1
Bóle brzucha
Jedną z bardzo częstych dolegliwości są
bóle brzucha. Dzieje się tak, ponieważ w
obrębie jamy brzusznej znajduje się wiele
narządów, z których praktycznie każdy
może stać się źródłem bólu. Jednocześnie
bliskie sąsiedztwo tych organów oraz
powiązania czynnościowe między nimi
powodują, że czasem ustalenie przyczyny
bólu nie od razu jest pewne i wymaga
przeprowadzenia dodatkowej
diagnostyki. Z drugiej strony osoby z
bólem brzucha z różnych względów
mogą zgłaszać się w pierwszej kolejności
do aptekarza i od niego oczekiwać pomocy oraz skutecznych leków, dostępnych bez recepty,
oczywiście. Rozmawiając z pacjentem o jego bólu, zawsze trzeba go poinformować o
konieczności skonsultowania swoich dolegliwości z lekarzem, który jako jedyny jest
uprawniony do postawienia diagnozy i wdrożenia dalszego leczenia. Warto też przypomnieć
sobie krótką charakterystykę najczęstszych przyczyn bólów brzucha.
1. Nagły, tępy, gniotący ból w okolicy prawego podżebrza
Taki napadowy ból często jest objawem kamicy żółciowej i pojawia się zazwyczaj w nocy
lub nad ranem. Ból może promieniować do tyłu lub pod prawą łopatkę. Towarzyszą mu
nudności i wymioty nie dające ulgi oraz wzdęcia brzucha. Chory bardzo cierpi, a żadna
pozycja nie łagodzi bólu. Do chorego z kolką żółciową najczęściej wzywane jest pogotowie
ratunkowe. Z leków dostępnych bez recepty można polecić przeciwbólową pyralginę,
rozkurczową drotawerynę. Po ataku kolki żółciowej wskazane są leki żółciotwórcze i
ż
ółciopędne, które zwalczają zastój żółci np. Bilocol, Cholamid, Cholestil, Cholagogum,
Raphacholin, Terpichol.
Jeśli ból kolkowy nie mija w ciągu kilku godzin lub pojawia się żółtaczka albo gorączka,
dalsze samoleczenie nie jest wskazane i taki chory wymaga szybkiego zbadania przez lekarza.
2. Kłucie pod żebrami
Czasem u osób zdrowych, zwłaszcza młodych, pojawia się w czasie wysiłku fizycznego
krótkotrwały ostry ból w okolicy jednego z łuków żebrowych, zwłaszcza po jedzeniu.
Wystarczy jednak zrobić krótką przerwę na odpoczynek, a ból przechodzi samoistnie. Ból ten
wywołany jest obkurczaniem się jelit, w których zmniejsza się przepływ krwi w trakcie
wysiłku fizycznego na rzecz pracujących mięśni. Kłucie nie wymaga leczenia, a jedynie
zachowania 1-2 godzinnej przerwy w wysiłku fizycznym po posiłku.
3. Przewlekłe bóle w prawej połowie jamy brzusznej
Mogą być pochodzenia jelitowego, choć często traktowane są jako objaw przewlekłego
zapalenia wyrostka robaczkowego lub pęcherzyka żółciowego. Jeśli współistnieje z nimi
niedokrwistość to z dużym prawdopodobieństwem można podejrzewać raka okrężnicy.
Dlatego nie należy poprzestać tylko na sprzedaży leków przeciwbólowych i rozkurczowych,
lecz namówić pacjenta z takimi objawami na jak najszybszą wizytę u lekarza.
2
4. Przewlekłe bóle brzucha z biegunką
Są objawami stanów zapalnych jelit np. wrzodziejącego zapalenia jelit, choroby
Leśniowskiego-Crohna, uchyłkowatości, popromiennych czy niedokrwiennych. Wymagają
dokładnej diagnostyki i ukierunkowanego leczenia.
5. Tępy, ściśle umiejscowiony, powtarzający się ból w nadbrzuszu lub w dołku
podsercowym związany ze zjedzeniem posiłku
Jest często objawem choroby wrzodowej, której mogą również towarzyszyć odbijania i
zgaga. Ból ten występuje na czczo lub w 2-3 godziny po posiłku i nie promieniuje.
