną Eisenhowera nazywamy teorię opracowaną przez prezydenta
USA, Dwight'a Eisenhowera po wystąpieniu kryzysu sueskiego w 1956 roku. Dotyczył on procesu
nacjonalizacji przez Egipt kanału sueskiego, co w rezultacie poskutkowało zbrojnym wystąpieniem
Wielkiej Brytanii i Francji. Na rozwiązywanie konfliktu przy użyciu wojska nie wyraziły zgody ani
Stany Zjednoczone, ani ZSRR.
Doktryna została wygłoszona przed Kongresem w 1957 roku. W tym samym roku nastąpiło jej
uchwalenie. Była elementem polityki zagranicznej prowadzonej wobec krajów Bliskiego i
Środkowego Wschodu. Doktryna Eisenhowera polegała na zezwoleniu dla wojsk USA na
ingerowanie w konflikty zbrojne na tym obszarze. Miało to bronić kraje i mieszkańców tego
regionu przed zaprowadzeniem systemu politycznego, opartego na komunizmie. Eisenhower został
zmuszony do wycofania się z założeń tejże doktryny.
Cele Doktryny:
Doktryna Eisenhowera była doktryną polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych. Celem
wprowadzenia doktryny było ograniczenie wpływu Związku Radzieckiego oraz zmniejszenie
stopnia rywalizacji w związku z zimną wojną. Miało to nastąpić poprzez zapewnienie wsparcia
krajom Bliskiego Wschodu, pomoc militarną i finansową. Z założenia chodziło o wprowadzanie
niezbędnych zabezpieczeń oraz prewencję. Zakładała konieczność opracowania programów, które
miały pomagać rozwojowi ekonomicznemu tych państw oraz wspierać ich niezależność. Ponadto,
doktryna przewidywała także udzielenie pomocy państwom, które o nią poproszą poprzez
przekazanie porad militarnych i pomoc logistyczną.
Wyścig zbrojeń
popularne określenie na wzajemne, obustronne i spiralne (wzajemnie się rozkręcające) zbrojenia
prowadzone przez wrogie sobie państwa lub obozy polityczne z myślą o potencjalnym konflikcie
zbrojnym.
Obecnie w powszechnym rozumieniu pojęcie to odnosi się do światowego wyścigu zbrojeń, jaki
miał miejsce pomiędzy krajami NATO ze Stanami Zjednoczonymi na czele a ZSRR i Układem
Warszawskim w czasie zimnej wojny w II połowie XX wieku. Podobne rywalizacje miały jednak
miejsce wcześniej, począwszy od starożytności, np. między wojnami imperiów diadochów (IV-II
p.n.e), przed wybuchem I wojny światowej oraz w okresie 20-lecia międzywojennego.
Wyścig zbrojeń, a właściwie związane z nim wydatki, mogą mieć niszczące konsekwencje dla
gospodarki krajów biorących w nim udział, jak stało się to z ZSRR. W 1922, wobec panującej
recesji, pięć krajów, które wyszły zwycięsko z I wojny światowej, podpisało traktat waszyngtoński,
który ograniczał kosztowne zbrojenia morskie.
W czasie zimnej wojny szczególnym polem rywalizacji tego wyścigu był toczony między Stanami
Zjednoczonymi a ZSRR wyścig kosmiczny.
Kryzys Berliński
Pierwszym poważnym incydentem zimnej wojny był tzw.: I kryzys berliński, czyli blokada
Berlina przez ZSRR, trwająca 11 miesięcy od 23/24 czerwca 1948 roku .
Miesiąc po zakończeniu II wojny światowej w Europie i po podpisaniu bezwarunkowej kapitulacji
III Rzeszy mocarstwa sojusznicze 5 czerwca 1945 wydały deklarację, na mocy której rządy
ZSRR , USA , Wielkiej Brytanii i Francji przejęły zwierzchnią władzę nad terytorium Niemiec ,
dzieląc je na cztery strefy okupacyjne . W stosunku do pokonanych Niemiec na konferencji
poczdamskiej przyjęto zasady 4xD (demilitaryzacja, denazyfikacja, decentralizacja i
dekartelizacja). Podzielono również Berlin leżący w radzieckiej strefie okupacyjnej.
Kwestia niemiecka w pierwszym etapie „zimnej wojny” (1946 – 1955)
-
kwestia niemiecka w przemówieniach Churchilla („mowa fultońska’) i Byrnesa w 1946 r.
- powstanie Bizonii (1 I 1947) z połączenia amerykańskiej i brytyjskiej strefy okupacyjnej
- ustanie działalności Sojuszniczej Rady Kontroli (IV 1949) w wyniku nieporozumień między
ZSRR a USA
- powstanie Trizonii (kwiecień 1949): w wyniku przyłączenie do Bizonii francuskiej strefy
okupacyjnej
- przeprowadzenie reformy walutowej zachodnich strefach okupacyjnych oraz w Berlinie
Zachodnim (20 VI 1948),była jednym z istotnych czynników pomyślnego rozwoju ekonomicznego
RFN, w zasadzie przesądziła o podziale Niemiec na dwie części, spowodowała pogorszenie
stosunków USA z ZSRR i rozpoczęcie tzw. I kryzysu berlińskiego
Kolejny kryzys (1958) wiązał się z odrzuceniem przez aliantów propozycji ZSRR przekształcenia
Berlina Zachodniego w wolne, zdemilitaryzowane miasto.
Masowa emigracja obywateli NRD do Berlina Zachodniego spowodowała zamknięcie przejść w
Berlinie (1961) i powstanie muru berlińskiego. Alianci zachodni zareagowali tylko notą
protestacyjną (1961). Napięcie polityczne wokół Berlina trwało do momentu rozpoczęcia procesu
jednoczenia Niemiec w 1989.
Kryzys Kubański
Wybuchł w momencie, gdy Kuba pod przywództwem F. Castro weszła w sferę wpływów ZSRR,
otrzymując pomoc, również wojskową. Bezpośrednią przyczyną było uzyskanie przez wywiad
amerykański informacji o rozmieszczaniu na terenie Kuby 42 wyrzutni radzieckich rakiet
balistycznych ziemia-ziemia średniego zasięgu, 144 wyrzutni rakiet ziemia–powietrze, myśliwców
bombardujących oraz tysięcy radzieckich żołnierzy. W 1962 prezydent J. Kennedy zarządził
kontrolę wszystkich statków, również handlowych, płynących na Kubę, wzmocnił siły stacjonujące
w bazie marynarki wojennej na Guantanamo i zażądał usunięcia rakiet z terenu Kuby. Radzieckie
statki zatrzymały się na granicy strefy wyznaczonej przez USA, ale ZSRR twierdził, że rakiet na
Kubie nie ma i żądał przerwania blokady. Oba kraje postawiły swe siły jądrowe w stan pełnej
gotowości.
USA zaczęły przygotowania do inwazji na Kubę. Świat stanął w obliczu nuklearnego konfliktu.
Przywódca radziecki N. Chruszczow zadecydował jednak o wycofaniu statków i usunięciu rakiet z
Kuby, w zamian za rezygnację USA z interwencji w tym kraju oraz usunięcie z terenu Turcji rakiet
amerykańskiego średniego zasięgu. Zgodził się także na inspekcję amerykańską podczas demontażu
wyrzutni. Eskalacja konfliktu w czasie kubańskiego konfliktu uświadomiła potrzebę zapewnienia w
przyszłości bezpośredniego kontaktu przywódców obu nuklearnych supermocarstw, została wtedy
zainstalowana tzw. gorąca linia.