Ból w nadbrzuszu może czasem pojawiać się również w przebiegu choroby refluksowej
przełyku, w obrazie której występują również zgaga, bolesne połykanie, bóle w klatce
piersiowej. Bóle te nasilają się po potrawach tłustych, smażonych, kawie, alkoholu, ostrych
przyprawach, a także po schyleniu tułowia lub położeniu się.
W obu przypadkach z leków dostępnych w aptece można polecić rozkurczową
drotawerynę, ranitydynę zmniejszającą wydzielanie kwasu solnego w żołądku oraz leki
alkalizujące, a w dalszej kolejności zgłoszenie się do lekarza.
6. Ból i dyskomfort w nadbrzuszu
Często związany jest z tzw. dyspepsją czyli niestrawnością, której towarzyszą puste
odbijania, wzdęcia brzucha i uczucie pełności po jedzeniu. Pacjent z niestrawnością ogólnie
czuje się dobrze, nie chudnie, nie ma niedokrwistości i zaburzeń w rytmie oddawania stolca.
W aptece na dyspepsję można polecić leki alkalizujące oraz blokery receptora histaminowego
H2 np. ranitydynę. Niektórym pacjentom pomagają leki ziołowe dostępne w aptece bez
recepty. Są to: dziurawiec lub mięta skojarzone z łagodnymi preparatami uspokajającymi np.
melisą. Można również polecać siemię lniane, które zaparzone najlepiej zażywane przed
snem. Stosując zioła trzeba pamiętać, że mięta jest przeciwwskazana przy zgadze, ponieważ
może ją jeszcze bardziej nasilać. Natomiast jeśli w/w objawom towarzyszy brak łaknienia,
osłabienie, niedokrwistość oraz stopniowy ubytek masy ciała, świadczyć to może o
rozwijającym się raku żołądka. Dlatego każdy powtarzający się ból w nadbrzuszu wymaga
oczywiście dokładnej diagnostyki – przede wszystkim gastrofiberoskopowej i leczenia
zależnego od wyników badania.
7. Nagły ból w nadbrzuszu lub w okolicy pępka schodzący do prawego dołu
biodrowego
Jest często objawem ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego, które typowo zaczyna się
od nieokreślonego bólu w nadbrzuszu lub okolicy pępkowej lokalizującego się po kilku
godzinach w obrębie prawego dołu biodrowego. Ból ten nasila się podczas ruchów i kaszlu,
toteż chory zazwyczaj leży nieruchomo w jednej, dogodnej dla niego pozycji z
podkurczonymi nogami. Następnie dołączają się wymioty, a później gorączka do 38oC z
przyspieszonym tętnem. Ostrego zapalenie wyrostka robaczkowego nie wolno leczyć
samemu, ponieważ zwłoka w czasie grozi jego perforacją i zapaleniem otrzewnej. Pacjenta z
takimi objawami należy natychmiast pokierować do oddziału chirurgicznego.
8. Nagły, silny ból w okolicy lewego podżebrza
Bardzo silne bóle w górnej części brzucha po stronie lewej z opasującym
promieniowaniem do pleców mogą świadczyć o ostrym zapaleniu trzustki. Ból brzucha jest
stały, uporczywy i długotrwały – trwający nawet kilka dni. Nie ustępuje po typowych lekach
przeciwbólowych, dostępnych w aptece bez recepty. Ból zmniejsza się, gdy chory przyjmuje
pozycję siedzącą z pochyleniem się do przodu, a nasila się podczas kaszlu lub głębszego
oddychania. W większości przypadków bólowi towarzyszą nudności i wymioty nie
3
przynoszące ulgi, natomiast mogą one prowadzić do odwodnienia chorego i pogorszenia jego
stanu. Ostre zapalenie trzustki wymaga leczenia szpitalnego, gdyż jest to stan zagrożenia
ż
ycia.
9. Przewlekłe bóle w okolicy lewego podżebrza lub dołka podsercowego po jedzeniu
Ich przyczyną może być przewlekłe zapalenie trzustki, które jest spowodowane
stopniowym nieodwracalnym uszkodzeniem tego narządu. W efekcie trzustka nie produkuje
wystarczającej ilości enzymów trawiennych i dochodzi do zaburzeń w trawieniu. Oprócz
bólu, występują: uczucie pełności po jedzeniu, wzdęcia brzucha, nudności i wymioty. Ból
może promieniować do lewej łopatki i barku. Gdy choroba trwa długo dochodzi do zaburzeń
wchłaniania, co prowadzi do tzw. biegunki tłuszczowej i chudnięcia. W celu leczenia zespołu
złego wchłaniania na tle uszkodzenia trzustki poleca się preparaty enzymów trzustkowych.
Przeciwbólowo działają: pyralgina lub paracetamol skojarzony z drotaweryną.
10. Ostry, stały ból brzucha
Może pojawić się w każdej części jamy brzusznej - bezpośrednio tam, gdzie rozwija się
ostry stan zapalny, które obejmujący otrzewną ścienną. Ból taki nasila się przy ucisku powłok
brzusznych lub po nagłym oderwaniu ręki od skóry brzucha. Nasila się też podczas ruchów
chorego, dlatego chory leży spokojnie. Poza tym w miejscu bólu pojawia się tzw. obrona
mięśniowa czyli wzrost napięcia mięśni powłok brzucha. Objawy te wskazują na zapalenie
otrzewnej wymagające natychmiastowego leczenia w oddziale chirurgicznym, gdyż jest to
stan zagrożenia życia.
11. Ostre, kurczowe bóle brzucha z wymiotami i biegunką
Mogą świadczyć o zatruciu pokarmowym zwłaszcza, gdy towarzyszy im gorączka. Często
sam chory potrafi określić, jaka potrawa spowodowała zatrucie. Przy zatruciu pokarmowym
warto polecić Gastrolit uzupełniający utraconą wraz z wymiotami i biegunką wodę oraz
elektrolity, jak i węgiel aktywowany pochłaniający toksyny bakteryjne, który jest skuteczny
jest w dużych ilościach. Innymi pomocnymi lekami są: tanninum albuminatum lub smektyt,
które jednocześnie działają lekko zapierająco. Silnie przeciwbiegunkowo działa także
loperamid. Wszystkie wymienione leki dostępne są w aptekach bez recepty.
12. Tępy ból w podbrzuszu u kobiety z częstym oddawaniem moczu
Najczęściej jest spowodowany ostrym zapaleniem pęcherza moczowego. Czasem w
przebiegu choroby może pojawić się krwiomocz. Temperatura ciała jest zwykle prawidłowa
lub notuje się niewielki stan podgorączkowy. Z leków dostępnych bez recepty można polecić
Urosept lub Urinal, witaminę C oraz przyjmowanie zwiększonej ilości płynów przez kilka
dni. W razie braku poprawy konieczna jest konsultacja lekarza.
13. Ostry ból w okolicy lędźwiowej promieniujący do podbrzusza
Jest to typowy objaw kolki nerkowej związanej z przesuwaniem się złogu czyli kamienia z
nerki przez moczowód do pęcherza moczowego. Ból ten może też promieniować do
moczowodu do pachwiny, narządów płciowych lub uda. Jest bardzo silny i ostry, towarzyszy
mu wzdęcie brzucha, czasem występują również nudności i wymioty. Chory z kolką nerkową
jest niespokojny, gdyż żadne ułożenie nie łagodzi wyraźnie bólu. Gdy złóg umiejscawia się w
moczowodzie chory odczuwa bóle w okolicy pachwiny i talerza kości biodrowej. W czasie
ataku kolki mocz oddawany jest często, za to w małych ilościach i czasem o zabarwieniu
krwistym. Ból może trwać nawet kilka godzin i okresowo nasilać się. Ustępuje niemal
natychmiast, gdy kamień zostanie wydalony z dróg moczowych z moczem na zewnątrz. Jeśli
w czasie kolki nerkowej pojawia się gorączka, to może świadczyć o zakażeniu dróg
4
moczowych. Dostępne bez recepty leki przeciwbólowe i rozkurczowe przy kolce nerkowej
nie są skuteczne, dlatego zazwyczaj wzywane jest pogotowie ratunkowe w celu doraźnego
podania silniejszych leków. Po ataku kolki nerkowej poleca się ziołowe leki działające
dezynfekująco i moczopędnie np. Ginjal, Rowatinex.
14. Ostre bóle brzucha po urazie lub u osób zażywających leki przeciwzakrzepowe
Mogą świadczyć o powstającym krwiaku pozaotrzewnowym. Towarzyszy mu zawsze
nagle występująca niedokrwistość i podrażnienie otrzewnej. Krwiak pozaotrzewnowy
wymaga leczenia szpitalnego.
15. Pulsujące bóle brzucha
Są charakterystyczne dla tętniaka aorty brzusznej. Bóle te mogę występować w każdym
odcinku brzucha i często promieniują do krzyża oraz krocza. Wymagają szybkiej diagnostyki
i decyzji co do sposobu leczenia. Jeśli dochodzi do pękania tętniaka aorty brzusznej, to ból
upodabnia się do bólu towarzyszącego ostremu zapaleniu trzustki, a stan chorego bardzo
szybko pogarsza się na skutek rozwijającego się wstrząsy krwotocznego. Jest to stan
olbrzymiego zagrożenia życia i tylko natychmiastowa operacja naczyniowa ratuje chorego.
16. Bóle ostre, kłujące, nasilające się podczas ruchów
Są to często nerwobóle, które pojawiają się w przebiegu chorób rdzenia kręgowego,
korzeni nerwowych i nerwów międzyżebrowych. Ich przyczyną najczęściej jest stan zapalny
nerwu. Czasem nerwoból może zostać wywołany przez gwałtowny ruch tułowia lub niewielki
uraz. W miejscu nerwobólu skóra jest bolesna przy dotyku. Na nerwoból można polecić
dostępny bez recepty paracetamol, ibuprofen albo naproksen.
Zdarza się, że ból brzucha jest zwiastunem półpaśca, ostrej choroby wirusowej
przebiegającej pod postacią zapalenia nerwu czuciowego. Chory odczuwa silne i palące bóle
w obszarze skóry unerwionej przez nerw zaatakowany prze wirusa, która po 2-4 dniach ulega
zaczerwieniu i obrzękowi, a następnie pojawiają się na niej czerwone grudki i pęcherzyki. Jak
sama nazwa wskazuje, półpasiec zawsze obejmuje jedną połowę ciała. Półpaśca, w momencie
pojawienia się zmian skórnych, jest łatwo rozpoznać na podstawie wyglądu skóry. Jako
pierwszą pomoc można polecić Pudroderm do smarowania wykwitów i wymienione wyżej
leki przeciwbólowe. Dalsze leczenie ordynuje natomiast lekarz.
17. Bóle brzucha mogą pochodzić również od narządów znajdujących się poza jamą
brzuszną. Przede wszystkim trzeba wymienić tu:
- choroby narządów klatki piersiowej (np. niewydolność wieńcową, zawał dolnej ściany
serca, zapalenie opłucnej, zapalenie przełyku)
- choroby kręgosłupa (np. zmiany zwyrodnieniowe, zapalne, nowotworowe)
- choroby rdzenia kręgowego i nerwów rdzeniowych (np. nerwobóle, zespoły korzeniowe)
- skręt jądra
Badaniami pomagającymi w rozpoznaniu ich są: ekg, badania laboratoryjne krwi, zdjęcie
radiologiczne klatki piersiowej, badania radiologiczne, CT lub NMR kręgosłupa.
18. Bóle o zmiennym charakterze i zmiennej lokalizacji
Czasem bóle brzucha są następstwem różnych stanów psychicznych. Towarzyszą im z
reguły różne objawy wegetatywne takie, jak: wzrost napięcia powłok brzusznych, nudności,
bicie serca, przyspieszenie oddechu, lęk lub niepokój. Obserwując chorego z takimi bólami
zauważamy dużą rozbieżność pomiędzy dobrym stanem ogólnym, a natężeniem bólu
zgłaszanego przez chorego. Tym niemniej rozpoznanie bólów brzucha jako psychogennych
wymaga uprzedniego wykluczenia innych przyczyn bólu w jamie brzusznej.